przemoc w rodzinie

x60PRZEMOC
DOMOWA WOBEC DZIECI
„Przemoc we współczesnym świecie jest zjawiskiem coraz bardziej widocznym i
niepokojąco narastającym. Uzasadnianie bywa pierwiastkiem wrogości, ale nie tylko.
Termin przemoc (ang. violence, fr. Violence, niem. Gewalt) potocznie najczęściej
zastępowany jest takimi pojęciami, jak brutalność, okrucieństwo, opresyjność, przestępczość,
agresja.
W prakseologii przemoc rozumiana jest jako nacisk fizyczny (siła fizyczna) albo
zastosowanie bodźców (chemicznych, elektrycznych itp.), które „sprawiają, że podmiot
działania jest wtrącony w sytuację przez niego niepożądaną i staje się przedmiotem czyjegoś
działania”.
Etycy definiują przemoc jako użycie siły związane z naruszeniem norm moralnych, w
stosunku do osoby lub grupy osób, najczęściej w celu wymuszenia określonych zachowań lub
postaw”.1
1
Encyklopedia psychologii, Warszawa 1998, s.472
1.
2.
3.
4.
–
–
–
–
„Przemoc domowa, zwana też przemocą w rodzinie, to zamierzone i wykorzystujące
przewagę sił działanie skierowane przeciw członkowi rodziny, które narusza prawa i dobra
osobiste, powodując cierpienie i szkody.” 2
Najnowsza definicja Battared Children and child Abuse, opracowana przez Światową
Organizację Zdrowia (WHO) w 1974r. orzeka, iż „ za maltretowanie dziecka uważa się każde
zamierzone lub niezamierzone działanie osoby dorosłej, społeczeństwa lub państwa, które
ujemnie wpływa na rozwój fizyczny lub psychospołeczny dziecka”. 3
Przestępstwa przeciwko rodzinie należą do jednych z najczęściej popełnianych
zajmują one 3 miejsce w ogólnej przestępczości (po przestępstwach przeciwko mieniu i
przeciwko życiu). Ciągle nie ma jednak pełnych danych na temat źródeł i rozmiaru przemocy
w naszym kraju.
W Polsce zespół dziecka maltretowanego praktycznie nie istnieje, ponieważ nie jest
objęty medyczną klasyfikacją podstawową. Istnieje jedynie w dodatkowej klasyfikacji
przyczyn urazu, która służy przede wszystkim lekarzom sądowym. Natomiast lekarze
rejonowi, również rodzinni orzekają urazy głowy, krwiaki oczodołów, złamania oraz inne
rany, unikając w ten sposób prawidłowej diagnozy: dziecko maltretowane. O istnieniu
przemocy coraz częściej dowiadujemy się za pomocą mediów, rzadziej ze statystyk sądowych
lub szpitalnych, a statystyki te ukazują jedynie wierzchołek zjawiska.
Można wyróżnić cztery formy złego traktowania jednostki w rodzinie:
Przemoc fizyczna
Znęcanie psychiczne lub emocjonalne
Wykorzystywanie seksualne
Zaniedbywanie
1. Przemoc fizyczna wobec dziecka obejmuje całą gamę form zachowań, które mogą
występować w czynnej lub w biernej postaci. Czynne formy przemocy fizycznej to przede
wszystkim bicie, od klapsów, policzków począwszy przez bicie pięścią, przedmiotem „na
oślep”, uznając kary cielesne za najwłaściwsze metody wychowania. Dalej należy wymienić
kopanie, zmuszanie do uwłaczających posług oraz zachowanie o wyjątkowej brutalności jak:
oparzenia, zadawania ran ciętych, szarpanych, duszenie, usiłowanie lub dokonanie zabójstwa.
Przemoc fizyczna bierna przejawia się przede wszystkim w postaci różnego rodzaju zakazów.
Przypadki z jakimi najczęściej spotyka się policja to: areszt domowy, bicie, wypędzanie z
domów, zmuszanie osoby do współżycia seksualnego w obecności dzieci, demolowanie lub
wynoszenie wyposażenia z domu.
