Znaczenie rozmowy w życiu dziecka - Pro-Mama

mgr Edyta Kołodziej – Szmid, psycholog kliniczny, psychoterapeuta
Znaczenie rozmowy w życiu dziecka
Rozmowa jest jedną z podstawowych form kontaktów dziecka z rodzicami, rówieśnikami i
osobami dorosłymi. Rozmowa służy zdobywaniu wiedzy, wyostrza pamięć, umożliwia określenie
własnych poglądów i poznanie cudzych, skłania do refleksji, przemyśleń, pobudza do działań. Może
zbliżać , umożliwiać zawarcie porozumienia, może być wspaniałym relaksem i wielką przyjemnością.
My dorośli powinniśmy swoim przykładem uczyć dziecko jak należy rozmawiać, być dla niego wzorem
do naśladowania również w zakresie umiejętności porozumiewania się.
Podstawowe zasady porozumiewania się z dzieckiem
1. Szacunek dla dziecka - dorosły nie narzuca niczego, lecz stara się uzasadnić swoje oczekiwania,
wyjaśnić ich cele i znaczenie
2.Koncentracja i skupienie się na dziecku
3.Wewnętrzna akceptacja dziecka takim, jakim ono jest
4.Ofiarowanie czasu i przestrzeni na swobodne wypowiadanie się dziecka a więc przede wszystkim
wysłuchanie go.
Słuchanie jest jak żyzna gleba napisał T.Gordon w swojej książce „Wychowanie bez porażek” i
zdecydowanie miał rację ponieważ wysłuchanie:
- umożliwia dziecku swobodną ekspresję
- daje mu poczucie, że jest ważne
- tworzy podstawę porozumienia
- sprzyja wzajemnemu skupieniu
- rodzi uczucie wdzięczności i przekonanie o akceptacji ze strony słuchającego;
Dziecku nie wystarcza, że dorosły je wysłucha, musi mieć też pewność, że je rozumie, słuchanie
wymaga od nas pełnego zaangażowania, uaktywnienia wszystkich naszych zmysłów. Słuchamy nie
tylko uszami, lecz oczyma i sercem. Koncentrujemy całą naszą uwagę (nie przerywamy, nie
przeszkadzamy), pozycja ciała wyraża chęć współpracy, odpowiadamy po namyśle, jesteśmy
zorientowani na rozwiązywanie wspólnych problemów, utrzymujemy kontakt wzrokowy.
Istotny jest również ton głosu, jakim porozumiewamy się z dzieckiem. Powinien być on łagodny,
spadający przy końcu zdania, dzięki temu nie przypomina ono pytania . Również tzw. Zachowania
niewerbalne jak: uśmiech, potakiwanie, skinięcie głową, gest zachęcający do kontynuowania, są
fizycznymi oznakami naszej uwagi.
Pozwólmy dzieciom mówić, w ten sposób dziecko się uspokoi a my dowiemy się być może więcej
niż zasypując je dziesiątkami pytań.
Parafrazowanie
Prawidłowa rozmowa powinna zawierać parafrazę, czyli oddanie innymi słowami sensu wypowiedzi
dziecka. Można zacząć słowami:
– „O ile dobrze zrozumiałem to…”
– „Chciałbym upewnić się, chcesz powiedzieć, że…”
– „Inaczej mówiąc…” i przedstawić dalej treść wypowiedzi
w formie skróconej ale z
zachowaniem sensu nadanego przez nadawcę.
Stosowanie parafrazy ma wiele pozytywnych konsekwencji. Pomaga nam skupić się na rozmowie i
uporządkować materiał, który do nas dociera a dziecku daje poczucie bycia słuchanym i rozumianym.
Poza tym umożliwia niemal natychmiastową korektę ewentualnych błędów w interpretacji tego co
przekazuje nam rozmówca.
Warto
stosować
też
wtrącenia
zachęcające
do
otwarcia
się,
np.:
„czy
chciałbyś
coś
więcej
na
ten
temat
powiedzieć?”
„to bardzo interesujące, mów dalej”,
Stosowanie wyżej wymienionych technik zwiększa aktywność dziecka w rozmowie a dorosłemu
pozwala uniknąć zdominowania rozmówcy i narzucania mu swojej wizji spraw.
Akceptacja uczuć dziecka
Dzieci najczęściej silnie przeżywają wiele sytuacji w swoim życiu, chętnie też wyrażają swe
emocje na zewnątrz dopóki nie są za to karane przez dorosłych. Dzieci potrzebują aby ich uczucia
były zauważane i akceptowane, jest bardzo niedobrze gdy tłumi się ich emocjonalność.
W sytuacji gdy dziecko doświadcza trudnych lub silnych uczuć można mu pomóc w poradzeniu sobie
z nimi w następujący sposób:
- nazwać uczucia, które naszym zdaniem są udziałem dziecka
- pokazać dziecku, że ma prawo ich doświadczać, że rozumiemy co przeżywa
- dać dziecku czas i przestrzeń na ekspresję emocjonalną kontrolując jedynie sposób ich wyrażenia
tak, by nie naruszał on ogólnie przyjętych zasad zachowania (aby dziecko np. nie uderzyło kogoś ze
złości czy nie zniszczyło jakiegoś przedmiotu)
E. Mazlish i A. Faber autorki książki „Jak mówić aby dzieci słuchały, jak słuchać aby mówiły”,
przedstawiły w niej, wiele innych niezwykle ciekawych wskazówek na temat rozmowy z dzieckiem,
uważam że każdy profesjonalista pracujący z dziećmi powinien mieć tą książkę do dyspozycji.
