Imię i nazwisko
advertisement
Imię i nazwisko………………………………………………………….……. Egzamin semestralny – VI LO Niepubliczne Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych w Piszu I. Czytanie i rozumienie tekstu Przeczytaj uważnie tekst i wykonaj zamieszczone pod nim polecenia Ewa Bieńkowska Buntuję się, więc jestem (Albert Camus) [1] Od połowy lat czterdziestych do śmierci na początku roku 1960 Albert Camus znajdował się na proscenium francuskiego świata intelektualnego, w ostrych światłach reflektorów. Złożyła się na to niesłychana poczytność jego książek- powieści i esejóworaz spory, jakie wokół nich wybuchały, jego funkcje dziennikarskie i postawa wobec ważnych wydarzeń politycznych, praca z teatrem i dla teatru, wreszcie nagroda Nobla, przyznana mu na dwa lata przed tragiczną śmiercią1. Jego nazwisko szybko znalazło się pośród najgłośniejszych nazwisk epoki. Urosło do rangi symbolu, w którym zawarł się gorzki i podniecający smak czasu, i w którym wielu ludzi umieściło swoje aspiracje do jasności widzenia i do moralnej odnowy. [...] [2] W południe wieku, wobec bilansu II wojny światowej i rozpoczynającej się dopiero dyskusji o dwóch totalitaryzmach, w obliczu kryzysu tradycyjnej koncepcji człowieka, chrześcijańskiej i oświeceniowej, książki Camusa zdawały się przylegać w wyjątkowym stopniu do bezprecedensowego doświadczenia współczesności, chociaż pisarz sam nie przeszedł przez piekła epoki i tylko pośrednio były one przedmiotem jego pisarstwa. Wydobywano z jego książek dwa hasła: absurd i bunt, zarazem zrośnięte ze sobą i przeciwstawne. Również wezwanie do ludzkiej solidarności, która jest walką codzienną i bez złudzeń z tym, co niszczy człowieka, jego wolność i zdolność do radości. Przechodzono obok całej złożoności, wieloznaczności tego dzieła, które szukało swego sensu, szkicowało go i unicestwiało w każdym kolejnym utworze. [...] [3] Dżuma wychodzi w 1947 roku i jej sukces czytelniczy jest fenomenalny, wydawca ledwo nadąża z dodrukami. Książka ma natomiast mniej powodzenia u krytyków, którzy chwalą ogólną intencję, lecz wyrażają się oględnie o walorach literackich. W dwa lata po zakończeniu wojny kolejna powieść Camusa brzmi jak manifest nowego humanizmu, zadania stojącego przed ludźmi, którzy przeżyli ten koszmar. Wyczytano z niej moralność elementarnej ludzkiej solidarności, która obywa się bez „wyższych" usprawiedliwień, moralność bez dogmatu, lecz stawiającą tym większe wymagania. Wyczytywano wizję życia jako nieustannej walki z wciąż obecnymi zagrożeniami oraz dramat świadomości wobec nie dającej się oswoić zagadki zła. Z Obcym łączy Dżumę mocne nasycenie problematyką filozoficzną. Nic dziwnego skoro Camus uważał idee za kościec każdego dzieła literackiego, formułując wręcz definicję powieści jako filozofii przeprowadzoną w całości przez obrazy. Nacisk pada na operację całkowitego zawarcia idei w obrazach, na wymknięcie się abstrakcji. O ile w Obcym to przenikanie się jest niemal doskonałe, bez szwu, o tyle w Dżumie często czuje się sztywną fastrygę alegorii. [4] Powieść na pierwszej stronie przedstawia się jako kronika wydarzeń, jakie rozegrały się w czasach współczesnych w algierskim mieście Oran. Współcześnie, to znaczy wtedy, gdy autor pracuje nad powieścią, ale również we współczesności bardziej podstawowej: zawsze gdy sięgniemy po tę książkę, opowiada ona o sprawach, które dzieją się obok nas i nas dotyczą. Kronika prowadzona jest niekiedy w pierwszej, niekiedy w trzeciej osobie, czasami w liczbie