Produkt turystyczny jako element strategii rozwoju
advertisement
Oświadczam, że pracę magisterską napisałam samodzielnie. Oznacza to, że przy pisaniu pracy, poza niezbędnymi konsultacjami, nie korzystałem z pomocy innych osób, a w szczególności nie zlecałem opracowania rozprawy lub jej części innym osobom, ani nie odpisywałem tej rozprawy lub jej części od innych osób. Jednocześnie przyjmuję dom wiadomości, że gdyby powyższe oświadczenie okazało się nieprawdziwe, decyzja o wydaniu mi dyplomu zostanie cofnięta. Wyrażam zgodę na udostępnienie mojej pracy, pt. „Produkt turystyczny jako element strategii rozwoju Miasta i Gminy Barwice” S, dn. 2007-03-01 Spis treści: Wstęp…………………………………………………………………………………………..4 Rozdział 1. Turystyka jako jedna z szans rozwoju rolniczych gmin w Polsce………..…..6 1.1. Pojęcie produktu turystycznego………………………………………...…………………6 1.2. Rynek turystyczny………………………………………………………………………..14 1.3. Dystrybucja produktu turystycznego…………………………………………………….20 Rozdział 2. Poprawna strategia i promocja jako szansa na rozwój turystyki na terenach gminnych……………………………………………………………………………..………25 2.1. Promocja produktu turystycznego…………………………………………………….…25 2.2. Strategia rozwoju produktu turystycznego………………………………………………31 2.3. Cena produktu turystycznego……………………………………………………………34 Rozdział 3. Charakterystyka Miasta i Gminy Barwice………………………………..….41 3.1. Położenie geograficzne i administracyjne Gminy i miasta Barwice…………………….41 3.2. Zasoby przestrzenne Gminy Barwice……………………………………………...…….45 3.3. Struktura demograficzna ludności Gminy Barwice……………………………………...49 Rozdział 4. Analiza produktu turystycznego – obszaru Gminy Barwice…………..……58 4.1. Główne atrakcje turystyczne Gminy Barwice……………...……………………………58 4.2. Oferta produktowa producentów agroturystycznych z terenu Gminy Barwice………….67 4.3. Analiza SWOT produktu turystycznego – obszaru Gminy Barwice………………...…..79 Zakończenie………………………………………………………………………….………79 Spis literatury………………………………………...………………………………...……80 Spis rysunków, tabel i wykresów…………………………………………………...………81 2 Wstęp Na terenie każdej gminy można stworzyć tereny turystyczne. Większość gmin w Polsce organizuje wydziały promocji, czy turystyki, aby zainteresować turystów swoimi walorami. Gminy, gdzie na ich terenie nie ma żadnego przemysłu, próbują wykorzystać walory przyrodnicze i architektoniczne do promowania turystyki, która jest jedyną szansą na podreperowanie gminnych budżetów. Daje również szansę na zarobek lokalnej społeczności, która może sama tworzyć i oferować produkty turystyczne, chociażby zakładając gospodarstwa agroturystyczne. Gmina powinna pomagać w promocji tychże miejsc, co przyczynia się do wzrostu dochodów obydwu podmiotów. Agroturystyka nie jest w Polsce zjawiskiem nowym, a część rodaków woli zaciszne, spokojne klimaty, gdzie można odpocząć, pooddychać świeżym powietrzem, zapona się z naturalnym środowiskiem, którego nie sposób znaleźć w coraz bardziej zatłoczonych i zurbanizowanych miastach. Gmina Barwice, która nie bardzo potrafi odnaleźć się w nowej gospodarczej rzeczywistości, z dużym bezrobociem, również postawiła na turystykę. Nie za duże pieniądze, ale takie, na którą stać każdego przeciętnego Polaka. Próbuje wypromować swój obszar jako dobry i interesujący produkt turystyczny. Podobnie, jak wiele innych gmin w Polsce. Niniejsza praca ma na celu odpowiedzieć na pytanie, czy postawienie na turystykę może być dla Gminy Barwice szansą na rozwój. W rozdziale pierwszym ukazano pojęcie produktu turystycznego. Dowiemy się czym jest, jakie sa jego rodzaje. Poznamy produkt turystyczny zarówno w sensie materialnym, jak i niematerialnym. W dalszej części czytelnik zaznajomi się ze składem pakietu turystycznego. Dowiemy się również, ze produkt turystyczny, jak każda inna rzecz funkcjonująca na rynku, przechodzi przez cykl życia produktu, gdzie na początku istnienia następuje wzrost zainteresowania danym terenem turystycznym, a w fazie końcowej dany obszar jest już niechętnie odwiedzany przez turystów. Dalsza część rozdziału poświęcona została rynkowi turystycznemu. Zawarto w tym miejscu ogólną segmentację rynku turystycznego, a także etapy, jak plasuje się dany produkt na rynku. Odnajdziemy również w tym miejscu informacje, na jakie kategorie dzieli się turystów. Końcówka rozdziału przeznaczona została na omówienie dystrybucji produktu turystycznego. Dowiemy się, jakie są kanały dystrybucji produktów turystycznych, kiedy jaki wybrać oraz jak powinna się układać współpraca touroperatora z pośrednikiem. Rozdział drugi wprowadza nas w tajniki promocji produktu turystycznego, na która składa się reklama, oraz inne techniki propagandowe. Kolejne strony rozdziału zawierają strategie rozwoju produktu turystycznego. Wyznaczono tutaj ścieżkę 3 rozwoju produktu turystycznego, misję przedsiębiorstwa oraz analizę SWOT. Rozdział zamyka kilka informacji o cenach produktu turystycznego, gdzie zawarto informacje o kosztach, jakie składają się na cenę produktu, marżach, jakie doliczane są do ceny oraz podatkach, naskładanych na już wytworzone produkty turystyczne. Rozdział zamyka omówienie manipulacji ceną w cyklu życia produktu turystycznego. Rozdział trzeci został poświęcony gminie Barwice, gdzie znajdziemy opis położenia geograficznego i administracyjnego. Czytelnik znajdzie tutaj rys historyczny gminy, oraz porównanie gminy do innych gmin powiatu szczecineckiego, w zakresie gospodarczym, jak i społecznym. Dalej zawarto zasoby przestrzenne, jakie ma do dyspozycji Gmina. Rozdział kończy analiza danych demograficznych gminy, które to maja istotny wpływ na przyszłość społeczeństwa gminnego. Ostatni rozdział niniejszej pracy poświęcono produktowi turystycznemu – obszarowi gminy Barwice. Zawarto w tym miejscu główne atrakcje turystyczne Gminy, zestawiono ofertę gospodarstw agroturystycznych i innych obiektów rekreacji turystycznej. Zanalizowano również produkt turystyczny – obszar Gminy Barwice, przy pomocy analizy SWOT, gdzie znajdziemy mocne oraz słabe strony oferty turystycznej Gminy. W pracy starano się wykorzystać najlepsza polskojęzyczna literaturę dotyczącą omawianego tematu, głównie z zakresu marketingu usług turystycznych. Natomiast zanalizowane dane pochodzą z Urzędu Miasta i Gminy Barwice. 4 Rozdział 1. Turystyka jako jedna z szans rozwoju rolniczych gmin w Polsce. 1.1. Pojęcie produktu turystycznego. Produktem turystycznym są wszystkie dobra i usługi tworzone i kupowane w związku z wyjazdem poza miejsce stałego zamieszkania i to zarówno przed rozpoczęciem podróży, w trakcie podróży i w czasie pobytu poza swoją rodzinną miejscowością.1 Produkt turystyczny jest to wszystko to, co jest przedmiotem rynkowej wymiany, a więc wszystko to, co można zaoferować nabywcom do konsumpcji i użytkowania, a co dla nich stanowi konkretną wartość.2 Można wyróżnić produkt turystyczny sensu stricto oraz sensu largo. Produkt turystyczny sensu stricto obejmuje wszystko to, co turyści kupują oddzielnie lub w formie pakietu usług. Produkt w sensie largo możemy rozpatrywać w kompozycji tego, co turyści robią, oraz walorów urządzeń i usług, z których w tym celu korzystają. Dla turystów produkt turystyczny obejmuje całość przeżytego doświadczenia od chwili opuszczenia domu do chwili powrotu. Produkt turystyczny możemy również rozbić na elementy składowe, gdzie: a) usługa to pojedyncza usługa turystyczna, np. hotel, transport, przewodnik b) wydarzenie to spójność tematyczna, organizacyjna, która jest umiejscowiona w konkretnym czasie i przestrzeni, np. jarmarki, pokazy, festiwale, imprezy sportowe c) impreza to zestaw kilku usług lub dóbr i usług, oferowanych przez organizatorów turystyki, np. wycieczki, wczasy, rajdy d) obiekt to występowanie jednej głównej atrakcji (usługi) oraz dodatkowo kilkoma usługami towarzyszącymi, skupionymi w jednym miejscu, mająca z punktu widzenia kartograficznego charakter punktowy, np. muzeum, zabytek, hala widowiskowa, jaskinia, pomnik przyrody e) szlak to wiele miejsc i obiektów związanych z główną nadrzędną ideą, połączonych ze sobą wytyczoną, zwykle oznakowaną trasą, np. pieszą, samochodową, wodną, kolejową J. Kaczmarek, A. Stasiak, B. Włodarczyk, Produkt turystyczny, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2005, str. 73 2 A. Rapacz, Przedsiębiorstwo turystyczne w gospodarce rynkowej, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego, Wrocław 2001, str. 168 1 5 f) obszar to szczegółowy, zdeterminowany geograficznie rodzaj produktu turystycznego. Jest to złożony zbiór elementów wyróżnionych ze względu na swoją konkretną lokalizację w przestrzeni, charakteryzującą się walorami turystycznymi. Definiując usługę jako użyteczny produkt niematerialny, który jest wytwarzany w wyniku pracy ludzkiej, w procesie produkcji, przez oddziaływanie na strukturę określonego projektu, w celu zaspokojenia potrzeb ludzkich.3 Analizując wyróżnione powyżej rodzaje produktu turystycznego, można zauważyć, że tworzą one dwie zasadnicze grupy produktów. Pierwsza grupa to produkty proste, a druga grupa to produkty zintegrowane. Przejście produktu turystycznego z prostego na złożony, zintegrowany, pokazuje poniższy rysunek. Rys.1 Piramida kategorii produktów turystycznych. Źródło: J. Kaczmarek, A. Stasiak, B. Włodarczyk, Produkt turystyczny…, str. 78 Można wyodrębnić trzy podstawowe grupy dóbr i usług produktu turystycznego sensu stricto:4 a) dobra i usługi, dla których czynnikiem popytotwórczym jest wyłącznie turystyka, np. przewozy, noclegi, usługi przewodnika b) dobra i usługi, których zakup występuje w związku z uprawianiem turystyki, ale które stanowią pewną substytucję w innych okresach, np. obuwie, ubiór 3 4 M. Daszkowska, Usługi. Produkcja, rynek, marketing. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998, str. 17 J. Kaczmarek, A. Stasiak, B. Włodarczyk, Produkt turystyczny…, str. 90 6 c) dobra i usługi, które zaspokajają te same potrzeby zarówno turystów, jak i osób nie będących turystami, np. ochrona zdrowia, łączność, kultura W szerszym ujęciu (sensu largo) oprócz dóbr i usług, które są świadczone turystom, w skład produktu turystycznego wchodzi jeszcze wiele innych elementów, które obrazuje poniższy rysunek. Rys.2 Elementy produktu turystycznego sensu largo. Źródło: J. Kaczmarek, A. Stasiak, B. Włodarczyk, Produkt turystyczny…, str. 90 Szersze rozumienie produktu turystycznego, sprawia iż jest on bardzo złożoną materią. W skład produktu turystycznego wchodzą zarówno elementy materialne, usługi, jak i otoczenie. Pokazuje to poniższa tablica: Rys.3 Materialne i niematerialne elementy produktu turystycznego. Źródło: J. Kaczmarek, A. Stasiak, B. Włodarczyk, Produkt turystyczny…, str. 91 Tak więc produkt turystyczny można zdefiniować jako pakiet składników materialnych i niematerialnych, opartych na możliwościach spędzenia czasu w miejscu docelowym. Inaczej, pakiet turystyczny to kombinacja dwóch lub więcej elementów sprzedawanych jako jeden produkt po zryczałtowanej cenie, w której koszty poszczególnych pozycji nie są wyodrębnione. Produkt turystyczny jest elastyczny strukturalnie, co oznacza, że jego skład w 7 ostatecznej postaci może przybierać różne formy.5 W skład pakietu turystycznego nie wchodzą wszelkie możliwe elementy oferty turystycznej, ale przede wszystkim dobra i usługi podstawowe, co przedstawia poniższy rysunek. Rys.4 Przykładowe struktury pakietu turystycznego. Źródło: J. Kaczmarek, A. Stasiak, B. Włodarczyk, Produkt turystyczny…, str. 99 Powyższą klasyfikację można sprecyzować, grupując poszczególne usługi w pakiety. Pakiet podstawowy obejmuje dobra i usługi niezbędne dla turysty, np.: nocleg, wyżywienie czy też transport. Pakiet poszerzony obejmuje również usługi i dobra dodatkowe, które zwiększają atrakcyjność oferty, na wybór których jednak turysta nie ma wpływu. Pakiet fakultatywny natomiast obejmuje wszystkie powyższe elementy, uzupełnione o elementy, które turysta może zamówić za określoną dopłatą. Ze względu na adresata oferty, wyróżniamy także pakiety: a) standardowe (przygotowywane dla wszystkich klientów, produkowane z reguły na dużą skalą, opisywane w katalogach b) specjalne (przygotowywane dla konkretnego klienta, na specjalne zamówienie, pakiety te mogą być zespolone z pakietami standardowymi). Klasyfikacja celów wyjazdów turystycznych według Zaleceń Światowej Organizacji Turystyki przewiduje sześć grup celów. Wszystkim tym grupom można przyporządkować określone rodzaje turystyki. Grupy te przedstawiają się jak to podano poniżej.6 5 6 A. Rapacz, Przedsiębiorstwo turystyczne w gospodarce rynkowej…, str. 27 R. Łazarek, Ekonomika…, str. 51 8 1. Wypoczynek, rekreacja i wakacje: zwiedzanie, zakupy, udział w imprezach sportowych i kulturalnych, rozrywki kulturalne, amatorskie uprawianie sportu, wędrówki piesze i wspinaczki, wypoczynek na plaży, rejsy wycieczkowe, obozy letnie, podróże poślubne itp. 2. Odwiedziny u krewnych i znajomych: wizyty u krewnych lub znajomych, wyjazdy na urlop do domu, uczestnictwo w pogrzebach, opieka nad niepełnosprawnymi. 3. Podróże w sprawach zawodowych i interesach: instalacja urządzeń, wizytacje, podróże handlowe do innych przedsiębiorstw, uczestnictwo w spotkaniach, konferencjach, kongresach, targach i wystawach, wycieczki będące formą motywacji pracowników, wygłaszanie wykładów, występy na koncertach, przygotowywanie wycieczek dla turystów, zawieranie kontraktów dotyczących noclegów i transportu, praca w charakterze przewodnika lub inna praca związana z turystyką, podróże związane z zawodowym uprawianiem sportu, misje rządowe (włączając w to personel dyplomatyczny, wojskowy i członków organizacji międzynarodowych, z wyjątkiem osób pełniących stałą służbę w odwiedzanym kraju), płatne studia, kształcenie i badania naukowe (np. w czasie urlopu naukowego), kursy językowe, zawodowe i inne rodzaje kształcenia specjalistycznego, związane z interesami lub z zawodem osoby odwiedzającej. 4. Podróże w celach zdrowotnych: pobyt w uzdrowiskach i sanatoriach, wczasy odchudzające, terapia morska oraz inne kuracje. 5. Podróże w celach religijnych, pielgrzymki, uczestnictwo w wydarzeniach religijnych. 