Karanie i nagradzanie
Dziecko w czasie rozmowy może zostać pochwalone lub zganione, czasami jego zachowanie jest
nie do przyjęcia i musi otrzymać karę, a czasem zależy nam by zmotywować go do czegoś na co nie
bardzo ma ochotę. Oto kilka wytycznych jak to robić aby służyło to dobru dziecka.
Krytyka jest konstruktywna, gdy:
– dotyczy konkretnych zachowań a nie całej osoby;
– jest przekazywana osobiście.
– jest przekazywana bezpośrednio po zaistniałej sytuacji,
– dotyczy tego, co może być zmienione,
– dotyczy konkretów a nie uogólnień,
– zawiera informacje o oczekiwaniach w stosunku do krytykowanej osoby
– uwzględnia negatywne, ale i pozytywne cechy krytykowanego.
Co zamiast karania?
– wyrażać swoje uczucia związane z zachowaniem dziecka nie atakując jego charakteru
– określić jasno i zwięźle swoje oczekiwania
– wskazać dziecku jak może naprawić zło
– zaproponować wybór pomiędzy kilkoma możliwymi rozwiązaniami danej sytuacji
– wspólnie znaleźć rozwiązanie problemu
Jeżeli już musimy dziecko ukarać, to zastosowane kary powinny być:
– akceptowane przez wszystkich
– odpowiednie do winy
– zróżnicowane
– zapowiedziane
– występujące w gradacji
Szczególnie dotkliwie dziecko przeżywa raniące go słowa wypowiedziane publicznie, ośmieszające w
oczach rówieśników, należy unikać karania dzieci w ten sposób.
Złe przekazy kierowane do dziecka
Oto lista przykładowych komunikatów które nie powinny być kierowane do dziecka w rozmowie z
nim:
– obwinianie, oskarżanie, wymyślanie, przezywanie
– straszenie, złe proroctwa: „Nic dobrego z Ciebie nie wyrośnie”
– rozkazy, wykłady i moralizowanie: „Marsz na górę, ale już!”
– postawa męczennika; „Ja się przez Ciebie wykończę”
– negatywne porównania, bagatelizowanie, pomniejszanie wartości
– wykorzystywanie sytuacji związanej z dzieckiem do własnych odreagowań emocjonalnych;
Psychologowie specjalizujący się w problematyce przemocy donoszą, że konsekwencje tzw.
przemocy psychicznej wobec dzieci, do której zalicza się również kierowanie do dziecka okrutnych
słów rodzaju: żałuję, że się urodziłeś, jesteś nic nie warty, nic dobrego z ciebie nie wyrośnie,
wyzywanie go, ośmieszanie, ciągłe krytykowanie czy krzyczenie, ma równie silne negatywne
konsekwencje dla jego rozwoju psychicznego jak przemoc fizyczna. Uważajmy więc na to, w jaki
sposób rozmawiamy z naszymi podopiecznymi.
Sztuka motywowania
Jeżeli zależy nam na zachęceniu dziecka do współpracy z nami, musimy przede wszystkim
zadbać o dobry kontakt emocjonalny z nim, być dla niego interesującą osobą, taką z którą warto
spędzić czas, modelować własnym zachowaniem to na czym nam zależy. Kilka wytycznych w tej
sprawie:
– stwórz luźną, nieformalną atmosferę, demonstruj poczucie humoru, żartuj: spraw, aby
obowiązki wiązały się z jakąś przyjemnością;
– próbuj zaciekawić dziecko i rozwijać jego zainteresowania poznawcze. Pragnienie wiedzy i
rozumienia, dają lepsze i trwalsze efekty niż motywy egocentryczne jak rywalizacja, czy
pokazanie swojej wyższości lub zewnętrzne jak np. nauka dla stopnia;
– dostosuj wymagania do górnej granicy możliwości dziecka: niech ma poczucie osiągalności
celu, ale przy jakimś wysiłku, tylko wtedy pokonywanie kolejnych wyzwań może dać mu
satysfakcję;
– przypominaj dziecku, że niepowodzenia i błędy to normalny etap na drodze do doskonalenia
się, ucz wyciągania konstruktywnych wniosków z porażek;
– zachęcaj do odnoszenia sukcesów, omawiaj konkretne korzyści, jakie można odnieść z
każdego wyzwania;
– chwal dziecko często, także za drobne osiągnięcia, pozwól dziecku podsłuchać gdy mówi się
o nim pozytywnie;
– nagradzaj współpracę;
– szanuj odmienne zdanie dziecka i zachęcaj je do samodzielnego, krytycznego, twórczego
myślenia;
– przyznawaj się do błędów, okazuj, że jesteś omylny, ponieważ to sprawia, że stajesz się
bardziej „ludzki” i modeluje jego zachowanie (wzór do naśladowania);
– utrzymuj własną motywację do pracy na wysokim poziomie, demonstruj zachowania godne
naśladowania;
– bądź skarbnicą wiedzy w trudnych chwilach;
– wyrażaj jasne oczekiwania wobec dziecka;
Artykuł jest częścią większej całości, która została opublikowana przez Wydawnictwo Raabe.