mnogiej, gdy przywołany jest podmiot zbiorowy „my, mieszkańcy Oranu" o wspólnych myślach i wspólnych odruchach. Wybór tej techniki powoduje stałą zmianę rytmu powieści, rwanie się oddechu. Punkt widzenia przemieszcza się od panoramicznej perspektywy na miasto i masę ludzką do analiz odczuć poszczególnych postaci, niekiedy za pośrednictwem dziennika prowadzonego przez jedną z nich. Ten oporny ruch między ja - on - my odzwierciedla trudność w odnalezieniu wspólnoty, przerwaniu barier egzystencjalnej samotności, w której zamknięci są wszyscy bohaterowie Camusa, nawet wtedy, gdy pragną wyjść ku innym. [5] Garstka osób, na których spoczywa spojrzenie pisarza, to ludzie na różny sposób dotknięci plagą dżumy i różnie na nią reagujący. Są ci, co od razu stają do walki z racji wykonywanego zawodu bądź z przekonania moralnego, które przekłada się na codzienne gesty, na skromną ofiarność, często nawet nieskuteczną. Są ci, których dżuma odcięła od bliskich znajdujących się poza miastem, niepogodzeni z losem i planujący ucieczkę za kordon sanitarny - aby w pewnym momencie, pod wpływem doświadczeń i procesu wewnętrznego dojrzewania, zdecydować się na pozostanie i pomoc przy zwalczaniu zła. Są tacy, którzy rozkwitają w atmosferze powszechnego zagrożenia, korzystają z chwilowego rozluźnienia instytucji dla motania ciemnych interesów. Jest postać księdza, który na początku zarazy - jest to moment ważny dramatycznie i intelektualnie - wygłasza kazanie czerpiące z tradycyjnej teologii kary i pokuty; w dalszym rozwoju wypadków, na widok rozmiaru cierpień, przyłączy się do grupy pielęgniarzy i umrze, nie wzywając lekarza, w akcie religijnego (a może w rozpaczy zrywającego z religią?) utożsamienia z konającymi. [6] Zaraza to groźba rozproszona i wszechobecna, czyhająca w każdej chwili, uderzająca w ofiarnych i w tchórzy zabarykadowanych u siebie, w lekarzy i pacjentów. Spada na przezornych i lekkomyślnych, na silnych i słabych. Ma bezlitosną siłę zrównującą jest dla wszystkich jak powietrze, którym się oddycha. Lecz zarazem jest próbą, która ujawnia ludzi, stanowi probierz człowieczeństwa. Może prowadzić do moralnego zdziczenia, ale też wzbudza spontaniczną etykę dzielności, trwania przy swoim obowiązku, etykę wzajemnej pomocy, ponieważ zagrożeni są wszyscy. Dla garstki osób znajdujących się w centrum opowieści ocalić siebie można tylko razem z innymi, niosąc pomoc innym. Wszelki indywidualny ratunek jest pozorny, ponieważ jest nieludzki. [7] W połowie XX wieku i w perspektywie doświadczeń nowego barbarzyństwa Dżuma podnosi jeszcze raz problemy wzbudzane przez skandal zła w świecie stworzonym przez Boga, przeprowadza dyskusję z religijną koncepcją świata. Z podwójnym ostrzem polemicznym: niebo jest puste, żadna instancja nie nadaje życiu przedustawnego sensu i nie uświęca reguł postępowania; człowiek sam buduje moralność opartą na współczuciu, na poczuciu więzi z drugim, tak podstawowej jak podstawowa jest wspólnota losu istot śmiertelnych, cierpiących i kochających. [8] Krytycy przyjęli powieść Camusa jako moralitet, a pisarz otrzymał etykietę moralisty, która rychło okaże się nader dwuznaczna. Interpretacja Dżumy, jaka narzucała się w latach czterdziestych (i później), upatrywała w niej transpozycję doświadczeń II wojny. Kładła nacisk na alegorię „brunatnego niebezpieczeństwa" bądź (dla czytelników patrzących szerzej) na obraz człowieka w obliczu wszelkich totalitarnych zagrożeń. Tyrania jako zło absolutne, uderzające w samą