Wyróżnia się trzy zasadnicze postacie dżumy: * dymieniczą

Wyróżnia się trzy zasadnicze postacie dżumy:
* dymieniczą,
* posocznicową (septyczną),
* płucną: pierwotną i wtórną.
Najczęściej występuje, zarówno wśród zwierząt jak i ludzi, dymienicza forma dżumy. Do zakażenia
dochodzi zwykle w wyniku pokąsania przez pchły (głównie pchły szczurze, Xenopsylla cheopis)
uprzednio zainfekowane w wyniku pokąsania szczurów, wiewiórek, piesków preriowych lub innych
małych ssaków. W następstwie infekcji bakterie migrują wraz z krwią i chłonką do węzłów chłonnych, co
po około pięciu dniach objawia się regionalnym powiększeniem tych narządów (tzw. dymienicą). Postać
dymienicza dżumy wywołana może być także spożyciem skażonego pokarmu lub wody (rzadkie u ludzi).
Postać septyczna jest zazwyczaj powikłaniem dżumy dymieniczej. U części chorych rozwija się, z
pominięciem postaci dymieniczej, od razu pierwotna sepsa.
Płucna postać dżumy występuje zazwyczaj jako wtórna komplikacja pozostałych postaci. Do rzadkości
należy wariant pierwotny związany z infekcją drogą kropelkową. Na tej drodze do zakażenia dochodzi
jedynie w pomieszczeniach małych i źle wentylowanych. Nieznane nauce są przypadki zakażeń dżumą
płucną poprzez system wentylacyjny.
----------------------------------------------------------Dżumę wywołuje nieruchoma pałeczka, barwiąca się ujemnie przy wykorzystaniu metody Grama,
nieprzetrwalnikująca, Yersinia pestis. Bakteria ta posiada zespół genów nazywanych Yop virulon
wytwarzających szczególne wypustki białkowe na powierzchni komórek bakteryjnych oraz endotoksyny.
Dzięki tym wypustkom rozpoznawane są fagocyty zainfekowanego organizmu oraz wprowadzane są do
cytoplazmy fagocytów endotoksyny bakteryjne (YopE, YopH i YopT), które blokują fagocytozę. Patogen
ten wrażliwy jest na popularne środki dezynfekcyjne (środki chemiczne i wysoką temperaturę). Wykazuje
względnie dużą oporność na niskie temperatury. W środowisku przeżywa zwykle od miesiąca do pół roku.
------------------------------------------------------------Objawy dżumy dymieniczej (łac. pestis bubonica) pojawiają się w okresie od dwóch dni do tygodnia od
ukąszenia. W początkowym okresie, pierwszych 6-8 godzinach, występują objawy nieswoiste, takie jak
wysoka gorączka (powyżej 38°C), poty, dreszcze, rozszerzenie naczyń krwionośnych, ból głowy i
znaczne osłabienie.
Później pojawia się powiększenie węzłów chłonnych (nawet do ok. 10 cm), zwłaszcza pachwinowych,
rzadziej pachowych, szyjnych lub innych oraz objawy zapalenia naczyń chłonnych. Powiększone węzły
chłonne stają się bolesne (czasem wywołując przykurcze kończyny), miękkie (z powodu martwicy o
mechanizmie zawału i zmian ropnych w centralnych jego częściach), ich zawartość może ulec
opróżnieniu przez samoistne przetoki. W lekkich przypadkach dżumy dymieniczej (łac. pestis minor)
proces chorobowy ogranicza się do jednej grupy węzłów chłonnych, nawet bez wytworzenia przetoki.
Zwykle jednak powstają dymienice wtórne (zajmowane są kolejne grupy wezłów chłonnych). W rzadkich
przypadkach zmiany dymienicze powstają tylko w głęboko położonych węzłach chłonnych. Są to
przypadki bardzo trudne do rozpoznania, przypominając przebiegiem ciężkie postacie duru brzusznego
lub cięższej postaci – dżumy septycznej.
Bez leczenia postać dymienicza kończy się śmiercią w 50% przypadków.
Postać septyczną (łac. pestis septica) cechuje, poza objawami nieswoistymi, duża bakteriemia. W wyniku
zakażenia uogólnionego, jako reakcja makroorganizmu, pojawia się uogólniony zespół odczynu
zapalnego (łac. sepsis). W jej wyniku powstają mikrozatory bakteryjne w końcowych naczyniach
krwionośnych palców rąk i stóp oraz nosa, czego skutkiem jest zgorzel (objawiająca się czarnym
zabarwieniem tkanek). Objawy te są zbliżone do opisów epidemii "czarnej śmierci" w średniowieczu. W
tej postaci śmiertelność jest zawsze wysoka, a rokowanie bardzo poważne.
W postaci płucnej (łac. pestis pneumonica) występują objawy ciężkiego, wysiękowego zapalenia płuc, z
krwiopluciem, dusznością i sinicą. Rokowanie jest znacznie poważniejsze niż w postaci posocznicy, a
śmiertelność blisko stuprocentowa. Śmierć następuje w ciągu kilku dni z powodu wstrząsu i duszności.
Postać płucna charakteryzuje się niezwykłą zaraźliwością drogą kropelkową (bez pośrednictwa pcheł).
Zapalenie płuc w dżumie ma charakter krwotocznego, odoskrzelowego zapalenia z odczynem
włóknikowym w opłucnej.
Wczesna diagnostyka opiera się na wywiadzie epidemiologicznym i badaniu klinicznym. Do
potwierdzenia dżumy stosuje się hodowle bakteriologiczne materiału z węzłów limfatycznych, krwi lub
plwociny. Duże znaczenie mają także metody serologiczne oraz PCR. Ostatecznego potwierdzenia
dokonuje się w laboratoriach o wysokiej (3, 4 stopień) klasie bezpieczeństwa biologicznego.
