składniki ontocenoz narządowych człowieka w różnych okresach

SKŁADNIKI ONTOCENOZ
NARZĄDOWYCH
CZŁOWIEKA
W RÓŻNYCH OKRESACH
ONTOGENEZY
W rozwoju osobniczym - ontogeneza
wyróżnia się:
• rozwój prenatalny - ontogeneza utajona
• okresy: zarodkowy, płodowy
• rozwój postnatalny - ontogeneza
ujawniona
• okresy: noworodkowy, niemowlęcy,
poniemowlęcy, przedszkolny, szkolny,
młodzieńczy,
dojrzałości, starzenia i wieku późnego.
Zespół organizmów zasiedlających narządy
(ontohabitat, mikrohabitat) ustroju
człowieka nazywa się ontocenozą, na którą
składają się mikroorganizmy oraz niektóre
makroorganizmy z różnych grup
systematycznych (wspólnota
wielogatunkowa).
Ustrój człowieka stanowi dla nich część
środowiska życia, określanego terminem
ontosfera.
Narządy wchodzące w ciągły kontakt ze
środowiskiem zewnętrznym np. jamy nosa,
jama ustna, przewód pokarmowy, narządy
płciowe, skóra są zajmowane
w różny sposób, w kolejnych okresach
rozwojowych. Narządy wewnętrzne
zasiedlane są w toku transmisji
wewnątrzosobniczej żywiciela.
W ontogenezie utajonej transmisja zarazka
odbywa się poprzez ustrój matki.
Noworodek może urodzić się z zakażeniem
wrodzonym - wirusy, bakterie lub
zarażeniem wrodzonym - grzyby, pasożyty.
Stopień uszkodzenia zarodka lub płodu
przez określony zarazek zależy od czasu
trwania ciąży. Na przykład zakażenie
kobiety ciężarnej wirusami różyczki
w pierwszym trymestrze może spowodować
poronienie, a więc zmiany patologiczne
zarodka (embriopatia), zaś w drugim
trymestrze prowadzi do obumarcia lub
poważnego uszkodzenia płodu (fetopatia)
i urodzenia się dziecka z chorobą wrodzą
(głuchota, zaćma, wady serca).
Podobne uszkodzenia płodu występują
również w zakażeniu innymi
wirusami (Coxackie B., Influenza virus)
bakteriami (Treponema pallidum, Listeria
monocytogenes),
w zarażeniu grzybami drożdżopodobnymi
(Candida albicans)
pasożytami ( Toxoplasma gondi, Plasmodium
sp., Trypanosoma sp., Schistosoma sp.,
Ascaris lumbricoides i inne).
W ontogenezie ujawnionej kontakt
z czynnikami chorobotwórczymi zwiększa
się w miarę usamodzielniania się dziecka
i jego przechodzenia do środowiska
pozadomowego.
Z medycznego punktu widzenia wyróżnia
się między ontogenezą utajoną i ujawnioną
ważny okres porodu, któremu towarzyszą
infekcje okołoporodowe. W czasie porodu
dziecko przejmuje od matki składniki
ontocenozy pochwy, m.in.. pałeczki kwasu
mlekowego zajmujące jamę ustną, tlenowe
pałeczki Gram ujemne (np Escherichia coli)
osiedlające się w przewodzie pokarmowym
na całe życie (ang. permanent residents =
stali rezydenci).
Obok tych bakterii, uznanych za tzw. florę
fizjologiczną, do ustroju dziecka mogą
jednocześnie dostać się wirusy, bakterie,
grzyby lub pasożyty zwierzęce cechujące
się wysoką patogennością.
Osiedlenie się tych mikroorganizmów
w narządach noworodka zależy w pewnym
stopniu od poziomu przeciwciał, głównie
immunoglobulin klasy IgG otrzymanych od
matki przez łożysko (odporność bierna –
drogą przezłożyskową).
Krążące w płynach ustrojowych przeciwciała
mogą skutecznie przez pewien czas chronić
noworodka przed zasiedlaniem jego ustroju
chorobotwórczymi mikroorganizmami.
Reakcja immunologiczna noworodka na
większość antygenów ogranicza się do
wytworzenia przeciwciał klasy IgM.
W surowicy noworodka więc dominującą
immunoglobuliną jest IgM, chociaż jej
poziom stanowi zaledwie 10% stężenia
u dorosłych.
