Miejsce i znaczenie małych i dużych przedsiębiorstw na rynku
advertisement
w: Monografie i opracowania pt. Finanse przedsi biorstwa, red. J.Ostaszewski, SGH 2005 Grzegorz Goł biowski Miejsce i znaczenie małych i du ych przedsi biorstw na rynku Wprowadzenie Istniej dwie teorie dotycz ce działania małych i rednich przedsi biorstw (MSP) na rynku w obliczu funkcjonowania du ych podmiotów gospodarczych. W jednej zakłada si wzajemne współistnienie MSP i du ych przedsi biorstw, w drugiej wychodzi si z zało enia, e przedsi biorstwa du e stopniowo przejmuj i wypychaj MSP z rynku. Prawdopodobnie podło em tej ostatniej jest przekonanie, i wraz z post puj cym rozwojem gospodarczym zwi ksza si udział du ych przedsi biorstw, uto samianych z uprzemysłowieniem i nowoczesnymi technologiami. Zgodnie z tym podej ciem liczna grupa przedsi biorstw z sektora MSP (w czasach powstania tej teorii MSP traktowano jako jednostki gospodarcze zwi zane z rzemiosłem) działa tylko przej ciowo w tych obszarach, które du e przedsi biorstwa jeszcze nie obj ły swoim działaniem. St d, du y udział przedsi biorstw sektora MSP, zgodnie z t teori , traktowany był jako element przej ciowy, wła ciwy gospodarce słabo rozwini tej1. Powołuj c si na do wiadczenia zebrane w rozwini tych gospodarkach wiata, o ich sile decyduj wielkie koncerny, ale małe i rednie przedsi biorstwa, stanowi fundament stabilnego rozwoju oraz kształtowania si klasy redniej w społecze stwie. To przedsi biorstwa z sektora MSP potrafi wchodzi w tzw. nisze rynkowe i błyskawicznie przystosowywa si do zmieniaj cych si gustów konsumentów wypełniaj c wszelkie luki2. MSP działaj zazwyczaj na rynkach charakteryzuj cych si du ym zró nicowaniem w strukturze potrzeb konsumentów i niewymagaj cych du ej poda y produktów i towarów. Odwrotnie ni ma to miejsce w przypadku du ych przedsi biorstw działaj cych na rynkach, na których oferuje si du liczb takich samych lub podobnych produktów/towarów. S. Seibert wyró nia w zwi zku z tym trzy mo liwe pola działania MSP: „zabójcze”, „w tpliwe” i „niewła ciwe”3. Pierwsze s domen działania wył cznie du ych przedsi biorstw ze wzgl du na du produkcji i ogromne bariery wej cia na rynek. MSP prowadz działalno skal w pobocznych 1 A. B kiewicz „Mała firma – du y problem? Ewolucja podej cia do małych przedsi biorstw w krajach rozwijaj cych si ”, Ekonomista nr 4 z 2003 r. 2 por. J. Wo „Korzy ci z dualizmu gospodarki rynkowej – małe i rednie przedsi biorstwa a wielkie korporacje”, Zeszyty Naukowe Wy szej Szkoły Bankowej w Poznaniu, nr 12/1999 3 S. Seibert „Strategische Erfolgsfaktoren in mittleren Unternehmen”, Frankfurt a. M. 1987 za: E. Mroczek „Konkurencyjno małych i rednich przedsi biorstw w gospodarce rynkowej“ Przegl d Organizacji 4/1998 1 w: Monografie i opracowania pt. Finanse przedsi biorstwa, red. J.Ostaszewski, SGH 2005 segmentach i cz sto zmuszone s do kooperacji z du ymi przedsi biorstwami. Na „niew tpliwych” rynkach nie wyst puj w zasadzie du e przedsi biorstwa. Rynki te s albo zbyt małe, albo charakteryzuj si bardzo zró nicowan struktur potrzeb konsumentów. Znakomicie odnajduj si na nich MSP. Trzecim wymienionym rodzajem rynków s rynki „w tpliwe”, gdzie MSP konkuruj z du ymi przedsi biorstwami, wzgl dnie uzupełniaj ich działania4. Status ekonomiczny przedsi biorstw du ych i tych z sektora MSP jest odmienny. Małe przedsi biorstwa dostarczaj cz ci du ym