istotę życia i wezwanie do oporu, który mobilizuje to, co w człowieku najlepsze. Tak też odczytywano zakończenie powieści, gdy kronikarz, patrząc na radość mieszkańców Oranu z powodu wygaśnięcia zarazy i odzyskania kontaktu z resztą świata, rozmyśla o tym, że niebezpieczeństwo nigdy nie zniknie definitywnie. Zarazki trwają w stanie utajenia, gotowe zbudzić się przy sprzyjającej okazji - i dlatego czujność nigdy nie powinna wygasnąć. W tym zdaniu widziano dowód przenikliwości politycznej autora i ostrzeżenie na przyszłość. [9] Metafora Dżumy jest jednak bardziej wielostronna. Świat powieści, gdzie panuje stałe zagrożenie, gdzie ani na moment nie można zapomnieć o kruchości życia, kruchości ludzkich wartości; świat podmywany przez irracjonalne siły i zdany na bezsens, któremu tylko bezustanny wysiłek jednostki potrafi się przeciwstawić - to również obraz egzystencji, tak jak ją odczuwa Camus. Miasto dziesiątkowane przez zarazę, odcięte od przestrzeni, gdzie jest wolność i szczęście tutaj niewyobrażalne, miasto zamieszkane przez ludzi zmagających się i upadających, stale w obliczu końca, coś nam przypomina. Mianowicie jedną z myśli Pascala, gdzie dola ludzka porównana jest do celi ze skazańcami, którzy obserwują, jak codziennie wyprowadza się na stracenie jednego z nich. Dla filozofa jest to obraz świata bez Boga - Camus zgodziłby się z tym określeniem. Lecz w przeciwieństwie do ludzi Pascala jego bohaterowie nie poprzestają na przerażonej obserwacji losu innych, który jest losem każdego. Ich decyzje tkają nietrwałą tkaninę sensu, budują godność tych, którzy się nie poddali, stwarzają chwile czystej - podzielonej - radości. Jeden z nich powie: jedyna rzecz, która go interesuje, to jak być świętym w świecie bez Boga. [10] Dżuma pisana była pod znakiem buntu - buntu przeciw złu w świecie, czy zwiążemy go z kondycją ludzką, czy z haniebnymi urządzeniami politycznymi. Jej wewnętrznym nerwem jest przezwyciężenie indywidualistycznego zamknięcia i jej konkluzją mogłyby stać się słowa: buntuję się, więc jesteśmy. [Fragment eseju Ewy Bieńkowskiej Camus i niemożliwe pojednanie. [W:] A. Camus Cztery powieści. Warszawa 2000.] 1 Dnia 4 stycznia 1960 r., po południu niedaleko Montereau, facel-vega gwałtownie skręca, zjeżdża z drogi i uderza w drzewo. Wewnątrz zmiażdżonego całkowicie samochodu, na siedzeniu pasażera, śmierć na miejscu ponosi Albert Camus. We wraku pośród różnych jego papierów znaleziono częściowo poprawiony, napisany ręcznie, prawie nieczytelny rękopis niedokończonej powieści Pierwszy człowiek. POLECENIA DO TEKSTU 1. Na podstawie akapitu l. napisz, jakie fakty z życia Camusa wpłynęły na jego niezwykłą popularność w środowiskach inteligencji europejskiej, szczególnie francuskiej. (0-4) …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… 2. W uzasadnieniu przyznanej Albertowi Camusowi literackiej Nagrody Nobla pojawia się sformułowanie: „za ogromny wkład w literaturę, ukazującą znaczenie ludzkiego sumienia". W którym roku otrzymał pisarz tę nagrodę? (0-1) …………………………………………………………………………………………………………… 3. Na podstawie akapitu 2. napisz, jakie dwa czynniki zdecydowały o wyjątkowej poczytności i aktualności dzieł Camusa w powojennej Europie? (0-2) …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………. 