Bibliografia:

Katarzyna Siekanowicz 2 PP
Narodziny Europy w XI w. (północ i południe Europy, najważniejsze miasta, szlaki
handlowe lądowe i morskie, targi i jarmarki, Hanza, epidemie dżumy a sytuacja
ludnościowa)
1. Sytuacja Europy w XI w.
2. Dwa bieguny Europy:
-Południe
-Północ (Hanza)
3. Targi
4. Jarmarki – miejsca spotkań
5. Epidemia dżumy
6. Podsumowanie
Ad. 1 . (slajdy 3-4)
Sytuacja Europy w XI w.
Rozwój Europy w XI w. ma charakter całościowy. Tereny, które wcześniej nie należały do
Imperium Rzymskiego lub tylko w części buły przez nie podbite zaczynają odgrywać istotną
rolę. „Najważniejszą granicą ekspansji europejskiej była granica wewnętrzna: lasu, bagna,
wrzosowiska” (Archibald Lewis).Germania, Europa Wschodnia, kraje skandynawskie,
Wyspy Brytyjskie budzą się do „innego” życia, zajmują też przestrzeń morską – M. Północne,
Bałtyk, kanał La Manche, M. Irlandzkie. Niemal równocześnie. Śródziemne powraca z rąk
islamu i Bizancjum. Kupcy włoscy na nowo opanowują wody M. Śródziemnego. Powstaje
coraz więcej nowych miast (w krajach niemieckich ponad 3000). Zmienia się jednak
podejście do koncepcji miasta – staje się ono „zamknięte”, podczas gdy starożytne-helleńskie
charakteryzowały się otwartością. „Mur dzieli mieszczucha od wieśniaka” (przysłowie
niemieckie). Miasta stają się światami samymi w sobie, które chronione są przez przywileje.
Byt miast tkwi w targach, warsztatach, pieniądzach i drogach. Konsumpcja rolna nie jest już
autokonsumpcją. Do obrotu wprowadzone zostają nadwyżki produkcji wiejskiej. To w
mieście skupia się cała działalność rzemieślnicza. Następuje przejście od gospodarki
domowej do gospodarki rynkowej. „Odrodzenie” Europy następuje dzięki postępowi techniki
rolniczej – udoskonalono pług, wprowadzono trójpolówkę i system pól otwartych;
pierwotnemu, rzemieślniczemu rozwojowi przemysłu, przywróceniu handlu (dzięki
redystrybucji nadwyżek). Nastąpił również wzrost demograficzny(spowodowany łatwiejszym
dostępem do produktów żywnościowych)
Ad. 2 (slajd 5)
Dwa bieguny Europy (Szybkie kształtowanie się dwóch gospodarek
regionalnych o szerokim zasięgu):
Południe (slajdy 6-9)
Miasta włoskie:
- początkowo bardzo silny związek z krajami islamu i Bizancjum;
- słabe gleby, trudności w uprawie, niski poziom życia → żegluga jako poszukiwanie lepszej
drogi życia;
- Amalfi – jedno z pierwszych miasteczek portowych, próbuje swych sił na morzu;
-handel w trójkącie: złote pieniądze(egipskie i syryjskie denary wymieniane na jedwab
bizantyjski, sprzedawany na Zachodzie);
- Wenecja (położona na 60 wyspach) – niewygodne schronienie, brak słodkiej wody, brak
zasobów żywności, ale nadmiar soli(cennego surowca):
-zmuszona do wymiany podstawowych składników pokarmowych(potrzeba: zboża,
żywego inwentarza, serów, warzyw, oliwy, drewna, kamienia, nawet wody pitnej);
-rozwój w 2. i 3. sektorze(w przemyśle, handlu i usługach) → wyższa
dochodowość niż w gospodarce wiejskiej).