Odporność bierna może być dodatkowo
wspomagana przez przeciwciała klasy IgA
przekazywane dziecku z mlekiem matki.
Okołoporodowe zakażenie wirusami
z rodziny Herpesviridae może spowodować
trwałe zasiedlenie ustroju człowieka
ujawniające się przez wszystkie okresy
rozwojowe do późnej starości.
Herpes simplex - typ 1, wnikając do komórek
nabłonka jamy ustnej, spojówek lub skóry,
wywołuje tzw. opryszczkowe zapalenie,
pojawiające się zwłaszcza często w okresach
niemowlęcym i poniemowlęcym,
a w późniejszych fazach życia rozwijające się
w stanach zachwiania równowagi między
wirusem i jego żywicielem (inne infekcje,
niedobory odporności, zaburzenia
hormonalne itd.).
W okresie dojrzałości u kobiet opryszczka
wargowa może pojawiać się w określonej
fazie cyklu miesięcznego.
Osiedlanie się wirusów Herpes simplex –
typ 1 nie zawsze następuje w czasie porodu
jako transmisja wirusa od matki.
Zarażenie niemowląt może pochodzić także
od innych osób z ich otoczenia. Może to być
np. pierwotne ostre opryszczkowe
zapalenie dziąseł i błony śluzowej jamy
ustnej, w następstwie którego mogą
rozwinąć się - w toku wiremii - zapalenie
mózgu lub opon mózgowordzeniowych oraz
zmiany w innych narządach.
Epidemie opryszczkowych zapaleń dziąseł
i jamy ustnej opisywane są w dużych
rodzinach, skupiskach dziecięcych (domy
dziecka, żłobki, przedszkola, szkoły) oraz
na oddziałach szpitalnych wśród osób
w różnym wieku.
Infekcje rodzinne może też powodować
wirus Herpes simplex - typ 2, wywołujący
u dzieci, częściej u dziewcząt, w różnych
okresach rozwojowych opryszczkowe
zapalenie błon śluzowych i skóry
zewnętrznych narządów płciowych.
Wirusy grupy Herpes wywołują różne
choroby:
typ 3 (Herpes Simplex Virus - HSV-3)
u dzieci i młodzieży wywołuje - ospę
wietrzną, u osób dojrzałych natomiast półpasiec
typ 5 (HSV-5) u kobiet ciężarnych prowadzi
do patologicznych zmian w łożysku.
Wrodzone zakażenie wirusem cytomegalii
powoduje u noworodka małogłowie,
uszkodzenie ośrodkowego układu
nerwowego, wady serca, zaś u dzieci,
młodzieży i osób dorosłych
niecharakterystyczne objawy chorobowe.
Wspomniane wirusy tej grupy mogą
powodować zakażenia środowiskowe,
zwłaszcza w rodzinach wielodzietnych
i domach dziecka.
Wyizolowano kolejne dwa typy wirusów
z rodziny Herpesviridae oznaczone jako
Herpes wirus człowieka typ 6 (HHV-6 =
Human Herpes Virus type 6) oraz Herpes
wirus człowieka typ 7 (HHV-7).
Już w pierwszym miesiącu życia płodowego
u prawie 2/3 występowały przeciwciała
pochodzenia matczynego dla HHV-6,
których poziom IgG zmalał w okresie
niemowlęcym, zaś istotnie wzrastał
w okresach poniemowlęcym, przedszkolnym
i szkolnym.
Adenowirusy przez całe życie człowieka
zasiedlają narządy układu oddechowego
i pokarmowego. Zakażenie u niemowląt
i małych dzieci bywa bezobjawowe lub
przebiega z symptomami nieżytu błony
śluzowej jam nosa i gardła. W następnych
okresach rozwojowych, u dzieci do
dziesiątego roku życia, obserwuje się
zapalenia spojówek i rogówki oraz
zapalenia górnych dróg oddechowych,
natomiast u młodzieży występuje ostre,
o ciężkim przebiegu, zapalenie płuc.
Adenowirusy wydalane drogami kropelkową
i pokarmową łatwo przenoszą się
w środowisku, także przez infestowane nimi
przedmioty, żywność, za pośrednictwem
wody w pływalniach itd., przez co wywołują
zakażenia rodzinne, w skupiskach
dziecięcych, w jednostkach wojskowych.
