praca-magisterska

NIEDOSTOSOWANIE SPOŁECZNE MŁODZIEŻY A ŚRODOWISKO RODZINNE
“Trudności wychowawcze, nerwowość, chuligaństwo, przestępczość nieletnich wiążą się
m.in. z tym, że współczesna rodzina nie spełnia należycie funkcji wychowawczej,
opiekuńczej, rekreacyjnej. Coraz częściej podkreśla się, że właśnie w treści i strukturze życia
rodzinnego tkwi źródło różnorodnych zaburzeń w rozwoju moralno – społecznym dziecka”.1
Wpływ rodziny na określone formy społecznego zachowania się dzieci o młodzieży
był przedmiotem wielu badań np. A. Bandury i R.H. Waltera63 oraz U. Bronfenbrenera.64
Badano zarówno zależność agresywnego zachowania się dzieci od postępowania ich
rodziców, jak też wpływ pozytywnych modeli współżycia społecznego. W obu przypadkach
wyniki badań potwierdziły tezę o wpływie wzorów zachowania się rodziców na rozwój
społeczny dzieci i młodzieży.
Jednym z czynników mających decydujące znaczenie dla rozwoju psychicznego
dziecka jest jego własna aktywność. Za najmocniejszy bodziec tej aktywności uznaje się
potrzeby psychiczne. One pobudzają do działania, a zaspokojenie potrzeb podstawowych
warunkuje powstawanie nowych, z kolei wyższych – społecznych. Spośród potrzeb
psychicznych, które powinny być zaspokojone w środowisku rodzinnym, najczęściej
wymienia się następujące: pewności i poczucia bezpieczeństwa, solidarności i łączności z
bliskimi osobami, miłości, akceptacji i uznania.
Jeśli któraś z tych potrzeb nie jest zaspokojona w środowisku rodzinnym, psychiczny
rozwój dziecka, również w aspekcie jego uspołecznienia, nie może przebiegać prawidłowo.
Rodzi to frustrację, która może ujawnić się w formie agresji, oporu, negatywizmu lub w formie
zaspokojenia potrzeb sposobami społecznie nie akceptowanymi.
Z badań zagranicznych wynika, że najbardziej negatywnymi czynnikami występującymi w
środowisku rodzinnym są:
- niewłaściwa postawa wychowawcza ojca ( zbytnia pobłażliwość lub rygoryzm )
- brak opieki i kontroli ze strony matki
Z.Zaborowski: Rodzina jako grupa społeczno-wychowawcza. NK, Warszawa 1980, s.7
A.Bandura, R.H.Walters: Agresja w okresie dorastania. Wpływ praktyk wychowawczych i stosunków
rodzinnych. PWN, Warszawa 1968
64
U.Bronfenbrenner:zynniki społeczne w rozwoju dzieci, cz. I. Psychologia wychowawcza, 1970, nr 1
1
63
- wrogi lub obojętny stosunek uczuciowy jednego z rodziców do dziecka
- brak harmonijnego współżycia rodzinnego
W Polsce prowadzone były analogiczne badania.65 Potwierdziły one wyżej wskazane wyniki.
Według Zbigniewa Zaborowskiego istnieją dwie podstawowe przyczyny ewolucji
rodziny: pierwsze – ogólne, charakterystyczne dla rozwoju współczesnej cywilizacji;
drugie – specyficzne, ściśle związane z naszymi warunkami politycznymi, gospodarczymi i
społecznymi.2
Wychowawcze oddziaływanie rodziny w dużej mierze zależy od samych rodziców, od
ich gotowości i umiejętności spełnienia funkcji opiekuńczej i wychowawczej wobec własnych
dzieci. Bywa często tak, że rodzice, wykazując najlepsze chęci i dużą obowiązkowość,
popełniają rażące błędy wychowawcze. Postępowania wychowawcze rodziców na ogół
można podzielić na dwie najważniejsze grupy metod: autorytatywne i demokratyczne. System
autorytatywny polega na przestrzeganiu surowych rygorów oraz stosowaniu kar za ich
naruszenie. “System demokratyczny zaś polega na dyskutowaniu, wyjaśnianiu i uzasadnianiu
dziecku swoich postulatów i racji”.67
Do najczęściej wymienianych podstawowych trudności wychowawczych i przyczyn
wykolejenia dziecka należą:
- zbytnie uleganie dziecku.