- Florencja – rozwój dzięki sprowadzonym ziarnom, krzewom winorośli;
- IX/X w. Morze Śródziemne podzielone między Bizancjum, kraje islamu a
zachodniochrześcijańskie;
- wzrost znaczenia Wenecji dzięki wymianie handlowej z Bizancjum;
- historie krucjat (zwłaszcza czwartej) przyczyniają się do wybicia się Wenecji na arenie
międzynarodowej;
-Adriatyk staje się z czasem „wewnętrzną zatoką Wenecji”;
- ciągła walka o prymat pomiędzy Wenecją a Genuą (ostatecznie zakończona zwycięstwem
Wenecji);
- uniezależnienie od denarów muzułmańskich dzięki biciu monet przez Florencję, Genuę
i Wenecję;
- atutem kupców włoskich w Europie są korzenie i pieprz z krajów Lewantu;
- walka o wpływy na Morzu Śródziemnym już nie miedzy krajami islamskimi a
chrześcijańskimi, ale samych chrześcijańskich.
Północ – Niderlandy, rejon M. Północnego i Bałtyku: (slajd 10)
-gospodarka Północy powstała od zera;
- miasta Północy zakładane na początku Średniowiecza, podczas gdy większość wielkich
miast Włoch, Francji, nadreńskich Niemiec, naddunajskiej Austrii powstała przed naszą erą;
- jako pierwszy Akwizgran – dzięki Karolingom;
- wędrowne do tej pory gromady kupców osiadają w pobliżu zamków;
- Liège, Louvain, Mechelen, Antwerpia, Bruksela, Ypres, Gandawa, Utrecht;
- Brugia:
- należy do systemu jarmarków flamandzkich → odwiedziny cudzoziemskich kupców;
- ożywienie przemysłu;
- utrzymywała stosunki handlowe z Anglią i Szkocją(wełna na lokalny rynek i do
innych flandryjskich miast);
- towary spotykane na rynku brugijskim: normandzka pszenica, wino z Bordeaux;
- rozkwit dzięki przynależności do Hanzy → nowe przedporcie Śluzy dostosowane do
hanzeatyckich kog;
- pierwszy statek z Genui 1271, z Wenecji 1314 →(zalety: napływ dóbr – korzeni,
pieprzu lewantyńskiego, kapitału, technik handlowych i finansowych; wady:
przechwycenie przez ludy z Południa procesu rozwoju);
- liczba ludności w 1340 r. – 35 tys. M; w 1500 r. – 100tys.M;
- powstanie giełdy w 1309 r.;
- „najpiękniejsze miasto czasów van Eycka i Memlinga”.
- przemysł włókienniczy nie mający sobie równych w Europie (Brugia, Ypres, Gandawa).
Hanza: (slajdy 11-18)
- związek miast nie tylko nadmorskich, mający charakter handlowy;
- szlaki, głównie morskie; żegluga po M. Północnym, Bałtyku, kanale La Manche,
M. Irlandzkim;
- na początku „gromada kupców i rój statków”;
- do 1280 r. unika się cieśnin duńskich, później Umlandfahrt – żegluga przybrzeżna, wiodąca
przez te cieśniny uprawiana, ale ciągle droga wewnątrzlądowa pomiędzy Lubeką
a Hamburgiem używana(mimo, że powolna, bo odcinkami rzeki i kanałami);
- przez Lubekę wymiana towarów między M. Północnym a Bałtykiem, godło tego miasta
stało się godłem całego związku.
Wymiana towarów:
- z Północy i Wschodu: drewno, wosk, futra, żyto, pszenica, produkty leśne
- z Zachodu: sól, sukno, wino;
- liczba miast: 70-170→( siła przez wspólnotę interesów, wspólną kulturę, grę ekonomiczną;
słabość: niestabilność, rywalizacja miast);
- język: dolnoniemiecki z elementami łaciny, estońskiego, polskiego, czeskiego, ukraińskiego,
litewskiego;
- o ruchliwości kupców świadczą nazwiska rodowe występujące w Rewalu, Gdańsku, Lubece,
Brugii: Angermünde, Veckingheisen, von Soest, Giese, von Suchten.
