Psychologia wychowawcza - psychologia wychowawcza

Psychologia wychowawcza.doc
(337 KB) Pobierz
Psychologia wychowawcza – zagadnienia ogólne.
Przedmiot i zadania psychologii wychowawczej.
Przedmiotem zainteresowania psychologii wychowania, zwianej także psychologią wychowawczą,
dawniej pedagogiczną jest wychowanie rozumiane jako proces wzrastania i dokonujących się w czasie
zmian rozwojowych człowieka.
Wielość definicji tego pojęcia oraz różny zakres jego rozumienia sprawiają, że trudno jest w sposób
jednoznaczny określić przedmiot zainteresowań teoretycznych i badawczych tego działu psychologii.
M. Przetacznik-Gierowska i Z. Włodarski (1994) wskazują na równoległe używanie pojęcia wychowania w
dwóch zakresach:
- szerokim – dotyczy ono całokształtu oddziaływania wychowania i środowiska wychowawczego na
jednostkę lub grupę;
- wąskim – odnosi się ono do oddziaływania na sferę afektywną (uczuciową) człowieka, na jego system
wartości oraz na osobowość. W tym rozumieniu wychowanie występuje obok nauczania (kształcenia),
które odnoszone jest do sfery poznawczej oraz opieki, której przedmiotem zainteresowania jest sfera
potrzeb człowieka.
Wychowanie – w szerokim ujęciu – zajmuje szczególne miejsce pośród wielu innych wpływów, jakim
podlega człowiek w ciągu całego swojego życia.
Człowiek w toku swojego życia podlega oddziaływaniom wielu różnych środowisk wychowawczych, wśród
których podstawowa rola przypada:
- rodzinie,
- szkole,
- środowisku pracy.
W kontekście szerokiego rozumienia, wychowanie jest to złożony system działań podejmowanych przez
osobę o przypisanej społecznie roli wychowawcy względem drugiej osoby o społecznie przypisanej roli
wychowanka lub względem jej otoczenia z intencją wywołania zmiany zgodnej z założonym programem.
Takie szerokie rozumienie pozwala na posługiwanie się zamiennie terminami: edukacja i wychowanie.
W języku łacińskim:
- e-ducere – wyciągać w górę, poprowadzić, zabrać ze sobą, wychować kogoś;
- educatio – wychowanie.
Podana definicja wychowania pozwala na wyodrębnienie kilku cech formalnych, dzięki którym można
odróżnić ten rodzaj działalności od innych.
Cechy formalne procesu wychowania:
- wyodrębnione są dwie role –wychowującego i wychowywanego; wychowanie jest interakcją między
dwoma podmiotami (osoba-osoba lub osoba-grupa);
- jest relacją niesymetryczną – istnieje różnica kompetencji między obydwiema stronami, dotyczy ona
wiedzy i rozumienia, poziomu różnych umiejętności, przede wszystkim tych, które są przedmiotem
oddziaływania bardziej kompetentnego wychowującego na mniej kompetentnego wychowywanego:
* istnieje różnica w zakresie wiedzy na temat celu i metod działania wychowawczego. Wiedzą tą
dysponujący wie ku czemu zmierzają jego poczynania, jakie cele chce kolejno osiągnąć, jakie tworzyć