odbiorcom, cz sto prowadz biznes rodzinny (sklepy, usługi). Ich mo liwo ci w zakresie nakładów inwestycyjnych, czy wynagrodze pracowników s nieporównywalnie mniejsze. Tak e potencjalne nakłady na promocj swoj , czy swojego produktu lub usługi s ograniczone. St d, w okresie recesji s one najbardziej nara one na bankructwo. Tym bardziej, e w okresie dekoniunktury du e i rednie przedsi biorstwa szukaj mo liwo ci zbytu równie w małych segmentach rynkowych, które wcze niej nie były przedmiotem ich zainteresowania – wypieraj c przedsi biorstwa małe. Sytuacja w Polsce Przełomowym dla działalno ci małych i rednich przedsi biorstw w Polsce był rok 1989, kiedy to rozpocz ła si transformacja polskiej gospodarki. Wprowadzone wówczas reformy doprowadziły do zmian ustrojowych i urynkowienia gospodarki. Znacz c rol w procesie kształtowania nowego gospodarczego porz dku odegrały małe i rednie przedsi biorstwa. Wykres 1. Liczba aktywnych MSP w Polsce na tle liczby du ych przedsi biorstw 2000000 1800000 1600000 1400000 1200000 1000000 800000 600000 400000 200000 0 1580187 1722616 1816016 1763002 1340269 1110595 1136808 7307 1994 6429 1995 MSP du e 6465 1996 6244 1997 6235 1998 6432 1999 6416 2000 ródło: dane GUS 4 por. E. Mroczek Konkurencyjno Organizacji 4/1998 małych i rednich przedsi biorstw w gospodarce rynkowej“ Przegl d 2 w: Monografie i opracowania pt. Finanse przedsi biorstwa, red. J.Ostaszewski, SGH 2005 Ich intensywny rozwój trwał mniej wi cej do roku 1998 r5 lub jak wynika to z liczby aktywnych przedsi biorstw do 1999 r. W roku 2000 po raz pierwszy w okresie transformacji odnotowano spadek ogółu liczby aktywnych przedsi biorstw z sektora MSP. Rozwój sektora MSP dokonywał si i nadal si dokonuje głównie za spraw małych przedsi biorstw, których liczba w latach 1996-1999 zwi kszyła si o 11,9% redniorocznie. Dla porównania, w tym samym okresie rednioroczny wzrost liczby rednich przedsi biorstw wyniósł 5,9%. Najwy sz dynamik wzrostu wykazuj mikroprzedsi biorstwa, których powstaje znacznie wi cej ni firm małych i rednich razem wzi tych. Odznaczaj si one nisk kapitałochłonno ci i funkcjonuj przede wszystkim opieraj c si na pracy niskokwalifikowanej6. W strukturze MSP dominuje udział mikropodmiotów. Tabela 1 Struktura MSP w Polsce w wybranych latach 1995 2001 2003 Mikroprzedsi biorstwa 91,8% 96,8% 95,4% Małe 7,1% 2,4% 3,9% 1,1% 0,8% 0,7% rednie ródło: dane PARP Zmiany w prezentowanych latach charakteryzuje zmniejszanie si udziału przedsi biorstw rednich na korzy udziału przedsi biorstw małych i mikro. Udział przedsi biorstw mikro i małych w strukturze MSP si gn ł 99,3%. Jednocze nie nale y zwróci uwag na fakt, e udział przedsi biorstw z sektora MSP w ł cznej liczbie przedsi biorstw systematycznie, acz nieznacznie ro nie, od 99,68% w 1994 r., przez 99,69% w 1995 r. do 99,79% w 1999 r. Wska nik rentowno ci obrotu brutto potwierdza tez o pewnym załamaniu trendu wzrostu w rozwoju małych i rednich przedsi biorstw w 1998 r. (patrz tabela 2). Jest to zreszt zbie ne z ogóln sytuacj gospodarcz w Polsce. Od 1998 r. rozpocz ł si okres dekoniunktury i systematycznego spadku dynamiki PKB w Polsce (4,8% w 1998 r. do 1% w 2001 r.). Jednocze nie załamał si rynek wschodni (Rosja, Ukraina, Białoru ), co zdecydowanie 5 K. Krajewski „Determinanty rozwoju małych i rednich przedsi biorstw w Polsce” http://www.medianet.pl/~multikra/krajewsk.htm (11 luty 