6. Inne: podróże załóg statków i samolotów pasażerskich, tranzyt i inne, nieznany cel podróży. Sprzedając określone miejsce turyście oferujemy mu nie tylko walory przyrodnicze i antropogeniczne, ale też usługi świadczone przez różne podmioty gospodarcze, wykorzystujące istniejące zagospodarowanie turystyczne i paraturystyczne, dziedzictwo historyczne i kulturowe, gościnność i przychylność mieszkańców, wizerunek obszaru. Wszystkie te rzeczy możemy rozpatrywać z kilku poziomów. Do poziomu dziedzictwa zaliczymy zasoby obszaru niezwiązane z rozwojem turystyki. Poziom infrastruktury to zasoby obszaru związane z rozwojem turystyki, uzupełniające elementy pierwotne, które uatrakcyjniają ofertę turystyczną danego obszaru. Turystyka jest to czasowe, krótkotrwałe przemieszczanie się ludzi do miejsc docelowych-położonych poza miejscami ich stałego zamieszkania i pracy-oraz czynności, które w tych miejscach występują.7 Poziom wartości dodanej to atrybuty obszaru przynoszące określoną satysfakcję 7 S. Briggs, Marketing w turystyce, PWE, Warszawa 2003, str. 17 9 turystom. Natomiast poziom organizacji i zarządzania definiujemy jako wszelkie struktury i działania pozwalające funkcjonować wymienionym elementom jako produkt turystyczny. Opisując sam produkt turystyczny , wypada również wspomnieć o cyklu życia produktu turystycznego. Przez cykl życia produktu turystycznego należy rozumieć okres, w którym produkt znajduje się na rynku nabywców.8 Cykl życia produktu turystycznego obejmuje okres w którym produkt zostaje wymyślony oraz znajduje nabywców na rynku. Wyróżniamy pięć faz cyklu życia produktu turystycznego. Faza rozwoju idei obejmuje okres, w którym produkt jest w trakcie projektowania, testowania, czy modyfikacji. W tej fazie touroperatorzy ponoszą znaczne koszty finansowe związane z przygotowaniem, produkcją i promocją projektu. W tej fazie organizatorzy nie przewidują zysku. Faza wprowadzania produktu na rynek rozpoczyna właściwy cykl życia produktu i jest najtrudniejszą fazą dla organizatorów turystyki. Zauważa się tutaj niski poziom sprzedaży, przy lekkim jej wzroście w czasie. Jest to spowodowane ostrożnym podchodzeniem konsumentów do nowości. Faza wzrostu sprzedaży charakteryzuje się szybkim wzrostem obrotów touroperatora. Zwiększa się liczba turystów nabywających dany produkt. Można w tym momencie ograniczyć wydatki na promocję. Faza stabilizacji produktu to dojrzałość rynkowa produktu. Wielkość sprzedaży osiąga swoje apogeum, po czym następuję powolny spadek zainteresowania turystów danym produktem. Touroperator zauważa ponowny spadek wpływów. Organizator powinien w tym momencie dokonać szybkich działań, aby przedłużyć żywotność produktu, który jest jeszcze zyskowny. Można w tym momencie zmodyfikować produkt, aby był bardziej atrakcyjny, zaoferować go innej grupie konsumentów, zmienić dystrybucję i zmodyfikować działania promocyjne. Ostatnia faza, schyłku, w zależności od działań podjętych w czwartej fazie cyklu życia produktu, może przebiegać w trzech scenariuszach: - ożywienie (ponowny wzrost sprzedaży) - stagnacja (sprzedaż na tym samym poziomie) -upadek (ciągły spadek przychodów, likwidacja programu produktu). Nieco inaczej wygląda cykl życia obszaru turystycznego, ponieważ jest to produkt kreowany przez wielu producentów, którzy działają na danym obszarze. Wytwórcami produktu turystycznego w zakresie obszaru mogą być: 8 A. Rapacz, Przedsiębiorstwo turystyczne w gospodarce rynkowej…, str. 82 10 Samorząd terytorialny Urzędy administracji państwowej Organizacje turystyczne Media Produkt turystyczny Przedsiębiorcy Organizacje społeczne Mieszkańcy Podmioty gospodarcze są producentami poszczególnych dóbr i usług cząstkowych (prostych), które wchodzą w skład całościowej oferty turystycznej danego obszaru. Podmioty te tworzą materialną bazę turystyki, która jest podstawą funkcjonowania produktu turystycznego. Aktywne na polu turystyki są też podmioty państwowe i organizacje, które pełnią role koordynatora lub kreatora idei produktu turystycznego na danym obszarze. Mogą one łagodzić konflikty, wspierać podmioty gospodarcze, a także wprost promować nowy produkt turystyczny. Z tą ostatnią funkcją nierozerwalnie jest związana konieczność stworzenia sprawnego systemu informacji turystycznej.9 Dzisiaj właściwie każdy powiat czy gmina ma swoją komórkę promocji turystyki. Media również mogą być pomocne przy promocji i szerzeniu idei turystyki na danym obszarze. Cykl rozwoju obszaru turystycznego dzielimy na cztery główne etapy. W fazie eksploatacji zauważamy niewielki ruch turystyczny występujący na danym obszarze. Gospodarka regionu nie czerpie znaczących korzyści z istnienia ruchy turystycznego. Produkt turystyczny nie jest jasno zdefiniowany, ma raczej charakter przypadkowy w kontekście całego obszaru. W fazie korzyści lokalnej zauważamy wzrost ruchu turystycznego, który jest efektem pojawienia się na danym obszarze nowych form ruchu turystycznego. Poprzez działania marketingowe kreuje się silny produkt turystyczny oraz wprowadza go w odpowiednie 9 J. Kaczmarek, A. Stasiak, B. Włodarczyk, Produkt turystyczny…, str. 182 11 segmenty rynku turystycznego. Związki ekonomiczne między turystami, a miejscową ludnością ulegają zaciśnięciu. W fazie instytucjonalizmu pojawiają się lokalne organizacje, touroperatorzy oraz biura turystyczne, które kształtują główny wizerunek obszaru. Poziom aktywności władz i społeczności lokalnej jest największy. Następuje dynamiczny rozwój produktu turystycznego obszaru. Na danym terenie powstają profesjonalne obiekty turystyczne. Etap czwarty, ostatni, cyklu życia obszaru, to przeważnie upadek zainteresowania turystów danym obszarem. Podejmowane działania marketingowe i infrastrukturalne nie przynoszą efektów. Oczekiwane ożywienie, czy nawet stagnacja w ilości odwiedzanych turystów, czy w przychodach jest nie zauważalna. Najczęściej na pierwszym miejscu mówi się prozaicznie o niematerialnym charakterze produktu turystycznego, iż pozostawia po sobie jedynie ślad w postaci rachunku i wspomnień o ofercie.10 Pojęcie turystyki rozumiemy bardzo szeroko. Są to wszystkie zjawiska związane z przemieszczaniem się ludzi poza miejsce stałego zamieszkania.11 Część produktu turystycznego stanowią walory regionu turystycznego. W ich skład wchodzą:12 -atrakcje naturalne: krajobraz, klimat i inne cechy geograficzne -atrakcje stworzone przez człowieka: budynki i infrastruktura zabytkowa -atrakcje kulturalne: tradycja i folklor, religia, muzea, imprezy specjalne -atrakcje społeczne: sposób życia mieszkańców i lokalnej społeczności Wyodrębnić można cztery podstawowe motywacje podróży, które są zespołem kreowania produktu turystycznego. Są to:13 -wypoczynek bierny i poprawa zdrowia -wypoczynek czynny (wyjazdy poznawcze-przyroda, kultura) -uczestnictwo w wydarzeniach sportowych, religijnych, kulturalnych, naukowych -biznes i konferencje Podstawą konsumpcji turystycznej są dobra turystyczne, czyli dobra stworzone przez naturę lub powstałe w wyniku działalności człowieka, które stanowiąc cel podróży turystycznych i nazywane są inaczej walorami turystycznymi.14 R. Łazarek, Ekonomika turystyki…,str. 47 G. Gołembski, Przedsiębiorstwo turystyczne w gospodarce wolnorynkowej, Akademia ekonomiczna w poznaniu, Poznań 1998, str. 22 12 G. Gołembski, Przedsiębiorstwo turystyczne…, str. 26 13 G. Gołembski, Przedsiębiorstwo turystyczne…, str. 31 10 11 12 1.2. Rynek turystyczny. Rynek to ogół stosunków wymiennych (towarowo-pieniężnych) między sprzedającymi, którzy oferują do sprzedaży towary i usługi po określonej cenie (czyli zgłaszają podaż), a kupującymi, którzy wyrażają chęć zakupu tych towarów i usług popartą odpowiednimi środkami płatniczymi (zgłaszają popyt).15 Rynek turystyczny jest procesem w ramach którego sprzedawcy oraz nabywcy określają co mają zamiar sprzedać jak też kupić i na jakich warunkach ma być realizowana transakcja kupna sprzedaży. Aby touroperator mógł prawidłowo funkcjonować na rynku turystycznym, niezbędne jest poznanie nie tylko potrzeb klienta – turysty, lecz także motywów dokonywania zakupów.16 Motywy emocjonalne to czynniki, których podstawą jest impuls nie poparty dłuższymi przemyśleniami. Zakupy poczynione pod wpływem są czasami nietrafione, więc klient może żałować swojej decyzji. Do tej kategorii zaliczamy: -modę (klient zakupuje te produkty, które są modne na całym rynku lub w danym segmencie) -ambicje (motyw często związany z sytuacją ekonomiczną klienta lub grupy społecznej, którą reprezentuje) -marzenia (najbardziej subiektywny czynnik, zależy tylko od klienta) -obawa (związana z sytuacją materialną klienta i jego stosunkiem do oszczędzania, do ponoszenia minimalnych kosztów). Motywy racjonalne to czynniki związane głównie ze sposobem myślenia oraz potrzebami klienta: -potrzeba (o dokonaniu zakupu decydują podstawowe potrzeby typu: poprawa kondycji psychofizycznej, poprawa zdrowia, itp.) -przyjemność (podobnie jak wyżej marzenie jest subiektywnym czynnikiem) -komfort (decyduje jakość poszczególnych elementów produktu) -korzystna relacja cena/jakość (czynnikiem decydującym o zakupie oprócz jakości jest też cena) -wygoda (czynnik dotyczący osób, które nie liczą się z kosztami, cenią za to szybkie i bezproblemowe załatwianie formalności, ważnym elementem jest czas) -sprawna obsługa (możliwość rozwiązywania doraźnych problemów pojawiających się na różnych etapach zakupu i konsumpcji produktu). W rzeczywistości klient dokonując zakupu produktu turystycznego, bierze pod uwagę G. Gołembski (red.), Kompendium wiedzy o turystyce, PWN, Warszawa –Poznań 2002, str. 61 S. Mynarski, Badania rynkowe w warunkach konkurencji, Oficyna Wydawnicza Fogra, Kraków 1999, str. 9 16 J. Kaczmarek, A. Stasiak, B. Włodarczyk, Produkt turystyczny…, str. 140 14 15 13 zarówno czynniki emocjonalne, jak i racjonalne. Obecnie trudno sobie wyobrazić, aby rozwój turystyki (niezależnie od tego czy dotyczy miejscowości, regionu czy kraju) odbywał się w sposób żywiołowy. Państwo w ramach realizowanej przez siebie polityki (w mniejszym lub większym stopniu) odziaływuje na wszystkie najbardziej istotne elementy podaży i popytu turystycznego i to praktycznie na wszystkich etapach wytwarzania i konsumpcji usług turystycznych. Przez pojęcie rynku turystycznego rozumie się zespół stosunków między kupującymi i sprzedającymi dany produkt.17 Pod pojęciem rynku rozumiemy proces, w ramach którego, nabywcy i sprzedawcy, określają, co mają zamiar kupować i sprzedawać, i na jakich warunkach.18 Między rynkiem turystycznym a produktem turystycznym jest sprzężenie zwrotne-jedna rzeczywistość bez drugiej nie może istnieć i tym samym jedna warunkuje drugą.19 Konkretny produkt turystyczny oczywiście nigdy nie spełni potrzeb wszystkich konsumentów, z powodzeniem jednak może zaspokoić potrzeby pewnej ich części. Popyt na dobra turystyczne, a ściśle mówiąc na korzyści, które one przynoszą, związany jest z popytem na inne liczne dobra i usługi, wśród których jako główne występują dobra i usługi transportu i hoteli.20 Segmentacja na rynku turystycznym przyczynia się wobec tego do zwiększenia efektywności działania przedsiębiorstwa poprzez odpowiedni popyt na określony produkt turystyczny. Segmentacja to podział ogólnego rynku, np.: wszystkich turystów lub sektorów rynku, na względnie jednorodne podgrupy, czyli segmenty. W ramach poszczególnych segmentów znajdują się konsumenci. Segmentacja jest podziałem całego rynku na grupy ludzi o dość podobnym zapotrzebowaniu na produkt w celu opracowania mieszanki marketingowej. 21 Identyfikacja korzyści pożądanych przez poszczególne grupy umożliwia przygotowanie oczekiwanego przez to produktu, a w efekcie uzyskanie przewagi rynkowej nad konkurencją. Proces segmentacji składa się z czterech etapów, co przedstawia rysunek poniżej: 17 W. W. Gaworecki, Turystyka, PWE, Warszawa 2003, str. 205 J. Altkorn, Marketing w turystyce, Wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa 1995, str. 18 19 J. Suprewicz, Socjologia turystyki, Wydawnictwo Akademickie Wyższej Szkoły Społeczno-Przyrodniczej w Lublinie, Lublin 2005, str. 181 20 Praca zbiorowa pod redakcją Z. Kruczka, Obsługa ruchu turystycznego, Kraków 2001, str. 126 21 A. Rapacz, Przedsiębiorstwo turystyczne w gospodarce rynkowej…, str. 56 18 14 Rys.5 Segmentacja rynku usług. Źródło: J. Kaczmarek, A. Stasiak, B. Włodarczyk, Produkt turystyczny…, str. 143 W pierwszym etapie określamy obszar geograficzny, na który będzie skierowana oferta. Może to być cały kraj, region, województwo, czy gmina. Drugi etap to wybór odpowiednich kryteriów segmentacji, które pozwolą na skuteczne wyróżnienie grup konsumentów o zbliżonych preferencjach. Właściwe dobranie kryteriów segmentacji jest dość trudne. Segmentacje należy przeprowadzać dla każdego produktu oddzielnie. Należy przy tym uwzględnić specyfikę produktu i bieżącą sytuację na rynku. Etap trzeci to wydzielenie segmentów rynku na podstawie przyjętych wcześniej kryteriów segmentacji. Czasem konieczne jest przeprowadzenie własnych badań rynkowych, dzięki którym zbierzemy informacje potrzebne do segmentacji. Ostatni etap to wybór najlepszego dla danego przedsiębiorstwa turystycznego obszaru rynku, na który skieruje ono swój produkt. O atrakcyjności danego segmentu decyduje zarówno ekonomiczna opłacalność, koszty wprowadzenia produktu na rynek, a w efekcie ekonomiczna opłacalność. Wybór najbardziej atrakcyjnego segmentu rynku jest tylko wstępem do dalszych działań, które będą polegały na wykonaniu produktu w wybranym segmencie rynku. Proces ten polega na identyfikacji, tworzeniu i komunikowaniu przez firmę korzystnych cech wyróżniających dobro materialne czy usługę, dzięki którym dobro, czy usługa, są postrzegane przez klientów jako lepsze i wyróżniające się spośród oferowanych przez firmy konkurencyjne.22 Następnie należy opracować indywidualny plan działań, który ma na celu jak najlepsze dostosowanie cech produktu turystycznego zarówno do obecnych, jak i przyszłych potrzeb i oczekiwań konsumentów. Wyróżniamy dwie podstawowe grupy kryteriów segmentacji. Do pierwszej 22 J. Kaczmarek, A. Stasiak, B. Włodarczyk, Produkt turystyczny…, str. 143 15 grupy, do której zaliczamy zmienne określające cechy konsumentów, możemy zaliczyć kryteria: a) geograficzne – miejsce zamieszkania, pracy, dokonywania zakupów, gęstość zaludnienia b) demograficzne – wiek, płeć, stan cywilny, liczba członków rodziny, wykształcenie, rasa, narodowość c) ekonomiczne – poziom uzyskiwanych dochodów, dochód na członka rodziny d) społeczne – pochodzenie, przynależność do formalnych i nieformalnych grup społecznych, wzorce kulturowe Inną grupę kryteriów segmentacji zmienne charakteryzujące zachowania rynkowe konsumentów. Są to m.in.: a) motywy – podejmowania podróży turystycznych, jak i motywy zakupu produktów turystycznych b) okres zakupów – ze względu na czas dokonywania zakupów wyróżniamy np. klientów dokonywających rezerwacji ze znacznym wyprzedzeniem, czy klientów kupujących usługę w normalnym czasie c) częstotliwość zakupów – typ i powtarzalność określonych zachowań rynkowych (często, rzadko) d) reakcja na promocję – podatność na różne promocje reklama, pokazy, prezentacje, sprzedaż promocyjna, sugestie autorytetów) e) lojalność – przywiązanie do produktu oraz prawdopodobieństwo odejścia do konkurencji f) wydatki turystyczne na osobę – związane ze statusem ekonomicznym konsumenta g) cechy psychograficzne – segmentacji, dokonuje się na podstawie charakterystyki psychologicznej konsumentów, przyjmując, że osoby o określonych typach osobowości ukazują popyt na produkty odpowiadające ich usposobieniu. Podczas analizy poszczególnych segmentów, a następnie wyboru obszaru rynku należy pamiętać o kilku podstawowych zasadach: - każdy segment rynku powinien być dokładnie wyodrębniony - segment docelowy powinien być opłacalny ekonomicznie - o opłacalności segmentu decyduje nie tylko duża liczba zakwalifikowanych do niego konsumentów, ale również zdolności nabywcze - istotne są koszty wprowadzenia produktu na dany segment. Wyróżniamy cztery kategorie zachowań producenta produktu turystycznego. Producent przypadkowy konstruuje produkt turystyczny według swoich wyobrażeń. Nie poznaje wcześniej potrzeb potencjalnego turysty. Zakłada, iż jego wyobrażenia o produkcie będą 16 zbieżne z wyobrażeniami klientów. Producent spontaniczny kreuje swoje produkty, poznając najpierw potrzeby potencjalnych klientów. Z myślą o klientach konstruuje dany produkt. Producent kalkulujący kreuje się w swoich działaniach zasadami rachunku ekonomicznego i układa ofertę z myślą o preferencjach potencjalnych klientów. Producent megaloman przygotowuje produkt turystyczny na miarę własnych zamiłowań. Uważa że doskonale zna potrzeby turystów i tylko on wie, co sprawi im dobry odpoczynek. Wyróżniamy też kategorie potencjalnych turystów, które także mogą być kategoriami segmentacji rynku: Klient zdecydowany – wie jakie ma potrzeby, czego szuka, może szukać produktu banalnego, jak i wyrafinowanego. Klient eliminujący – również wie, czego chce, ale nie potrafi dokładnie sprecyzować sposobu spędzenia wakacji, oczekuje od touroperatora propozycji, z których wybiera satysfakcjonującą dla siebie. Klient oczekujący – oczekiwania takich osób można ukształtować, biorą oni pod uwagę wszelkie propozycje sprzedawcy. Poniższa tabela przedstawia podstawowe potrzeby turystów i sposoby ich zaspokojenia. 