Wychowanie - Serwis Informacyjny WSJO

 Definicje
analityczne – odnoszą się do
słowa, które już funkcjonuje w obiegu,
wnikają w to jak jest ono rozumiane.
 Definicje syntetyczne – projektują nowe
rozumienie definiowanego słowa w
oderwaniu od praktyki używania tego
słowa.
 Durheim, Znaniecki
– socjologiczne
podejście – do społeczeństwa, grupy
 Miller, Peters – psychologiczne –
osobowość, dyspozycje psychologiczne,
mechanizmy
 Ruciński – filozoficzne – kształtowanie
światopoglądu, świata wartości
 Gurycka – pedagogiczna – wiedza jak
wychować.
Wychowanie rozpatrywane jako proces, czyli
swoisty rodzaj ludzkiego działania, lub jako
wynik
czy
produkt
oddziaływań
wychowawczych. Wychowanie jako proces
jest utożsamiane z oddziaływaniem na
psychikę i zachowanie człowieka.
Rozumiane jako wywieranie wpływu na
zmiany czy przeobrażenia w osobowości i
zachowaniu, zwłaszcza opinii i przekonań o
otaczającym świecie oraz postaw wobec ludzi,
samych siebie i wartości. Wychowanie jest
przede wszystkim dokonywaniem zmian w
osobowości człowieka, w jego rozwoju.
Świadczą o tym definicje:







Wychowanie to:
-„... dynamiczny, złożony układ oddziaływań społecznych (..)
wywołujących zmiany w osobowości człowieka tym
oddziaływaniom poddawanego” (A.Gurycka, 1979, s.55)
„.. społecznie uznawany system działania pokoleń starszych na
dorastające, celem pokierowania ich wszechstronnym rozwojem
dla przygotowania według określonego ideału nowego człowieka
do przyszłego życia” (S.Kunowski, 1981, s.189)
„... działanie zmierzające do trwałej modyfikacji, ukształtowania
lub rozwinięcia dyspozycji emocjonalno-wolicjonalnych, a więc
kierunkowych, w osobowości jednostki” (H.Muszyński, 1981, s.29)
„... sterowanie procesami socjalizacyjno-enkultrozycyjnymi oraz
uczenia się jednostek podporządkowania celom, kształtowania
określonych dyspozycji osobowościowych.” (H.Muszyński)
„...system działań zmierzający do określonych rezultatów
wychowawczych” (R.Wroczyński, 1976, s.11)
„... całość wpływów i oddziaływań, kształtujących rozwój
człowieka oraz przygotowujących go do życia w społeczeństwie
(T.Wujek, T.Pilch, 1974, s.31)