ku temu warunki i jakimi posługiwać się środkami. Wychowankowi wiedza ta jest zupełnie niedostępna
albo jest on informowany zależnie od decyzji osoby wychowującej;
*istnieje różnica władzy – wynikająca z „siły” ról przypisanych obu stronom: rola wychowawcy jest
obdarzona silniejszą mocą niż rola wychowanka. To poczucie różnicy mocy jest u obu partnerów, ale jest
również podzielane społecznie. Od kilku lat obserwujemy spadek prestiżu zawodu nauczyciela w Polsce i
jest to przejawem słabnięcia mocy społecznej, jaką kiedyś ten zawód obdarzano;
- wychowanie jest działaniem skierowanym na osobę lub otoczenie (kontekst jej życia) w celu wywołania
zmiany – można je określić jako interwencję w układ indywidualny (osoba) lub społeczny (grupa,
społeczność);
- wychowanie jest działaniem bezpośrednim, kiedy wychowawca wchodzi w aktywny kontakt z
wychowywanym lub pośredni, kiedy odnosi się nie wprost do danej osoby, ale do innych, znaczących dla
niej osób bądź grup i instytucji, stanowiących dla niej kontekst;
- wychowawca działa z intencją wywołania zmiany u wychowywanego lub w jego otoczeniu, intencja nie
zawsze jest w pełni uświadomiona. Często wychowawca działa z intencją ukrytą, z której sam nie zdaje
sobie sprawy – mówimy wówczas o tzw. ukrytym programie (Jankowski, 1995). Ukryty program dotyczy
przyjmowanych milcząco założeń co do natury człowieka, koncepcji roli ucznia, orientacji wychowawczej,
jak i celów, jakie chce się w kontakcie wychowawczym zrealizować;
- wychowawca działa zgodnie z założonym programem, a ten wynika z przyjętych przez niego lub
narzuconych mu wartości. Istotą oddziaływań wychowawczych jest istnienie owego zewnętrznego
programu. Wg L. Wygotskiego podstawowym zadaniem wychowawcy jest uczynienie go „wewnętrznym
programem” ucznia.
W psychologii wychowawczej najczęściej wyróżnia się 3 działy:
- psychologię wychowania;
- psychologię nauczania;
- opiekę psychologiczną.
Tradycyjnie wszystkie trzy działy dotyczą głównie dzieci i młodzieży. Obecnie trudno jednak takie
ograniczenie zaakceptować z 2 powodów:
1. Szybki rozwój różnych dziedzin psychologii, np. psychologii rozwojowej, w której pojawił się nowy
nurt life- span podkreślający, że człowiek rozwija się przez całe życie;
2. Pojawienie się wielu problemów społecznych dotyczących ludzi w różnych okresach dorosłości,
dla przykładu wymienić można:
- rosnąca fala bezrobocia;
- problemy nagłej utraty pracy;
- konieczność przekwalifikowania się w środkowych latach życia;
- wcześniejsze przejście na emeryturę;
- nadmiar wolnego czasu;
- zmiana struktury rodziny z wielo- na jednopokoleniową.
Cele psychologii wychowawczej:
 nabieranie przekonania i zrozumienie tego, że można pomagać w rozwoju;
 nabywanie umiejętności uczenia się i poprawa zachowania społecznego;