4. Z którym spośród zdefiniowanych poniżej systemów i poglądów filozoficznych wiąże się twórczość Camusa? Podaj jego nazwę. (0-1) a. Pogląd filozoficzny lub religijny, zgodnie z którym wszystkie zdarzenia zachodzące w świecie są zależne od jednej przyczyny, znajdującej się poza naturą (bezosobowy los, fatum w mitologii greckiej, Bóg, wola Boża w chrześcijaństwie). b. System filozoficzny, którego istotę stanowią m. in.: dualistyczna i pesymistyczna koncepcja świata; rozumienie historii świata jako zmagania się dobra ze złem; wywodzenie swoich poglądów z Pisma Świętego; poszukiwanie sposobów wyzwolenia się od zła. c. System filozoficzny, którego przedmiotem rozważań są następujące problemy: „przygodność bytu ludzkiego", „bezsilność rozumu", „nagły rozkwit bytu ludzkiego", „znikomość bytu ludzkiego", „alienacja", „skończoność i nagła śmierć", „samotność i tajemnica", „nicość". d. System zakładający, że jednostki (osoby) są najwyższą postacią istnienia, są aktywne i twórcze, wolne i odpowiedzialne, podlegają zasadom etycznym, są społeczne i nadają światu ład moralny. …………………………………………………………………………………………………………… 5. Absurd (l`'absurde) i bunt (la revolte) posłużyły Camusowi do opisu i interpretacji istnienia ludzkiego i jego kondycji w świecie. Wykorzystując uwagi i opinie autorki, wyjaśnij terminy wywodzące się z tych francuskich nazw: (0-2) a. poczucie absurdu istnienia …………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………….. b. bunt egzystencjalny – …………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………….... 6. Ukazanie się w 1947 roku Dżumy autorka porównuje do aktu ogłoszenia manifestu nowego humanizmu. Przytocz argumenty uzasadniające taką właśnie recepcję książki. UWAGA! Nie cytuj autorki. (0-2) …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………. 7. Na podstawie akapitu 4. napisz, na czym polega według autorki ponadczasowa wartość Dżumy Camusa. (Możesz cytować.) (0-1) …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… 8. Odpowiedz - zwracając uwagę na wyjaśnienia autorki w akapicie 4.- w jakim celu i z jakim skutkiem wykorzystuje Camus w Dżumie różne rodzaje narracji. (0-2) …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… ……………................................................................................................................................ 9. Ewa Bieńkowska charakteryzuje różne zachowania bohaterów w obliczu epidemii dżumy. Przeczytaj podane niżej charakterystyki bohaterów, a następnie wpisz określenie każdej z tych postaw, posługując się cytatami z akapitu 5. (0-5) a. Bernard Rieux - doktor medycyny. Pracuje w miejskim szpitalu w Oranie. Żona doktora przebywa na kuracji w górskim uzdrowisku. Podczas epidemii Rieux pracował 20 godzin na dobę. Doglądał chorych w szpitalu, w domach, w miejscach odosobnienia i przymusowej kwarantanny. Testował serum. Obiektywny w ocenie i doborze faktów. To on pisał kronikę zadżumionego miasta, by pokazać ogrom zła i heroizm na jaki stać było zwykłych ludzi. Często spierał się z ojcem Paneloux na temat sensu, a raczej bezsensu cierpienia. …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………...…. b. Raymond Rambert - dziennikarz. Przyjechał do Oranu przed wybuchem dżumy. Przeżywał okres depresji i zniechęcenia. Przyjaciółka Ramberta została w Paryżu. Rambertowi nadarzała się okazja ucieczki z zadżumionego miasta, ale bezmiar cierpienia, którego był świadkiem, nie pozwolił mu na wybór własnego szczęścia. Chciał pomóc innym. Przyłączył się do pracy doktora Rieux, wokół którego skupiali się ludzie dobrej woli. …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… c. Cottard - występował jako przedstawiciel firmy win i likierów. Zamknięty w sobie, cichy, wydawał