a. gałdowa „klasyczne i współczesne koncepcje

A. GAŁDOWA „KLASYCZNE I WSPÓŁCZESNE KONCEPCJE OSOBOWOŚCI” –
WPROWADZENIE
Pytania, jakie zadaje psychologia:



Czym jest osobowość?
Z czego składa się osobowość?
W jaki sposób zbadać osobowość?
PODEJŚCIA WYJAŚNIAJĄCE POJĘCIE OSOBOWOŚCI
PSYCHOLOGIA
PODEJŚCIE NOMOTETYCZNE

PODEJŚCIE IDIOGRAFICZNE
(związane z tworzeniem teorii w
psychologii)
(związane z praktyką psychologa)
Tendencja do ujmowania tego co
wspólne, co się powtarza, co może
stanowic podstawę do formowania praw
czy zasad (ogólnych prawidłowości); Liczy
się to co wspólne wszystkim ludziom
Liczy się doświadczenie konkretnej
osoby; Osobowośc dotyczy
wyjątkowej, niepowtarzalnej i
indywidualnej jednostki
OPIS (pytanie: CO?)
OPIS (pytanie: CO?)
WYJAŚNIENIE (pytanie: JAK?)***
WYJAŚNIENIE (pytanie: JAK?)
***Dotyczy faktów obiektywnych,
intersubiektywnie dostępnych
ZROZUMIENIE (pytanie: DLACZEGO?
DOTYCZY KONKRETNEJ JEDNOSTKI)
HISTORIA PSYCHOLOGICZNYCH KONCEPCJI OSOBOWOŚCI: PYTANIE, KTÓRE
PODEJŚCIE JEST WAŻNIEJSZE, „LEPSZE” ???
UŚCIŚLENIA TERMINOLOGICZNE (Nuttin):


OSOBA – Konkretna jednostka ludzka („Osobą się po prostu jest”)
OSOBOWOŚĆ – Konstrukcja naukowa stworzona przez psychologię („Każda osoba
posiada osobowość)

FILOZOFICZNE UJĘCIE OSOBY
FILOZOFIA CZŁOWIEKA
(ANTROPOLOGIA FILOZOFICZNA)
Sposób opisu osoby ludzkiej
SUBSTANCJALISTYCZNY
RELACJONISTYCZNY
(Arystoteles)
(Platon)
W ramach tego nurtu można
wyróżnic dwa ujęcia:
Zwrócenie uwagi na relacje, które
mogą stanowic o "osobie":
Człowiek - Bóg
Człowiek - drugi człowiek
Ujęcie esencjalistyczne
(Boecjusz)- Osoba ludzka to
indywidualna substancja
natury rozumnej
Człowiek - kultura
Człowiek - środki produkcji
Człowiek w relacji do samego siebie
Ujęcie egzystencjalne
(Tomasz z Akwinu) - Osobę
stanowi akt istnienia
urealniający rozumną formę
substancji jednostkowej


Ujmowanie osoby > problem filozoficzny (Pytanie o byt > ontologia)
Pierwsze dziesięciolecie XX wieku – stosowanie zamiennie pojęć osoba i osobowość
(BŁĄD)

MANIFEST PSYCHOLOGII HUMANISTYCZNEJ (Bugental) > Człowiek –
charakterystyka danej osoby, a nie organizmu ludzkiego

POWIĄZANIE PSYCHOLOGII Z FILOZOFIĄ
Filozoficzne problemy w psychologii osobowości
ZAGADNIENIE METAFIZYKI / POZNANIE POWINNO OBEJMOWAĆ



RÓWNIEŻ UJECIE METAFIZYCZNE (Poszukiwanie odpowiedzi na pytania
egzystencjalne dotyczące między innymi lęku egzystencjalnego, wolności, godności
człowieka, problemu winy i odpowiedzialności, możliwości rozwoju)
Związek założeń ontologicznych i metodologicznych
Nowa płaszczyzna badań nad osobowością (obok strukturalnej i funkcjonalnej) >
PŁASZCZYZNA SESNU
OSOBOWOŚĆ – KONSTRUKT TEORETYCZNY