pomoc w zdefiniowaniu i ustaleniu celów wychowawczych i standardów z punktu widzenia
społecznie pożądanego zachowania, co powinno stanowić cel wszystkich wysiłków przy
nauczaniu. Jeżeli wychowawca wie jakie powinny być wyniki, może stworzyć odpowiednią
strategię do ich osiągnięcia;





pomoc w kształtowaniu przychylnej, a zarazem bezstronnej postawy wobec dzieci, tak by można
było ich zachowanie traktować w sposób obiektywny;
pomoc w uzyskaniu lepszego zrozumienia istoty i znaczenia stosunków społecznych oraz
rozwijania u dzieci takich modeli funkcjonowania społecznego jak: umiejętność współżycia z
innymi, uczestnictwo w zajęciach grupowych, współpraca.
dostarczenie zestawu faktów i zasad, które można wykorzystać przy rozwiązywaniu problemów
dotyczących nauczania. W jaki sposób dobierać i organizować materiał, uwzględniając zasadę
stopniowania trudności;
pomoc w zapewnieniu nauczycielowi lepszej perspektywy dla oceny rezultatów własnego
nauczania, jak i praktyk wychowawczych innych osób;
pomoc w ustaleniu, opracowaniu i realizacji nowoczesnych metod nauczania i wychowania,
programów niezbędnych do kierowania uczeniem się i dostarczanie funkcjonalnych form
organizacji i zarządzania.
Z kształceniem i działalnością szkolną w ogóle wiążą się również cele o charakterze podmiotowych i
społecznym dotyczące zwłaszcza rozwoju poznawczego, zainteresowań, motywacji, postaw społecznych
itp. Pojawiają się tu określone zmienne psychologiczne, które wymagają rozbudowanego wyjaśnienia, aby
na tej podstawie można było planować konkretne działania wychowawcze. Nie chodzi tu o zwykłe
wyjaśnianie encyklopedyczne. Trzeba bowiem określić istotę i strukturę konkretnych zjawisk
psychologicznych oraz ustalić czynniki i mechanizmy związane z ich kształtowaniem.
W opisach funkcjonowania szkoły polskiej w latach 70. i 80. poprzedniego wieku, zwracano uwagę na
słabość w sferze oddziaływań wychowawczych. Wskazano na ograniczanie się nauczycieli do realizacji
zadań ściśle dydaktycznych i unikanie wychowawczych. Ten stan rzeczy wyjaśnię się między innymi
panującym klimatem społeczno-politycznym, który ulegał wprawdzie zmianom, ale unikanie zadań
wychowawczych przez nauczycieli zdaje się być ciągle aktualne.
Wychowanie jest zawsze ingerencją w układ żywy, rozwijający się odbarczony własną historią i aspirujący
do jakiejś przyszłości. Dotyczy to zarówno osób, jak i grup czy całych społeczności. Nieuwzględnianie takiej
dynamicznej perspektywy jest podstawowym źródłem błędów i niepowodzeń wychowawczych.
WYCHOWANIE JAKO CZYNNIK ROZWOJU CZŁOWIEKA.
W naukach społecznych można odnaleźć wiele koncepcji nastawionych nie tylko na opis i wyjaśnienie
rzeczywistości, ale także na działanie w niej. Często pojawia się w nich pojęcie interwencji, rozumianej
jako system działań zmierzających do zmiany pewnego stanu rzeczy (do osiągnięcia pewnego efektu.)
Z tej perspektywy możemy wyróżnić interwencję:
- psychologiczną (kryzysową);
- socjologiczną;
- wychowawczą.
Podstawą ich rozróżnienia jest specyficzność efektów, jakie zamierza się osiągnąć oraz odmienność
sposobów ich osiągania.
Interwencję można rozumieć jako sposób ingerowania w bieg wydarzeń, w które człowiek jest uwikłany.
W wyniku interwencji o charakterze wychowawczym (edukacyjnym), skierowanej na otoczenie, czyli
podejmowanej w celu stymulowania, ukierunkowania, podtrzymywania przemian ładu społeczny, pojawia
się ważna kwestia, która dotyczy samego nauczyciela (jego zachowanie, osobowość i wiedza).
Wątpliwość co do różnic pokoleń: Czy osoby wychowywane według uprzedniego ładu społecznego mogą
skutecznie inicjować i podtrzymywać zmiany, a więc sprzyjać nowemu ładowi społecznemu – zmiana
kohorty, Internet, technologie.
Działalność wychowawcza ma zawsze charakter podwójnej interwencji:
- w rzeczywistość indywidualną;
- w rzeczywistość społeczną (w kulturowy świat znaczeń)
Wychowanie = interwencja, bo:
- narusza i przekracza granice owych rzeczywistości (komunikacja – cyrkularność);
- dążą do wywołania w nich obu zmian;
-przy czym zmiana w wewnętrznym świecie jednostki pociąga za sobą zmiany w jej sposobie działania;
- a w konsekwencji zmiany w otaczającej go rzeczywistości społecznej;
Interwencja wychowawcza (edukacyjna)
- skierowana na osoby oznacza podjęcie działań zmierzających do wywołania zmian w ich umiejętnościach,
wiedzy, postawach, wartościach;
- opiera się na założeniu, że osoby te są w wystarczającym stopniu gotowe do takiej zmiany, a jeżeli nie,
to w pierwszej kolejności należy podjąć działania kształtujące lub wzmacniające ową gotowość;
Wychowanie odnosi się do osoby i do jej różnych związków społecznych, mówiąc inaczej, wnika w całą
sieć społeczną, w jaką uwikłana jest osoba.
System zorganizowania społeczeństwa można rozpatrywać na kilku poziomach, pamiętając, że są one
współzależne od siebie:

Poziom osób i interakcji w jakie ze sobą wchodzą

Poziom związków między ludźmi tworzącymi grupy

Poziom relacji między grupami.
Wszystkie te związki mają charakter dwustronny. Oznacza to, że każdy związek na każdym poziomie
znajduje się jednocześnie pod wpływem związków z tego samego poziomu oraz poziomu niższego i
wyższego.
Życie człowieka w cały przebiegu rozpięte jest pomiędzy różnymi instytucjami i organizacjami usługowymi
oraz produkcyjnymi. Stanowią one miejsca, w których różne wymiary środowiska nakładają się na siebie
i stwarzają lub nie możliwości zaspokajania potrzeb oraz realizacji celów indywidualnych i grupowych.
Oznacza to, że każdy człowiek w różnych momentach swojego życia uczestniczy jednocześnie:
- w różnych środowiskach
- na różnych piętrach organizacji społecznej
- wchodzi w tym samym czasie w różne interakcje
-podlega wpływom zamierzonym i niezamierzonym
Nie uwzględnianie tego procesu wychowania stanowić może istotne źródło niepowodzeń
wychowawczych.
Nasuwają się dwa pytania o kluczowym znaczeniu dla procesu wychowania:
Czy możliwe jest skuteczne oddziaływanie wychowawcze na osoby funkcjonujące patologicznym
kontekście (grupie, instytucji, organizacji)?
Czy skuteczność oddziaływań wychowawczych zwiększa się w dobrze funkcjonujących grupach,
instytucjach, organizacji?
Socjalizujący i emancypujący wpływ wychowania
Od wychowania społeczeństwo oczekuje spełnienia określonych funkcji. D.Z. Rorty dzieli funkcje
wychowania na dwa typy: socjalizacyjną i emancypacyjną.
Funkcja socjalizacyjna polega na przekształcaniu istoty człowieka czyniąc go zdolnym:
- do kontrolowania i sublimowania emocjonalności w społecznie akceptowany sposób;
- do posługiwania się perswazją zamiast siłą;
- do stawania się członkiem szerszych grup społecznych.
Funkcja ta wiąże się z:
- przygotowywaniem ludzi do podejmowania różnych zadań w społeczeństwie i na jego rzecz, w sposób
nie naruszający porządku społecznego (można tu mówić o funkcji adaptacyjnej)
- działania wychowawcze mają kształtować system wartości i postaw, wyposażać w wiedzę i kształtować
społecznie pożądane umiejętności, tak aby osoba była gotowa do podejmowania zadań, jakich
społeczeństwo od niej oczekuje (w tym zadań: rodzinnych, zawodowych, obywatelskich itp.)
- respektowaniem interesu społecznego.
Funkcja emancypacyjna polega na wyzwalaniu ludzi od:
- dominacji ich rodziców;
- od środowiska
- od tradycji, w których wzrastali
Poprzez wyzwalanie ich wyobraźni – aby umożliwić im zwrócenie się ku jakościowo nowym formom życia,
nowym formom istnienia ludzkiego.
Funkcja ta wiąże się z:
- organizowaniem takich warunków działania w środowisku rozwijającej się osoby, aby jej potencjał mógł
się wyzwolić i realizować;
- wychowanie ma więc sprzyjać rozwojowi osoby, pielęgnować jej indywidualność, odrębność od innych
osób, wzmacniać specyficzne tylko dla niej kompetencje;
- respektowaniem interesu indywidualnego.
Przedszkola Montessori  rozwój zgodnie z zainteresowaniami; dużo pomocy naukowych
Obie te funkcje pozostają w stałym konflikcie ze sobą:
- realizacja funkcji socjalizacyjnej tworzy warunki hamujące dla rozwoju funkcji emancypacyjnej i
odwrotnie;
- nacisk na jedną bądź drugą funkcję ma swoje konsekwencje w procesie wychowania;
- przerost funkcji socjalizującej grozi utratą własnej indywidualności i instrumentalizacją.
-przerost funkcji emancypującej może grozić tym, że wychowawcza skupiając się nadmiernie na osobie
ucznia zaczyna siebie traktować instrumentalnie, albo nadmiernie gratyfikując własny rozwój, swoich
uczniów będzie traktował instrumentalnie;
- w efekcie proces wychowania coraz bardziej kieruje się na realizację ukrytego programu wychowawcy,
a nie na cele formułowane w ofercie wychowawczej.
Wymiary działań wychowawczych, w których najbardziej widoczne staje się zachwianie równowagi to:
- relacje między jednostką a grupą
- styl działania skoncentrowany bądź na potrzebach ludzi bądź na realizacji celów danej instytucji
wychowawczej
- typ związków między uczestnikami procesu wychowawczego
- charakter podejmowanych działań (ich perspektywa czasowa).
Relacje między funkcją socjalizującą a emancypacyjną wychowania zmieniają się w:
- kolejnych okresach życia osoby
- środowiskach wychowawczych.