17 Rys.6 Potrzeby turystów i sposób ich zaspokojenia. Źródło: J.Ch. Holloway, Ch. Robinson, Marketing…, str. 107 Stosując kryterium obszaru wyróżniamy rynek lokalny, regionalny, krajowy, kontynentalny i światowy.23 23 J. Altkorn, Marketing w turystyce…, str. 18 18 1.3. Dystrybucja produktu turystycznego Jedną z najważniejszych decyzji touroperatora (agenta) jest wybór miejsca, w którym będzie odbywała się sprzedaż jego produktu. Umiejscowienie firmy w przestrzeni miejskiej jest elementem budowania jej wizerunku rynkowego.24 Lokalizacja biura ma zazwyczaj charakter prestiżowy. Na drugim miejscu ocenia się w tym przypadku aspekt ekonomiczny, ponieważ zawsze należy wychodzić z założenia, iż dobre miejsce to wysokie koszty stałe, ale też i wysokie obroty. Niezależnie od charakteru oferty należy pamiętać o kilku podstawowych zasadach: lokalizacja punktu powinna być dostosowana do rodzaju prowadzonej działalności –punkty sprzedaży należy sytuować jak najbliżej potencjalnego klienta –warto dać możliwość zapoznania się z naszą ofertą ludziom, którzy poruszają się w ciągach komunikacyjnych i gromadzących się w węzłach komunikacyjnych –dobra lokalizacja bardzo często pozwala zaoszczędzić na reklamie i odwrotnie. Bardzo ważna jest zatem dystrybucja produktu turystycznego, czyli wygodnego dostępu potencjalnych klientów do produktu w jednym miejscu lub większej liczbie miejsc, umożliwiających uzyskanie informacji o nim i jego zakup. Dystrybucja jest realizowana poprzez kanał dystrybucji, gdzie jest to system stworzony w celu zapewnienia konsumentom dogodnego dostępu do punktów sprzedaży produktu i informacji o nim, z dala od miejsca jego produkcji i konsumpcji. W zakresie dystrybucji wyróżniamy dwa kanały dystrybucji i usług turystycznych. W kanale bezpośrednim omija się pośredników, a producent sprzedaje usługę bezpośrednio klientowi. W kanale pośrednim natomiast, pomiędzy producentem, a klientem końcowym występuję szereg pośredników, co ilustruje poniższy rysunek: 24 J. Kaczmarek, A. Stasiak, B. Włodarczyk, Produkt turystyczny…, str. 270 19 Rys.7 Typy kanałów dystrybucji produktu turystycznego. Źródło: J. Kaczmarek, A. Stasiak, B. Włodarczyk, Produkt turystyczny…, str. 273 Pośrednikiem w tym przypadku nazywamy osobę trzecią lub organizację, które funkcjonuje między producentem, a konsumentem. Pośrednik ułatwia zakupy, przenosi tytuł własności na nabywcę, a dochody ze sprzedaży kieruje do producentów, pobierając przy tym określoną prowizję. Agent turystyczny to przedsiębiorca, którego działalność polega na stałym pośredniczeniu w zawieraniu umów, o świadczenie usług turystycznych na rzecz organizatorów turystyki.25 Charakterystyczną cechą dystrybucji produktu turystycznego jest zwykle brak przekazywania tytuły własności.26 Wynika stąd interesująca cecha rynku turystycznego: produkt ma tę samą cenę niezależnie od tego, czy nabywca dokonuje jego zakupu u pośrednika, czy producenta. Jak wynika z powyższego rysunku, produkt turystyczny może być rozprowadzany za pośrednictwem rozmaitych kanałów dystrybucji o strukturze prostej lub złożonej. Kanał dystrybucji jest to droga, dzięki której produkt przechodzi od wytwórcy do odbiorcy.27 O wyborze określonej koncepcji kanału decydują:28 -charakter produktu (szerokość i głębokość asortymentu, rola komponentów w formowaniu pakietów usługowych, stopień wybieralności) -segmenty rynku, na które nastawiona jest działalność przedsiębiorstwa -pojemność rynków lokalnych, do których adresowany jest produkt -potencjał ekonomiczny przedsiębiorstwa -zamiar ekspansji na nowe rynki -liczba potrzebnych produktów sprzedaży -koszty dystrybucji -doświadczenie współpracy z partnerami – uczestnikami kanału. System dystrybucji bezpośredniej stosują linie lotnicze, koleje, operatorzy autokarów, żeglugi, wypożyczalnie samochodów, hotele, czy restauracje. Szerokie stosowanie sprzedaży bezpośredniej wynika z faktu, iż ta część usług turystycznych może być konsumowana jedynie podczas procesu ich wytwarzania. Jednak możliwości dystrybucji bezpośredniej są ograniczone, dlatego korzysta się z pośredników. W kanałach sprzedaży należy rozpatrywać z punktu widzenia wytwórcy produktu turystycznego oraz z punktu widzenia jego konsumenta. Współpraca z pośrednikami to głównie zwiększenie możliwości ekspansji produktu na A. Rapacz, Przedsiębiorstwo turystyczne w gospodarce rynkowej…, str. 35 J. Altkorn, Marketing w turystyce…, str. 128 27 A. Rapacz, Przedsiębiorstwo turystyczne w gospodarce rynkowej…, str. 108 28 J. Altkorn, Marketing w turystyce…, str. 129 25 26 20 dodatkowe rynki. Tworzenie własnej sieci sprzedaży w przypadku małej skali działalności jest nieuzasadnione ekonomicznie. Korzystanie z sieci pośrednika, który dysponuje kompleksowym rozpoznaniem popytu w różnych segmentach rynku, rozległymi kontaktami, rozbudowaną siecią dystrybucji, jest bardziej opłacalne dla producenta usług turystycznych. Dla konsumenta liczy się przede wszystkim dostęp do bogatej informacji turystycznej, którą dysponują akurat pośrednicy. Dla konsumenta jest to oszczędność czasu i kosztów. W jednym miejscu dokonuje on racjonalnego wyboru miejsca, czasu i sposobu odbycia podróży, czy skorzystania z innej oferty turystycznej. W miarę wzrostu roli i potencjału ekonomicznego pośredników zmieniają się relacje między uczestnikami kanałów dystrybucji. W turystyce musi być ustanowiony system rezerwacji, który wspomaga sprzedaż i działa jako system kontroli popytu w celu zrównoważenia podaży i popytu.29 Obecnie wielkie agencje podróżnicze stały się na światowym rynku niezależnymi podmiotami, pełniącymi funkcje integratorów kanałów. Dystrybucja jest to sposób przemieszczania produktu do końcowego nabywcy.30 Wybór kanału dystrybucji jest decyzją przynoszącą długofalowe skutki, ponieważ jego zmiana może być kosztowna i czasochłonna. Dlatego przed wyborem odpowiednich instrumentów należy dokładnie przeanalizować podstawowe czynniki, które decydują o zaletach i wadach poszczególnych kanałów dystrybucji. Nowe firmy w branży turystycznej muszą ustalić własną strategię dystrybucji tak samo jak istniejące firmy muszą ją co pewien czas oceniać. Zleceniodawca, podejmując decyzję, musi znać:31 -koszty -sposób kontroli -poziom usługi Czynnikiem decydującym o obniżeniu ceny jest obniżka kosztów, na przykład dzięki niższemu kosztowi dystrybucji, udanym negocjacją z kontrahentami lub zakontraktowaniu większej liczby miejsc. Sprzedaż po przez detalistów ma jedną zasadniczą przewagę nad operatorami sprzedającymi bezpośrednio. Większość kosztów, to wówczas koszty zmienne, co oznacza, że koszt dystrybucji powstaje jedynie w przypadku dokonania sprzedaży. Jeżeli sprzedaż następuje po przez niezależne punkty sprzedaży detalicznej, to następuje utrata osobistego kontaktu firmy z klientami. Wówczas trudniej organizatorowi zrozumieć rynek lub rozpoznać zmieniające się potrzeby rynku. Problemem jest też fakt, iż 29 J.Ch. Holloway, Ch. Robinson, Marketing w turystyce, PWE, Warszawa 1997, str. 193 A. Rapacz, Przedsiębiorstwo turystyczne w gospodarce rynkowej…, str. 107 31 J.Ch. Holloway, Ch. Robinson, Marketing w…, str. 196 30 21 agent mając do czynienia z setkami produktów, jest w mniejszym stopniu zaangażowany w sprzedaż tych produktów, niż byłby, gdyby sprzedawał produkty własnej firmy. Duża konkurencja powoduje, iż marże i prowizje są podobne. W turystyce lojalność wobec marki jest znikoma, więc brak kontroli nad punktami sprzedaży jest dość dużym problemem dla zleceniodawców. Posiadanie własnych punktów sprzedaży daje jeszcze jedną korzyść. Znacznie łatwiej wówczas ujednolicić poziom usług firmy i jej działalność marketingową. Touroperator wprowadzając nowy produkt jest wówczas pewien, że produkt jest odpowiednio reklamowany – broszury i inne materiały promocyjne są dostępne i wystawione w widocznym miejscu, a personel zna cechy produktu i zwraca na niego uwagę klientów. W kanale dystrybucji należy również wspomnieć o trudnych relacjach pomiędzy agentami, a zleceniodawcami. Agenci są bardzo wybredni, jeśli chodzi o zakres produktów, jakie chcą sprzedawać i firm, które chcą reprezentować.32 Przy ograniczonej ilości miejsca na stojakach, gdzie przede wszystkim jest miejsce na broszury produktów, które same się sprzedają, touroperatorów, którzy płacą wyższe, niż przeciętne prowizje oraz broszury podmiotów popieranych przez kierownictwo, pozostaje mało miejsca na materiały reklamowe. Można wobec tego wysnuć wniosek, że wizerunek firmy jest odzwierciedlony przez wizerunek dystrybutorów, z którymi współpracuje. Technologia również wywiera duży wpływ na dystrybucję, gdyż touroperatorzy coraz częściej oczekują, aby agent przeprowadzał rezerwację w trybie bezpośrednim, będąc podłączonym do systemu komputerowego zleceniodawcy. Pozwala mu to na bieżącą analizę sprzedaży poszczególnych produktów, przez co może elastycznie reagować na popyt i podaż swojej oferty, chociażby zmieniając ilość usług zamawianych u kontrahentów. Ponieważ mały agent nie może konkurować pod względem ceny, musi on przyjąć odpowiednie strategie, aby zostać na rynku. Polegają one na:33 -stosowaniu bardziej agresywnych technik sprzedaży -rozwinięciu umów o „dystrybucję wyłączną”, aby reprezentować mniejszych, specjalistycznych operatorów turystycznych, których większe sieci nie chętnie wspierają -zapewnieniu doskonałej, profesjonalnej obsługi raczej polecając niż po prostu sprzedając to, o co prosi konsument 32 33 J.Ch. Holloway, Ch. Robinson, Marketing w…, str. 201 J.Ch. Holloway, Ch. Robinson, Marketing w…, str. 203 22 -podkreślaniu wartości udzielonej bezstronnej porady – agencja nie jest obiektem zainteresowania określonego operatora turystycznego, który mógłby wpływać na jej rekomendacje. Można również określić wyznaczniki, jakie powinny łączyć agenta i operatora: a) wizerunek firmy i jej stabilność (niebezpieczeństwo lub pogłoski o upadku firmy mogą mieć katastrofalne skutki dla obu podmiotów) b) wiarygodność firmy (agent musi w sposób jasny i prosty mieć określone warunki współpracy, również sam system rezerwacji powinien być prosty, tani i przyjazny użytkownikowi) c) znajomość produktów przez personel (osobiste doświadczenie i siła przekonywania to najlepsza forma reklamy i sprzedaży) d) programy współpracy (wiele podmiotów wspiera aktywnie agentów w sprzedaży pokrywając częściowo koszty i specjalnych akcji promocyjnych, a promocje wspólnie poprawiają wizerunek obydwu firm) e) więzy osobiste przedstawicieli operatora z personelem agencji (przedstawiciel operatora jest wizytówką firmy, z którą współpracuje agent, osobowość przedstawiciela jest znacznym czynnikiem wpływającym albo na rekomendacje dla produktów danego producenta, jest to szczególnie istotne dla małych operatorów specjalistycznych) f) prostota dokonywanych transakcji (dla agenta czas to pieniądz, więc omija oferty operatorów, których systemy rezerwacji są czaso i kosztochłonne) g) dostępność kredytu (duży operator powinien zapewnić lub wesprzeć działania agenta w sprawie uruchomienia w punkcie sprzedaży stanowiska do obsługi kredytowej klientów). Przedstawiciele handlowi zleceniodawcy spełniają kluczową rolę w stosunkach między firmą, a jej agentami, gdyż przedstawiciel firmy często jest jedynym sposobem kontaktu pomiędzy obydwoma podmiotami. Nie ma bardziej skutecznego sposobu na budowanie więzi z dystrybutorami usług. Ponadto przedstawiciel handlowy, oprócz dbania o dotychczasowe punkty dystrybucji usług, kieruje oferty współpracy do nowopowstałych biur turystycznych, do otwieranych na terytorium jego działania. 23 Rozdział 2. Poprawna strategia i promocja jako szansa na rozwój turystyki na terenach gminnych. 2.1. Promocja produktu turystycznego. Jako promocje w turystyce należy rozumieć zespół skoordynowanych taktycznych i strategicznych działań i środków komunikacji stosowanych do kreowania wiedzy, zainteresowania i przychylnej opinii o przedsiębiorcy i jego znanych i nowych produktach w celu przyciągania turystów i motywowania ich do zakupu.34 Oddziaływanie przedsiębiorstwa na odbiorców wymaga stworzenia odpowiedniego systemu komunikowania się z rynkiem, którego osnową jest system promocji.35 Podstawowym zadaniem promocji jest więc dostarczenie na rynek informacji kreujących zapotrzebowanie na usługi turystyczne. 36 Do szczegółowych celów promocji zalicza się: -budzenie potrzeby poznania nowej oferty przedsiębiorstwa -przekonywania o szczegółowych walorach oferty firmy -podtrzymywanie popytu na produkty już znane -przekonywanie o potrzebie nabycia większego wolumenu produktów -zachęcanie do zakupów usług świadczonych na określonych warunkach.37 W większości wypadków o wyborze celu i ustaleniu właściwej kompozycji elementów oraz intensywności promocji rozstrzygają: -krótko i długofalowe cele przedsiębiorstwa -miejsce promocji w kompozycji marketingu -rodzaj produktu -charakter popytu na dany produkt -adresat akcji -aktualna i spodziewana konkurencja -koszt poszczególnych działań.38 System promocji składa się z wielu elementów. Generalnie wyróżnia się cztery główne człony promocji, co przedstawia poniższa tabela. A. Rapacz, Przedsiębiorstwo turystyczne w gospodarce rynkowej…, str. 168 J. Altkorn, Marketing w turystyce, Wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa 1995, str. 144 36 A. Rapacz, Przedsiębiorstwo turystyczne w gospodarce rynkowej…, str. 123 37 J. Altkorn, Marketing…, str. 145 38 J. Altkorn, Marketing…, str. 146 34 35 24 Rys.8 Środki promocji Źródło: J. Altkorn, Marketing…, str. 147 Reklama bywa zwykle zdefiniowana jako masowe przekazywanie informacji, związanych z jakimś dobrem lub usługą, w celu wytworzenia u odbiorcy klimatu przychylności i spowodowanie działań zgodnych z intencjami nadawcy przekazu. W przypadku produktu turystycznego, chodzi oczywiście o podtrzymanie już istniejącego popytu oraz zdobycie nowych nabywców na dobra i usługi już znane lub wprowadzane na rynek. Szczególna rola reklamy na rynku turystycznym wynika z cech popytu i właściwości produktu. Usług turystycznych nie można wytworzyć na zapas. Potrzeba a zarazem skuteczność reklamy są tym większe, im produkt jest mniej znany i poszukiwany przez nabywcę. Celami reklamy są: przekazywanie informacji, perswazja oraz utrwalanie określonej wiedzy o produkcie. Akcentowanie poszczególnych elementów informacji i zachęty należy wiązać z przebiegiem cyklu życia produktu. Największe nasilenie działań reklamowych jest wskazane oczywiście w fazie wprowadzenia nowego produktu na rynek. W fazach wzrostu i dojrzałości reklama ma zwykle przypominać konsumentom o danej usłudze, czy produkcie. W fazie spadku sprzedawca winien akcentować przede wszystkim dodatkowe korzyści związane z zakupem. Przy formułowaniu każdej strategii promocyjnej należy pamiętać, iż potencjalny klient zostanie skutecznie zachęcony do zakupu tylko wówczas, gdy dostrzeże w zawieranej 25 transakcji korzyści dla siebie, czy najbliższych mu osób. Tak więc o zakupie usługi czy produktu decyduje zainteresowanie produktem, wiedza o produkcie oraz warunki zakupu produktu. Ze względu na rodzaj stosowanych środków technicznych, reklamę możemy podzielić na: -prasową – telewizyjną – kinową – radiową – pocztową – ogłoszenia – reklama multimedialna Gazety i magazyny są głównymi nośnikami reklamowymi. Koszt reklamy prasowej stanowi w turystyce około 50 % ogółu wydatków reklamowych. Do zalet reklamy prasowej zaliczyć należy dużą częstotliwość publikacji, szeroki odbiór wśród danej społeczności, relatywnie niskie koszty, dobre pokrycie informacją określonego obszaru oraz duża szybkość przekazu informacji. Niestety reklama prasowa ma też swoje wady, do których zaliczamy: krótki czas oddziaływania reklamy, brak zainteresowania większości czytelników treścią ogłoszenia, zagubienie reklamy turystycznej w nawale innych przekazów reklamowych oraz niska jakość przekazu wizualnego. Bardzo efektywne jest natomiast zamieszczanie reklam w pismach specjalistycznych poświęconych turystyce, sportom czy turystyce kwalifikowanej. Nie mniej skuteczne bywają anonsy o profesjonalnych wycieczkach, zamieszczane w periodykach przeznaczonych dla określonych grup zawodowych (np.: ogrodników, księgarzy, historyków sztuki).39 Reklama telewizyjna stosowana jest przez przedsiębiorstwa dysponujące dużym budżetem i obsługujące rynek krajowy lub regionalny. Obraz telewizyjny relatywnie najwierniej przekazuje walory krajobrazu i innych oferowanych atrakcji, a także wytwarza interesujący image produktu. Reklama telewizyjna jest jednak bardzo droga, ma ograniczony zasięg czasowy, krótkie życie reklamy, długi czas produkcji i wprowadzania ogłoszenia do emisji. Podobne zalety i wady ma reklama kinowa., choć podkreślenia wymaga fakt, iż ma znacznie mniejszy zasięg. Reklama radiowa może mieć różny zasięg, poczynając od miejskiego, a na krajowym kończąc. W reklamie radiowej istotne są: czas emisji, wkomponowanie jej w odpowiednią audycję radiową. Reklama radiowa poprzez pozycjonowane audycje pozwala na dotarcie do określonych grup odbiorców. Ogłoszenia radiowe są relatywnie tanie i można je omal od ręki przekazać do emisji. Wadą reklamy radiowej jest brak jej wrażeń wizualnych i krótki czas emisji. Możliwe jest również reklamowanie za pomocą poczty. Wysyłać można listy 39 J. Altkorn, Marketing w…, str. 155 26 reklamowe, katalogi, oferty, prospekty, broszury. Przesyłki przeważnie kieruje się do określonej zbiorowości, tworzącej segment rynku. Inną prostą i tanią formą reklamy są plakaty, afisze, ogłoszenia. Zaletami tych form jest pojemność informacyjna i względna trwałość, a wadą, głównie nie wielka atrakcyjność wizualna. Ogłoszenia są z reguły umieszczane w witrynach agencji turystycznych oraz w miejscach skupisk dużej liczby ludności (np.: dworce, przystanki). Ogłoszenia przy tym powinny być przejrzyste, sugestywne i zawierać wskazówki o sposobie kontaktu z producentem usługi czy produktu. Poza sferą środków masowego przekazu przedsiębiorstwa oraz instytucje nie będące przedsiębiorstwami, ale uczestniczące w organizowaniu turystyki, mogą stosować także inne formy propagandowe.40 Do najbardziej znanych należą: -uczestnictwo w giełdach i targach turystycznych -sponsorowanie wycieczek, wypoczynku dzieci i młodzieży -sponsorowanie sportowych i badawczych wypraw w trudno dostępne miejsca -pokazy turystycznych filmów -organizowanie wystaw fotografii turystycznej -sponsorowanie konferencji, seminariów poświęconych turystyce -produkcja koszulek, toreb, długopisów, wisiorków i innych drobiazgów Promocja produktu turystycznego to ogół działań mających na celu pozyskanie klientów, wzrost sprzedaży oraz kreowanie pozytywnego wizerunku firmy na rynku konsumenta (w społeczeństwie).41 Stosowanie promocji sprzedaży może być bardzo różnorodne, a jej formy zależą od pomysłów marketerów, które nie znają granic.42 Elementy głównych działań promocyjnych przedstawia rysunek. Rys.9 Elementy promotion-mix. Źródło: J. Kaczmarek, A. Stasiak, B. Włodarczyk, Produkt turystyczny…, str. 228 40 J. Altkorn, Marketing w…, str. 159 J. Kaczmarek, A. Stasiak, B. Włodarczyk, Produkt turystyczny…, str. 227 42 A. S. Kornak, Zarządzanie turystyką, PWN, Warszawa 1994, str. 74 41 27 Reklama to różne płatne i bezpłatne formy nieosobowego prezentowania oraz popierania idei, produktów lub usług (wobec rynku docelowego) przez określonego nadawcę.43 Oprócz reklamy, przedsiębiorstwa stosują też public relations. Ogólnie przez taką formę promocji rozumie się różnorodne starania firm, aby wykreować i utrzymać w długim okresie czasu dobrą opinię w społeczeństwie o swoich przedsięwzięciach. Public relations, w odróżnieniu od reklamy, to nie prezentowanie w sposób bezpośredni zalet produktów czy walorów przedsiębiorstwa, ale długotrwałe i skomplikowane działania, mające na celu stworzenie dobrej atmosfery wokół przedsiębiorstwa. Podsumowując, rola i cele reklamy zostały zebrane w tabeli. Rys.10 Funkcje public relations. Źródło: J. Kaczmarek, A. Stasiak, B. Włodarczyk, Produkt turystyczny…, str. 235 Tak jak w przypadku działań marketingowych, ustalenie kampanii promocyjnej wymaga ostrożnego planowania z wyprzedzeniem. Etapy planowania przedstawia poniższy rysunek. 