Konsekwencjami bezpośrednimi przemocy fizycznej są dysfunkcje psychiczne i behawioralne
takie jak: brak lub zachwianie potrzeby bezpieczeństwa, brak przynależności uczuciowej do
osób najbliższych, obniżona samoocena, brak akceptacji siebie, trudności w nawiązywaniu
kontaktów z otoczeniem, poczucie krzywdy i winy, lęki, depresja oraz zachowania
agresywne.
Konsekwencje przemocy fizycznej:
uszkodzenie skóry i obrażenia w rodzaju: śladów uderzeń, oparzeń papierosem,
szczypania, uderzeń sznurem czy paskiem, wiązaniem przez człowieka, duszenia;
obrażenia narządów wewnętrznych;
mnogie złamania w różnie zaawansowanym procesie gojenia;
zgon.
W. Badura-Madej, A. Dobrzyńska-Mesterhazy, Przemoc w rodzinie, Wydawnictwo Uniwersytetu
Jagiellońskiego, Kraków 2000
3
K. Kmiecik-Baran, Młodzież i przemoc
2
2
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
W Polsce na uwagę zasługują badania Piekarskiej [1991r.], które dotyczyły trzech
form agresywnych zachowań rodziców wobec dzieci: agresji słownej, fizycznej i
symbolicznej. I tak:
„Klapsy stosuje ponad 80% badanych rodziców, bicie ręką stosuje ponad 60% ankietowanych
rodziców, do stosowania solidnego lania przyznało się ponad 40% badanych, a do bicia
pasem lub innym przedmiotem przyznało się prawie 45% badanych.
Do zachowań o znacznej brutalności przyznało się kilkanaście procent badanych rodziców,
było to: bicie na oślep, bicie pięściami, obezwładnianie, kopanie dziecka”.4
25% badanych przyznało się do stosowania surowych kar i szczególnie wymyślonych
sposobów karania, tj. ograniczenie ruchów i swobody dziecka, pozbawienie go jedzenia czy
miejsca do spania, wyrzucanie dziecka z domu.
W Polsce ponad 60% rodziców stosuje dotkliwe kary fizyczne.
Przemoc fizyczną wobec dzieci stosują nie tylko rodzice.5
2. Znęcanie psychiczne lub emocjonalne
Psychiczne krzywdzenie jednostki jest najbardziej nieuchwytną forma maltretowania.
Nikt nie jest w stanie zmierzyć prawdziwych rozmiarów psychicznego krzywdzenia ani też
określić wszystkich tego typu zachowań.
Psychiczne znęcanie dotyczy często bardzo hałaśliwych form zachowania takich jak:
- wrzeszczenie,
- wyzywanie,
- oczernianie,
- wyszydzanie,
- znęcanie się;
oraz inne formy zachowania jak: izolacja, ograniczenie snu, pożywienia, upokarzanie,
poniżanie.
Każde upokorzenie jest formą przemocy emocjonalnej.
Objawy przemocy emocjonalnej to:
zaburzenia mowy
dolegliwości psychosomatyczne ( bóle brzucha, głowy, mdłości, wymioty)
moczenie nocne
brak poczucia pewności siebie
wycofanie, depresja, nerwice
nadmierne podporządkowanie się dorosłym lub częste kłamstwa
ucieczki z domu, problemy w szkole, uzależnienie od narkotyków, alkoholu, myśli
samobójcze.
O zakresie przemocy emocjonalnej dowiadujemy się najczęściej od praktyków
prowadzących terapie dzieci. Badania na ten temat faktycznie nie istnieją.
3. Wykorzystywanie seksualne
Przemoc seksualna wobec dzieci jest definiowana na wiele sposobów. Definicje kładą
nacisk na wiele aspektów krzywdzenia dzieci, np. na rozbieżność między wiekiem sprawcy i
ofiary, normy społeczne lub rozwojowe, zdolność dziecka do wyrażania zgody na kontakt
seksualny, poziom rozwoju dziecka i sprawcy, siłę więzi łączących sprawce i dziecko.
Terminem powszechnie stosowanym jest child sexual abuse – przemoc seksualna wobec
dziecka. Światowa Organizacja Zdrowia definiuje przemoc seksualną jako „nadużywanie
dziecka dla uzyskiwania przyjemności seksualnej przez osoby dorosłe i starsze”.
