Istota i skutki przemocy w wychowaniu

Istota i skutki przemocy w wychowaniu
Wiele mówi się i pisze ostatnio o wzrastającym problemie agresji i przemocy,
zarówno przeciwko osobom, jak i rzeczom. Wciąż rozszerza się nasza wiedza o patologiach
rodziny. Na tym tle bezsporne jest twierdzenie, że rodzina staje się często terenem zaniedbań,
nadużyć fizycznych psychicznych. Większość rodziców stosuje przemoc. Metoda kar
i nagród jest również formą stosowania przemocy. Brak stosowania przemocy czy przymusu
w wychowaniu, zbytnia „pobłażliwość ”traktowane są często jako brak wychowania lub jego
wada. Prawdziwy problem pojawia się wtedy, gdy w grę wchodzi nadużywanie przemocy.
Stosowanie przemocy nie dla dobra, lecz wbrew niemu, gdy poprzez przemoc ignorowane są
podstawowe prawa dziecka.
Zasada poszanowania praw i odpowiedzialności obojga rodziców za wychowanie
i rozwój dziecka jest zasada pryncypialną. Zgodnie z nią, państwo nie może ingerować w
wykonywanie władzy rodzicielskiej, naruszać autonomii rodziny, z wyłączeniem sytuacji
zgorzenia dobra dziecka. Gdy zagrożone jest dobro dziecka, państwo ingeruje we władze
rodzicielską.
Złe traktowanie dzieci obejmuje zjawiska związane z zaniedbywaniem dzieci,
fizycznym i psychicznym znęcaniem się nad nimi oraz nadużycia seksualne. W Polsce
zjawisko maltretowania dzieci nie pojawiło się dotychczas jako odrębna dyscyplina naukowa.
Tym samym literatura przedmiotu jest uboga i zawiera się w piśmiennictwie takich dyscyplin
jak: pediatria, pedagogika, prawo, psychologia i chirurgia.
Za maltretowanie dziecka uważa się każde zamierzone lub niezamierzone działanie
osoby dorosłej, społeczeństwa lub państwa, które ujemnie wpływa na zdrowie, rozwój
fizyczny lub psychiczny dziecka. Dziecko maltretowane to nie tylko, jak się uważa dziecko
bite, katowane, zmuszane do ciężkich prac, wykorzystywane seksualnie. Maltretowane
dotyczy także sfery psychiki. Jest więc nim nadmierne kontrolowanie działań dziecka,
zmuszanie do przyjmowania roli osoby dorosłej. Dotyczy zatem tak ciała jak i duszy. Dziecko
maltretowane otrzymuje razy fizyczne i psychiczne, a te ostatnie są najtrudniejsze do
zdiagnozowania, gdyż są niewidoczne i nienamacalne.
Aby mały człowiek wyrósł na silną osobowościowo jednostkę, musi mieć
fundament, jaki w dzieciństwie stanowi rodzina. Jej obowiązkiem jest zapewnienie dziecku
prawidłowego rozwoju. W rodzinie dziecko nawiązuje pierwsze kontakty z innymi ludźmi,
które stają się podwaliną rozwoju społecznego małego człowieka, rzutując w decydujący
sposób na całe jego Zycie. A to dlatego, że każde pierwsze przeżycie i reakcja na nie staje się
przeżyciem modelowym dla dalszych.
Każde bez wyjątku dziecko potrzebuje kochających rodziców, bezpiecznego domu,
w którym będzie akceptowane. „Zdrowy” spokojny dom zapewnia możliwość zdobywania
przez dziecko samodzielności, swobody doświadczeń, uczy podejmowania decyzji, co jest
warunkiem poczucia odpowiedzialności za swoje postępowanie. W takim domu dziecko ma
możliwość zaspokojenia swoich naturalnych potrzeb. Pozwala mu to aktywnie nawiązywać
i pozostawać w więzach uczuciowych z ludźmi. Na klimat wychowawczy rodziny ma wpływ
jej struktura, metody wychowawcze rodziców, ich styl wychowania. Oczywiście swoją rolę
wychowawczą spełnia rodzina pełna, w której panuje demokracja, zrozumienie praw dziecka,
zaspokojenie jego potrzeb. Jednak teka idealna sytuacja zdarza się nieczęsto, a ofiara
nieporozumień dorosłych pada właśnie dziecko.
1
Formy przemocy wobec dzieci
1.
2.
3.
4.
Przemoc emocjonalna
Przemoc fizyczna
Przemoc społeczna
Przemoc seksualna
Przemoc emocjonalna
Polskie prawodawstwo nie definiuje ani przemocy emocjonalnej ani prawnych
konsekwencji dla sprawcy. Przemoc emocjonalna jest nie tylko trudniejsza do określenia, ale
również znacznie trudniejsza do zaobserwowania. W jej zakres wchodzą takie, jak odrzucenie
emocjonalne, brak wsparcia i zainteresowania dzieckiem, ignorowanie i szykanowanie go,
a także formy nadopiekuńczości, nadmierne kontrolowanie, wywieranie presji psychicznej,
wymuszanie lojalności, szantażowanie, wzbudzanie poczucia winy, nieposzanowanie
godności prywatności dziecka. Do tej kategorii zalicza się wszystkie zachowania opiekunów,
które w sposób zamierzony odbierają dziecku poczucie bezpieczeństwa, narażają go na lęk,
samotność i smutek. Każde upokorzenie dziecka jest forma przemocy emocjonalnej.