43 J. Kaczmarek, A. Stasiak, B. Włodarczyk, Produkt turystyczny…, str. 228 28 Rys.11 Potrzeby turystów i sposób ich zaspokojenia. Źródło: J.Ch. Holloway, Ch. Robinson, Marketing…, str. 267 Firmy turystyczne, w toku nasilającej się konkurencji, są zmuszone w coraz większym stopniu wykorzystywać techniki sprzedaży bezpośredniej. Marketing bezpośredni ma następujące cechy:44 • jest ukierunkowany (osoby, do których jest skierowany, są starannie wybrane, co ogranicza straty i pozwala na stworzenie oferty najbardziej odpowiadającej prawdopodobnym wymaganiom potencjalnych klientów); • ma charakter osobisty (reklama pocztowa może uzyskać charakter osobisty nie tylko poprzez zwracanie się po nazwisku, ale również poprzez przekazanie wiedzy o potencjalnym kliencie jako o osobie, np. „jako cenionemu klientowi, który już trzy razy dokonał u nas rezerwacji i zakupu, proponujemy Pani (Panu) specjalną ofertę...”; ponieważ większość ludzi jest do pewnego stopnia egocentryczna, takie sformułowanie może mieć dużą siłę przekonywania); • jest zorientowany na odpowiedź (chodzi o przesłanie kuponów i kart zwrotnych oraz telefonowanie); • jest szczegółowy (słowo pisane i szata graficzna pozwalają na przedstawienie dużej liczby szczegółów, które są niezbędne, by klienci zostali przekonani do zakupu; wadą 44 J.Ch. Holloway, Ch. Robinson, Marketing…, str. 282 29 przedstawiania szczegółów, zwłaszcza gdy ma się do czynienia ze słowem pisanym w przeciwieństwie do reklamy, jest fakt, że kampanie wymagają dokładnego przygotowania i nie mogą zostać stworzone w ciągu jednego dnia); • jest krótkoplanowy (marketing bezpośredni jest raczej krótkoterminowy i taktyczny niż długookresowy; gdyby firma chciała powtórzyć kilkakrotnie reklamę pocztową skierowaną do potencjalnego klienta, byłoby to bardzo kosztowne w porównaniu do, na przykład, reklamy prasowej pomyślanej jako budowanie świadomości); • jest mierzalny (marketing bezpośredni przynosi efekty, które mogą być dokładnie prześledzone i zmierzone niezależnie od tego, czy są to zapytania o dalsze informacje, czy rzeczywista sprzedaż); • jest dyskretny (reklama telewizyjna i prasowa jest natychmiast zauważona przez konkurencję firmy; jeśli firma wyłączy konkurencję ze swoich list adresowych, kampania może zostać później zauważona przez konkurentów lub w ogóle może ona ujść ich uwagi). Niezależnie od wyboru środka przekazu i od tego, jak dobra jest reklama, jej skuteczność wzrasta wraz z powtórzeniami. Wydanie dużych sum pieniędzy na stworzenie świetnej kampanii i niepowtarzalnie jej jest często stratą pieniędzy.45 2.2. Strategia rozwoju produktu turystycznego. Marketingowe zarządzanie obejmuje całość zagadnień związanych z wyznaczaniem celów rynkowych przedsiębiorstwa i ich realizacji, usystematyzowanych w sposób, który odpowiada logice procesu zarządzania.46 Strategia pochodzi od greckiego słowa strategom-dowódca, które było złożeniem dwóch słów: strates-armia i agein-kierować.47 W procesie marketingowego zarządzania przedsiębiorstwem wyróżniamy: - identyfikację wewnętrznych i zewnętrznych warunków działalności firmy, na którą składają się: analiza jej atutów i słabości oraz analiza szans i zagrożeń rynkowych - określenie misji i celów działalności organizacji - wybór strategii marketingowych - wybór taktyki marketingowej obejmującej prognozy sprzedaży produktu, zysków, jak również operacyjne cele niezbędne do zrealizowania przyjętych strategii 45 J.Ch. Holloway, Ch. Robinson, Marketing w turystyce, PWE, Warszawa 1997, str. 234 J. Altkorn, Marketing…, str. 35 47 A. Panasiuk, Marketing usług turystycznych, PWN, Warszawa 2005, 181 46 30 - dobór narzędzi realizacji planów - kontrolę działalności marketingowej. Podstawowa metodą planowania jest analiza zjawisk zachodzących w przedsiębiorstwie i jego otoczeniu. Analiza ta musi mieć charakter ciągły, ponieważ zmiany wewnątrz i na zewnątrz przedsiębiorstwa maja także taki charakter. Celem analizy stanu firmy jest wskazanie słabych i silnych stron w porównaniu do innych firm, działających na tym samym rynku. Takie porównania mają na celu ułatwienie podjęcia decyzji o wejściu lub wyjściu z określonego segmentu, zajęcie zidentyfikowanych nisz rynkowych, zmianach profilu czy ekspansji na nowe obszary działania. Do badania mocnych i słabych stron przedsiębiorstwa można stosować zarówno proste, jak i skomplikowane metody. W małej agencji turystycznej czy rodzinnym pensjonacie studium atutów i słabości może ograniczyć się do obserwacji własnej firmy, rozmów z klientami, współpracownikami. Po czym wyciąga się odpowiednie wnioski i koryguje słabości. Misja przedsiębiorstwa powinna wynikać ze znajomości potrzeb konsumentów i własnych możliwości, ale też jednocześnie powinna uwzględniać aktualne i przyszłe warunki funkcjonowania. Precyzyjne sformułowanie misji i jej konsekwentna realizacja wiedzie do kształtowania osobowości firmy i jej wizerunku społecznego. Zmienność rynku turystycznego wymaga takiego postrzegania sprzężeń istniejących między celami, a sposobami przedsięwzięć rynkowych, pozwalającego łączyć misję przedsiębiorstwa z niezbędną elastycznością działania, zmierzająca do ciągłego dopasowywania organizacji do zmieniającego się otoczenia. Skuteczne wykorzystanie analizy swot przez przedsiębiorstwo jest możliwe na tyle, na ile jego kierownictwo potrafi rozwiązać dwa problemy. A mianowicie: po pierwsze-dokonać identyfikacji czynników, które decydują o sile, słabości oraz szansach i zagrożeniach firmy, po drugie-przeprowadzić ranking, czyli określić zróżnicowaną siłę oddziaływania tych czynników na położenie firmy.48 Ze względu na ramy pracy nie zajmiemy się w tym miejscu strategiami marketingowymi całego przedsiębiorstwa, ale strategią produktu turystycznego. Rozpatrując to pojęcie możemy stwierdzić, iż strategia produktu turystycznego nazwiemy oficjalny dokument, powstający w sposób planowy, określający warunki kreowania, modyfikacji, ulepszania produktu turystycznego w danym miejscu i czasie, uzależniony od charakteru tego produktu.49 48 49 T. Kramer, Podstawy marketingu, PWE, Warszawa 1996, str. 176 J. Kaczmarek, A. Stasiak, B. Włodarczyk, Produkt turystyczny…, str. 336 31 Do zakresu strategii zaliczamy; analizę silnych i słabych stron działania na istniejących i potencjalnych rynkach turystycznych, pozycję i udział w rynku, jakie zamierza się osiągnąć, misję organizacji oraz programy działań, zmierzające do zrealizowania zadań. Cele strategiczne osiągniemy poprzez zarządzanie strategiczne, to jest proces optymalnego gospodarowania zasobami ludzkimi, finansowymi, materialnymi, który powinien doprowadzić do osiągnięcia zakładanych celów. Do podstawowych etapów zarządzania strategicznego zaliczamy: - formułowanie celów - wprowadzanie w życie przyjętych założeń - kontrola realizacji wykonywanych zadań - obserwacja otoczenia i środowiska wewnętrznego Rys.12 Poziom strategii w firmie. Źródło: J. Kaczmarek, A. Stasiak, B. Włodarczyk, Produkt turystyczny…, str. 335 Przystępując do przygotowania zamierzeń strategicznych, trzeba odpowiedzieć na kilka pytań: co, dlaczego chcemy osiągnąć, kto tego dokona, w jaki sposób i jakie ma zastosować narzędzia, jakie będą koszty, jakie efekty i jak je zmierzymy. Konstruowanie strategii produktu turystycznego przebiega zgodnie z procedurą planowania strategicznego. Wyróżniamy więc tutaj: a) diagnozę istniejącego stanu – podstawowa i niezbędna czynność jakichkolwiek opracowań prognostycznych 32 b) analiza SWOT – polega na rozpoznaniu mocnych i słabych stron własnej firmy oraz możliwości i zagrożeń w tej działalności 50 c) identyfikacja celów rozwojowych – musimy określić, co chcemy osiągnąć w przyszłości d) hierarchia celów – ustalenie istotności poszczególnych zamierzeń oraz wybór najważniejszych e) scenariusz wariantowy – pozostawienie możliwości wyboru kolejności realizacji działań f) potencjalne konflikty – należy przewidzieć sytuacje problemowe, które mogą się pojawić w trakcie realizacji programu g) wykonanie zamierzeń strategicznych – wskazanie wykonawców, którzy odpowiedzialni będą za realizację poszczególnych celów oraz przeprowadzenie wstępnej kalkulacji kosztów planowanych przedsięwzięć h) ocena efektów – określenie parametrów, które powinny umożliwić wymierną ocenę zakresu realizacji strategii oraz sposobów prowadzenia obserwacji procesu urzeczywistniania podejmowanych zamierzeń strategia produktu turystycznego nie może być bezspornym rozstrzygnięciem, wskazującym, jak będzie się rozwijać produkt i rozpoznany segment rynku turystycznego.51 Strategia rozwoju produktu jest ściśle powiązana z analizą cyklu życia, politykę innowacyjną oraz kształtowanie programu asortymentowego przedsiębiorstwa. Polega na oferowaniu nowych lub zmodyfikowanych usług na dotychczasowym rynku.52 2.3. Cena produktu turystycznego Wartość w sensie ogólnym oznacza zbiór elementów mających dla jednostki znaczenie, które nie sa jej obojętne, powszechnie sa uważane za ważne oraz cenne. W nieco innym znaczeniu wartość jest sumą cech danej rzeczy, określająca jej użyteczność niezbędną do osiągnięcia wytyczonego celu.53 Natomiast cenę możemy zdefiniować jako: - określenie wartości wymiennej towaru lub usługi za pomocą pieniądza - odpowiednią ilość pieniędzy, za którą można kupić towar / usługę lub jej część. Przez pojęcie ceny usługi turystycznej rozumie się określoną liczbę jednostek pieniężnych, które I. Jędrzejczyk, Nowoczesny biznes turystyczny. Ekostrategie w zarządzaniu firmą, PWN, Warszawa 2000, str. 189 51 J. Kaczmarek, A. Stasiak, B. Włodarczyk, Produkt turystyczny…, str. 338 52 A. Panasiuk, Marketing usług…, str. 192 53 J. Kaczmarek, A. Stasiak, B. Włodarczyk, Produkt turystyczny…, str. 199 50 33 nabywca musi zapłacić za jej jednostkę. Cena określa nakład pieniężny, który kupujący musi ponieść, aby nabyć określone dobro i móc z niego korzystać.54 Cena jest – obok produktu – kluczowym narzędziem marketingowego oddziaływania na rynek.55 Cena ma też wielorakie funkcje, które pełni w społeczeństwie i gospodarce: - funkcja agregacyjna pozwala zsumować poniesione nakłady, dzięki czemu można porównywać koszty wytworzenia różnych produktów - funkcja informacyjna umożliwia obiektywizację wartości, porównanie cen - funkcja dystrybucji zasobów; gdy towary różnego rodzaju oraz wytwarzane w kilku miejscach mają różne ceny, wówczas przedsiębiorca w celu zwiększenia zysku może dokonać alokacji środków w regionie - funkcja dochodowa, która musi zapewnić nam przynajmniej zwrot poniesionych kosztów, a w dochód powinien być wliczony zysk - funkcja redystrybucji dochodów, gdzie ceny sa obciążone licznymi daninami, a środki uzyskane w ten sposób sa przeznaczone na pokrycie bieżących potrzeb państwa - funkcja satysfakcji dla klienta, która prowadzi do zadowolenia konsumenta przy danym poziomie cen. Przy ustaleniu cen trzeba uwzględnić poznane uprzednio właściwości dóbr i usług turystycznych oraz prawidłowości dotyczące kształtowania się popytu turystycznego i podaży.56 Popyt turystyczny oznacza zapotrzebowanie na dobra i usługi turystyczne, które klienci chcą nabyć przy danym poziomie cen, zamożności, gustach, w pewnym okresie.57 Podażą turystyczną natomiast nazwiemy ilość dóbr i usług turystycznych, oferowaną konsumentom przy danym poziomie cen w określonym czasie. Na politykę cenową wpływ ma to, jaką chcemy stworzyć sytuację rynkową dla swojego produktu. Politykę wysokich cen stosujemy względem nowych produktów, w sytuacji braku lub niewielkiej konkurencji i ukierunkowujemy w stronę nabywców. Gdy popyt na usługę wzrośnie, należy cenę produktu obniżać, aby zainteresować ofertą również mniej zamożnych klientów. Natomiast wejście na rynek z niską ceną umożliwi od razu zdobycie dużego rynku już w fazie początkowej, co może zniechęcić konkurencję do kopiowania naszej oferty. A. Rapacz, Przedsiębiorstwo turystyczne w gospodarce rynkowej…, str. 93 Altkorn, Marketing…, str. 114 56 R. Łazarek, Ekonomika…, str. 93 57 J. Kaczmarek, A. Stasiak, B. Włodarczyk, Produkt turystyczny…, str. 202 54 55 34 Niezależnie od stosowanej metody ustalania, cena zawiera trzy podstawowe składniki, tj. koszty, marżę oraz podatki. Koszty to poniesione wydatki pieniężne, które są niezbędne do osiągnięcia wyznaczonego celu. W zależności od przyjętego kryterium wyróżniamy: a) koszty stałe – w niedługim czasie pozostają niezależne od wielkości produkcji, dla biur podróży i hoteli sa to koszty gotowości, koszty wynajęcia i wyposażenia lokalu, kupna, napraw i amortyzacji maszyn i urządzeń, koszty eksploatacji lokalu, wynagrodzenia i świadczenia socjalne, koszty zarządzania i administracji, czy koszty promocji b) koszty zmienne – ich wysokość pozostaje w ścisłej zależności od wielkości produkcji; wzrastają one wraz z jej zwiększaniem, maleją, gdy produkcja spada, np. koszty związane z liczbą uczestników wyjazdu, tj. zakwaterowanie, wyżywienie, bilety, opłaty itp. c) koszty bezpośrednie – wydatki poniesione na realizacje konkretnego produktu, można je ustalić precyzyjnie na podstawie dokumentów, sa to np. koszty zakupu materiałów, narzędzi i urządzeń d) koszty pośrednie – wszelkie wydatki ogólne, których pewna część jest wliczana w cenę przygotowania produktu, ale nie można ich jednoznacznie przypisać do konkretnego produktu e) koszty osobowe – wynagrodzenia za pracę stałych pracowników w danym okresie oraz honoraria dla podwykonawców (pilotów, przewodników, rezydentów) za dostarczone usługi na rzecz firmy f) koszty materialne – wydatki poniesione na zakup materiałów, surowców, półproduktów oraz na pokrycie amortyzacji (zużycie budynków i urządzeń, np. autokarów, wyposażenia stałego biura, komputerów) Istotnym elementem ceny sprzedaży jest marża. Stanowi ona swoiste wynagrodzenie dla producenta / sprzedawcy za trud związany z wytworzeniem i sprzedażą produktu. 