Spośród wirusów chorobotwórczych
człowieka najwięcej uwagi poświęca się
zaliczanemu do rodzaju Lentivirus wirusowi HIV = Human Immunodeficiency
Virus (HIV-l, HIV-2), którego obecność
prowadzi do zespołu nabytego niedoboru
odporności (AIDS = Acquired Immune
Deficiency Syndrome).
W ciągu kilku lat rozprzestrzenienie wirusa
HIV przybrało postać pandemii (epidemia
choroby zakaźnej, szybko obejmująca
populację ludzką wszystkich kontynentów).
Światowa Organizacja Zdrowia (WHC))
szacuje liczbę nosicieli na 11 mln, chorych na 2 mln, w tym 0,5 mln dzieci.
Okazało się, że zakażenie dziecka
wielokrotnie częściej następuje podczas
porodu niż w okresie płodowym.
Okołoporodowe zakażenia bakteriami
prowadzą do zasiedlania skóry, narządów
układu oddechowego, pokarmowego,
worków spojówkowych i uszu noworodka
przez pałeczki Gram-ujemne (Klebsiella,
Enterobacter, Proteus, Pseudomonas i in.)
lub ziarenkowce Gram-dodatnie
(Staphylococcus, Streptococcus),
a także bakterie beztlenowe: pałeczki
Gram-ujemne (Bacteriodes, Fusobacterium)
i ziarenkowce Gram-dodatnie (Peptococcus,
Peptostreptococcus).
W części przypadków są to zakażenia
wywołujące wybiórczo zapalenia spojówek,
np. przez Chlamydia trachomatis. Ten sam
gatunek wywołuje - w różnych okresach
rozwojowych - jaglicę u ok. 600 mln ludzi
w Afryce, Azji i USA.
Niektóre bakterie zasiedlają ustrój
noworodka w wyniku zakażenia
szpitalnego. Opisano mikroepidemie
spowodowane przez infestowane pałeczką
ropy błękitnej (Pseudomonas aeruginosa)
smoczki, butelki, umywalki, nawilżacze
powietrza itp.
Zagrożenie zakażeniem noworodka
stwarzają spośród personelu medycznego
osoby, które są nosicielami lub
przenosicielami ( noworodek – noworodek)
określonych mikroorganizmów.
Paciorkowce i gronkowce zajmują
ontocenozy narządowe człowieka przez
całe życie. W górnych drogach
oddechowych wykrywane są najczęściej
w okresach od przedszkolnego do
młodzieńczego. Dotyczy to zwłaszcza
paciorkowca ropotwórczego
hemolizującego odpowiedzialnego za
anginę i płonicę.
W anginie paciorkowcowej lub
paciorkowcowo-gronkowcowej zmiany
zapalne obejmują gardło, migdałki
podniebienne oraz często węzły chłonne
podżuchwowe. Podobny obraz kliniczny,
jednocześnie z wyraźnymi, rozsianymi
zmianami skóry cechuje ostrą chorobę
zakaźną - płonicę, która nadal - wobec
braku szczepionek uodparniających utrzymuje się na wysokim poziomie
ekstensywności w populacjach dziecięcych
(infekcje środowiskowe).
Streptococcus pneumoniae natomiast
u pacjentów do szóstego roku życia częściej
powoduje zmiany w ośrodkowym układzie
nerwowym niż w drogach oddechowych.
Podobne znaczenie epidemiologiczne, mają
łatwo przenoszące się wśród dzieci
zakażenia mikoplazm wywołującą
zapalenia narządów oddechowych - wzdłuż
toru oddechowego, od gardła do płuc.
Rzadko występują masowo zakażenia
maczugowcem błonicy, laseczką tężca lub
pałeczką krztuśca), co wiąże się
z obowiązkowymi w Polsce szczepieniami
dzieci szczepionką Di –Per - Te (Diphteria –
Pertussis- Tetanus).
Szczepienia przeciw gruźlicy (BCG)
u noworodków oraz u dzieci i młodzieży
z ujemnymi wynikami próby
tuberkulinowej Mantoux obniżyły istotnie
w latach minionych częstość tej choroby
w naszym kraju. Nadal jednak obserwuje
się przypadki czynnej gruźlicy, zwłaszcza
w niektórych rodzinach oraz u osób
„z czynnikami zwiększonego ryzyka".
Oddzielny problem stanowią zakażenia
Mycobacterium w okresie starzenia się
i wieku późnego u osób wcześniej nie
szczepionych.