----------------------------Leczenie polega na pozajelitowym podawaniu antybiotyków. Bakterie wykazują wrażliwość na
streptomycynę, gentamycynę (te dwa antybiotyki są tzw. lekami z wyboru w leczeniu dżumy),
ciprofloksacynę, cefalosporyny (w dżumie uogólnionej i płucnej) i niektóre tetracykliny, najczęściej
doksycyklinę (w łagodnych przypadkach). Duże znaczenia ma leczenie wspomagające; konieczność
chirurgicznego opracowania dymienic jest rzadkością.
W Polsce chorzy na dżumę podlegają przymusowej hospitalizacji.
Profilaktyka [edytuj]
Profilaktyka polega na unikaniu kontaktu z padłymi zwierzętami dzikimi oraz sytuacji, w których może
dojść do pogryzienia przez gryzonia (np. podczas karmienia); używaniu środków przeciw pchłom u
zwierząt domowych.
Na rynku dostępna jest szczepionka przeciw dżumie, która zawiera bakterie zabite formaliną.
Potwierdzona jest skuteczność w postaci dymieniczej. W zakażeniu drogą powietrzną jej skuteczność jest
bliska zeru.
Dla każdej postaci poza płucną izolacja osób z kontaktu nie jest konieczna, podobnie jak profilaktyka
antybiotykowa.
----------------Bakterie dżumy są zaliczane do "klasycznego" arsenału broni biologicznej . Ich znaczenie wynika z
rzadkiego występowania dżumy w krajach rozwiniętych, dość dużą śmiertelnością i powszechnej
wrażliwości populacji. Pierwszym znanym przypadkiem ich wykorzystania jest oblężenie krymskiego portu
Kaffa (obecnie Teodozja) przez Tatarów w 1346 r. Oblegający przy pomocy katapult wrzucali za mury
miasta zwłoki zmarłych na tę chorobę (uciekinierzy z tego miasta roznieśli epidemie na całą Europę).
Zbrodnicze eksperymenty z dżumą jako bronią bakteriologiczną prowadzili japońscy wojskowi w latach
1937-1945 w jednostce „731” na terenie Mandżurii, dowodzonej przez jap. lekarza wojskowego, gen.
Shiro Ishii (1892-1959). W jednostce tej m.in. opracowano specjalne bomby porcelanowe przeznaczone
do rozsiewania zakażonych pcheł. W okresie zimnej wojny były prowadzone przez ZSRR i Stany
Zjednoczone badania nad odmianami pałeczki dżumy mogącymi mieć zastosowanie jako broń
biologiczna.
---------------------Pierwotnie łacińskie słowo pestis było jednym z licznych, ogólnych określeń „zarazy” lub "masowego
nieszczęścia", "zguby". Dopiero w XV-XVI w. zaczęto rozróżniać różne rodzaje chorób powodujących
masowe schorzenia epidemiczne ze skutkiem śmiertelnym. Wyraz ten ma niejasne pochodzenie, być
może jest pokrewny łac. perdo – "zgubić, zniszczyć, zmarnować", łac. perditus – "stracony, nieuleczalny,
beznadziejny".
Istnieją spory, czy jeden z pierwszych opisów epidemii podany przez Tukidydesa tzw. „dżumy ateńskiej”
w 430 p.n.e. był rzeczywiście dżumą (niewykluczone, że był nim dur, denga lub ospa). Od czasów
starożytnych, poprzez średniowiecze, aż do czasów nowożytnych opisano kilkadziesiąt dużych epidemii
(najprawdopodobniej) dżumy, zwanej także „czarną śmiercią” (od pojawiających się rozległych zmian
martwiczo-zgorzelinowych w skórze, przyjmujących ciemną barwę). Największa z nich przetoczyła się
przez kraje europejskie w latach 1348-1352, a kilka lat później zawędrowała do Chin. Ta epidemia w
niektórych rejonach zmniejszyła populacje nawet o 80% ludności i spowodowała daleko idące
konsekwencje demograficzne, kulturowo-społeczne i polityczne. Symbolem dżumy stał się
charakterystyczny ubiór ochronny noszony w XVI-XVIII w. przez lekarzy w czasie epidemii, z maską w
kształcie dziobu, gdzie wkładano wonne olejki tłumiące fetor rozkładających się zwłok. Prócz ubioru,
chroniono się przed dżumą także specjalnymi antidotami: najcenniejszym z nich była driakiew, ale
stosowano też ocet siedmiu złodziei (ocet winny, w którym przez 12 dni moczono piołun, rutę, rozmaryn,
szałwię i inne zioła zawierające olejki eteryczne, o silnych właściwościach bakteriobójczych) i "driakiew
ubogich" – czosnek. Pito również duże ilości alkoholu, gdyż organizm przesycony alkoholem jest mniej
podatny na zakażenie.
Czynnik bakteryjny powodujący dżumę zidentyfikowali w 1894 r. niezależnie od siebie japoński
bakteriolog Shibasaburo Kitisato (1852-1931) oraz franc. bakteriolog Alexandre Yersin (1863-1943)
podczas epidemii w Hongkongu, natomiast rolę pcheł szczurzych w szerzeniu się tego zarazka odkrył
jap. badacz Masaki Ogata (1864-1919) w 1897 r.
Obecnie dżuma istnieje w kilku rejonach endemicznych w Azji (w latach dziewięćdziesiątych XX wieku jej
wybuchy odnotowano w Wietnamie, Zambii i Indiach).