58 Biura podróży najczęściej marżę naliczają w formie narzutu procentowego od kosztów świadczeń wchodzących w skład produktu turystycznego. Narzut ten jednak może się wahać, w zależności od realizowanej strategii cenowej, unikatowości produktu, konkurencji na rynku, czy okresu sprzedaży produktu turystycznego. W przypadku małych firm marża pokrywa 58 J. Kaczmarek, A. Stasiak, B. Włodarczyk, Produkt turystyczny…, str. 210 35 koszty związane z organizacją produktu, a także część kosztów związanych z prowadzeniem biura. W przypadku dużych touroperatorów, którzy rozprowadzają swoje produkty za pomocą sieci biur agencyjnych, marża jest dodatkowo pomniejszana o prowizje agenta. Wysokość prowizji dla agenta ustala się najczęściej kwotowo (stała stawka pieniężna niezależnie od wartości sprzedanego produktu turystycznego) lub procentowo (procent od wartości sprzedaży). Dla agenta wynagrodzeniem za świadczone usługi jest prowizja. Dlatego produkt turystyczny ma taką samą cenę, niezależnie od miejsca, w którym go kupujemy. Ostatnim elementem ceny produktu są podatki, a właściwie podatek VAT. Podatek od wartości dodanej jest podatkiem powszechnym i wielofazowym, tzn. pobieranym w kilku ratach – na każdym etapie produkcji i sprzedaży danego towaru lub usługi.59 W efekcie pełną kwotę podatku VAT dolicza się do ceny produktu i płaci ją kupujący usługę. Schemat rysunkowy ustalania ceny produktu zamieszczono poniżej. Rys.13 Elementy ceny na różnych etapach produkcji i obrotu produktu turystycznego. Źródło: J. Kaczmarek, A. Stasiak, B. Włodarczyk, Produkt turystyczny…, str. 211 Na rynku turystycznym występuje zjawisko różnicowania cen. Polega to na mechanizmie oferowania konsumentom tego samego produktu po różnych cenach, w zależności od popytu i podaży. Z najbardziej znanych kryteriów możemy wyróżnić: - kryterium czasowe (ceny w sezonie wyższe, poza sezonem niższe, ceny weekendowe, świąteczne) 59 J. Kaczmarek, A. Stasiak, B. Włodarczyk, Produkt turystyczny…, str. 211 36 - kryterium kategorii klienta (grup odbiorców) – ceny obniżone / z rabatem lub dofinansowaniem dla członków klubów, stowarzyszeń, dla pracowników i ich rodzin, ceny dla danej grupy zawodowej, dla stałych klientów, itp. - kryterium wielkości transakcji (ceny dla klientów grupowych są przeważnie niższe od cen dla klientów indywidualnych) - kryterium formy sprzedaży (ceny obniżone dla wcześniejszych rezerwacji, czy dla ostatnich klientów, tzw. last minute) Do najważniejszych cech sektora usług turystycznych determinujących poziom cen należy zaliczyć:60 -sezonowość turystyki - w sezonie ze względu na ograniczona pojemność obiektów noclegowych występuje wyraźna nadwyżka popytu nad podażą (ceny winduje się w górę), poza sezonem podaż przewyższa popyt, co skłania producentów usług do obniżania cen - sztywną wysoka cenę, która jest nieodłącznym atrybutem wielu produktów turystycznych, co podkreśla ich elitarność (np. ekskluzywne hotele), wysoka cena jest wskaźnikiem prestiżu produktu lub firmy - wysokie ryzyko zmian warunków rynkowych, których touroperator nie zawsze może przewidzieć, np. ryzyko walutowe, wahania cen paliw, wprowadzanie opłat granicznych, płatnych wiz, itp. - specyficzną strukturę kosztów usług turystycznych – wysokim kosztom stałym towarzyszą stosunkowo niskie koszty zmienne (koszty gotowości) - konieczność prowadzenia elastycznej polityki cenowej, w której należy dostosować poziom cen do wielkości wahań popytu, jak i działań konkurencji; wysoka konkurencja wymusza akceptacje cen narzuconych przez liderów rynkowych, niezależnie od pożądanej marży - powszechne stosowanie obniżek, co może wywołać wojnę cenową - ryzyko niesprzedania produktu turystycznego ponoszone tylko przez touroperatorów – organizatorzy imprez ponoszą koszty organizacji przedsięwzięcia w przypadku niesprzedania usługi, agenci turystyczni tego ryzyka nie ponoszą - ograniczenia prawne – na poziom cen produktów turystycznych w znaczący sposób w Polsce wpływa polityka państwa, które dla bezpieczeństwa klientów narzuca wiele regulacji prawnych 60 J. Kaczmarek, A. Stasiak, B. Włodarczyk, Produkt turystyczny…, str. 213 37 - duże emocjonalne zaangażowanie klientów przy zakupie produktu turystycznego – w Polsce oferty porównuje się przeważnie pod kątem ceny, a nie jakości, co wynika z niskiego poziomu zamożności większości klientów - stosowanie transakcji specjalnych – w zamian za lojalność klienta oferuje mu się obniżki, prawo pierwszeństwa rezerwacji, itp. Wcześniej w pracy zawarto opis cyklu życia produktu. Jednym z czynników, który teoretycznie najszybciej powinien ulegać zmianie w ramach tego cyklu, jest cena, będąca zazwyczaj zewnętrznym wyrazem ‘kondycji’ produktu.61 Cena jest wiec podstawowym atrybutem produktu w całym cyklu życia: a) faza wprowadzania produktu na rynek – tutaj cenę kształtują dwa czynniki; jednym z nich jest niepowtarzalność produktu, która może być trwała, albo przejściowa, gdzie po jakimś czasie na rynku pojawiają się podobne produkty konkurencji; drugi czynnik to potrzeba promocji, która w przypadku wprowadzania na rynek nowych produktów jest niezwykle ważna; niepowtarzalność oraz koszty promocji powodują, iż w tej fazie produkty mają dość wysokie ceny; b) faza wzrostu sprzedaży – cena jest kształtowana poprzez badanie bieżących tendencji rynkowych, gdzie uwzględnić tez należy ruchy konkurencji; jeżeli konkurencja jest mała, ceny mogą pozostawać na relatywnie wysokim poziomie; jeżeli jest duża, niezbędne jest obniżenie ceny do poziomu atrakcyjniejszego od konkurencji; Na rynku, gdzie produkt jest jedyny w swoim rodzaju albo nie ma zadowalającego substytutu lub tam, gdzie produkt jest wytwarzany przez firmę będącą monopolistą czy prawie monopolistą, cena może być wysoka.62 c) faza dojrzałości produktu – konkurencja jest silna, na rynku istnieje wiele substytutów naszego produktu; produkt z niepowtarzalnego staje się ofertą standardową, co powoduje wyrównanie cen na rynku; do utrzymania produktu na rynku niezbędne jest obniżenie ceny d) faza spadku sprzedaży – wymaga się wyraźnego obniżenia ceny w stosunku do ofert istniejących na rynku substytutów; jeżeli obniżka nie powoduje wzrostu zainteresowania produktem, przychody z produktu właściwie równają się z kosztami, należy produkt wycofać z rynku 61 J. Kaczmarek, A. Stasiak, B. Włodarczyk, Produkt turystyczny…, str. 215 62 J.Ch. Holloway, Ch. Robinson, Marketing…, str. 140 38 jak wynika z powyższego, ustalanie ceny produktu nie jest łatwe i na dodatek może się odbywać dynamicznie, biorąc pod uwagę cykl życia produktu. Jeszcze bardziej skomplikowana wydaje się kwestia cen w odniesieniu do produktu turystycznego – obszaru.63 Precyzyjne ustalenie ceny, aby sprzedawać walory turystyczne gminy jest niemożliwe. Wynika to z faktu, iż w czasie wizyty na danym terenie nabywa się usługi turystyczne bezpośrednio od ich producentów, którzy mogą w danej chwili dowolnie ustalać ceny na oferowane przez siebie produkty. Koszty pobytu na danym obszarze nie tylko zależą od standardu podstawowych usług wybieranych przez turystę. Inaczej bowiem będą się kształtowały koszty wczasowicza ubogiego, a inaczej bogatego, pomimo, iż korzystają oni z tych samych walorów przyrodniczych i antropogenicznych, ale z innego zagospodarowania turystycznego. Władze gminy również, choć w ograniczonym zakresie mogą przyczyniać się do rozwoju lokalnego rynku turystycznego, lub wręcz mu szkodzić. Do działań bezpośrednich możemy zaliczyć ustalanie opłat klimatycznych, które w bezpośredni sposób wpływa na wysokość cen, głównie noclegów, opłaty te stanowi dla gminy ważne źródło dochodów przeznaczanych na rozwój turystyki na danym obszarze. Należy jednak wziąć pod uwagę fakt, iż wysoka opłata klimatyczna może obniżyć konkurencyjność obszaru turystycznego, w porównaniu do sąsiednich gmin. Do działań pośrednich należy obniżanie kosztów własnych przedsiębiorstw turystycznych. Odbywać się to może poprzez stosowanie ulg, czy zwolnień podatkowych, pokrywania części kosztów promocji firm turystycznych, występujących i działających na danym terenie, czy stworzenie nowoczesnego systemu informacji turystycznej i komunikacji rynkowej. Samorządy mogą też wziąć na siebie koszty organizowania i doradztwa kursów marketingowych dla podmiotów turystycznych. Lokalne władze mogą również brać czynny udział w namawianiu lokalnych producentów do tworzenia rozszerzonych pakietów usług, stworzenia programów rabatowych na danym terenie, itp. 63 J. Kaczmarek, A. Stasiak, B. Włodarczyk, Produkt turystyczny…, str. 219 39 Rozdział 3. Charakterystyka Miasta i Gminy Barwice. 3.1. Położenie geograficzne i administracyjne gminy Barwice. Gmina Barwice jest położona we wschodniej części Pojezierza Drawskiego. Pierwotna starosłowiańska nazwa grodu Barwica została zmieniona przez Niemców na Barwalde ( Niedźwiedzi Las ) co wskazuje, że niegdyś te tereny porastała rozległa puszcza, i być może od tej nazwy wywodzi się herb miasta – sympatyczny niedźwiadek. Dziś obszary pokryte lasami są znacznie mniejsze, ale nieskażona przyroda pozostała w wielu miejscach. Południowo – zachodnia część Gminy należy do Drawskiego Parku Krajobrazowego. Barwice należą do najstarszych osad na Pomorzu; znajdowały się na „szlaku solnym” wiodącym z Wielkopolski do Kołobrzegu. Pierwsza wzmianka o Barwicach w dokumentach historycznych pochodzi z 1286 r., kiedy to Przemysław II darował osadę Zakonowi Templariuszy. Prawa miejskie zostały przyznane w XIV wieku. Pomimo położenia na Szlaku Solnym miasto i okolice związane jest głównie z rolnictwem, od XVII w. rozwija się niewielki przemysł – przerób tytoniu, drzewny. Rzeźba terenu ukształtowała się podczas fazy pomorskiej zlodowacenia bałtyckiego. Na linii Nowe Worowo – Chłopowo rozciąga się wał moreny czołowej, na której kulminacje przekraczają 200 m n.p.m. W południowo – zachodniej części Gminy występuje krajobraz młodoglacjalny z typowymi rynnami jeziornymi, niewielkimi oczkami wytopiskowymi oraz przełomowymi odcinkami dolin rzecznych. Im dalej na wschód i północ tym rzeźba terenu staje się mniej urozmaicona, a różnice wysokości względnych bardzo niewielkie. Zasoby wodne Gminy są dosyć ubogie. Barwice leżą nad niewielką rzeczką – Gęsią, lewym dopływem Parsęty; Parsęta zaś stanowi jedynie północno – wschodnią granicę Gminy. Przez teren Gminy przebiega też dział wodny pierwszego rzędu, oddzielający dorzecze Parsęty od dorzecza Drawy. Jeziora zajmują bardzo niewielki obszar Gminy. Największe z nich Dębno zwane przez miejscową ludność Damskim, zajmuje obszar 56 ha, drugie stosunkowo duże jezioro to Koprzywno o powierzchni 24 ha. Jeziora te łączy rzeka Dębnica będąca największym na Pojezierzu Drawskim dopływem Parsęty. W części południowej występują także niewielkie jeziorka wytopiskowe, dziś zarastające. 40 Od roku 1999, po reformie administracyjnej kraju, Gmina Barwice znajduje się w województwie zachodniopomorskim i jest jedną z sześciu gmin wchodzących w skład powiatu szczecineckiego. Powiat szczecinecki położony jest w południowo – wschodniej części województwa zachodniopomorskiego. W jego skład wchodzi sześć gmin: Barwice Biały Bór Borne Sulinowo Grzmiąca Szczecinek Szczecinek – Miasto Podstawowe informacje odnoszące się do powiatu szczecineckiego umieszczono w tabeli 1. Obszar Gminy Barwice na tle innych gmin powiatu szczecineckiego Tabela 1 Powierzchnia Gmina km2 % Barwice 253,53 14,3 Biały Bór 270,23 15,3 Borne Sulinowo 489,60 27,8 Grzmiąca 204,49 11,6 Szczecinek miasto 37,16 2,1 Szczecinek gmina 510,21 28,9 Powiat szczecinecki 1765,22 100 * Źródło: Dane FRDL – Szczecin. Informacje o samorządach Z informacji zawartych w tabeli 1 widać, że wśród sześciu gmin powiatu szczecineckiego Gmina Barwice zajmuje 4 miejsce pod względem obszaru. Gmina Barwice graniczy z następującymi gminami: od północy: - z gminą Tychowo, pow. Białogard, od zachodu: - z gminą Połczyn Zdrój, pow. Świdwin, od południowego zachodu: - z gminą Czaplinek, pow. Drawsko Pomorskie, 41 od południowego wschodu: - z gminą Borne Sulinowo, pow. Szczecinek od wschodu: - z gminą Szczecinek, pow. Szczecinek, od północnego wschodu: - z gminą Grzmiąca, pow. Szczecinek. Powierzchnia, ludność, podmioty gospodarcze, pracujący i bezrobotni Tabela 2 Powierzchnia Ludność Podmioty Pracujący Bezrobotni w km2 stan w dniu gospodarki stan w dniu stan w stan w dniu 31.XII.1998r. 1765 narodowej dniu 30.IX.1999r stan w dniu . 31.XII.1999r. 81265 5512 30.IX.1998r. 31.XII.1999r. 25761 9974 *Źródło: Informacje Starostwa powiatowego w Szczecinku Informacje liczbowe dotyczące powierzchni, ludności i podmiotów gospodarczych Gminy wykazano na tle powiatu szczecineckiego na wykresach 1-3. Stosunek powierzchni Gminy Barwice do powierzchni powiatu szczecineckiego Wykres 1 14,30% 85,70% Powiat szczecinecki Gmina Barwice *Źródło: Urząd Miasta i Gminy Barwice 42 Z wykresu 1 wyraźnie widać, że powierzchnia Gminy Barwice stanowi 14,30% całego obszaru powiatu. Stosunek liczby ludności powiatu i Gminy Wykres 2 11% 89% Powiat szczecinecki Gmina Barwice *Źródło: Urząd Miasta i Gminy Barwice Z informacji zawartych na wykresie 2 wynika, że ludność Gminy Barwice stanowi 11% ogólnej liczby mieszkańców powiatu szczecineckiego. Liczba podmiotów gospodarczych w powiecie i w Gminie Wykres 3 6% 94% Powiat szczecinecki Gmina Barwice *Źródło: Urząd Miasta i Gminy Barwice 43 Z wykresu 3 wynika, że liczba podmiotów gospodarczych stanowi tylko 6% ogólnej liczby podmiotów gospodarczych powiatu. Godny podkreślenia wydaje się fakt, że o ile powierzchnia Gminy wynosi 14,3% powierzchni powiatu, 11% ludności, to już tylko 6% ogólnej liczby podmiotów gospodarczych. W roku 2000, zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów, Gmina Barwice powiększyła swój obszar o 535, 53 ha, przez przyłączenie sołectwa Jeziorki, dotychczas należącego do Gminy Borne Sulinowo, tym samym wzrosła liczba ludności o 75 osób. Powierzchnia Gminy Barwice po przyłączeniu sołectwa Jeziorki wyniesie – 25 888, 53 ha; Liczba ludności po przyłączeniu wzrośnie do – 9616 osób. 3.2. Zasoby przestrzenne gminy Barwice. Gmina Barwice zajmuje powierzchnię 25 353 ha. Z tego 14 242 ha przypada na tereny rolnicze, 8457 ha na lasy, 157 ha stanowią wody otwarte, tereny przemysłowe zajmują 27 ha, budownictwo mieszkaniowe 262 a nieużytki 2221 ha. Struktura powierzchni wyraźnie wskazuje na nieprzemysłowy charakter Gminy, w której lasy i tereny rolnicze obejmują 89,3% całego obszaru ( rolnicze 56%, leśne 33,3% ), natomiast tereny przemysłowe tylko 0,1%. Podział powierzchni Gminy pokazano na wykresie 4. Wykres 4 Podział powierzchni Gminy w procentach 47 grunty orne 33,3 obszary leśne 9 łąki i pastwiska 10,6 inne* tereny przemysłowe 0,1 0 10 20 30 40 50 procent * inne: - drogi, wody, sady, zabudowania; *Źródło: Urząd Miasta i Gminy Barwice 44 Podział gruntów tj. 516, 14 ha, które stanowią własność Gminy, przedstawiono na wykresie 5. Wykres 5 Własność Gminy - 564,14 ha grunty orne 36% działki budowlane 10% drogi 43% inne* 11% *inne: - place zieleni, ogrody działkowe, cmentarze *Źródło: Urząd Miasta i Gminy Barwice Interesujące wydaje się przedstawienie relacji zajmowanej powierzchni przez miasto Barwice w stosunku do całej powierzchni Gminy. Zagadnienie to przedstawiono na wykresie 6. Podział zasobów przestrzennych pomiędzy miastem Barwice a pozostałą częścią Gminy Wykres 6 Powierzchnia Miasta i Gminy ogółem - 25 353 ha Miasto 3% Gmina 97% *Źródło: Urząd Miasta i Gminy Barwice W strukturze terenów rolniczych w Gminie występują gleby w klasach od III do VI. Najwięcej gleb znajduje się w klasach IV i V. Dokładniej te zagadnienia jeśli chodzi o grunty orne zaprezentowano w tabeli 3. 45 Struktura gleb w Gminie Tabela 3 Klasa Grunty orne podane w ha Razem Gleby Miasto Wieś III a 1 13 14 III b 23 593 616 IV a 156 3061 3217 IV b 71 3199 3270 V 74 3649 3723 VI 16 1023 1039 45 45 VI z 11924 *Źródło: Urząd Miasta i Gminy Barwice W całej powierzchni Gminy która wynosi 25 353 ha, tereny rolnicze zajmują obszar 14 253 ha. Podział terenów rolniczych przedstawiono na wykresie 7. Procentowy podział terenów rolniczych Wykres 7 Łąki Sady 9% 0% Pastwisko 7% Gleby orne 84% *Źródło: Urząd Miasta i Gminy Barwice Ogółem w Gminie jest 438 gospodarstw rolnych, w tym: o powierzchni do 3 ha - 131, o powierzchni od 3 ha do 7 ha - 42, o powierzchni od 7 ha do 17 ha - 136, o powierzchni od 17 ha do 50 ha - 109, o powierzchni powyżej 50 ha - 20. 