Koncepcje rozwoju człowieka
advertisement
Koncepcje rozwoju człowieka Co różnicuje poszczególne koncepcje? •Natura zjawiska, •Mechanizm powstawania zmiany rozwojowej. Natura zjawiska Jeżeli mówimy o naturze zjawiska rozwoju, to odnosimy się do następujących kwestii: • Zmiany ilościowe (nieukierunkowane), czy zmiany jakościowe (ukierunkowane)? • Zmiany zachodzą w sposób ciągły (brak stadiów), czy skokowy (stadialny)? Natura rozwoju psychicznego według Helen Bee – pięć typów teorii • Teorie typu A – stadia rozwoju, zmiana ukierunkowana; • Teorie typu B – stadia rozwoju, zmiana nieukierunkowana; • Teorie typu C – brak stadiów, zmiana ukierunkowana; • Teorie typu D – brak stadiów, zmiana nieukierunkowana; • Teorie typu E – mieszane. Teorie typu A – modele fazowe • Zakładają, że rozwój jest długotrwałym procesem kierunkowych zmian struktury i jej funkcji, zmierzającym ku określonym stanom końcowym lub celom, które z reguły są wartościowane pozytywnie. Teoria psychoanalityczna Sigmunda Freuda • Zachowanie ludzkie wyznaczane jest przez nieuświadamiane procesy; • Rozwój psychiczny człowieka składa się z rozwoju osobowości i rozwoju psychoseksualnego. Teoria psychoanalityczna Sigmunda Freuda • ID – konstrukt psychiczny będący źródłem pierwotnych pragnień (libido) i związanych z nimi napięć, które są rozładowywane poprzez maksymalizację przyjemności – obecny w ludzkiej psychice od momentu narodzin. Teoria psychoanalityczna Sigmunda Freuda • Ego – czerpie energię z ID, będąc jednocześnie na jego usługach, zaspokaja pierwotne pragnienia ID w sposób świadomy, zależny od zastanej rzeczywistości – pojawia się około 2 roku życia. Teoria psychoanalityczna Sigmunda Freuda • Superego – jest zbiorem przyswojonych przez człowieka reguł moralnych, rozumiane może być jako sumienie lub obraz „ja” idealnego – pojawia się w wieku przedszkolnym (4-6 lat) Teoria psychoanalityczna Sigmunda Freuda Stadia (fazy) rozwoju osobowości: • Faza oralna, • Faza analna, • Faza falliczna, • Faza latencji, • Faza genitalna. Teoria psychoanalityczna Erika Eriksona Teoria ta odwołuje się do zasady epigenezy, która zakłada, że wszystko to, co wzrasta, wzrasta zgodnie z podstawowym planem powstawania części, z których każda wykształca się w specyficznym dla siebie czasie i dominuje tak długo, dopóki nie powstaną pozostałe części, aby utworzyć funkcjonalną całość. Teoria psychoanalityczna Erika Eriksona Erikson wyodrębnił osiem stadiów życia człowieka. Każdy z nich charakteryzuje się tym, że wywołuje u jednostki inny, specyficzny dla siebie konflikt. Teoria psychoanalityczna Erika Eriksona Okresy (stadia) życia wg Eriksona: • Niemowlęctwo – od 0 do 1 r.ż. – konflikt: ufność-nieufność, osiągnięcie zaufania do matki lub innego opiekuna, • Wczesne dzieciństwo – od 2 do 3 r.ż. – konflikt: autonomia-wstyd i zwątpienie, osiągnięcie samokontroli i poczucia własnej odrębności, Teoria psychoanalityczna Erika Eriksona • Wiek zabaw – od 4 do 5 r.ż. – konflikt: inicjatywa-poczucie winy, ukształtowanie orientacji na cele i inicjatywność w działaniu, • Wiek szkolny – od 6 do 12 r.ż. – konflikt: pracowitość-poczucie niższości, osiągnięcie poczucia własnych kompetencji, Teoria psychoanalityczna Erika Eriksona • Adolescencja – od 13 do 18 r.ż. – konflikt: tożsamość-rozproszenie tożsamości, osiągnięcie odpowiedzi na pytanie „kim jestem?” i „kim mogę być?” oraz wierność sobie, • Wczesna dorosłość – od 19 do 25 r.