2005 r.) 6 por. P. Wieczorek „Sektor małych i rednich przedsi biorstw w obliczu integracji Polski z Uni Europejsk ” Kontrola Pa stwowa nr 4/2003 3 w: Monografie i opracowania pt. Finanse przedsi biorstwa, red. J.Ostaszewski, SGH 2005 wpłyn ło na sytuacj małych przedsi biorstw osi gaj cych dochody z tzw. handlu przygranicznego. Tabela 2 Wska nik rentowno ci obrotu netto dla przedsi biorstw z sektora MSP w Polsce7 1994 1995 1996 1997 1998 0,7% 1,1% 1,5% 1,6% 1,4% ródło: dane PARP Lata 1999-2001 to okres spadku aktywno ci przedsi biorstw w Polsce. W najwi kszym stopniu dotkn ło to przedsi biorstwa małe. Obserwuj c struktur pasywów podmiotów gospodarczych zauwa alny jest w tym okresie spadek udziału kapitału własnego w strukturze pasywów ogółem w małych przedsi biorstwach. Wiedz c, e mo liwo ci pozyskania kapitału obcego s bardzo ograniczone wiadczy to o pogarszaj cej si kondycji tych podmiotów. Tabela 3 Udział kapitału własnego w strukturze ródeł finansowania przedsi biorstw małych i rednich w Polsce w latach 1998-2002 Wyszczególnienie 1998 1999 2000 2001 2002 Małe 46,6% 41,5% 40,9% 39,4% 42,3% rednie 52,5% 48,0% 48,4% 49,5% 50,6% ródło: opracowanie własne na podstawie „Bilansowe wyniki podmiotów gospodarczych” z lat 1998 – 2002, GUS, Warszawa Inaczej rzecz si ma w przypadku przedsi biorstw rednich, które od roku 2000 systematycznie poprawiaj swoj sytuacj . Tym niemniej rokiem przełomowym był rok 2002, kiedy to wyra nie wzrósł udział kapitału własnego w pasywach małych firm. Było to zbie ne ze zwi kszeniem wypracowanego przez małe przedsi biorstwa PKB. W 2002 r. sektor MSP wypracował 48,6% PKB. Małe podmioty wypracowały 40,5% PKB wobec 39,3% w 2001 r8. Zmniejszenie si bezpo rednich inwestycji zagranicznych w Polsce z 7,15 mld USD w 2001 r. w porównaniu do 10,6 mld USD w roku 2000 miało dodatkowo wpływ na zmniejszenie si popytu na ró nego rodzaju dobra i usługi wytwarzane przez przedsi biorstwa z sektora MSP. 7 dla przedsi biorstw zatrudniaj cych powy ej 9 osób, tj. obj tych obowi zkiem sprawozdawczym w zakresie F01 8 szerzej G. Goł biowski, M. Smoli ska „Analiza struktury ródeł finansowania MSP w Polsce”, Zeszyt Naukowy nr 17/2004 Wy szej Szkoły Ekonomiczno-Informatycznej w Warszawie 4 w: Monografie i opracowania pt. Finanse przedsi biorstwa, red. J.Ostaszewski, SGH 2005 St d uzasadniona jest teza, e wraz z pogarszaniem si sytuacji gospodarczej kraju, w pierwszej kolejno ci obserwowa mo na trudno ci w działaniu mikro i małych podmiotów. Udział zatrudnionych w MSP do ogółu pracuj cych w latach 1989-2001 systematycznie wzrastał (46,1% w 1994 r.; 62,2% w 2001 r.), stabilizuj c si ostatnio gdzie na poziomie około 63%9. Jest to poziom zbli ony do poziomu obserwowanego w wysoko rozwini tych krajach wiata. Tabela 4 Zatrudnienia w MSP w stosunku do ogółu zatrudnionych w wybranych krajach Pa stwo Udział Belgia 69,25% Finlandia 59,15% Francja 62,67% Hiszpania 74,95% Japonia 74,13% Kanada 58,58% Niemcy 70,36% Portugalia 81,55% USA 52,54% Włochy 73% ródło: opracowanie na podstawie T. Beck, A. Demirguc-Kunt, R. Levine „Small and Medium Enterprises, Growth and Poverty: Cross-Country Evidence” Working Paper No. 3178, World Bank 2003 Najni szy odsetek osób zatrudnionych w sektorze MSP wyst puje w Azerbejd anie 5,34%, na Ukrainie 5,38% oraz w Albanii 9,49%10. Pomimo wzrostu udziału zatrudnionych w MSP w Polsce, w grupie zatrudnionych