46 Z powyższych informacji wynika, że najwięcej jest gospodarstw o powierzchni od 7 do 17 ha, następnie małych o powierzchni do 3 ha. W całokształcie rozpatrywanych zjawisk istotną sprawą jest wykształcenie rolników. Legitymują się oni głównie wykształceniem podstawowym / 74,94%/ i na poziomie szkoły zasadniczej /13,90%/, średnie wykształcenie posiada 9,11%, zaś wyższe 2,05%. Reasumując, sytuacja na wsi jest bardzo trudna. Rolnicy nie mają doświadczenia niezbędnego dla odnoszenia sukcesów w warunkach gospodarki wolnorynkowej. Brak środków materialnych powoduje, że część ziemi nie jest uprawiana i leży odłogiem. Pozostała ziemia nie jest należycie nawożona i uprawiana. Rolnikom brak odpowiedniego przygotowania i motywacji. Poza tym wielkie rozdrobnienie gruntów rolnych / 131 gospodarstw do 3 ha/ nie wzbudza nadziei na powstanie produkcji specjalistycznej, do tego dochodzi tzw. „utajnione bezrobocie” na wsi. Skutkiem tego jest coraz większa migracja ze wsi do miasta. Pozostała ludność żyje w większości na granicy ubóstwa. Gminę Barwice zajmują ogromne przestrzenie leśne, kryjące mnóstwo rzadkich i chronionych gatunków roślin i zwierząt, których próżno szukać w innych regionach kraju. Na ogólną powierzchnię Gminy 25 353 ha, lasy zajmują 8457 ha tj. nieco powyżej 33% ogólnej powierzchni / dane Głównego Urzędu Geodezji i Kartografii w Warszawie/ w tym: 8236 ha zajmują lasy i grunty leśne, 221 ha zajmują grunty zadrzewione i zakrzewione. Nad prawidłową gospodarką leśną czuwają Państwowe Gospodarstwa Leśne. Na terenie Miasta i Gminy Barwice opiekę tą sprawują: Nadleśnictwo Połczyn Zdrój, które zarządza 6869 ha, Nadleśnictwo Czaplinek, które zarządza 1184 ha. Nad pozostałym obszarem gruntów leśnych należących do Skarbu Państwa tj. 197 ha, opiekę sprawuje Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa, tutaj też jest najwięcej terenów nowo zadrzewionych i zakrzewionych /174 ha/. W rękach prywatnych znajduje się 115 ha obszarów leśnych, a pozostałe 92 ha należą do spółek, spółdzielni, osób fizycznych itp. Lasy ochronne obejmują 787 ha; 707 ha wodochronne i 80 glebochronne. Około 2000 ha lasów leży na skraju Drawskiego Parku Krajobrazowego wzdłuż rzeki Dębnicy i pełni rolę tzw. otuliny. 47 3.3 Struktura demograficzna ludności zamieszkującej gminę Barwice. W grudniu 2000 r. w Gminie Barwice zamieszkiwało 9541 osób. Statystykę stałych mieszkańców Gminy według wieku przedstawiono na wykresie 8. Statystyka stałych mieszkańców wg wieku Wykres 8 3000 2500 Liczba 2000 1500 1000 500 0 0-6 lat 7-15 lat 16-19 lat 20-65 lat pow. 65 lat mężczyzn 478 758 352 2818 329 kobiet 440 778 358 2408 822 *Źródło: Urząd Miasta i Gminy Barwice Z analizy informacji zawartych w wykresie możemy stwierdzić, że jest prawie taka sama ilość dzieci i młodzieży obojga płci w przedziale wiekowym od 0 do 19 lat. Znacznie więcej jest mężczyzn niż kobiet w przedziale wiekowym od 20 do 65 lat. Natomiast odwrotna sytuacja występuje powyżej 65 lat, gdzie kobiet jest znacznie więcej. Dokładny obraz stałych mieszkańców Gminy wg płci zobrazowano na wykresie 9. 48 Wykres 9 Statystyka mieszkańców wg płci Mężczyźni 50% Kobiety 50% *Źródło: Urząd Miasta i Gminy Barwice Na podstawie podanych informacji możemy wykazać, że: 3154 osoby to ludność w wieku przedprodukcyjnym ( 33% ogółu ludności ), 5226 osób to osoby w wieku produkcyjnym ( 55% ogółu ludności ), 1151 osób jest w wieku poprodukcyjnym ( 12% ogółu ludności ). Strukturę ludności wg miejsca zamieszkania, zobrazowano na wykresie 10. Statystyka mieszkańców wg miejsca zamieszkania Wykres 10 Miasto 43% Wieś 57% *Źródło: Urząd Miasta i Gminy Barwice 49 Na terenie Gminy istnieją 44 miejscowości. W tym miasto Barwice gdzie zamieszkuje 4114 osób, czyli 43% całej ludności Gminy. Poza miastem Barwice do największych ( pod względem zaludnienia ) miejscowości Gminy należą: Stary Chwalim, Łeknica, Białowąs, Ostrowąsy, Piaski. W 2000 r., w Gminie urodziło się 134 nowych mieszkańców, związek małżeński zawarły 102 pary, nastąpiło 86 zgonów. Analiza struktury ludności pozwoliła nam wyodrębnić liczbę osób w wieku produkcyjnym, która w 2000 roku wynosiła 5226 osób. Ile kobiet i mężczyzn pokazano na wykresie 11. Ludność w wieku produkcyjnym Wykres 11 Kobiety 46% Mężczyźni 54% *Źródło: Urząd Miasta i Gminy Barwice Z wykresu 11 widać, iż w wieku produkcyjnym jest więcej mężczyzn. Liczbę osób w wieku produkcyjnym w stosunku do ogólnej liczby ludności w Gminie zilustrowano na wykresie 12. 50 Wykres 12 Pozostała ludność W wieku produkcyjnym 0 1000 2000 3000 4000 5000 6000 *Źródło: Urząd Miasta i Gminy Barwice Z zaprezentowanych informacji na wykresie 12 wynika, że 55,77% ogólnej liczby mieszkańców to ludzie w wieku produkcyjnym. Strukturę ludności w wieku produkcyjnym, przedstawiono na wykresie 13. Wykres 13 Bezrobotni 32% Pozostała ludność w wieku produkcyjnym 68% *Źródło: Urząd Miasta i Gminy Barwice Liczbę osób zatrudnionych można podać jedynie szacunkowo. Na wykresie 13, wyodrębniono osoby w wieku produkcyjnym, co w 2000 r. stanowiło liczbę 5226, natomiast bezrobotnych zarejestrowanych w Gminie jest 1664. Wobec powyższych informacji należałoby przypuszczać, że osób faktycznie zatrudnionych w Gminie winno jest 3562. Jednak część z nich, w wieku produkcyjnym, pracuje w gminach sąsiadujących. Istnieje też 51 tak zwane „utajone bezrobocie” na wsi jak również „ szara strefa”, gdzie osoby w wieku produkcyjnym pracują bez rejestracji urzędowej. Stąd też tylko przybliżone informacje na temat zatrudnienia w Gminie. Ważny problem społeczny w Gminie stanowi bezrobocie. W dniu 30 X 2000 r., 30,64% ludności w wieku produkcyjnym pozostawało bez pracy. Wskaźnik ten jest jednym z najwyższych w kraju. Jak wyglądała struktura problemu bezrobocia w 2000 r. przedstawiono na wykresach 14 – 23. Bezrobocie w 2000 r. w Mieście i Gminie Barwice Wykres 14 Miasto 40% Wieś 60% *Źródło: Urząd Miasta i Gminy Barwice Na ogólną liczbę 1664 bezrobotnych w mieście było 669 osób ( 40% ), na wsi natomiast 995 ( 60% ). Bezrobocie wśród kobiet i mężczyzn zilustrowano na wykresie 15. Bezrobocie w 2000 r. z podziałem na kobiety i mężczyzn Wykres 15 mężczyźni 44% kobiety 56% *Źródło: Urząd Miasta i Gminy Barwice 52 Istotnym zagadnieniem jest to, jaka liczba bezrobotnych ma prawo do zasiłku, a jaka jest tego pozbawiona. Kwestię tę przedstawiono na wykresie 16. Bezrobotni w 2000 r. z prawem do zasiłku i bez prawa do zasiłku Wykres 16 Z prawem do zasiłku 25% Bez prawa do zasiłku 75% *Źródło: Urząd Miasta i Gminy Barwice Z wykresu 16 wynika, że aż 1249 osób ( 75% ) pozostaje bez prawa do zasiłku. W analizie problemu bezrobocia istotną kwestią jest wiek bezrobotnych. Bliżej sprawę tą ukazano na wykresie 17. Bezrobotni wg struktury wiekowej Wykres 17 60-65 lat 3 Wiek 55-59 lat 27 45-54 lata 349 523 35-44 lata 430 25-34 lata 332 18-24 lata 0 100 200 300 400 500 600 Liczba *Źródło: Urząd Miasta i Gminy Barwice 53 Najwięcej bezrobotnych ( 953 ) jest wśród ludzi mających 25 – 44 lat, a więc w najlepszym okresie życia produkcyjnego. Sprawą nie bez znaczenia jest wykształcenie bezrobotnych. Zagadnienie to pokazano na wykresie 18. Bezrobotni wg wykształcenia Wykres 18 Wyższe 6 206 Śred. zawod.i Polic. 47 Średnie Ogólnoksz. 523 Zasadnicze 882 Podstawowe 0 200 400 600 800 1000 Liczba *Źródło: Urząd Miasta i Gminy Barwice Z informacji umieszczonych na wykresie 18 widać wyraźnie, że dominuje wykształcenie podstawowe a najmniej osób ( tylko 6 ) posiada wykształcenie wyższe. Należy szukać odpowiedzi na pytanie, jak kształtowała się liczba bezrobotnych w ostatnich latach. Problem ten, w odniesieniu do lat 2000 – 2005, zilustrowano na wykresie 19. Liczba bezrobotnych w latach Wykres 19 Lata 2000 2001 2002 1700 2003 1664 1650 1600 1569 1550 liczba 1500 1466 1486 1450 1400 1350 *Źródło: Urząd Miasta i Gminy Barwice 54 Ważną sprawą jest ustalenie w analizowanych latach liczb bezrobotnych mających prawo do zasiłku i pozostających bez tego prawa. Zagadnienie to dokładnie pokazano na wykresach 20 i 21. Bezrobotni z prawem do zasiłku Bezrobotni bez prawa do zasiłku Wykres 20 Wykres 21 Lata 2000 1200 Liczba 2001 2002 2003 Lata 2000 2001 2002 1400 1099 1000 1200 800 1000 600 574 Liczba 420 400 415 2003 1249 1066 892 800 600 470 400 200 200 0 0 *Źródło: Urząd Miasta i Gminy Barwice Z informacji przedstawionych na wykresach 20 i 21 widać spadek liczby bezrobotnych mających prawo do zasiłku i jednoczesny wzrost liczby osób prawa tego pozbawionych. Na wykresie 22 zaprezentowano liczby bezrobotnych kobiet i mężczyzn w latach 2000 – 2003 Podział bezrobotnych ze względu na płeć Wykres 22 Lata 1000 900 800 700 600 Liczba 500 400 300 200 100 0 2000 2001 877 900 2002 2003 927 820 692 666 737 566 Kobiety Mężczyźni *Źródło: Urząd Miasta i Gminy Barwice 55 W wykresie 23 zilustrowano podział bezrobotnych ze względu na miejsce zamieszkania ( miasto, wieś ). Podział bezrobotnych ze względu na miejsce zamieszkania Wykres 23 Lata 2000 1000 800 600 2001 915 654 2002 2003 995 908 872 669 614 578 liczba 400 200 0 Miasto Wieś *Źródło: Urząd Miasta i Gminy Barwice Z analizy informacji przedstawionych na wykresach wynika, że większość bezrobotnych to ludzie z obszarów wiejskich. Wśród osób pozostających bez pracy dominują kobiety i osoby z wykształceniem podstawowym i zasadniczym. Najwięcej bezrobotnych jest w przedziale wiekowym 25 – 44 lata i bardzo wielu z nich traci prawo do zasiłku. Dane z lat 2000 – 2003 przedstawiają problem bezrobocia, które narasta w zastraszającym tempie. Procent ludzi bez pracy na wsi zwiększył się, wzrosło także bezrobocie w mieście. Najbardziej dotkliwym problemem dla władz Miasta i Gminy jest odsetek bezrobotnych, którzy stracili prawo do zasiłku, ich liczba z roku na rok wzrasta. 56 Rozdział 4. Produkt turystyczny na terenie Gminy Barwice. 4.1. Główne atrakcje turystyczne Gminy Barwice. Miasto i Gmina Barwice leżą w regionie o niezwykłych walorach przyrodniczych i krajobrazowych. 1962 ha obszaru Gminy należy do Drawskiego Parku Krajobrazowego. W celu zapoznania turystów z walorami przyrodniczymi, krajobrazowymi i kulturowymi tego terenu, utworzono na jego obszarze ścieżkę przyrodniczą o długości 10 km „Przełom Rzeki Dębnicy”. Jest ona jedną z największych atrakcji turystycznych Gminy. Ścieżka ta prowadzi przez urozmaicone tereny, ze wzgórzami morenowymi porośniętymi lasami bukowymi. Rzeka Dębnica jest dopływem Parsęty i płynie w głębokim wąwozie porośniętym lasem, krajobraz ten przypomina chwilami obszary górskie. Zamieszkuje tu nawet pliszka górska, której sylwetka posłużyła za logo ścieżki. Na trasie jest 8 przystanków: -oczko polodowcowe, -mostek, -dolina Dębnicy, -dworek z początku XX wieku, -pozostałość z młyna wodnego -łąka -najwyższe wzniesienie w okolicy ( punkt widokowy ), -jezioro Dębno. Jest to ścieżka przyrodniczo – edukacyjna dla pieszych i rowerzystów. O zasadach korzystania z niej informują tablice informacyjne. Po rzece Dębnicy można również pływać. Utworzono szlak kajakowy „Dębnica” o długości 28 km – czas przepłynięcia dwa dni, początek spływu między miejscowością Piaski a Luboradza. Szlak pieszy to „ Szlak Szwajcarii Połczyńskiej” o długości 58 kilometrów: Połczyn Zdrój – Luboradza – Uradz – Sikory – Czaplinek. Szlak dla rowerzystów o długości 51,1 km, to „Dolina Parsęty”: Szczecinek – Parsęcko – Radomyśl – Nowy Chwalim – Chwalimki – Jeziorki – Juchowo – Kądzielnia – Kucharowo – Mosina – Świątki – Szczecinek. Szlak rowerowy - "Górna Dębnica" Długość szlaku - 40,0 km 57 Barwice - Przybkówko - Kolonia Przybkowo - Jezioro Dębno - Gwiazdowo Chłopowo - Polne - Czarne Wlk. - Stare Gonne - Nowe Koprzywno - Parchlino Przybkowo - Barwice Żółty szlak rowerowy "Górna Dębnica" wyrusza spod narzutowego głazu - pomnika, upamiętniającego 70 rocznicę odzyskania niepodległości przez Polskę, umiejscowionego na Placu Wolności. Mija neogotycki kościół p.w. św. Stefana z 1864 r. i dawny eklektyczny ratusz z końca XIX w. Ulicami B. Chrobrego i Czaplinecką wydostaje się poza miejską zabudowę, w stronę CZAPLINKA. Gruntową drogą pnącą się na zachód zdobywamy wysoką krawędź wysoczyzny, osiągającej wysokość 180 m n.p.m. Z morenowego wypiętrzenia, umiejscowionego pomiędzy dolinami rzek Gęsiej i Dębnicy, rozciąga się rozległa panorama w kierunku wschodnim. Po zachodnim, łagodnym skłonie wysoczyzny, osuwamy się gruntowymi drogami wśród pól i przez las. 9,5 km Wstęgą asfaltowej drogi opadającej po stromym zboczu doliny Dębnicy, przedostajemy się na teren Drawskiego Parku Krajobrazowego. 9,8 km U ujścia rzeki Dębnicy z jeziora Dębno zlokalizowane jest niestrzeżone kąpielisko. Jezioro Dębno (Damskie), (114,4 m n.p.m., pow. 55,7 ha, gł. 7,5 m, dł. 2,2 km, maks. szer. 0,4 km) tkwi w niesamowicie głębokiej rynnie. Wysokie do 40 m, strome brzegi, porasta wspaniały mieszany las z przewagą pomorskich, nasiennych buczyn. Serpentyną asfaltowej drogi wydostajemy się z polodowcowej doliny, na skraj lasu. W południowym końcu zalesionej polodowcowej doliny dostrzegamy długą i wąską toń, przedzielonego groblą jeziora Kolbackiego (160,2 m n.p.m., pow.43 ha, gł. 4,8 m, dł. 2 km, maks. szer. 0,3 km). Z jeziora wypływa rzeka Dębnica. 21,5 km W wiosce Czarne Wlk., zmieniamy kierunek jazdy na płn. zach., wzdłuż smugi wody jeziora Kolbackiego. Warto jednak wcześniej obejrzeć kościół p.w. Najświętszego Serca 58 Jezusowego, wzniesiony z granitowych ciosów w końcu XIX w. Od Kuszewa z przebiegającym tam czerwonym szlakiem rowerowym "Zaklęty Trójkąt" dzieli nas odległość 3 km. 21,9 km Na wysokości płn. końca wioski Czarne Wlk., przy jeziornej grobli, znajduje się miejsce nadające się do zatrzymania. Przed Kocurami opuszczamy jesionową aleję, kierujemy się na wschód gruntową drogą, obok przydworskiego parku. Przez obszar mocno pofalowanych pól, zbliżamy się do Nowego Koprzywna. Urząd Miasta i Gminy w Barwicach oraz Ośrodek Kultury i Turystyki w Barwicach są organizatorami święta miasta p.n. Dni Barwic. Podczas obchodów Dni Barwic w dniach 2930 lipiec 2006 odbyły się II Otwarte Zawody Konne w Skokach przez Przeszkody oraz dwudniowy festyn w Parku Miejskim w trakcie, którego wystąpią zespoły artystyczne uświetnione pokazem sztucznych ogni. Z roku na rok program obchodów Dni Barwic jest zróżnicowany i dobierany w ten sposób, aby każdy niezależnie od wieku i zainteresowań mógł znaleźć coś dla siebie. Ideą naszych imprez jest przekazanie wartości tkwiących w kulturze, integracja młodzieży, pokazanie szerokiej publiczności, że różne dziedziny kultury mogą bawić, uczyć i fascynować. Tak jak w poprzednich latach, tak i teraz naszą imprezę adresujemy tak dla stałych mieszkańców naszego miasta i gminy, jak i do turystów oraz gości odwiedzających nasze miasto podczas urlopów, wakacji. Rosnąca popularność naszych imprez pozwala nam wierzyć, że jest to oferta, która znajduje aprobatę i trafia w upodobania naszych mieszkańców. Na terenie Gminy występują obszary ochrony krajobrazu. Południowo - zachodnia część gminy należy do Drawskiego Parku Krajobrazowego. W obrębie Parku projektowany jest rezerwat krajobrazowy "Przełom Rzeki Dębicy". Już dzisiaj można podziwiać w sposób zorganizowany ten teren, gdyż tam właśnie nauczyciele oraz uczniowie Szkoły Podstawowej w Chłopowie wytyczyli ścieżkę przyrodniczą, która służy do prowadzenia terenowych zajęć dydaktycznych. Ważniejsze pomniki przyrody: Nowe Koprzywno - 2 głazy narzutowe (14,2 m i 13 m obwodu) Barwice - 4 dęby szypułkowe o średnim obwodzie powyżej 520 cm 59 Białowąs - Buk zwyczajny odmiana czerwonolistna obw. 320 cm, wysokość 30 m, Dąb szypułkowy obw. 820 cm, wysokość 30 m, Daglezja zielona obw. 325 m, wysokość 32 m Nieskażone przez przemysł tereny Gminy Barwice są „rajem” dla wędkarzy i myśliwych. Przykładem może być tutaj Koło P.Z.