Grzyby drożdżopodobne mogą wchodzić
w skład ontocenoz narządowych przez
wszystkie okresy życia człowieka.
U dziecka urodzonego przez matkę
zarażoną grzybami rodzaju Candida
( kandydozy należą do najczęstszych
chorób pochwy u ciężarnych!) grzyby
osiedlają się w czasie porodu na skórze,
w jamie ustnej, przewodzie pokarmowym,
a nierzadko też na zewnętrznych
narządach płciowych.
Zarażenia wieloogniskowe grzybami
u dzieci przewlekle chorych są 2 – 4 x
częstsze niż u zdrowych. Najwyższe odsetki
zarażeń wieloogniskowych wykrywa się
w grupach dzieci z zespołem upośledzonego
wchłaniania (okresy: niemowlęcy,
poniemowlęcy, przedszkolny) oraz
z cukrzycą (okresy: szkolny, młodzieńczy).
U dziewcząt (0-18 lat) zarażenia te
najczęściej powodowały zapalenie
narządów płciowych; dodatkowe ogniska
inwazji występowały w jamie ustnej,
przewodzie pokarmowym lub w zmianach
skóry.
W okresach od noworodkowego do
szkolnego prewalencja zarażeń grzybami
(ok. 50%) w poszczególnych fazach
rozwojowych nie różniła się istotnie, zaś
była znamiennie wyższa w okresie
młodzieńczym (ok. 70%).
Wśród osób dojrzałych, 2 x częściej niż
u zdrowych, są wieloogniskowe zarażenia
Candida u pacjentów z chorobami
rozrostowymi układu krwiotwórczego
(białaczki, ziarnica złośliwa i in.) oraz
z innymi chorobami narządów
wewnętrznych, zaś aż 5-krotnie częściej
- u pacjentów z cukrzycą.
U kobiet w ontocenozie pochwy grzyby
występowały istotnie częściej: w okresie
dojrzałości niż w późniejszych fazach życia,
u ciężarnych niż poza ciążą, u cierpiących
na zapalenia narządów rodnych niż u osób
zdrowych.
W zarażeniach wieloogniskowych podobnie jak u dziewcząt - dodatkowe
ogniska rozwoju grzybów były w jamie
ustnej, przewodzie pokarmowym lub
zmianach skóry.
Kandydozy (candidosis) narządowe cechuje
różnorodność postaci klinicznych. Grzyby
drożdżopodobne - zarówno antropofilne,
jak i zoofilne charakteryzuje łatwość
bezpośredniej transmisji w kontaktach
środowiskowych np. podczas kąpieli
w basenie.
Epidemię zaś grzybicy skóry wywołaną
przez grzyby rodzaju Trichophyton opisano
w jednym z domów akademickich
Krakowa; stwierdzono związek między nią
a rozpowszechnionym zwyczajem
„pożyczania obuwia”.
W Polsce większość pasożytów ze świata
zwierząt zasiedla określone narządy
w okresie poniemowlęcym lub w dalszych
fazach życia człowieka.
Zarażenia okołoporodowe najczęściej
wiążą się z rzęsistkiem pochwowym
(Trichomonas vaginalis), który z pochwy
matki przenosi się do narządów układu
moczowo-płciowego lub oddechowego
noworodka. Każda z tych inwazji wywołuje
u dziecka poważne zaburzenia.
Możliwe jest także zarażenie w czasie
porodu rzęsistkiem rodzącego się chłopca.
W ontocenozie przewodu pokarmowego
w okresie niemowlęcym rzadko występują
pasożyty, natomiast w okresie
poniemowlęcym, przedszkolnym i szkolnym
zasiedlanie określonym pasożytem przewodu
pokarmowego może dotyczyć nawet
wszystkich dzieci z danego skupiska
(np. rodzina, grupa przedszkolaków, klasa
uczniów, mieszkańcy domu dziecka), a także
ich rodziców lub opiekunów, nauczycieli itd.
W okresie młodzieńczym i dalszych fazach
życia prewalencja zarażenia może być różna.
Do pierwotniaków najczęściej wykrywanych
w różnych siedliskach przewodu pokarmowego
należy wiciowiec lamblia (Giardia lamblia),
kokcidia z rodzajów Cryptosporidium lub
Sarcocystis oraz ameby z rodzaju Entamoeba
(E. coli, E. histolytica).