W ostatnich czasach w wielu definicjach
wychowania akcentuje się nie wywieranie
bezpośredniego wpływu na wychowanków, ale
wspomaganie ich w naturalnym i spontanicznym
rozwoju (psychologia humanistyczna, nurty nowego
wychowania)
Wychowywać oznacza wyzwalać dodawać odwagi,
uwalniać od ubezwłasnowolnienia, usuwać wpływy
zagrażające naturalnemu i spontanicznemu rozwojowi
dzieci i młodzieży, przygotować ich do przyszłego
życia przez mobilizację własnej aktywności,
pobudzać do zachowań zgodnych z oczekiwaniami
społecznymi, zasadami moralności i etyki
normatywnej. W takim znaczeniu proces ten opiera
się na współdziałaniu i współpracy pomiędzy
wychowawcą a wychowankiem
Oto niektóre definicje uwydatniające podmiotowe traktowanie dzieci
i młodzieży w procesie wychowawczym:
Wychowanie to:
 -„..nie tyle kształtowanie wartościowej osobowości, ile
wprowadzaniem dzieci i młodzieży w wartościowy sposób życia.
Innymi słowy jest nim aktywizowanie ich w świadomej aktywności,
której kierunek nie jest narzucany lub świadomie wytyczany przez
wychowawcę. Zadaniem wychowawcy jest w szczególności
organizowanie wartościowego życia wychowanków w warunkach
współdziałania i współpracy z nimi, w tym także bezpośredniego
dialogu o celach i wartościach w życiu człowieka.” (S. Ruciński,
1988)
 „... proces zdobywania przez jednostkę doświadczeń”
(W.Ch.Bagley, 1923, s.23)
 „..proces wzrastania jednostki w społeczną świadomość gatunku”
(J.Dewey)
 „.. proces samorzutnego rozwoju w zakresie różnego rodzaju
doświadczania nabywanego przez wychowanka.” (S.Kunowski,
1981, s.186)
 „.. pomaganie w rozwoju i ułatwienie mu realizowania swoich
możliwości” (H.Rylke, G.Klimowicz, 1982, s.152)
 Czasy
prehistoryczne
 Średniowiecze
 XVII edukacja dziewcząt
 Czasy współczesne
I – dla społeczeństwa:
 ciągłość życia grupowego
 podnoszenie zasobności grupy (większa
efektywność, wydajność)
 zapewnienie integracji grupowej
 utrzymanie ładu społecznego,
zachowania systemu, stosunków
społecznych
II – dla jednostki
 funkcja rozwojowa – wychowanie ma służyć
nieskrępowanemu rozwojowi danej
jednostki
 funkcja fenikselogiczna – osiągania
własnego szczęścia w sposób
zindywidualizowany; feniks=szczęśliwy,
dążenie do integracji wewnętrznej.
 podnoszenie efektywności jednostki w jej
działaniu, podwyższanie wydajności
(integracja ze społeczeństwem)
 Stosunki
społeczne – podziały społeczne,
mechanizmy władzy, grupy nacisku
 Ideologie społeczne – świadomość
społeczna utrzymująca się względem
jakiś wartości i wzorów, świadomość
zmienia się później niż same czynniki
życia społecznego
 Warunki materialne, społeczne,
kulturowe
Wychowanie a zmiany w psychice – w
wieloczynnikowym modelu ontogenezy wychowanie
wraz z aktywnością własną można umieścić wśród
tych wyznaczników zmian w psychice jednostki,
które przyczyniają się w istotny sposób do jej
rozwoju.
 Wychowanie jako społeczno-kulturowy mechanizm
regulacji - drugi aspekt to związek wychowania z
aktywnością człowieka. Jako jeden z istotnych
mechanizmów regulacyjnych. Mechanizm ten ma
uwarunkowania społeczno-kulturowe i jest
zewnętrzny w stosunku do jednostki, która podlega
oddziaływaniom innych osób i środowiska
wychowawczego w procesie heteroedukacji.

Uniwersalną funkcją wychowania
jest oddziaływanie, wywołujące z
założenia względnie trwałe i
pozytywne zmiany w aktywności i
zachowaniu człowieka lub/i grup
społecznych
Różnice odnoszące się do członów
definicji – kto, kogo, jak i po co
wychowuje dotyczące podmiotu i
przedmiotu wychowania, jego treści i
form, rodzaju i zakresu jak również
celów , wyznaczają w pewnej mierze
cele szczegółowe i specjalne
Funkcje związane z obszarami aktywności – np.
pracą sztuką , każdej sferze inne funkcje
szczegółowe sztuce funkcje wychowawcze
uwrażliwianie na piękno, wyzwalanie twórczości
itp.
 Funkcje związane ze sferami rozwoju człowieka –
fizyczne, umysłowe, emocjonalne, społeczne,
moralne, religijne czy estetyczne, każdej sferze
inne funkcje, często się wzajemnie łączą i
przeplatają
 Funkcje związane ze środowiskiem
wychowawczym – ujęcie wpływu środowisk
wychowawczych w poszczególnych stadiach
rozwoju jednostki – wtedy zauważymy różne
funkcje wychowania w rodzina, dom,
przedszkole, szkoła, praca itd.


Złożoność – zachowanie człowieka jest zależne
zarówno od uwarunkowań zewnętrznych, w tym
oddziaływań wychowawczych, jak i
uwarunkowań wewnętrznych, czyli osobistych
przeżyć i doświadczeń człowieka, a więc jego
potrzeb, aspiracji, motywów, dążeń oraz
funkcjonowania jego organizmu łącznie z
centralnym systemem nerwowym i układem
gruczołów dokrewnych (mechanizm regulacji
zachowań - Kozielecki) Wysoki stopień
złożoności wychowania ukazuje przedstawienie
go jako procesu adaptacji do obowiązujących
norm postępowania.
 Intencjonalność
– zamierzoność działania,
wychowawca jest świadomy celów, jakie
pragnie realizować w wyniku planowo
organizowanej działalności wychowawczej. Nie
każde jednak zachowanie intencjonalne jest
wychowawcze np. agresywne formy przymusu,
wywieranie presji rówieśniczej w celu
dopasowania do grupy. Niebezpieczeństwo tkwi
także w przesadnej świadomości celów,
zwłaszcza tych mało realnych, nieliczących się z
możliwościami rozwojowymi dziecka
stwarzającymi jedynie grę próżnych pozorów.