Ł. „Sokół”, które czuwa nad prawidłowym odstrzałem zwierzyny łownej ( polowania dewizowe ), zwalcza kłusownictwo, dokarmia zwierzynę w czasie zimy. Koło Łowieckie „SOKÓŁ” powstało w kwietniu 1975 roku w Koszalinie, zostało założone przez kilku pracowników ówczesnej Wyższej Szkoły Inżynierskiej w Koszalinie (obecna nazwa używana jest od 1995 roku - wcześniej było Koło Łowieckie "SOKÓŁ" przy Wyższej Szkole Inżynierskiej w Koszalinie). Koło dzierżawi dwa obwody łowieckie: obwód nr 129 Nadleśnictwo obwód nr 74 Połczyn Nadleśnictwo (wcześniej 82) o nr Osusznica o pow. pow. 4550 ha ha (znajdujący się (znajdujący się ok. 110 km od ok.70 km od Koszalina) 4710 Koszalina) 60 W każdym z obwodów znajduje się domek myśliwski Hubertówka, który jest wykorzystywany przez Koło przy organizowaniu różnego typu okolicznościowych imprez myśliwskich takich, jak: spotkania, biesiady, itp. Na co dzień myśliwi z Koła Łowieckiego "SOKÓŁ" korzystają z Hubertówek, kiedy przyjeżdżają na polowania do poszczególnych obwodów łowieckich Koła. Koło tradycyjnie obchodzi regularne, cykliczne i okolicznościowe jubileusze swojego istnienia, które organizowane są co pięć lat. Każdy taki pięcioletni jubileusz zostaje upamiętniony znaczkiem okolicznościowym. Ponadto w 2005 roku na okoliczność obchodów XXX-lecia Koła został wydany pamiątkowy, kolorowy dyplom, a z dwudniowej uroczystości - nakręcony godzinny film. Dodatkowo z okazji dwudziestopięciolecia oraz trzydziestolecia istnienia naszego Koła została wydana "jednodniówka" - mała, kolorowa książeczka, w której opisano, w "kilku" słowach, historię Koła - od jego założenia, aż do kwietnia 2005r. Nasze Koło w 2005 roku zostało odznaczone medalem "ZA ZASŁUGI DLA ŁOWIECTWA SŁUPSKIEGO" przez Okręgową Radę Łowiecką Polskiego Związku Łowieckiego w Słupsku uchwałą z dnia 28 kwietnia, natomiast wręczony - w dniu obchodów XXX-lecia Koła, tj. 04 czerwca 2005r. przez Władze z Okręgu Słupskiego. Aktualnie znajduje się w Hubertówce Koła w obwodzie łowieckim nr 129. Dodatkowo do medalu dołączony został znaczek, który również znajduje się w Hubertówce Koła. Medal ten wraz z dyplomem oraz znaczkiem stanowić będą cenną pamiątkę Koła. W Kole prowadzona jest własna Kronika przez Kronikarza Koła, który to dokumentuje wszystkie ważniejsze wydarzenia z życia Koła i jego działalności. Obecnie już od 2000 roku tworzony jest drugi tom tej naszej Kroniki, w którym to znajduje się bardzo wiele kolorowych fotografii ilustrujących historię Koła, jego poszczególnych myśliwych, a nawet członków ich Rodzin. Kronika stanowi cenne źródło informacji o sytuacji Koła w latach poprzednich. Można się z niej również dowiedzieć jakie były początki naszego Koła i co działo się w nim kilkadziesiąt lat temu. 61 Zwyczajem i tradycją w Kole jest również szlifowanie formy strzeleckiej co roku na strzelnicy myśliwskiej w Manowie im. Juliusza Jarosza. Przy tej okazji myśliwi z "SOKOŁA" wypełniają również coroczny obowiązek przystrzelania broni myśliwskiej. To wiosenne spotkanie członków Koła zakończone jest zawsze wspólnym posiłkiem. Niektórzy z nich przybywają tam razem ze swoimi Rodzinami. Kilku myśliwych z Koła - stanowiących drużynę strzelecką regularnie, rok w rok, uczestniczy w okręgowych zawodach w strzelectwie myśliwskim i osiąga przednie wyniki. Już od kilku lat nasze Koło plasuje się w czołówce Okręgu Koszalińskiego Polskiego Związku Łowieckiego, zajmując punktowane miejsca na podium. Regułą również już jest, że na każdych takich zawodach drużyna naszego Koła, jak i indywidualnie poszczególni zawodnicy, otrzymują dyplomy oraz nagrody. W roku 2005 nasze Koło uzyskało tytuł vice mistrza Okręgu Koszalińskiego w strzelectwie myśliwskim. Ponadto zawodnik z naszego Koła startował w Mistrzostwach Polski PZŁ w strzelectwie myśliwskim. Jak można zauważyć w Gminie Barwice istnieje wiele obiektów oraz pomników przyrody wartych obejrzenia czy zwiedzenia, np. : w Barwicach – kościół neogotycki z 1864r. , czy też ratusz z końca XIX w. w Białowąsie – kościół szachulcowy z 1689r. z kryptą w której znajdują się zmumifikowane zwłoki członków rodziny Glasenappów, pałac neogotycki z XIX w. i park w którym jest 1200 letni dąb ( obwód 8 metrów ), w Ostrowąsach – kościół szachulcowy z 1728r. oraz rozległy park z XVIII w. z ruinami pałacu, w Parchlinie – dwór modernistyczny wzniesiony na przełomie XIX i XX wieku oraz park naturalistyczny ( na jego skraju jest piękna lipowa aleja ), w Luboradzy – dwór z XIX w. z parkiem i wiele innych. Niestety, duża część obiektów zabytkowych niszczeje, ponieważ brakuje funduszy na ich renowacje, także inwestorów z zewnątrz. Dla turysty ważna też jest baza noclegowa i gastronomiczna. Gmina Barwice dysponuje miejscami noclegowymi w pensjonatach oraz ośrodkach wczasowych. Dla chcących odpocząć od miejskiego zgiełku i zakosztować wiejskiego życia, można skorzystać z miejsc w gospodarstwach agroturystycznych. Oto kilka przykładów: -Pensjonat „Alikante” Barwice, posiada12 miejsc noclegowych 62 -Ośrodek wczasowo – kolonijny, Zakłady Przemysłu Tytoniowego z Łodzi, Parchlino, 110 miejsc noclegowych -Pensjonat Przybkówko, 25 miejsc noclegowych, Ośrodek oferuje przejażdżki konne -Gospodarstwo Agroturystyczne, Łęknica, 2 pokoje 2 – osobowe -Gospodarstwo Agroturystyczne, Sulikowo -Bar „Bim Bom” Barwice -Bar „Dom Strażaka”, Stachniak Krzysztof, Stary Chwalim Gminy z terenu Pojezierza Drawskiego, w tym również Gmina Barwice, postanowiły zjednoczyć swe działania na rzecz rozwoju turystyki. Dlatego właśnie w 1994 roku powstało Stowarzyszenie Gmin Pojezierza Drawskiego, organizacja skupiająca obecnie 13 gmin. Podejmują one wspólne działania promocyjne, razem biorą udział w targach, wydają materiały informacyjne, organizują imprezy kulturalne, sportowe i rekreacyjne, wytyczają szlaki turystyczne, prowadzą kursy obsługi ruchu turystycznego. Również realizują wspólne inwestycje mające na celu zachowanie niezwykłych walorów przyrodniczych tego terenu. 63 Mapa 1 Usytuowanie Powiatu Szczecineckiego w Polsce 64 Mapa 2 Powiat Szczecinecki na tle województwa zachodniopomorskiego 65 4.2. Oferta producentów agroturystycznych z terenu gminy Barwice. W dobie poszukiwań nowych dróg rozwoju gospodarczego samorządy lokalne coraz częściej próbują programować jej funkcjonowanie na swoim terenie, stwarzać jej warunki do rozwoju, a przez to zapewnić możliwość intensywnego rozwoju. Dynamiczny rozwój turystyki i wzrost jej znaczenia w gospodarce wielu gmin, powiatów oraz województw samorządowych powodują, ze staje się ona ważnym elementem w coraz większej liczbie strategii i programów rozwojowych opracowywanych na każdym szczeblu samorządów. Turystyka stwarza bowiem wszechstronne możliwości rozwoju, a co najważniejsze – przynosi korzyści społeczeństwom lokalnym. W tabeli przedstawiono bazy turystyczne oraz gospodarstwa agroturystyczne znajdujące się na terenie Miasta i Gminy Barwice. ILOŚĆ MIEJSC 10 ILOŚĆ POMIESZCZEŃ DOM-4 POKOJE KUCHNIA GOSPODARSTWO AGROTURYSTYCZNE AGNIESZKA PAWLAK - PIASKI 6 DOMKI CAMPINGOWE GOSPODARSTO AGROTURYSTYCZNE JANINA I KRZYSZTOF ŻAK – SULIKOWO GOSPODARSTWO AGROTURYSTYCZNE LEWICKA STANISŁAWA I TADEUSZ – NOWE KOPRZYWNO GOSPODARSTWO AGROTURYSTYCZNE WIESŁAWA KUBALA – NOWE KOPRZYWNO GOSPODARSTWO AGROTURYSTYCZNE AGNIESZKA GOŹDZIK, GRZMIĄCA GOSPODARSTWO AGROTURYSTYCZNE ZYGMUNT KULA, NOWE KOPRZYWNO „DYLKA RANCH” HODOWLA KONI, ELŻBIETA MEWEK, PRZYBKÓWKO 8 4 POKOJE 8 2 POKOJE GRILL, PIEC CHLEBOWY, WYPOŻYCZALNIA ROWERÓW 7 3 POKOJE GRILL, JEZIORO 4 2 POKOJE GRILL, MIEJSCE NA OGNISKO, STAW RYBNY 11 5 POKOI STAW, GRILL, WYPOŻYCZALNIA ROWERÓW 12 5 POKOI „SIEDLISKO”, NAWROT, ŻDŻAR 14 5 POKOI SAUNA, BILARD, WYPOŻYCZALNIA ROWERÓW, MOŻLIWOŚĆ JAZDY KONNEJ, SALA KONFERENCYJNA, PARKING BOISKO DO SIATKÓWKI I KOSZYKÓWKI, BILARD, TENIS STOŁOWY, WYPOŻYCZALNIA SPRZĘTU PŁYWACKIEGO, WYPOŻYCZALNIA ROWERÓW, POKÓJ ZABAW NAZWA GOSPODARSTWA GOSPODARSTWO AGROTURYSTYCZNE PAWLAK RYSZARD - PIASKI MARZENA DODATKOWE ATRAKCJE I GRILL, WĘDZARNIA, PIEC CHLEBOWY, MIEJSCE NA OGNISKO, BIESIADY NA 100 OSÓB, STAW RYBNY, WYPOŻYCZALNIA ROWERÓW, BOISKO DO GRY, PLAC ZABAW, GARAŻ GRILL, MIEJSCE NA OGNISKO, BOISKO DO GRY, WYPOŻYCZAKLNIA ROWERÓW GRILL, JAZDA KONNA, BYCZKI, 66 AGROTURYSTYKA, EDYTA WYSIŃSKA, STARY GRABIĄŻ „ZAJĄCÓWKA”, TERESA WASIŁEK, PRZYBKOWO 2 2 POKOJE 9 5 POKOI „NAD STAWEM”, JANYGA BOGUSŁAW, PARCHLINO 13 5 POKOI PENSJONAT „U ŻAKÓW”, JANINA I KRZYSZTOF ŻAK, SULIKOWO 8 3 POKOJE „POD KASZTANEM”, MAŁGORZATA LEWICKA, NOWE KOPRZYWNO 12 6 POKOI GOSPODARSTWO AGROTURYSTYCZNE, LESZEK KULA, NOWE KOPRZYWNO 10 5 POKOI GOSPODARSTWO 5 2 POKOJE AGROTURYSTYCZNE, MACIEJ HAMERSKI, BARWICE GOSPODARSTWO 10 4 POKOJE AGROTURYSTYCZNE, RADOSŁAW CYWIŃSKI, PRZYBKOWO KWATERA MYŚLIWSKA 15 7 POKOI KROSINO, JAGIELNIK AGROTURYSTYKA, 3 2 POKOJE KRYSTYNA ARENDACZ, PIASKI GOSPODARSTWO 7 3 POKOJE AGROTURYSTYCZNE, NIECHWIADOWICZ MONIKA I RADOSŁAW, NOWE KOPRZYWNO BAR „BIM BOM” WAWRZYNIAK ANNA, DRABISZCZAK ZBIGNIEW, BARWICE BAR „KAPSEL” MARIAN ŚLEDŹ, BARWICE Tabela. Oferta agroturystyczna Miasta I Gminy Barwice. Źródło: Opracowanie własne na podstawie materiałów promocyjnych. DLA DZIECI, MOŻLIWOŚĆ JAZDY KONNEJ, SALA KONFERENCYJNA, PARKING WYPOŻYCZALNIA ROWERÓW, PARKING WYPOŻYCZALNIA ROWERÓW, SALA KONFERENCYJNA, PARKING WYPOŻYCZALNIA SPRZĘTU PŁYWACKIEGO, BOISKO DO SIATKÓWKI I KOSZYKÓWKI, WYPOŻYCZALNIA ROWERÓW, POKÓJ ZABAW DLA DZIECI, PARKING BOISKO DO SIATKÓWKI I KOSZYKÓWKI, MOŻLIWOŚĆ JAZDY KONNEJ, POKÓJ ZABAW DLA DZIECI, PARKING CHLEB WŁASNEGO WYPIEKU, BOISKO DO SIATKÓWKI, TENIS STOŁOWY, POKÓJ ZABAW DLA DZIECI, PARKING CHLEB WŁASNEGO WYPIEKU, TENIS STOŁOWY, WYPOŻYCZALNIA ROWERÓW, PARKING WYPOŻYCZALNIA ROWERÓW, PARKING, POKÓJ ZABAW DLA DZIECI PARKING PARKING WYPOŻYCZALNIA ROWERÓW WYPOŻYCZALNIA ROWERÓW, PARKING W ostatnich latach Gmina Barwice bardzo się rozwinęła zostały udostępnione nowe obiekty sportowe, a stare zostały unowocześnione. 1. Stadion Miejski w Barwicach 2. Hala sportowa przy Zespole Szkół, Barwice Wymiary sali sportowej: dł:48m, szer:23,7m, wys:9,5m, stanowią ogólną powierzchnię 1.137,6m2 Mieszczą się w niej: ► boisko do koszykówki 28x15 ► 3 boiska do siatkówki 18x9 67 ► boisko do piłki ręcznej 44x22 ►3 boiska do koszykówki 22x14 3. Sala gimnastyczna z siłownią, Barwice 4. Sala gimnastyczna przy Szkole Podstawowej w Starym Chwalimiu 5. Boiska sportowe przy Szkole Podstawowej w Barwicach 6. Boiska sportowe w Parchlinie i Gonnym Małym Galerie i stałe ekspozycje plenerowe 1. Ośrodek Kultury i Turystyki, Barwice, Galeria Oznakowane szlaki piesze i rowerowe: 1. Szlak kajakowy "Dębica" , długość 28 km, czas przepłynięcia 2 dni, początek spływu między miejscowościami: Piaski i Luboradza 2. Ścieżka przyrodniczo - edukacyjna "Przełom Rzeki Dębicy" , długość 10 km, rozpoczęcie 3 km od wsi Chłopowo Atrakcje: - pliszka górska - oczko górskie - dworek z pocz. XX w. otoczony parkiem - pozostałości po młynie wodnym - Jezioro Dębno 3. Szlak rowerowy „Górna Dębnica” , długość 40 km, oznakowany żółtym prostokątem pod czarną stylizowaną sylwetką roweru na białym tle. 4. Szlak rowerowy "Wzgórza nad Parsętą" długość 33,2 km, oznakowany czerwonym prostokątem pod czarną stylizowana sylwetką roweru na białym tle 4.3. Analiza SWOT produktu turystycznego – obszaru Gminy Barwice. Podstawowym problemem Gminy Barwice jest wysoki poziom bezrobocia oraz niewielki rozwój lokalnej przedsiębiorczości. Z roku na rok przybywa osób korzystających z pomocy socjalnej. Dlatego zadaniem, które w najbliższym czasie musi podjąć Gmina to aktywizacja społeczności lokalnej i lokalnego rynku pracy. Jednostką, która mogłaby te cele wdrażać w życie oprócz Powiatowego Urzędu Pracy w Szczecinku, Filia w Barwicach jest Miejsko - Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej oraz organizacje pozarządowe. 68 Utrzymująca się od kilku lat niekorzystna struktura demograficzna powoduje zmniejszanie się liczby dzieci w placówkach oświatowych, co w perspektywie długofalowej będzie prowadziło do ich likwidacji. Brak perspektyw na rynku pracy powoduje również wyjazd najzdolniejszej młodzieży z tych terenów, gdzie coraz częściej pozostają tylko renciści i emeryci. Dlatego konieczne będzie dostosowanie infrastruktury społecznej do tej grupy wiekowej. Być może w budynkach szkolnych możliwe będzie utworzenie Domu Opieki dla osób starszych, czemu sprzyjają również warunki przyrodnicze gminy oraz system opieki zdrowotnej. Strategiczne i problemowe cele rozwoju Miasta i Gminy oraz scenariusz ich realizacji Celem strategii Miasta i Gminy powinno być posiadanie takiego dokumentu, dzięki któremu władze będą mogły racjonalnie organizować swoje przyszłe działania. Ich podstawą powinno być założenie maksymalnego wykorzystania wewnętrznych zasobów i potencjału miejscowych podmiotów jak również korzyści położenia. Strategia zatem powinna być oparta na dokładnym rozpoznaniu istniejących zasobów Miasta i Gminy oraz walorów ich lokalizacji. Scenariusze są powszechnie stosowanym w planowaniu strategicznym sposobem prezentacji możliwej przyszłości. Ich celem jest przede wszystkim wybór wariantu polityki rozwojowej, jej celów i priorytetów. Prace nad sporządzaniem strategii można sprowadzić do szukania odpowiedzi na trzy generalne pytania: W jakim miejscu w procesie swojego rozwoju znajduje się Gmina i jaka jest diagnoza jej aktualnego stanu ? Dokąd i do czego zmierza ? W jaki sposób można osiągnąć wizje i pożądane stany docelowe ? Chodzi tu o znalezienie odpowiedzi na pytania, jak doprowadzić do osiągnięcia celów etapowych i jakich użyć do tego środków, a także zarysowanie wizją jako stanu docelowego. Najkrócej można powiedzieć, że struktura strategii składa się z następujących elementów: -diagnozy, -wizji, -celów strategicznych, -celów problemowych, -zadań i oceny ( inaczej monitoringu polegającego na śledzeniu ilościowych i jakościowych zmian pewnych wielkości ). W strategii przygotowanej dla Miasta i Gminy Barwice przyjęto założenie o korzystnych uwarunkowaniach zewnętrznych, a więc: względna stabilność polityczna kraju, dalszy 69 umiarkowany wzrost gospodarczy i co się wydaje szczególnie ważne – stopniowej integracji Polski z Unią Europejską. Ta ostatnia kwestia wydaje się przesądzona, bowiem zgodnie z ustaleniami w Luksemburgu – 31 marca 1998r. rozpoczęła się wstępna faza negocjacji Polski z Unią Europejską, a miesiąc później ( 29 IV 1998r. ), Komitet Integracji Europejskiej przyjął „Narodowy Program Przygotowania Polski do Członkostwa w Unii Europejskiej”. Dla celów tej strategii podkreślić należy, że wśród wielu problemów, które wymagają negocjacji i korzystnego dla naszego kraju załatwienia są: dostępność polskich produktów i usług do wewnętrznego rynku, w tym dostępność do unijnego rynku pracy, oraz kwestie szczególnie ważne dla Miasta i Gminy Barwice, związane z polskim rolnictwem i ochroną środowiska. Warto w tym miejscu wspomnieć, że w Polsce trzeba szukać odpowiedzi na pytanie – co zrobić z milionem polskich gospodarstw ( w momencie konfrontacji ) w sytuacji otwartej konkurencji z wysoko dostosowanym rolnictwem unijnym. Pytanie to w skali mikro jest niezwykle aktualne, także na obszarze Gminy Barwice. Rolnicy powinni liczyć się z następującymi mechanizmami Wspólnej Polityki Rolnej Unii Europejskiej: wspieraniem bezpośrednim dochodów ich gospodarstw tylko w wypadku: -odłogowania części gruntów lub przeznaczenia ich na cele ekologiczne; -zastosowania przyjaznych środowisku metod chowu zwierząt gospodarskich ( z wyjątkiem drobiu i trzody chlewnej; przy pozostałych rodzajach produkcji dopłaty będą uwarunkowane spełnieniem bardzo ścisłych zasad związanych z ograniczeniem produkcji i jej jakością ); -ekstensyfikacji produkcji roślinnej, zwłaszcza zbóż; -preferowaniem rolnictwa ekologicznego; -wspieraniem wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich, nie tylko jako miejsca produkcji rolnej, ale również turystyki, wypoczynku, rozwoju zajęć alternatywnych związanych między innymi z miejscową tradycją i kulturą; -ochroną jego produkcji przed konkurencją produktów z poza Unii; -wspieraniem gospodarstw o charakterze rodzinnym. W najnowszych zaleceniach Unijnych nie proponuje się zmniejszenia znacznej ilości producentów rolnych. Strategia przewiduje preferowanie zajęć wymagających znacznych nakładów pracy samych rolników, produkowanie zdrowej – wysokiej jakości żywności, przekształcenie produkcji w taki system, który nie zagraża środowisku przyrodniczemu a nawet je poprawia. Nie trudno zauważyć, że Wspólna Polityka Rolna Unii Europejskiej zawiera w sobie bardzo wyraźne zasady ekorozwoju. Wsparcie terenów wiejskich w ramach tej polityki będzie dotyczyć: -zróżnicowania produkcji rolnej i leśnej; 70 -rozwoju sektorów nierolniczych; -rozwoju agroturyzmu; -ochrony środowiska; -rozwoju czynnika ludzkiego. Na realizację programów wielofunkcyjnego rozwoju terenów wiejskich, w dużej mierze przygotowanych przez lokalne społeczności, będzie kierowanych coraz więcej środków Unii. Pomoc będzie obejmowała inwestycje infrastrukturalne, tworzenie nowych miejsc pracy, zmianę kierunków produkcji i szkolenia. Dzięki temu, że jesteśmy w Unii Europejskiej możemy skorzystać z pomocy Funduszy Strukturalnych. Warunkiem niezbędnym jest przygotowanie przez polskie gminy własnej strategii rozwoju. Wspólna Polityka Rolna Unii Europejskiej, obok tradycyjnego rolnictwa intensywnego, preferuje rozwój rolnictwa alternatywnego, opartego na przyjaznych środowisku