4
5
wobec Kmiecik-Baran, Młodzież i prze4moc, Warszawa 2000, s. 25.
Ibidem, s. 26.
3
a.
b.
c.
d.
e.
f.
1.
2.
3.
4.
„Dzieckiem seksualnie wykorzystywanym uznać można każdą jednostkę w wieku
bezwzględnej ochrony, jeśli osoba dojrzała seksualnie, czy to przez świadome działanie, czy
też zaniedbywanie swoich społecznych obowiązków lub obowiązków wynikających ze
specyficznej odpowiedzialności za dziecko, dopuszcza do zaangażowania dziecka w
jakąkolwiek aktywność natury seksualnej, której intencja jest zaspokojenie osoby dorosłej”.
Jest definicja przedstawiona przez Standing Commite on Sexually Abused Children.
Badacze wyróżniają sześć typów przemocy seksualnej stosowanej wobec dzieci:
bez kontaktu fizycznego: rozmowy o treści seksualnej, ekspozycje anatomii i
czynności seksualnych, oglądactwo;
kontakty seksualne polegające na pobudzaniu intymnej części ciała;
kontakty oralno - genitalne;
stosunki udowe;
penetracja seksualna;
seksualne wykorzystywanie dzieci powiązane z różnymi formami przemocy.
Pod koniec 1991 roku, na 1188 populacji, dorosłych Polaków, Polskie Towarzystwo
Seksuologiczne przeprowadziło badania dotyczące wykorzystywania seksualnego w
dzieciństwie. Około 35% kobiet i 29% mężczyzn przeżyło do piętnastego roku życia
doświadczenia o charakterze seksualnym z osobą dorosłą. Najczęściej spotykaną formą
przemocy seksualnej było dotykanie narządów płciowych – doświadczyło jej 60,1%
chłopców i 37,3% dziewcząt – oraz penetracja genitalna i analna – odpowiednio: 28,5%
chłopców i 17,5% dziewcząt.
Wykorzystywanie seksualne dzieci jest jedną z najczęściej spotykanych form seksualnego
nadużycia wobec człowieka. Wykorzystywanie seksualne dziecka jest to wciągnięcie
zależnego niedojrzałego rozwojowo i niezdolnego do wyrażania pełnej zgody dziecka albo
osoby w okresie dorastania w seksualną aktywność do której osoby te nie są przygotowane „
w aktywność naruszającą społeczne tabu oraz zasady życia rodzinnego”. Charakterystyczne
dla dzieci jest ukrywanie tego typu doświadczeń większość z nich z przeżytego
doświadczenia nie zwierzyła się nikomu lub uczyniła to dopiero po latach. Czynniki, które
piętnująco przyczyniają się do ukrywania tak przykrych sytuacji czy zdarzeń:6
Dziecko ma poczucie odrębności swoich doświadczeń, czasem czuje się gorsze, inne,
wyjątkowe. Przeżycia te mogą wywoływać uczucie wstydu, a także lęku, że dojdzie do
odrzucenia przez najbliższych.
Często dziecko jest zmuszane do milczenia przekupstwem lub szantażem.
Metodą wymuszania na dziecku milczenia jest zastraszanie o odesłaniu go do domu
dziecka, że matka nie będzie chciała go widzieć lub jeżeli sprawcą jest ojciec- że po
ujawnieniu prawdy pójdzie do więzienia i rodzina rozpadnie się. W ten sposób bezradne,
zależne od dorosłych dziecko staje się wspólnikiem tajemnicy.
Dziecko nie zawsze jest świadome, że podejmowane kontakty seksualne wykraczają
poza dopuszczalne społeczne formy ekspresji miłości w rodzinie. Taka sytuacja jest bardziej
prawdopodobna w momencie kiedy dziecko jest mniejsze. Ono wie, lub podejrzewa, że
zachowania te mają charakter seksualny, ale traktują je jako przejaw uczuć rodzicielskich albo
braterskich, ponieważ tak zostało wyuczone. Sprawcami wykorzystania seksualnego dzieci są
przede wszystkim mężczyźni, zarówno w przypadku molestowania dziewcząt jak i chłopców,
ludzie młodzi, najczęściej osoby znajome. W relacjach kazirodczych częściej uczestniczą
ojcowie samotni lub z nieudanego związku małżeńskiego, jak również rodzin patologicznych.