Nuttin – OSOBOWOŚĆ, JAKO KONSTRUKCJA NAUKOWA UŁATWIAJĄCA
PSYCHOLOGOM WYJAŚNIENIE PEWNEGO INTERESUJĄCEGO ICH ZBIORU
FAKTÓW I ZJAWISK (KONSTRUKT TEORETYCZNY)

Odróżnienie konstrukty teoretycznego od konstrukty hipotetycznego:
KONSTRUKT HIPOTETYCZNY – TERMIN, KTÓRY W RAMACH DANEJ TEORII
REPREZENTUJE TZW. ZMIENNĄ POŚREDNICZĄCĄ, PRZEZ ODWOŁANIE SIĘ DO,
KTÓREJ WYJAŚNIA SIĘ ZWIĄZKI ZACHODZĄCE MIĘDZY PEWNYMI FAKTAMI
CZY ZJAWISKAMI
PRZYCZYNA > > > > > > > > > > > > > SKUTEK

RÓŻNE ZACHOWANIA LUDZKIE POSIADAJĄ WSPÓLNĄ WŁAŚCIWOŚĆ
 OSOBOWOŚĆ – „BARWA” CZŁOWIEKA, „KLIMAT” TOWARZYSZĄCY JEGO
ZACHOWANIOM (NP.CIEPŁO LUB CHŁÓD)
 OSBOWOŚĆ – CAŁOŚCIOWE FUNKCJONOWANIE PSYCHICZNE
JEDNOSTKI (Jednostka nabywa osobowość w ciągu życia)
 Pojęcie osobowości ściśle wiąże się z pojęciem metawzoru.
 METAWZÓR FUNKCJONOWANIA OSOBY – WZGLĘDNIE STAŁA
DYSPOZYCJA – MOŻNOŚĆ, POTENCJA – DO REALIZOWANIA ZACHOWAŃ
W OKREŚLONY SPOSÓB I W OKREŚLONYM KIERUNKU (Nie można go
uchwycić w całości). TERMIN „JA” – REPREZENTACJA METAWZORU
(OSOBOWŚCI)

POCZUCIE WŁASNEJ CIĄGŁEJ TOŻSAMOŚCI, OBEJMUJĄCE CAŁĄ NASZĄ
ISTOTĘ – DOWÓD NA TO, ŻE OSOBOWOŚĆ REALNIE ISTNIEJE.
POCZUCIE TO NIE ZMIENIA SIĘ POMIMO ZMIENIAJĄCEGO SIĘ WYGLĄDU
ZEWNĘTRZNEGO, NARASTANIA WIEDZY I UMIEJĘTNOŚCI, PROCESÓW
STARZENIA SIĘ, A TAKŻE ZMIENIAJĄCYCH SIĘ WARUNKÓW ZEWNĘTRZNYCH.

VICTOR FRANKL – SFERA NOETYCZNA (MORALNA, DUCHOWA) MA WPŁYW NA
OSOBOWOŚĆ GŁĘBOKĄ
STRUKTURA
BIOLOGICZNA
STRUKTURA
PSYCHICZNA
STRUKTURA
DUCHOWA
CZŁOWIEK
 OSOBOWOŚĆ – NIEPEŁNA WIEDZA TEORETYCZNA – CZŁOWIEKA NIE DA SIĘ
CAŁOŚCIOWO OPISAĆ, UJĄĆ (Nie możemy poznać osoby, możemy jedynie próbować
ją zrozumieć)
PODEJŚCIE ANALITYCZNE CZY HOLISTYCZNE
 PODEJŚCIE ANALITYCZNE (PODEJŚCIE OD DOŁU) – łączenie elementów
składowych w całość.
 PODEJŚCIE HOLISTYCZNE (PODEJŚCIE OD GÓRY) – pewna całościowa wizja
człowieka, jego funkcjonowania w aspekcie psychologicznym.
TEORIE CZY KONCEPCJE OSOBOWOŚCI???
 KONCEPCJA – PEWIEN SPOSÓB UJMOWANIA RZECZYWISTOŚCI (POMYSŁ,
PLAN, PROJEKT)
 TEORIA – „TO ZBIÓR PRAW, DEFINICJI I HIPOTEZ RZECZOWO I LOGICZNIE
POWIĄZANYCH W CAŁOŚĆ; WIEDZA TŁUMACZĄCA JAKĄŚ DZIEDZINĘ ZJAWISK”
(POJĘCIE ZE SŁOWNIKA KOPALIŃSKIEGO)
 E. LASZLO –TEORIA – UOGÓLNIONE CECHY, WSPÓLNE, KTÓRE STANOWIĄ
FUNDAMENT JEDNOSTKOWEGO ZRÓŻNICOWANIA. CECHY TE SĄ
NIEPRZEMIJAJĄCYMI WŁAŚCIWOŚCIAMI BADANEGO ZJAWISKA – JEGO
NIEZMIENNYMI ASPEKTAMI, INWARIANTAMI.
Należy zadać sobie pytanie: KTÓRE CECHY W TAKIM RAZIE NALEŻY UZNAĆ ZA ISTOTNE?
 „SYNDROMATYCZNY” CHARAKTER PSYCHOLOGICZNYCH TEORII – „Teorie
psychologiczne tworzą spójne całości obudowane wokół określonych, dla każdej teorii
zapewne innych, podstawowych wymiarów czy kategorii” (Paszkiewicz)
STRUKTURA I FUNKCJE TEORII