Zarażenie tymi pierwotniakami następuje per os
postaciami cysty (Giardia, Entamoeba),
oocysty (Cryptosporidium, Sarcocystis) lub
sarcocysty (mięso zwierząt roślinożernych).
W ontocenozie jelita cienkiego obecność
trofozoitów lamblii , uwolnionych z cyst,
zaburza w dużym stopniu funkcjonowanie
przewodu pokarmowego, prowadząc do
lambliozy o różnym przebiegu, zwłaszcza
ciężkim przy dodatkowym zakażeniu
grzybami.
Trofozoity lambli okresowo tworzą postać
cyst, które są wydalane do środowiska (do 70
mln cyst/24 h/1 g kału) i od razu stają się
inwazyjne.
Helminty, najczęściej zasiedlające przewód
pokarmowy per os w różnych okresach
rozwoju postnatalnego człowieka, to
w Polsce spośród płazińców: tasiemiec
nieuzbrojony i tasiemiec uzbrojony, zaś
spośród obleńców: owsiki, glisty, włosienie
kręte, a także - transmitowane do innych
narządów przez jelito cienkie postacie
larwalne tasiemca uzbrojonego, nicieni
z rodzaju Toxocara canis i Toxocara cati
( glista psia i glista kocia ).
Zarażenie wągrami- postacie inwazyjne
tasiemców, następuje z mięsem wołowym
lub wieprzowym. Dzieci - w okresie
poniemowlęcym i starsze - zarażają się
zwykle razem z innymi członkami rodziny;
wiąże się to ze zwyczajem spożywania półsurowego lub surowego mięsa. Tasiemczyce
mogą się rozwijać jednocześnie w szerszych
kręgach krewnych i przyjaciół
przebywających czasowo razem .
Człowiek może być nie tylko żywicielem
ostatecznym tasiemca uzbrojonego, lecz
również pośrednim, gdy do przewodu
pokarmowego trafiają jaja zawierające
onkosferę, która czynnie po uwolnieniu się
w świetle jelita, przedostaje się z krwią do
ośrodkowego układu nerwowego - także
gałki ocznej, wątroby, płuc, nerek i mięśni wytwarzając wągier, którego obecność
u człowieka pozwala na rozpoznanie
wągrzycy.
Owsik ludzki może zasiedlać jelito grube
przez wszystkie okresy rozwoju
postnatalnego człowieka. Zarażenie
następuje drogą pokarmową lub wziewną
larwą inwazyjną znajdującą się w otoczce
jajowej, której „lepne" właściwości
sprzyjają infestacji środowiska; sprzyja to
inwazjom rodzinnym (może obejmować
wszystkich jej członków), a także inwazjom
środowiskowym w skupiskach ludzkich.
Powszechny u dzieci nawyk wkładania do
ust- palców lub ołówków oraz ogryzania
paznokci zwiększa szanse zarażenia
przewodu pokarmowego pasożytami,
zwłaszcza lamblią jelitową lub owsikiem
ludzkim.
Glista ludzka, włosogłówka ludzka, glista
psia i glista kocia dostają siędo przewodu
pokarmowego per os, w postaci larwy
inwazyjnej wykształconej w glebie
w otoczce jajowej, z pokarmem
zanieczyszczonym ziemią. Postacie
larwalne glisty ludzkiej i prawdopodobnie
też glisty psiej i kociej, wędrując z krwią
kobiety ciężarnej dostają się do płodu
wywołując glistnicę lub toxocarozę
wrodzoną.
Inwazje Toxocara często dotyczą
wszystkich szczeniąt lub kociaków
z jednego miotu; stwarza to zagrożenie
zarażenia się, zwłaszcza dzieci, już
w okresie poniemowlęcym.
Odrębny problem stanowią zarażenia
włośniem krętym (Trichinella spiralis),
dotyczące dzieci i dorosłych, często
obejmujące nie tylko rodziny, lecz także np.
gości weselnych, gdy larwy inwazyjne
włośnia (mięso wieprzowe lub dzika)
dostają się do przewodu pokarmowego
większej liczby osób w tym samym czasie
(transmisja grupowa).
W Polsce występuje kilka - kilkanaście
mikroepidemii rocznie. Poza ustrojem
człowieka włosień w łańcuchu
pokarmowym transmitowany jest wśród
zwierząt (np. lis - dzik - gryzonie - świnia.)
