Bioindykacja Bioindykacja
advertisement
Bioindykacja, czyli metoda oceny stanu środowiska na podstawie reakcji organizmów na zmiany panujących warunków, znana jest już od wielu lat. Wykorzystano ją między innymi do tworzenia kwiatowych zegarów słonecznych — pierwszy taki zegar został zaprojektowany przez Karola Linneusza, w Ogrodzie Botanicznym w Uppsali. Bioindykacja służy również geologom do określania wieku skał, na podstawie szczątków roślin i zwierząt. Jest także pomocna przy ocenie czystości powietrza, w oparciu o wskaźniki jakimi są porosty. Występowanie w środowisku danych warunków, skutkuje obecnością określonych gatunków wskaźnikowych. Na przykład obfitość wiciowców i orzęsek sygnalizuje zanieczyszczenie wody, zaś przy masowym pojawieniu się sinic i glonów, możemy podejrzewać eutrofizację. Czy wiesz, że... Organizmy przystosowują się do życia w określonych warunkach, które określamy jako ich optimum. Jeśli organizm nie jest w stanie zaadaptować się do zmian pewnych czynników (np. temperatura, zasolenie) - choruje lub ginie. Ta reakcja organizmów na zmiany środowiskowe wykorzystywana jest współcześnie do oceny stanu wód. trosce o wodę Bioindykacja © RZGW w Krakowie © RZGW w Krakowie Biomonitoring to długoterminowe obserwacje stanu środowiska naturalnego, oparte o bioindykację. Obowiązek badania i oceny jakości wód powierzchniowych wynika z ustawy Prawo wodne i należy do zadań Wojewódzkich Inspektoratów Ochrony Środowiska. Konieczność monitorowania stanu ekologicznego wód, jako jednego z elementów oceny ich czystości i klasyfikacji, wprowadziła Ramowa Dyrektywa Wodna (RDW). Ocena ekologiczna opiera się na obserwacji obecności w badanym ekosystemie organizmów o różnej wrażliwości na zmiany warunków środowiskowych, a także ich kondycji i składu gatunkowego oraz ilościowego. Według wytycznych RDW grupy organizmów tj. fitoplankton, makrofity, fitobentos, makrozoobentos, ryby, są biologicznymi elementami oceny stanu wód. Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie ul. J. Piłsudskiego 22, 31-109 Kraków www.krakow.rzgw.gov.pl Wydział Komunikacji Społecznej tel. (012) 62 84 356, 62 84 306 e-mail: [email protected] „Bioindykacja to metoda za pomocą której, dzięki obserwacji żywych organizmów, na różnych poziomach ich organizacji, określa się kierunek i stopień nasilenia zmian w środowisku ich życia” prof. Mieczysław Górny Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie Wiele organizmów spełnia niezwykle ważne funkcje w przyrodzie. Pewne gatunki m.in. roślin, porostów, czy ryb, wykorzystuje się do monitorowania kondycji środowiska. Śledzenie zmian organizmów pozwala wykryć © RZGW w Krakowie różne problemy dotykające ekosystemy — zmiany te mogą być natury chemicznej, fizjologicznej albo behawioralnej organizmów. Gatunki o wąskim zakresie tolerancji na określone zmiany warunków środowiska określane są jako gatunki wskaźnikowe (=biowskaźniki lub bioindykatory). Ich brak lub wyraźnie obniżona ilość, skład gatunkowy i kondycja, sygnalizują występowanie w Bardzo dobry stan wód: Zły stan wód: ekosystemie określonych czynników np. zanieczysz- elementy biologiczne mają charakter występują poważne odchylenia od stanu naturalnego (brak wielu organiczenia, podwyższonej temperatury, zasolenia. W naturalny; charakteryzuje go m.in. obecność właściwych dla danej rzeki: zmów typowych dla stanu niezakłócopraktyce gatunki wskaźnikowe wykorzystuje się do nego): określania stanu środowiska (np. stopnia jego zanie- • niewielkich organizmów roślin• obecność gatunków odpornych na nych (fitoplankton, fitobentos) czyszczenia), monitorowania obecności toksyn i ich skrajne warunki środowiskowe np. sinice, okrzemki, zielenice, wpływu na różne formy życia biologicznego, śledzenia eugleniny itp. • bardzo uboga roślinność zakorzeprocesu samooczyszczania się wód oraz testowania • makrofitów niona w wodzie jakości wody przeznaczonej np. do spożycia przez lu- • wodnych zwierząt bezkręgowych • brak lub ubogi skład ilościowy i dzi. Wyróżnia się bioindykatory roślinne, zwierzęce i (makrozoobentos) tj. małż skójka, gatunkowy wodnych zwierząt rak rzeczny, larwy widelnic i bezkręgowych mikrobiologiczne. • chruścików Czy wiesz, że… do oceny stanu czystości wód służą przede wszystkim ryby, małże słodkowodne i larwy owadów • ryb (pstrąg, łosoś) brak ryb lub ich słaba kondycja © RZGW w Krakowie © RZGW w Krakowie © RZGW w Krakowie Od kilku lat w Polsce prowadzi się intensywne działania zmierzające do poprawy stanu środowiska wodnego, w oparciu o przepisy zawarte w Ramowej Dyrektywie Wodnej (RDW). Ich głównym celem jest osiągnięcie do 2015 r. i utrzymanie w państwach UE dobrej kondycji środowiska wodnego. By móc konkretnie planować działania naprawcze, należy ocenić aktualny stan wód uwzględniając: Słowniczek - biologię rzeki, czyli skład ilościowy oraz gatunkowy jej mieszkańców — roślin i zwierząt (także tych mikroskopijnej wielkości), w szczególności fitoplanktonu, zoobentosu i ryb - fizykochemię wody, czyli m.in. jej barwę, zapach, temperaturę, przejrzystość, natlenienie, obecność zanieczyszczeń - ogólny obraz rzeki i jej brzegów (warunki hydromorfologiczne) - głębokość, szerokość, nurt, rodzaj podłoża, kształt koryta i linii brzegowej oraz niezakłócony przegrodami poprzecznymi bieg rzeki Fitoplankton — mikroskopijne organizmy roślinne (w tym glony) oraz sinice, biernie unoszące się w wodzie. Fitobentos — organizmy roślinne (różnej wielkości) i sinice (mikroskopijne), związane z dnem i strefą przydenną zbiornika lub cieku wodnego. Makrofity — zakorzenione wodne rośliny kwiatowe i duże glony. Makrozoobentos — wodne zwierzęta bezkręgowe, stosunkowo dużych rozmiarów (np. mięczaki, skorupiaki, owady wodne), związane z dnem i strefą przydenną zbiornika lub cieku wodnego. Ichtiofauna — skład gatunkowy ryb zamieszkujących daną rzekę lub zbiornik. Hydromorfologia — nauka zajmująca się badaniem ogólnego obrazu rzeki i jej brzegów. Warunki referencyjne - warunki środowiska najbardziej zbliżone do naturalnych.