Madsen – Porównanie teorii do tekstu naukowego – tekst usystematyzowany i
informacyjny, który zawiera twierdzenia opisowe, wyjaśniające i metaforyczne.
Teoria składa się z trzech warstw:
1) WARSTWA OPISOWA
2) WARSTWA WYJAŚNIAJĄCA (HIPOTETYCZNA)
3) METAWARSTWA (TWIERDZENIA METODOLOGICZNE I
FILOZOFICZNE)
Teoria naukowa powinna posiadać:
 Określony przedmiot, klasę faktów, do których się odnosi,
 Specyficzny, „własny” język (twórca teorii powinien określić język teoriipodstawowe terminy i definicje)
Teoria empiryczna winna spełniać trzy funkcje:
 DESKRYPTYWNĄ (OPIS)
 EKSPLANACYJNĄ (WYJAŚNIENIE)
 PREDYKTYWNĄ (PRZEWIDYWANIE/PROGNOZOWANIE)
 KOZIELECKI > PRZEŁADOWANIE WSPÓŁCZESNEJ PSYCHOLOGII
KONSTRUKTAMI

Pytanie do studentów: Teorie czy koncepcje osobowości?



TEORIA – NARZĘDZIE INTELEKTUALNE
TEORIE TWORZONE SĄ PO TO, BY NA DANYM ETAPIE ROZWOJU NAUKI
UPORZĄDKOWAĆ NAGROMADZONE PRZEZ TĄ NAUKĘ FAKTY
CIĄGLE POJAWIAJĄ SIĘ NOWE TEORII, MIMO TO TEORIE ZAMKNIĘTE
NADAL OBOWIĄZUJĄ (PRZYKŁAD: PSYCHOANALIZA > FREUD >
STRUKTURA OSOBOWOŚCI)
Przyczyny różnorodności teorii osobowości:





Różnorodność „przedmiotów”, którymi zajmuje się teoria
Różne metody uzyskiwania wiedzy
Poglądy różnych twórców teorii
Różne pytania stawiane przez psychologów
Różnorodność składników osobowości / różnorodność definicji
osobowości
KLASYFIKACJA TEORII
Akademicki Podręcznik z zakresu osobowości („Teorie Osobowści” Ryckman 1981)
1. TEORIE PSYCHOANALITYCZNE I NEOPSYCHOANALITYCZNE (FREUD,
JUNG, ADLER, FROMM, ERIKSON)
2. TEORIE OPARTE NA POJĘCIU CECHY (ALLPORT, CATTELL)
3. TEORIE KOGNITYWISTYCZNE (KELLY I JEGO KONSTRUKTY OSOBISTE)
4. TEORIE PRZYJMUJĄCE PERSPEKTYWĘ SPOŁECZNOBEHAWIORYSTYCZNĄ (SKINNER, ROTTER, BANDURA)
5. TEORIE TWORZONE W PERSPEKTYWIE HUMANISTYCZNOEGZYSTENCJALNEJ – MASLOW, MAY, ROGERS
6. TEORIE KONSTYTUCJONALNE – TEORIA SHELDONA