Upadek Hanzy:
- korzyści z handlu ciężkimi towarami niewielkie (duża objętość, niska cena) –koszty i ryzyko
znaczne, stopa zysku 5%;
- zetknięcie z lepiej rozwiniętą gospodarką Zachodu;
- rozwój państwowości;
- spadek cen zboża i futer.
Ad. 3 (slajd 19)
Targi
- Ujście dla nadwyżek z dóbr senioralnych
- Zapewniają aprowizację
Ad. 4 (slajdy20-23)
Jarmarki w Szampanii stały się centrum gospodarczym między dwoma biegunami: Północą
a Południem. Odbywały się one w Lagny-sur-Marne, Bar-sur-Aube, Provins (św.Kwiriacego i
na św. Ajula), Troyes(dwukrotnie w ciągu roku). W każdym z tych miejsc trwały przez 2
miesiące. Jarmarki rozpoczynała giełda sukiennicza. Podczas pierwszych 4 tygodni
następowała wymiana handlowa a przez kolejny miesiąc dochodziło do operacji finansowych
– pożyczek, transakcji kupna-sprzedaży, wystawiania weksli. Finanse były domeną kupców
włoskich. Handel pieniądzem i operacje kredytowe składały się na oryginalność jarmarków.
Towary, jakimi handlowano:
- płótno – produkowane w dorzeczach Sekwany i Marny trafiało na południe Włoch i stamtąd
rozchodziło się szlakami śródziemnomorskimi.
- z Wloch: pieprz, korzenie, narkotyki, jedwab, gotówka, kredyty.
Szlaki:
- dominowały lądowe, np. Via Fancigena(Canterbury-Rzym przez Reims,Lozannę,Dolinę
Aosty i Siennę), przecinały ziemię dzisiejszej Francji, Anglii, Płw. Iberyjskiego.
Ad. 5 (slajdy24-29)
Pandemia dżumy:
- zaraza dżumy, jaka nawiedziła Europę w XIV w. została przywieziona z Chin, skąd dotarła
wraz z handlarzami jedwabiu;
- pałeczki dżumy przenoszone są przez pchły, żyjące w sierści szczurów.
- zmiany chorobowe: powiększone węzły chłonne, zgorzele(koloru czarnego – stąd nazwa –
czarna śmierć);
- wysoka śmiertelność-, populacja światowa zmalała z 450mln do 375-350mln, w Europie
zginęło 1/3 ludności (w niektórych rejonach nawet do 80% mieszkańców).
Ad. 6 (slajd 30)
Podsumowanie:
- „eksplozja” Europy dzięki postępowi w technice rolnej;
- nadwyżki żywności podstawą handlu;
- równoczesny, niezależny rozwój dwóch biegunów Europy;
- Południe „powstaje z gruzów”. Morze Śródziemne staje się, z czasem, „polem bitwy”
między konkurującymi między sobą miastami chrześcijańskimi.Wenecja wiedzie prym;
- Północ „rodzi się”. Liczba miast gwałtownie rośnie. Podstawą handlu są tkaniny: płótna;
- Hanza – związek miast kupieckich dominuje na wodach Bałtyku i M. Północnego;
- miejscem spotkań Północy z Południem stają się jarmarki;
- szlaki handlowe przez ląd lub wzdłuż linii brzegowej;
- pandemia dżumy drastycznie kształtuje sytuacje ludnościową w Europie.
Bibliografia:
Braudel Fernand: Kultura materialna, gospodarka i kapitalizm XV-XVIII w. Czas świata.
T. III., PIW Warszawa 1992
Małowist Marian: Wschód a zachód Europy w XIII-XVI wieku. Konfrontacja struktur
społeczno – gospodarczych. PWN Warszawa 1973.
http://en.wikipedia.org/wiki/Via_Francigena
http://pl.wikipedia.org/wiki/D%C5%BCuma
http://de.wikipedia.org/wiki/Pest
http://en.wikipedia.org/wiki/Bubonic_plague