ż. – konflikt: intymność-izolacja, osiągnięcie zdolności do miłości bez utraty poczucia własnej tożsamości Teoria psychoanalityczna Erika Eriksona • Dorosłość – od 26 do 40 r.ż. – konflikt: generatywność-stagnacja, potrzeba opiekowania się młodymi ludźmi i troska o los młodszej generacji, • Dojrzałość – powyżej 41 r.ż. – konflikt: integralność ego-rozpacz, osiągnięcie mądrości życiowej w wyniku pozytywnego bilansu życia. Teoria poznawczo-rozwojowa Jeana Piageta Według tej teorii, istotą rozwoju psychicznego jest rekonstrukcja i reintegracja struktur poznawczych. Mechanizmem tak rozumianego rozwoju jest dążenie systemu poznawczego do zrównoważenia, u którego podstaw leżą dwa, powiązane ze sobą, procesy – asymilacja i akomodacja. Teoria poznawczo-rozwojowa Jeana Piageta • Asymilacja – włączanie struktur zewnętrznych do już ukształtowanych struktur poznawczych. • Akomodacja – proces polegający na dostosowaniu struktur wewnętrznych do struktur asymilowanych, w wyniku czego dochodzi do ich przekształceń. Teoria poznawczo-rozwojowa Jeana Piageta • Równowaga między asymilacją a akomodacją oznacza adaptację, czyli stan równowagi. Teoria poznawczo-rozwojowa Jeana Piageta Stadia rozwoju poznawczego: • Inteligencja sensomotoryczna – od 0 do 2 r.ż. – ćwiczenie ruchów i manipulacji podtrzymujących lub powtarzających interesujące dziecko doznania (główne osiągnięcie – stałość przedmiotu), Teoria poznawczo-rozwojowa Jeana Piageta • Inteligencja przedoperacyjna – od 2 do 6 r.ż. – celowe eksperymentowanie na przedmiotach, coraz bardziej świadome planowanie działań oparte na reprezentacjach przedmiotów (główne osiągnięcia – czynności symboliczne wraz z mową, zdolność do zachowywania stałości cech takich jak barwa, kształt a także rozumowanie transdukcyjne), Teoria poznawczo-rozwojowa Jeana Piageta • Operacje konkretne – od 6 do 12 r.ż. – coraz bardziej odwracalne manipulacje na reprezentacjach konkretnych przedmiotów, decentracja umożliwiająca uwzględnienie w rozważaniach wielu własności przedmiotu w tym samym czasie (główne osiągnięcia – zdolność do zachowania ilości, np.. Masy, czy objętości, a także rozumowanie sylogistyczne), Teoria poznawczo-rozwojowa Jeana Piageta • Operacje formalne – od 12 do 15 r.ż. – w pełni odwracalne operacje umysłowe (główne osiągnięcia – myślenie abstrakcyjne i hipotetyczno-dedukcyjne, rozumowanie logiczne, logika zdań). Teorie typu B – modele cykliczne • Brak ukierunkowania na osiąganie coraz bardziej złożonych stanów umysłu, • Rozwój jako cykl zmian stadialnych, wyznaczanych zmianami fizjologicznymi (dojrzewanie płciowe, menopauza). Teorie typu B – modele cykliczne Proces rozwoju rozumiany jest jako cykl równowartościowych zmian stadialnych: pojawienie się określonej zmiany, specyficznej dla danego odcinka cyklu, jest tak samo konieczne lub ważne jak inna zmiana, specyficzna dla innego stadium. Stadia rozwoju moralnego – teoria L. Kohlberga I Poziom moralności przedkonwencjonalnej • Moralność unikania kary – podmiot uzasadnia sądy z punktu widzenia irracjonalnego strachu przed karą. • Moralność własnego interesu – podmiot uzasadnia sądy z punktu widzenia nagród i przewidywanych korzyści osobistych. Stadia rozwoju moralnego – teoria L. Kohlberga II Poziom moralności konwencjonalnej • Moralność harmonii