Kolejne okresy życia osoby:
- w okresach: wczesnego dzieciństwa, okresie przedszkolnym i szkolnym dominuje funkcja socjalizacyjna;
- okres dorastania to czas najsilniejszych konfliktów między nimi,
- w okresie dorosłości dominacja danej funkcji zależy od typu środowiska działania osoby (w grupach
towarzyskich, w rodzinie – przeważa raczej funkcja emancypacyjna, w środowisku pracy - socjalizacyjna)
Dla okresu dorosłości charakterystyczna jest też wielość i podwójność ról, w jakich osoba występuje:
- wobec młodszego pokolenia dorosły w roli wychowawcy (nauczyciela) jest strażnikiem funkcji
socjalizacyjnej;
- wobec własnego rozwoju osobowego – raczej emancypacyjnej.
Środowiska wychowawcze:
- w środowiskach wychowawczych zinstytucjonalizowanych takich jak: przedszkole, szkoła, pogotowie
opiekuńcze, dom opieki, internat, zakład pracy chronionej – dominuje funkcja socjalizacyjna;
- w środowiskach naturalnych, takich jak: rodzina grupa rówieśnicza, grupy towarzyskie, wspólnota
lokalna, zwykle dominuje funkcja emancypacyjna.
Prawidłowe środowisko wychowawcze to takie, w którym istnieje dynamiczna równowaga między funkcją
socjalizacyjną i emancypacyjną, co oznacza, że oferty wychowawcze realizowane są efektywnie, a
jednocześnie z poszanowaniem odrębności i indywidualności wszystkich uczestników procesu
wychowania. Realizowane są więc jednocześnie potrzeby społeczne i potrzeby indywidualne.
Podstawowe właściwości środowiska właściwego pod względem komunikacji to:
- jasność reguł dotyczących funkcjonowania wszystkich uczestników procesu wychowawczego;
- drożność kanałów wewnątrz niego oraz poza nim (interpersonalnych, intrapersonalnych i integracyjnych)
oraz między nimi a społecznością lokalną;
- federalny styl działania, czyli względna autonomia osób i grup oraz instytucji.
Takie środowisko:
- z powodzeniem realizuje swoje podstawowe zadania we wszystkich obszarach: kształcenia, wychowania
i opieki;
- łatwo adaptuje się do nacisków wewnętrznych i zewnętrznych;
- potrafi samo radzić sobie z trudnymi sytuacjami, korzystając ze swych wewnętrznych zasobów.
Psychologiczne koncepcje a modele wychowania.
We współczesnej psychologii wychowawczej, jako podstawę wyodrębniania modeli wychowania obok
założeń psychologicznych koncepcji funkcjonowania człowieka przyjmuje się:
- wartość preferowaną i ku czemu w sposób jawny jest skierowane wychowanie;
- wizję wychowania (główny cel)
- obszar oddziaływań i rodzaje działań wychowawczych.
Proponowane cztery modele wychowania nawiązują do następujących koncepcji:
- koncepcja zmiany systemu zachowania, w której wychowanie i ukierunkowane jest na tworzenie
bogatego i zróżnicowanego repertuaru umiejętności i nawyków;
- koncepcja zmian struktur poznawczych, w których wychowanie jest ukierunkowane na budowanie
systemu wiedzy o świecie i o sobie oraz na rozwijanie sprawności intelektualnych związanych z
odbieraniem i przetwarzaniem informacji.
- koncepcja zmiany osoby, w której sensem wychowania jest stworzenie warunków, w jakich rozwijająca
się osoba mogłaby się samorealizować i osiągać zdrowie psychiczne, stając się jednocześnie w pełni za
siebie odpowiedzialna.
- koncepcja zmiany relacji między osobą a jej otoczeniem, gdzie najwyżej ceniona wartość to współpraca
z innymi uwzględniająca szerszy niż tylko jednostkowy czy grupowy interes.
Nawiązując do czterech koncepcji rozwoju człowieka można wyodrębnić 4 modele wychowania:
MODEL
I
Naczelna wartość
ukierunkowująca
wychowanie
Obywatelska współpraca
II
...
Wizja wychowania,
główny cel
Obszar oddziaływań i rodzaje
działań wychowawczych
zmiana relacji osoba- miejsce w społeczeństwie –
otoczenie
wspieranie poszukiwania i tworzenia
przez osobę swego miejsca w
społeczeństwie
Plik z chomika:
niyo
Inne pliki z tego folderu:


Psychologia wychowawcza.doc (337 KB)
Psychologia wychowawcza.docx (29 KB)
Inne foldery tego chomika:



pomoc psychologiczna
psychologia osobowosci
 wstęp do klinicznej
wstęp do psych sądowej i penitencjarnej
Zgłoś jeśli naruszono regulamin







Strona główna
Aktualności
Kontakt
Dla Mediów
Dział Pomocy
Opinie
Program partnerski




Regulamin serwisu
Polityka prywatności
Ochrona praw autorskich
Platforma wydawców
Copyright © 2012 Chomikuj.pl