Dzieci będące ofiarami pedofilii i zboczeńców pomimo krzywdy, która została im
wyrządzona są zaskoczeni i szantażowani. Boją się przyznać i opowiedzieć komukolwiek
komukolwiek tym co ich spotkało, gdyż obawiając się represji ze strony oprawcy. Co innego
6
A. Kelm O opiece nad dzieckiem w rodzinie, Warszawa 1974, s. 44.
4
gdy przeciwko sprawcy wszczęte zostaje postępowanie dowodowe, jednak mimo to kary są
śmiesznie niskie w porównaniu do cierpień psychicznych i fizycznych ofiary. Piętno jakie
pozostaje na psychice ofiary jest często nie możliwe do uleczenia czy zamazania w pamięci.
Natomiast sprawcy gwałtów seksualnych nie są chociażby badani lub diagnozowani na
przyczyny powstałych zaburzeń psychicznych. Często więc po wyjściu na wolność nie mają
żadnych zahamowań do popełnienia tego czynu karalnego ponownie.
4. Zaniedbywanie
Zaniedbywanie to niezapewnianie lub uniemożliwienie zaspokojenia potrzeb
jednostce zależnej, zjawisko to obejmuje bardzo szeroką skalę zachowań. Może dotyczyć
zarówno działań nieświadomych jak i świadomej niemożności działania, może wynikać z
niekompetencji jak i z braku zainteresowania dzieckiem. Zaniedbywanie wynikające z nie
zapewnienia osobie starszej lub innej osobie zależnej
możliwości zaspokojenia
podstawowych życiowych potrzeb jest łatwe do rozpoznania. Trudniejsze jest ustalenie
zaniedbywania powstałego na skutek szkodliwej nieświadomej aktywności jednostki zbyt
częste przeziębienia dziecka mogą być wynikiem braku funduszy rodziców na zapewnienie
ciepłej odzieży z czego zdają sobie oni sprawę jak i nadmiernego przegrzewania dziecka –
czego nie przyjmują do wiadomości. Zaniedbywaniem może być nie zapewnienie choremu
dziecku leku jak i podanie leku niewłaściwego, nie pójście z dzieckiem do lekarza mimo
niepokojących objawów zwracając uwagę na aspekty czysto finansowe takiej inwestycji.7
Zaniedbywanie jest często brakiem odpowiedzialności i bezmyślności coraz to młodszych
par.
Zaniedbywanie dzieci określone jest jako niezaspokajanie podstawowych potrzeb
dziecka. Zaniedbywanie takie może mieć dramatyczne skutki nawet wtedy, gdy potrzeby
dziecka związane z biologicznym przetrwaniem zostają w pełni zaspokojone, zabraknie
natomiast stymulacji poznawczej.
Według Lipowskiej-Teusch zaniedbywanie dziecka może zacząć się już w okresie życia
płodowego, gdy matka prowadzi niehigieniczny tryb życia: niewłaściwie się odżywia, pali
papierosy, nadużywa alkoholu, zażywa narkotyki, czy jej działania niosą za sobą wysokie
ryzyko poronienia.
Z zaniedbywaniem mamy do czynienia wówczas, gdy dzieci są na długie godziny
pozostawione samym sobie, a w skrajnym przypadku: porzucone, bezdomne, bez właściwej
ochrony przed chorobami, gdy w obecności dziecka odbywają się awantury, pijackie libacje,
gdy jest niedostatecznie zabezpieczone przed zagrażającymi mu sytuacjami.
Nad wyraz wymownym przykładem może być przykład tragedii, która rozegrała się w
naszym mieście Szczecinie. Dziewczynce w wieku lat trzech, z powodu stwierdzonej
martwicy, amputowano 17 palców, przeszczepiono skórę, stwierdzono niezdolność do
wykonywania podstawowych funkcji życiowych. Ponadto dziecko będzie poddane kolejnym
operacją, wynikającym z powodu zaniedbania rodziców. Lekarz prowadzący rehabilitację
dziecka zapowiedział złożenie zawiadomienie do prokuratury, czego efektem będzie najpierw
odebranie im praw rodzicielskich, a następnie odebrana zostanie sama dziewczynka.