Miłość rodziców jest najbardziej istotnym czynnikiem prawidłowego emocjonalnego rozwoju
dziecka. Jednakże miłość ta musi być rozumna, nie może być słabością. Nadmierne uleganie
życzeniom dziecka, spełnianie wszystkich jego zachcianek, traktowanie go jako centralnej i
najważniejszej osoby w domu jest bardzo szkodliwą postawą rodziców. W takiej atmosferze
wyrasta egocentryk, egoista, ze spojrzeniem na własny interes, bez zrozumienia potrzeb
innych ludzi, w tym również własnych rodziców:
- zbyt surowe wychowanie.
U dziecka, od którego żąda się bezkrytycznego, bezwzględnego posłuchu, nie uznając z jego
strony sprzeciwu, może wystąpić zahamowanie rozwoju psychicznego. Jeśli przez dłuższy
okres dziecko stale musi rezygnować z własnych dążeń, a podporządkować się woli
dorosłych, reaguje bojaźliwie i bez oporu. Jednak nie zawsze dziecko reaguje potulnym
H.Namowicz: Losy życiowe nieletnich przestępców. PWN, Warszawa 1968.
Z.Zaborowski: Rodzina jako grupa społeczno-wychowawcza. NK, Warszawa 1980, s.11
67
E.B.Hurlock: Rozwój młodzieży. PWN, Warszawa 1965.
65
2
podporządkowaniem się. Niekiedy budzą się świadome lub nieświadome reakcji sprzeciwu,
protestu, manifestujące się w różny sposób. Często dziecko, pozornie podporządkowując się
woli dorosłych, przyjmuje maskę, jest dwulicowe, kłamliwe i nieszczere.
Rodzice z nie dowierzaniem dowiadują się, że ich dziecko, tak pokornie w domu, jest w
szkole agresywne, aroganckie i dokuczliwe. A niekiedy zatrzymane w izbie dziecka jako
sprawca czynu karalnego – wywołuje ostry bunt i sprzeciw rodziców.
“Badania wykazują, że znaczna liczba dzieci wychowana jest za pomocą kar
cielesnych”.68 Takie środki wychowawcze u dzieci budzą lęk, często bunt, rodzą kłamstwo,
dziecko staje się nieufne, przestraszone, odrzucone. Zaburzenia życia emocjonalnego,
powstało pod wpływem surowego oddziaływania wychowawczego rodziców, najczęściej
przenoszą się poza teren domu, do szkoły i tam dezorganizują życie szkolne ucznia,
zwłaszcza w zakresie życia społecznego. Upośledzają one zdolność do współżycia z
zespołem rówieśniczym i zdolność do nawiązania kontaktów z wychowawcami.69
- niestałość stosunku do dziecka.
Brak konsekwencji, niestałość, zmienność w postawie, w wymaganiach, w wyrażanych
uczuciach wpływają niekorzystnie na rozwój psychiczny dziecka. Poznając słabość rodziców,
staje się ono bezwiednie dwulicowe. Usiłuje przez kłamstwo, udaną pokorę, pozorną uległość
unikać przykrości ze strony gniewnych rodziców, a chłodnym i aroganckim zachowaniem
uchyla od scen czułych. Postawa taka utrwalając się, może w późniejszym życiu wyrazić się
w nieuznawaniu autorytetów, w cynizmie w stosunkach społecznych;
- przesadne wychowanie
Są tacy rodzice, którzy z wielką przyjemnością pokazują swoje “mądre”, nad wiek
rozwinięte dziecko. W rzeczywistości dziecko odgrywa tylko rolę “parawanu”, za którym
ukrywa się skrajny egoizm rodziców. Dziecko, które początkowo bezwiednie i z konieczności
“gra” rolę osoby grzecznej i mądrej, poważnej, z czasem nabiera takiego mniemania o sobie.
Dzieci takie stają się przedwcześnie “dojrzałe”, przemądrzałe, a przy tym niepewne w
postępowaniu, oglądając się na tych, którzy nim kierowali.