się nieco nieuprzejmy. Uważał, że „wielcy zawsze zjadają małych". Usiłował popełnić samobójstwo. Stan epidemii panującej w mieście bardzo mu odpowiadał. Gdy dżuma się skończyła, strzelał do wiwatującego tłumu. Został aresztowany. …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………..................................................................................................... d. Ojciec Paneloux - uczony, wojujący jezuita. Bardzo poważany w mieście. Na początku epidemii wygłaszał kazania będące prawie apoteozą dżumy. Przekonany o tym, że dżuma jest zasłużoną karą Bożą, przeżył wstrząs, widząc umierające dziecko. Spokorniał i kolejne jego wystąpienia były coraz łagodniejsze. Do śmierci pracował w formacjach sanitarnych. …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………….. e. Jean Tarrou - człowiek zamożny, żyjący ze zgromadzonego kapitału. Przybył do Oranu kilka dni przed epidemią. Prowadził notatki dotyczące rozgrywających się zdarzeń. Przyjaciel doktora Rieux, pomagał mu przez cały czas epidemii. Uważał, że człowiek, aby zachować godność, powinien być zawsze po stronie prześladowanych. Pragnął zostać świętym, choć nie wierzył w Boga. Zmarł w mieszkaniu Rieux po wielkich cierpieniach. …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………..……. 10. Zaznacz wszystkie poprawne odpowiedzi. Dżumę w powieści Camusa można rozumieć jako metaforę: (0-2) a. zła wszechobecnego i wszechwładnego; b. sytuacji ekstremalnej, będącej sprawdzianem człowieczeństwa mieszkańców Oranu; c. grozy śmierci czyhającej na człowieka w każdej chwili życia. 11. Na podstawie akapitu 3. przedstaw - w dwóch, trzech zdaniach - Camusowską koncepcję powieści. (0-2) …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………….. 12. Motto powieści „Jest rzeczą równie rozsądną ukazać jakiś rodzaj uwięzienia przez inny, jak ukazać coś, co istnieje rzeczywiście, przez coś innego, co nie istnieje" (Daniel Defoe) - sugeruje, że będziemy mieli do czynienia z utworem: (0-1) a. dydaktycznym b. alegorycznym c. moralistycznym d. wizjonerskim 13. Wyjaśnij na podstawie akapitu 9., w jakim celu autorka eseju przywołuje - w formie filozoficznego kontekstu - porównanie Pascalowskie? W odpowiedzi możesz wykorzystać cytaty. (0-2) …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………… 14. W akapitach 7. i 8. autorka przedstawia dwa sposoby interpretacji Dżumy: węższą, które pojawiła się w związku z barbarzyńskimi doświadczeniami ludzkości w XX wieku, i ogólniejszą, bardziej rozbudowaną w sensie filozoficzno-moralnym Zaprezentuj te dwa różne spojrzenia. UWAGA! Nie cytuj autorki. (0-2) …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………… 15. Na podstawie akapitu 8. dokonaj krótkiej interpretacji zakończenia powieści: (0-3) Słuchając okrzyków radości dochodzących z miasta, Rieux pamiętał, że ta radość jest zawsze zagrożona. Wiedział bowiem, czego nie wiedział ten radosny tłum i co można przeczytać w książkach, że bakcyl dżumy nigdy nie umiera i nie znika, że może przez dziesiątki lat pozostać uśpiony w meblach i bieliźnie, że czeka cierpliwie w pokojach, w piwnicach, w kufrach, w chustach i w papierach, i że nadejdzie być może dzień, kiedy na nieszczęście ludzi i dla ich nauki dżuma obudzi swe szczury i pośle je, by umierały w szczęśliwym mieście. …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… Punktacja: 32 pkt. – celujący 31–29 bardzo dobry 28 – 24 – dobry 16 –23 – dostateczny 10 – 15 – dopuszczający 0 – 9 - niedostateczny