Interakcyjność – oznacza, ze proces wychowawczy ma
miejsce zwykle w warunkach współdziałania pomiędzy
wychowawcą a wychowankiem. Współdziałanie to odbywa
się na zasadzie wzajemności czyli oddziaływania co najmniej
dwukierunkowego. Oznacza to, że wychowanek nie jest i nie
może być jedynie biernym odbiorcą wpływów
wychowawczych. Proces wychowawczy jest tym bardziej
skuteczny, im częściej oddziaływania jakim jest poddawany
wychowanek, włącza on w sferę własnej aktywności i im
bardziej wychowawca ma na uwadze ową aktywność w
dalszych kontaktach interpersonalnych. Lekceważenie tej
aktywności powoduje, że proces wychowania przestaje być
interakcją, a staje się jednokierunkowym oddziaływaniem,
prowadzącym konsekwentnie do instrumentalnego
traktowania wychowanka. Interakcyjność wychowania odnosi
się również do kontaktów z innymi osobami, a zwłaszcza
rówieśnikami. Wychowanie dokonuje się w procesie
komunikacji międzyludzkiej lub przez pośrednia
komunikację (TV, prasa).
 Relatywność
– wiąże się z trudnością w
przewidywaniu skutków wychowania i
hipotetyczności twierdzeń na ich temat. A
także w rozumieniu M.Łobockiego
oznacza nieostrość granic między
wychowaniem zamierzonym a
niezamierzonym, naturalnym, które
przebiega w procesie resocjalizacji, jak
również między wychowaniem a
czynnościami opiekuńczymi.
 Świadomość
wpływów wychowawczych kryterium świadomości jest mało
precyzyjne wskutek wieloznaczności treści i
nie ustalonego zakresu pojęcia. Stopień
świadomości w poszczególnych etapach
procesu wychowawczego bywa różny.
Można być świadomym celów, ale nie mieć
świadomości do sposobów ich osiągnięcia.
Jest to jednak kryterium świadczące o
jakości o jakości oddziaływań
wychowawczych – im większa świadomość
podejmowanych działań tym większa może
być ich skuteczność (zasięg i trwałość).
 Długotrwałość
– człowiek podlega
przemianom w ciągu całego swojego
życia, dlatego o wychowaniu można
mówić w stosunku do dzieci, młodzieży
jak i dorosłych. Długotrwałość
przypomina o konieczności dokonywania
zmian w procesie wychowawczym
zarówno w osobowości wychowanków i
wychowawców, a także łączy się z
systematycznością.


Organizacja i planowość – ma ograniczony zasięg
zastosowania i dotyczy głównie wychowania
instytucjonalnego, w wychowaniu naturalnym może
dotyczyć tylko wybranych sytuacji.
Celowość – pozornie podobne do kryterium
świadomości i intencjonalności. Kryterium te różnicuje
się, jeżeli ujmiemy je w aspekcie treściowym, np.
podkreślimy swoistość celów wychowawczych w
porównaniu z celami innych rodzajów wpływów
wywieranych na człowieka Istnieją poglądy, ze
wychowanie nie potrzebuje żadnych celów, zakładanie
celów jest nieuprawnione i ingeruje w naturalny
rozwój, nie można decydować za drugą osobę –
wychowanie niedyrektywne
Trwałość zmian – miarą skuteczności działania
wychowawczego jest jego względna trwałość
zmian w psychice, jest ona niestety bardzo
trudna do rzetelnego pomiaru.
 Ukierunkowania zmian – kryterium to polega
na stwierdzeniu, czy zmiany zachodzące w
psychice pod wpływem wychowania są
zmianami ukierunkowanymi i dokonują się w
pożądanym kierunku, dostosowanym do celów i
wartości wychowawczych. Kierunek tych zmian
jest progresywny, tzn., że pozwala na
poszerzanie pola swojej aktywności i ulepszanie
jakości jego działania.

Enkulturyzacja
Rozwój
Uczenie się
Wychowanie
Personalizacja
Socjalizacja