Jednocześnie zostało udowodnione, że taki stan dziecka trwał już 3 tygodnie, a rodzice
zwlekali z wezwaniem pogotowia patrząc tylko na to, ile dana wizyta będzie kosztować.
Lekarz szpitala poinformował, że miałby obowiązek udzielić pomocy dziewczynce pomimo
stanu finansów rodziców. Jest to jeden z wielu przykładów nonszalanckiego traktowania
członów rodziny, czego nie da się wytłumaczyć niczym, dosłownie niczym w takim
7
S. Kawula Diagnozowanie potrzeb opiekuńczo wychowawczych środowiska rodzinnego, Toruń 1978, s. 49.
5
wypadku. Podjęte przez lekarzy kroki prawne wobec nieodpowiedzialnych rodziców są
całkowicie słuszne i wymagające pochwały.
Zasięg występowania tej formy dziecka krzywdzonego nie jest mniejszy od
pozostałych form krzywdzenia dziecka.
Przemoc wobec dziecka
Dzieci są bite w każdym wieku, od niemowlaka począwszy aż po wiek uzyskania
pełnej samodzielności. Najbardziej niebezpiecznym okresem jest wiek do 4 roku życia- w
tym wieku około 80 % dzieci doświadcza przemocy fizycznej. Stanowią oni największą grupę
pacjentów hospitalizowanych z powodu obrażeń powstałych w wyniku przemocy. Dzieci są
bite bez powodu, na przykład dlatego, że znalazły się w niewłaściwym miejscu, w
niewłaściwym czasie. Są maltretowane ponieważ nie są w stanie bronić się przed sprawcami
przemocy, którymi najczęściej są rodzice lub opiekunowie. Nie do przyjęcia jest zachowanie
matki lub ojca, który stosując kary cielesne uznając je za najwłaściwsze metody wychowania.
Moim zdaniem bicie ma negatywne skutki w wychowaniu dzieci i na pewno nie jest
dobrą metoda wychowania.
Największą tragedią rodzin staje się fakt, że coraz częściej ofiarami brutalnych aktów
przemocy są małe dzieci (w wieku od 1-4 lat).
Nie ma żadnego wytłumaczenia dla rodzica czy opiekuna, który swoje problemy i
niepowodzenia wyładowują na własnych dzieciach.
Dziecko jest bezbronną istotą, która ma prawo do godnego życia. Rodzice, którzy stosują
przemoc wobec dzieci powinni być karani prawnie, odizolowani od dzieci i pozbawieni praw
rodzicielskich. Skrzywdzone dzieci powinno się po uprzedniej konsultacji oddać w ręce
rodziców adopcyjnych, którzy zapewnią pokrzywdzonym dzieciom możliwość prawidłowego
rozwoju.
Psychiczne krzywdzenie jednostki jest najbardziej nieuchwytną formą maltretowania.
Nikt nie jest w stanie zmierzyć prawdziwych rozmiarów psychicznego krzywdzenia ani
określić wszystkich tego typu zachowań.
Przemoc w rodzinie jest coraz częstszym zjawiskiem w naszym społeczeństwie,
okrucieństwo dotyka dzieci, kobiety są bite przez mężów, ludzie starsi także nie są w stanie
uniknąć agresji. My jako społeczeństwo powinniśmy starać się przeciwdziałać przemocy
zaczynając od swojej klatki schodowej, osiedla, dzielnicy, ponieważ tam w rodzinach naszych
sąsiadów i znajomych rozgrywają się niezauważone przez nas tragedie.
Moim zdaniem powinniśmy bardziej zwracać uwagę na to, co się wokół nas dzieje,
gdyż często właśnie brak interwencji ze strony osób postronnych, obcych powoduje, że takie
tragedie nie są przez nikogo zauważone i dzieją się w zaciszach niby spokojnych domów,
wzorowych podwórek czy bezproblemowych szkół.
Z większą wrażliwością dostrzegajmy potrzebujących pomocy, nikt bowiem nie
zasługuje na przemoc i każdy ma prawo do godnego życia.
6
7