technologiach i produkującego preferowaną przez konsumentów żywność o dużych walorach jakościowych. Ten rodzaj rolnictwa – zwany ekologicznym – cechuje: -niski poziom produkcji, -wysoka pracochłonność, -niski poziom kosztów, -wysokie ceny produktów, -wysoka jakość biologiczna i zdrowotna produktów, -utrzymanie aktywności wszystkich czynników produkcji, tj. siły roboczej, ziemi i kapitału, -obniżenie poziomu globalnej produkcji żywności a poprzez to zmniejszenie społecznych kosztów tworzenia nadwyżek rolnych, -poprawa jakości produktów i tym samym zwiększenie efektywności dostosowania podaży do nowych wymagań konsumentów, -zrównoważenie produkcji roślinnej i zwierzęcej w obrębie gospodarstw, -bazowanie na środkach pochodzenia biologicznego i mineralnego, nieprzetworzonych technologicznie, -ochrona środowiska naturalnego. W strategiach rozwoju poszczególnych obszarów kraju, dla określenia nazw różnych scenariuszy, często przyjmuje się kolory, ( np. zielony, niebieski, czerwony, szary itp. ). Miasto i Gmina Barwice dla ustalenia nazw scenariuszy skorzysta ze znaczenia czterech wyrazów: -regres, -stagnacja, 71 -ożywienie, -rozwój. Stąd można zaproponować do wyboru jeden z czterech scenariuszy o następujących określeniach: Scenariusz regresu z obszarami stagnacji, Scenariusz stagnacji z obszarami ożywienia, Scenariusz ożywienia z obszarami rozwoju, Scenariusz rozwoju. Biorąc pod uwagę realia Miasta i Gminy Barwice, wynikające z diagnozy zawartej w strategii, najbardziej adekwatny wydaje się scenariusz trzeci, a więc scenariusz ożywienia z obszarami rozwoju. Cele strategiczne, szanse i zagrożenia ich realizacji Dla sformułowania obszarów problemowych w strategii, najczęściej stosowana jest metoda SWOT, czyli analiza słabych i silnych stron oraz szans i zagrożeń. ( Nazwa wywodzi się od skrótów angielskich słów: Strengts – siły ( mocne strony ), Weaknesses – słabości ( słabe strony ), Opportunities – możliwości ( szanse ), Threats – zagrożenia ). Z opisu, analizy i oceny istniejących zasobów Miasta i Gminy Barwice, jako główny cel strategiczny można przyjąć wzrost rozwoju gospodarczego, ze szczególnym zwróceniem uwagi na zachowanie naturalnych walorów środowiska, dynamiczny rozwój turystyki i postęp w integracji i aktywności społeczności lokalnej. Do innych celów strategicznych, które Miasto i Gmina Barwice powinny osiągnąć, należy zaliczyć: rozwiniętą przedsiębiorczość na bazie lokalnych zasobów, efektywne gospodarstwa rolne, funkcjonalną i atrakcyjną infrastrukturę agroturystyczną, turystyczną, rekreacyjną i sportową, efektywną promocję Miasta i Gminy, poprawę warunków życia mieszkańców Miasta i Gminy ( opieka zdrowotna, bezpieczeństwo, komunikacja, infrastruktura techniczna, oświata i wychowanie ), dobre warunki dla inwestorów, stan środowiska naturalnego spełniającego obowiązujące normy, racjonalne struktury gminnej administracji samorządowej i jednostek organizacyjnych, zachowanie i zabezpieczenie dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego. 4.3. Mocne i słabe strony zasobów Miasta i Gminy oraz szanse i zagrożenia ich realizacji. 72 Przyjmując określoną strategię Miasta i Gminy, należy zbilansować słabe i mocne strony oraz możliwości i zagrożenia, które mogą się pojawić w trakcie realizacji strategii. Analiza przedstawiona wcześniej umożliwia: - zestawienie mocnych stron Miasta i Gminy, dające obraz atutów lokalnego środowiska, gospodarki i infrastruktury, stanowią one mocną bazę dla tworzenia wszechstronnej strategii; można je wykorzystać określając szanse lub możliwości lokalnego rozwoju w przyszłości; - realistyczne przyjrzenie się występującym w Mieście i Gminie problemom, by można określić środki konieczne do likwidacji lub ograniczenia zagrożeń; - uzyskanie zupełnie innej perspektywy dla problemów Miasta i Gminy umożliwiające często poszukiwanie nowych rozwiązań: w przypadku gmin o przewadze słabych stron, możliwości ich rozwoju można poszukiwać na zewnątrz, we współpracy z innymi gminami przy realizacji wspólnych celów. Analiza SWOT jest bardzo ważnym instrumentem budowania strategii. Umożliwia dynamiczną analizę zasobów gminy w różnym horyzoncie czasowym i z różnych perspektyw. Może być przeprowadzona w fazie diagnozy stanowiąc jej podsumowanie, może również zostać zastosowana przy tworzeniu wizji jako instrument określający szanse i bariery realizacji przyjętej wizji. Mocne strony -dobre położenie geograficzne, -bardzo dobry stan środowiska naturalnego, -bogate zasoby przyrodnicze, -zasobne tereny łowieckie i wędkarskie, -doskonałe warunki klimatyczne, -bogate walory turystyczne: krajobrazowe, kulturowe, przyrodnicze, akweny wodne do zagospodarowania dla celów rekreacyjnych, -duży potencjał siły roboczej i niskie koszty pracy, -dobre zaplecze dla przemysłu: drzewnego i rolno – spożywczego, -wolne tereny po byłych państwowych gospodarstwach rolnych -duża ilość terenów z możliwością ich uzbrojenia i zaoferowania inwestorom ( budownictwo, -rozwój handlu i usług, budowa obiektów kulturalno – rekreacyjnych ), -nawiązanie współpracy ze szkołą wyższą, -organizacja imprez o znaczeniu ponadlokalnym i międzynarodowym ( plener malarski – Luboradza , przegląd sygnałów myśliwskich), 73 -świadomość władz lokalnych ( otwartość na rozwój inicjatyw lokalnych, nawiązywanie – kontaktów z inwestorami zagranicznymi, prawdopodobna budowa profesjonalnego zakładu utylizacji odpadów ). Słabe strony -duże bezrobocie i niskie płace, -niskie kwalifikacje i wykształcenie bezrobotnych, -mała ilość atrakcyjnych ofert przyciągająca inwestorów strategicznych, -rozdrobnione i niedostosowane do potrzeb rynku rolnictwo, -braki lokalowe szkolnictwa ponadpodstawowego, -słabo rozwinięta sfera usług turystycznych, -niedostateczna sieć telekomunikacyjna, gazyfikacyjna, wodociągowa, kanalizacyjna i brak oczyszczalni ścieków zabezpieczających potrzeby, -braki w zagospodarowaniu szlaków turystycznych, -zły stan techniczny części dróg na terenie Gminy, -zły stan techniczny części obiektów komunalnych, -niedostateczna komunikacja łącząca tereny Gminy, -zbyt słabe zaangażowanie mieszkańców w życiu społeczno – gospodarczym Miasta i Gminy, -brak inwestorów z zewnątrz, -mała liczba placówek i miejsc prowadzących działalność kulturalną (brak świetlic wiejskich) -mały wzrost ilości podmiotów gospodarczych, -duża odległość od ośrodków miejskich, -położenie Gminy na uboczu głównych tras komunikacyjnych, Szanse -duże zapotrzebowanie i moda na turystykę kwalifikowaną i weekendową, -aktywne władze gminne, -moda na zdrowy styl życia, -udział Miasta i Gminy w Związku Miast i Gmin Dorzecza Parsęty i w Stowarzyszeniu Gmin Pojezierza Drawskiego, -możliwość kształcenia młodzieży na poziomie szkoły średniej w Mieście i Gminie, -możliwość wykorzystania wolnych obiektów na działalność gospodarczą, -tendencje sprzyjające rozwojowi małej i średniej przedsiębiorczości, -zabiegi o pozyskanie inwestorów strategicznych ( krajowych i zagranicznych, oferta wolnych -terenów inwestycyjnych propagowania jest w Europie Zachodniej ), 74 -rozpoczęcie rozmów z firmą „RETHMANN” nt. profesjonalnego wysypiska i segregacji odpadów, -rozwój przemysłu „czystego ekologicznie”, -położenie na terenie Gminy części Drawskiego Parku Krajobrazowego, -promocja walorów Miasta i Gminy na arenie ogólnokrajowej i międzynarodowej, -organizowanie szkoleń i kursów specjalistycznych dla bezrobotnych i rolników, -zorganizowanie na terenie Gminy Warsztatów Terapii Zajęciowej dla niepełnosprawnych. Zagrożenia -brak koncepcji rozwiązania problemów rolnictwa, -niekonsekwentne wdrażanie reform, -dominująca rola starostwa w układzie powiatowym, -rosnąca liczba bezrobotnych i ubożenie ludności, -nieumiejętne przystosowanie się do standardów i norm europejskich, -utrata walorów turystycznych na skutek niemożności efektywnego wykorzystania dużej liczby zabytków z powodu braku funduszy na ich odnowienie, adaptacje i utrzymanie, -niski poziom wykształcenia, brak wykwalifikowanych kadr i aktywnych elit, -mała aktywność społeczna i pasywność, -mały wzrost ilości podmiotów gospodarczych, -nielegalne wysypiska śmieci, -niechęć rolników do scalania ziemi, -pogarszanie się stanu zdrowia ludności, -trudności w eliminacji stereotypów myślowych dotyczących rozwoju gospodarczego, -niski poziom kultury życia i estetyki otoczenia ( szczególnie na wsiach ), -migracja mieszkańców do większych ośrodków, -promocja Miasta i Gminy tylko na poziomie lokalnym. Poprawa atrakcyjności turystycznej Gminy poprzez rozwój różnych form turystyki ( przyrodniczej, kulturowej, aktywnej, agroturystyki i turystyki wiejskiej) Cele cząstkowe: Budowa i modernizacja bazy turystyczno- rekreacyjnej, Budowa i modernizacja bazy gastronomiczno- noclegowej, Poprawa walorów estetycznych ze szczególnym uwzględnieniem terenów zielonych na terenie miasta i gminy; Kierunki działań: 75 - uatrakcyjnienie wyglądu centrum administracyjno- usługowego, czyli miasta Barwice poprzez rewitalizację centrum miasta, Promocja produktu regionalnego, Promocja walorów turystycznych gminy Kierunki działań - uruchomienie Międzygminnego Centrum Informacji Turystycznej, - opracowanie programu promocji i marketingu oferty turystycznej gminy we współpracy z lokalnymi partnerami i innymi gminami oraz powiatem, Restrukturyzacja sfery zatrudnienia w rolnictwie poprzez działania promujące źródła pozyskiwania dodatkowego dochodu: - promocja agroturystyki i turystyki wiejskiej; Rozwój infrastruktury towarzyszącej, w tym szlaków turystycznych Cele cząstkowe: Opracowanie koncepcji szlaków turystycznych w powiązaniu z sąsiednimi gminami Rozszerzenie szlaków turystycznych na terenie gminy: Kierunki działań: - uzupełnienie tego oznakowania poprzez przygotowanie tablic informacyjno- historycznych, - opracowanie przewodników turystycznych; Promocja kultury regionu Cele cząstkowe: Ochrona i promocja dziedzictwa kulturowego ze szczególnym uwzględnieniem kultury i tradycji mniejszości narodowych . Zapewnienie atrakcyjnych form spędzania czasu wolnego poprzez dostęp do infrastruktury kulturalnej. Kategorie działań: - modernizacja bazy kulturalnej, - rozszerzenie oferty kulturalnej, - komputeryzacja bazy kulturalnej w Gminie, Upowszechnianie czytelnictwa na terenie gminy: - modernizacja i doposażenie bibliotek na terenie Gminy; 76 Mapa 3 Gmina Barwice 77 Zakończenie Celem niniejszej pracy była analiza, czy gmina Barwice ma szansę na szerszą promocję i lokalny rozwój poprzez zaoferowanie turystom produktu turystycznego, jakim jest obszar Gminy. Początek pracy wprowadził nas w teoretyczne podstawy produktu turystycznego, aby dalej płynnie przejść do analizy szans rozwoju gminy poprzez ofertę turystyczną. Gmina Barwice położona jest we wschodniej części Pojezierza Drawskiego, co powoduje, iż tereny te sa jeszcze słabo zurbanizowane. Ma to niewątpliwie atuty w postaci nienaruszonej przez człowieka przyrody. Jest to jeden z wielu na terenie powiatu szczecineckiego obszarów, które charakteryzują się bardzo dobrymi walorami antropogenicznymi. Tereny przemysłowe zajmują tylko promil ogólnej powierzchni Gminy, co dobitnie świadczy o zapaści gospodarczej tego obszaru. Również jakość gruntów ornych nie jest najlepsza. Większość powierzchni uprawnej to grunty o średniej oraz niskiej klasie gleby. Na terenie gminy znajdują się też nieduże gospodarstwa rolne, przeważnie mniejsze powierzchniowo od 20 hektarów. Ludność gminy żyje w większości na granicy ubóstwa, nie wykazując specjalnie żadnej inicjatywy, aby poprawić swój los. 57% mieszkańców Gminy żyje na wsi, do tego tylko 68% ludności Gminy w wieku produkcyjnym ma pracę, która po części i tak jest sezonowa. Bezrobotnych oczywiście więcej jest na terenach wiejskich. To wszystko spowodowało, iż władze gminy zaczęły szukać sposobów na rozwiązanie problemu bezrobocia oraz marazmu rolników. Stworzono kilkanaście tras turystycznych, położonych na malowniczych terenach gminy. Ustanowiono dni Barwic, a wśród okolicznych rolników zaczęto promować produkty agroturystyczne, które niektórzy gospodarze z powodzeniem wprowadzili w swoich gospodarstwach. Dla lepszej promocji turystyki powstało Stowarzyszenie Gmin Pojezierza Drawskiego, które skupia 13 gmin regionu. Turystyka jest jak na razie jedyna szansą na poprawę statusu materialnego mieszkającej tutaj ludności. Wysokie bezrobocie oraz niekorzystna struktura demograficzna powoduje brak optymizmu ludności co do przyszłości na tym terenie. Jednak bogate zasoby środowiska naturalnego oraz popyt po stronie turystyki kwalifikowanej, czy weekendowej, jest szansą na rozwój tych terenów. Problemem jest słaba infrastruktura gminna oraz sytuacja demograficzna. Za problem uznano też słabą aktywność władz samorządowych. Należy jednak patrzeć w przyszłość i mieć nadzieję, że chociaż w zakresie turystyki Gmina wykorzysta swoją szansę. 78 Bibliografia 1. J. Kaczmarek, A. Stasiak, B. Włodarczyk, Produkt turystyczny, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2005 2. A. Rapacz, Przedsiębiorstwo turystyczne w gospodarce rynkowej, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego, Wrocław 2001 3.R. Łazarek, Ekonomika turystyki, Wyższa Szkoła Ekonomiczna, Warszawa 2001 4. G. Gołembski, Przedsiębiorstwo turystyczne w gospodarce wolnorynkowej, Akademia ekonomiczna w poznaniu, Poznań 1998 5. G. Gołembski, Kompendium wiedzy o turystyce, PWN, Warszawa –Poznań 2002 6. W. W. Gaworecki, Turystyka, PWE, Warszawa 2003 7. J. Altkorn, Marketing w turystyce, Wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa 1995 8. J. Suprewicz, Socjologia turystyki, Wydawnictwo Akademickie Wyższej Szkoły Społeczno-Przyrodniczej w Lublinie, Lublin 2005 9. Praca zbiorowa pod redakcją Z. Kruczka, Obsługa ruchu turystycznego, Kraków 2001 10. J.Ch. Holloway, Ch. Robinson, Marketing w turystyce, PWE, Warszawa 1997 11. A. S. Kornak, Zarządzanie turystyką, PWN, Warszawa 1994 12. A. Panasiuk, Marketing usług turystycznych, PWN, Warszawa 2005 13. I. Jędrzejczyk, Nowoczesny biznes turystyczny. Ekostrategie w zarządzaniu firmą, PWN, Warszawa 2000 14. M. Daszkowska, Usługi. Produkcja, rynek, marketing. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998 15. S. Briggs, Marketing w turystyce, PWE, Warszawa 2003 16. S. Mynarski, Badania rynkowe w warunkach konkurencji, Oficyna Wydawnicza Fogra, Kraków 1999 17. T. Kramer, Podstawy marketingu, PWE, Warszawa 1996 79 Spis Rysunków. Rys.1 Piramida kategorii produktów turystycznych Rys.2 Elementy produktu turystycznego sensu largo Rys.3 Materialne i niematerialne elementy produktu turystycznego Rys.4 Przykładowe struktury pakietu turystycznego Rys.5 Segmentacja rynku usług Rys.6 Potrzeby turystów i sposób ich zaspokojenia Rys.7 Typy kanałów dystrybucji produktu turystycznego Rys.8 Środki promocji Rys.9 Elementy promotion-mix. Rys.10 Funkcje public relations. Rys.11 Potrzeby turystów i sposób ich zaspokojenia Rys.12 Poziom strategii w firmie Rys.13 Elementy ceny na różnych etapach produkcji i obrotu produktu turystycznego. Spis Tabel. 1. Obszar Gminy Barwice na tle innych gmin powiatu szczecineckiego 2. Powierzchnia, ludność, podmioty gospodarcze, pracujący i bezrobotni 3. Struktura gleb w Gminie Spis Wykresów. 1. Stosunek powierzchni Gminy Barwice do powierzchni powiatu szczecineckiego 2. Stosunek liczby ludności powiatu i Gminy 3. Liczba podmiotów gospodarczych w powiecie i w Gminie 4. Podział powierzchni Gminy 5. Podział gruntów 6. Podział zasobów przestrzennych pomiędzy miastem Barwice a pozostałą częścią Gminy 7. Procentowy podział terenów rolniczych 8. Statystyka stałych mieszkańców wg wieku 9. Statystyka mieszkańców wg płci 10. Statystyka mieszkańców wg miejsca zamieszkania 80 11. Ludność w wieku produkcyjnym 12. Liczba osób w wieku produkcyjnym w stosunku do ogólnej liczby ludności w Gminie 13. Struktura ludności w wieku produkcyjnym 14. Bezrobocie w 2000 r. w Mieście i Gminie Barwice 15. Bezrobocie w 2000 r. z podziałem na kobiety i mężczyzn 16. Bezrobotni w 2000 r. z prawem do zasiłku i bez prawa do zasiłku 17. Bezrobotni wg struktury wiekowej 18. Bezrobotni wg wykształcenia 19. Liczba bezrobotnych w latach 20. Bezrobotni z prawem do zasiłku 21. Bezrobotni bez prawa do zasiłku 22. Podział bezrobotnych ze względu na płeć 23. Podział bezrobotnych ze względu na miejsce zamieszkania Spis Map. Mapa 1 Usytuowanie Powiatu Szczecineckiego w Polsce Mapa 2 Powiat Szczecinecki na tle województwa zachodniopomorskiego Mapa 3 Gmina Barwice 81