Przemoc fizyczna
Przemoc fizyczna jest tematem kontrowersyjnym. Niektórzy dorośli uważają, że klaps
nie wyrządzi dziecku krzywdy, za to nauczy posłuszeństwa. Jednak ofiary takiego
przemawiania do rozsądku często trafiają do szpitali, a ból nie mija wraz ze zniknięciem blizn
i siniaków. Przemoc fizyczna jest jako zadawanie fizycznych ran, takich jak stłuczenia,
poparzenia, pręgi, złamania kości powodowane kopaniem, uderzeniem pięścią, paskiem, itp.
Krzywdzenie fizyczne dziecka oznacza wszelkie celowe formy zachowań, w konsekwencji,
których dziecko poznało ból i cierpienie. Ofiarami fizycznego znęcania się są najczęściej
małe, bezbronne dzieci, które drażnią sfrustrowanych i zmęczonych rodziców. Rodzice biją
dziecko ,gdy przeszkadza, płacze, czegoś chce.
Przemoc społeczna
Jednym najbardziej powszechnych zachowań jednostek doświadczających przemocy jest
wzrost agresywności w stosunku do otoczenia. Dotyczy to zarówno dzieci jaki ofiar
dorosłych. Przeprowadzone badania zgodnie ukazują wzrost agresywności dzieci
doświadczających, jak i obserwujących przemoc.
W wypadku dziecka istnieje kilka objawów bardzo symptomatycznych. Należą do nich
bójki z innymi dziećmi, wzrost agresywności w sytuacjach niekontrolowanych lub
niezagrożonych karą, zobojętnienie na karę, złośliwość w zabawach grupowych, brak
dystansu wobec dorosłych oraz odrzucenie osób znaczących w wychowaniu, krnąbrność
negatywne nastawienie, nieposłuszeństwo wobec osób, które nie stanowią bezpośredniego
zagrożenia.
2
Przemoc seksualna
Światowa Organizacja Zdrowia w 1986 roku opublikowała dokument, który
wykorzystywanie seksualne definiuje następująco „przemoc seksualna wobec dziecka
oznacza nadużywanie dziecka dla uzyskiwania przyjemności seksualnej przez osoby dorosłe
i starsze”. Wyróżnia się dwie kategorie: nadużycie obejmujące dotyk lub odbycie stosunku.
Z badań wynika, że sprawcy w 1/3 przypadków są zaburzeni seksualnie. Najczęściej są to
osoby znane dziecku, statystycznie najczęściej ojczymowie i tzw. przyjaciele rodzin.
Istnieją naukowo potwierdzone dane, które mówią, iż skutki krzywdzenia są
nieuchronne i zawsze szkodliwe dla dziecka. Specjaliści wyróżniają skutki bezpośrednie
i odległe. Pierwsze dotyczą bliskich w czasie negatywnych konsekwencji. Drugą grupę
stanowią obrażenia fizyczne i cierpienia psychiczne. Częstymi i niezwykle groźnymi dla
zdrowia SA uszkodzenia neurologiczne. Zaburzenia rozwoju psychicznego, umysłowego,
emocjonalnego oraz społecznego. Wszystko to razem stanowi o poważnym zagrożeniu życia,
zdrowia i rozwoju dziecka. Nadużycia seksualne pozostawiają bolesne i trwałe ślady w
psychice molestowanego dziecka. Należą do nich depresja, leki, zaburzenia snu, zaburzenia
seksualne, poczucie izolacji i mniejszej wartości w życiu dorosłym.
Przemoc, jak każde znaczące doświadczenie, odciska ślad w psycho – społecznym
funkcjonowaniu dziecka, wpływa niekorzystnie na proces jego rozwoju. Krzywdzenie dziecka
szczególnie negatywnie odbija się na jego rozwoju emocjonalnym.
Warto jednak pamiętać, że przemoc jest zachowaniem, którego szkodliwość
( psychiczna, fizyczna)ujawnia się często po latach i powinna spotkać się z reakcją,
szczególnie ze strony osób odpowiedzialnych za pomyślny rozwój dziecka, tzn. opiekunów,
nauczycieli, lekarzy, wychowawców.
Bibliografia:
„Wychowanie w przedszkolu”- miesięcznik MEN Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne
(maj 1999r.)
Irena Pospiszyl „Razem przeciw przemocy” Wydawnictwo Akademickie „Żak” Wwa,1999r.
Prowadząca Elżbieta Soroka
3