interpersonalnej – podmiot uzasadnia sądy z punktu widzenia przewidywanego braku aprobaty ze strony osób pozostających w bezpośrednich relacjach oraz na podstawie wyobrażeń o „znaczących” i „grzecznych” osobach. Stadia rozwoju moralnego – teoria L. Kohlberga • Morlaność prawa i porządku – podmiot uzasadnia sądy z punktu widzenia uznanych autorytetów, obowiązujących norm i pełnionych ról społecznych. Stadia rozwoju moralnego – teoria L. Kohlberga III Poziom moralności pokonwencjonalnej • Moralność umowy społecznej – podmiot uzasadnia sądy z punktu widzenia ogólnych norm, które są uznane i zweryfikowane przez ogół członków społeczeństwa przy uwzględnieniu relatywnej wartości osobistych opinii jednostki. Stadia rozwoju moralnego – teoria L. Kohlberga • Moralność uniwersalnych zasad etycznych – podmiot uzasadnia sądy z punktu widzenia ustalonych i uogólnionych przez siebie zasad etycznych. Teorie typu C – modele sekwencyjne • Odrzucenie pojęcia stadiów rozwojowych, • Przyjęcie koncepcji rozwoju jako ukierunkowanych zmian strukturalnych (jakościowych). Teorie typu C – modele sekwencyjne Zmiany rozwojowe tworzą nie tyle sekwencję stadiów związanych z wiekiem, ile sekwencję stopniowych przekształceń związanych głównie z doświadczeniem człowieka. Rozwój traktowany jest w tych teoriach jako zależna od doświadczenia indywidualnego sekwencja stopniowych przekształceń jakościowych struktury psychicznej. Humanistyczna teoria Abrahama Maslowa Maslow przyjmuje, że człowiek rodzi się z wrodzonym planem kształcenia się i motywacji, czy też potrzeb tworzących hierarchię. Zaspokojenie potrzeb podstawowych pozwala na próby zaspokojenia potrzeb wyższych. Humanistyczna teoria Abrahama Maslowa Maslow wyróżnia dwa typy motywacji: • Motywacja niedoboru – wynika z niedoboru trzech pierwszych kategorii potrzeb, • Motywacja wzrostu – obecna na poziomie dwóch ostatnich potrzeb. Humanistyczna teoria Abrahama Maslowa Potrzeby: • Fizjologiczne (głód, pragnienie, potrzeba snu, oddychanie), • Bezpieczeństwa (pewność jutra, stabilność, wolność od strachu), • Przynależności i miłości (czułość, bycie z innymi), Humanistyczna teoria Abrahama Maslowa • Szacunku (osiągnięć, uznania, szacunku do siebie), • Samoaktualizacji (realizowanie swoich możliwości, samorozwój). Teorie typu D – modele liniowe • Odrzucenie koncepcji zmian stadialnych i jakościowych w rozwoju człowieka, • Zmiany mają charakter ciągłych zmian ilościowych. Teorie typu D – modele liniowe Rozwój rozpatrywany jest liniowo jako ciągły proces nabywania/kumulowania doświadczeń i/lub radzenia sobie z nimi, podporządkowany stale tym samym prawom uczenia się lub regułom przystosowania się do otoczenia, niezależnie od wieku i treści doświadczeń. Teoria społecznego uczenia się Alberta Bandury Założenie, że człowiek, a szczególnie dziecko, uczy się za pomocą imitowania zachowań innych. I tak, Bandura wyróżnił trzy rezultaty uczenia się przez imitowanie: • Efekt facylitacji, • Wzmocnienia zastępcze, hamujące lub odhamowujące reakcję, • Uczenie się obserwacyjne. Teorie typu E – modele mieszane • Odrzucenie jednowymiarowych i jednokierunkowych modeli zmian rozwojowych. Teorie typu E – modele mieszane Rozwijający się system jest wielozmienny i elastyczny, to jest że zmiany dokonują się raczej selektywnie i zmierzają w kierunku wielu możliwych punktów końcowych ontogenezy.