Wśród osób mieszkających w Domu Opieki
Społecznej czasem można obserwować
epidemię świerzbu, wywołanego
świerzbowcem ludzkim. Czasami po
wakacjach letnich można obserwować
epidemię wszawicy głowy obejmującej
dzieci w przedszkolach i szkołach.
We wszystkich okresach rozwoju prenatalnego
i postnatalnego człowiek (żywiciel pośredni)
ulega zarażeniu pierwotniakiem Toxoplasma
gondii. Pierwotniak ten rozwija się
wewnątrzkomórkowo w różnych tkankach
i narządach.
Transmisja pasożyta z ustroju kobiety
ciężarnej do zarodka lub płodu może
skomplikować przebieg ciąży, prowadząc do
urodzenia się dziecka z toksoplazmozą
wrodzoną, ze zmianami w ośrodkowym
układzie nerwowym, gałce ocznej, mięśniu
sercowym i in.
Konieczność zapobiegania infekcjom
wrodzonym spowodowała opracowanie
międzynarodowego programu TORCH,
którego nazwę twarzą pierwsze litery
najważniejszych czynników etiologicznych
tych zakażeń:
Toxoplasma gondii;
Other - inne zakażenia mikroorganizmami
(pierwotniaki: Plasmodium Trypanosoma;
wirusy: odry, świnki, ospy wietrznej, grypy,
żółtaczki zakaźnej;
bakterie: kiły, rzeżączki, listeriozy);
Rubivirus;
Cytomegalovirus;
Herpes simplex virus.
W Polsce podobnie jak i w innych krajach
Europy – opracowuje się program
profilaktyki toksoplazmozy wrodzonej.
Od roku 1987 prowadzi się obowiązkowe
szczepienia przeciw różyczce wśród
13-letnich dziewcząt
Międzynarodowe programy zwalczania
chorób zakaźnych i pasożytniczych
tworzone przy udziale WHO obejmują
również zakażenia HIV. Większość
czynników etiologicznych chorób człowieka
omówionych poprzednio może towarzyszy
zakażeniu HIV, a rozwijająca się infekcja
wyprzedza rozpoznanie AIDS.
PODSUMOWANIE
Na składniki ontocenoz narządowych wpływają
m.in.:
ze strony żywiciela – okres rozwojowy ( wiek ),
płeć, hormony i czynniki immunologiczne,
ze strony zarazka jego chorobotwórczość
( zjadliwość – wirulencja ).
Zasiedlaniu ontocenoz narządowych
człowieka przez potencjalne
chorobotwórcze zarazki nie zawsze
towarzyszą objawy chorobowe.
Wiele składników ontocenoz może bytować
na skórze lub innych narządach
bezobjawowo do czasu zachwiania
równowagi w układzie żywiciel – zarazek
( wirus, bakteria, grzyb, pasożyt ).
Obecność grup podwyższonego ryzyka
rozwoju choroby zakaźnej, grzybicy lub
parazytozy – osoby niedożywione – brak
pokarmu, upośledzone wchłanianie
w przewodzie pokarmowym, choroby
wyniszczające, cukrzyca, kwasica
metaboliczna, niedobory hormonalne,
osoby po przeszczepach nerek, serca,
wątroby, po wszczepieniach zastawek,
stany pourazowe, oparzenia i in.
Osobna grupę stanowią osoby z AIDS
i nowotworami.
Wpływ uzależnienia od alkoholu,
narkotyków lub leków psychotropowych na
rozwój chorób zakaźnych.
Wpływ czynników środowiskowych –
obszar geograficzny, klimat, zwyczaje
dietetyczne, nawyki higieniczne, stan
sanitarno – higieniczny otoczenia
człowieka.
Stałe narażenie pracowników służb
medycznych i weterynaryjnych.
Wpływ transmisji międzyosobniczych –
matka – płód ( transmisja drogą krwi,
matka rodząca dziecko – z ontocenozy
pochwy matki mikroorganizmy dostają się
do narządów noworodka, zasiedlanych
także w dalszych godzinach życia przez
czynniki biotyczne i w toku transmisji
miedzyosobniczych z osobami najbliższego
otoczenia.
Wpływ transmisji między osobami
związanymi wspólnotą przestrzenną –
w rodzinie, żłobki, przedszkola, szkoła,
kolonie, wspólne podróże, skupiska ludzi
w szpitalach i sanatoriach.