Arogancja, bezczelność jest często zamaskowaną formą bezradności i niepewności.
68
H.Malewska, H.Muszyński : Kłamstwo dzieci. PWN, Warszawa 1965,
69
S.Gerstmann: Wpływ rodziców na zaburzenia emocjonalne uczniów. Toruń 1956.
Na podstawie powyższych informacji można stwierdzić, iż w prawidłowym rozwoju
fizycznym i psychicznym dziecka olbrzymia rolę odgrywa rodzina i stosunki w niej panujące,
dotyczy to zarówno sfery materialnej, emocjonalnej i wychowania dziecka.
“ Do podstawowych obowiązków rodziców należy nie tylko właściwe zaspokajanie potrzeb
fizycznych dziecka, ale i troska o jego jak najlepsze wychowanie i przystosowanie do
samodzielnego życia w grupie społecznej. Wychowanie powinno zaczynać się niemalże od
pierwszych dni życia dziecka, a nie jak sądzi wielu rodziców, dopiero wtedy, gdy będzie ono
starsze i mądrzejsze”.70
Oprócz potrzeb fizycznych dziecka, emocjonalnych oraz odpowiednich warunków
mieszkaniowych, sprawą niezmiernie ważną jest przyzwyczajanie dziecka do stałej pomocy w
naszych zajęciach domowych.
“Rodzina traci stopniowo funkcje, które kiedyś pełniła, m.in. funkcje polityczne,
religijne, zdrowotne. Niektóre funkcje podlegają przekształceniom; dotyczy to np. funkcji
gospodarczych. Członkowie rodziny przebywając poza domem często korzystają z usług
zakładów zbiorowego żywienia, w związku z czym ich domowe zajęcia gospodarcze ulegają
redukcji”.3
Wszystkie te wyżej wymienione czynniki mają różny wpływ na niedostosowanie
społeczne współczesnej młodzieży. Może on być pośredni bądź też bezpośredni. Nie oznacza
to, że przy nie zachowaniu prawidłowości jednego z czynników wpływających na jednostkę
pozytywnie, dochodzi do wykolejenia społecznego i postępowania w sposób niepożądany
społecznie, czyli dopuszczanie się czynów aspołecznych i antyspołecznych.
W przypadku nie zaspokojenia jednej lub kilku potrzeb dziecka potrzebnych do
prawidłowego wychowania dochodzi do tzw. reakcji łańcuchowej. Każde błędy
wychowawcze niosą za sobą pewne skutki.
A.Popielarska, M.Mazurowa: Dlaczego nasze dzieci sprawiają trudności wychowawcze.
PZWL, Warszawa 1983, s.14
3
Z.Zaborowski: Rodzina jako grupa społeczno-wychowawcza. NK, Warszawa 1980, s.9
70
W przypadku nie zaspokojenia podstawowych potrzeb fizycznych, niezbędnych do
normalnego funkcjonowania organizmu człowieka, dochodzi do osłabienia go i zwiększenia
podatności na różnego rodzaju choroby, które w następstwie utrudniają prawidłowy rozwój
fizyczny dziecka.
Gdy w rodzinie nie panuje odpowiednia atmosfera, struktura rodziny jest zachwiana,
warunki materialne i kulturowe rodziny są nieodpowiednie, dziecku brak pozytywnych
wzorców do naśladowania oraz brak wsparcia w sferze emocjonalnej, szuka ono takiego
środowiska gdzie zostanie docenione i zauważone .
Jest to najczęściej grupa rówieśnicza-nieformalna, która przeważnie ma negatywny wpływ na
jednostkę, skutkiem czego jest popełnianie czynów niepożądanych przez społeczeństwo, co
jest jednoznaczne z niedostosowaniem społecznym.
Dochodzimy więc do wniosku, iż rodzina jest tym podstawowym i najważniejszym
gruntem wychowawczym, który przy prawidłowym funkcjonowaniu wprowadza dziecko w
świat dorosłych, uczy wypełniać role społeczne i najbardziej wpływa na dostosowanie się
jednostki do wymogów społeczeństwa.