w tym sektorze zachodziły interesuj ce zmiany. Zmiany te były zwi zane z powstrzymaniem intensywnego wzrostu przedsi biorstw z sektora MSP odnotowywanego mniej wi cej od 1999 r. W 2001 r. zauwa alne było masowe przechodzenie firm z grupy rednich do małych przez fakt zmniejszenia zatrudnienia. St d mi dzy ko cem lat 1999 i 2000 liczba pracuj cych w przedsi biorstwach rednich spadła o około 7 000 osób, podczas gdy mi dzy ko cem lat 2000 i 2001, a o ponad 101 000 osób11. W konsekwencji w 2002 r. zaobserwowa mo na wzrost liczby pracuj cych w małych przedsi biorstwach o 3,1% w stosunku do roku 9 S. Jankiewicz „Wspieranie rozwoju małych i rednich przedsi biorstw jako priorytet polityki gospodarczej” Wydawnictwo AE w Poznaniu, Pozna 2004, s. 42 10 T. Beck, A. Demirguc-Kunt, R. Levine „Small and Medium Enterprises, Growth and Poverty: Cross-Country Evidence” Working Paper No. 3178, World Bank 2003, Tabela 1 11 w liczbie zatrudnionych w MSP uwzgl dnione s osoby pracuj ce w przedsi biorstwach sektora publicznego i prywatnego (tworz go nast puj ce sekcje: górnictwo i kopalnictwo, przetwórstwo przemysłowe, wytwarzanie i zaopatrywanie w energi elektryczn , gaz i wod , budownictwo, handel i naprawy, hotele i restauracje, transport, gospodarka magazynowa i ł czno , po rednictwo finansowe, obsługa nieruchomo ci i firm; nauka oraz pozostała działalno usługowa, komunalna, socjalna i indywidualna. 5 w: Monografie i opracowania pt. Finanse przedsi biorstwa, red. J.Ostaszewski, SGH 2005 poprzedniego. Ten sam rok przyniósł zal ki zmian, tj. w przedsi biorstwach du ych i rednich nast pił wprawdzie jeszcze spadek zatrudnionych, ale ta dynamika zdecydowanie si zmniejszyła12. Jako ciekawostk warto poda fakt, e wzrost liczby pracuj cych na koniec 2001 r. obserwowany był tylko w trzech sekcjach: Administracji publicznej (o 10,4%), Obsłudze nieruchomo ci i firm; nauce (o 3,6% w tym w firmach małych wzrost o 7,3%, a w rednich spadek o 3,7%) oraz Po rednictwie finansowym (o 1,1% w tym w firmach małych wzrost o 13,3% a w rednich wzrost o 10,6%)13. Podsumowanie Udział rodzaju przedsi biorstw (małych i rednich) w strukturze MSP ewoluuje w zale no ci od sytuacji rynkowej. Przy pogarszaj cej si sytuacji gospodarczej kraju, cz mikro i małych przedsi biorstw upada, ale w tym samym czasie na skutek restrukturyzacji w rednich firmach, cz z nich przechodzi do grupy małych. St d liczba małych przed- si biorstw jest wzgl dnie stabilna lub nawet ostatnio w Polsce wykazuj ce relatywny wzrost udziału mikro i małych podmiotów w strukturze MSP w ogóle. Wynika to najprawdopodobniej z obserwowanej w Polsce sytuacji nakładania si dwóch efektów. Po pierwsze zmian struktury podmiotów działaj cych na rynku na skutek procesów transformacji gospodarki, a po drugie z restrukturyzacji dokonuj cej si w rednich i du ych przedsi biorstwach, czego przyczyn była obserwowana w latach 1998-2002 recesja gospodarcza. Efektem tych działa , tak jak powiedziano wcze niej, jest wzrost liczby mikro i małych podmiotów i osi gni cie pułapu obserwowanego w rozwini tych gospodarkach wiata. W konsekwencji najwi ksze zmiany ilo ciowe mo na odnotowa w ród przed- si biorstw rednich i du ych. Tym niemniej w tej grupie, z jednej strony, istniej wi ksze rezerwy kapitałowe, ale z drugiej strony s to przedsi biorstwa mniej elastyczne i maj ce wi ksze trudno ci w dostosowaniu si do zmieniaj cej si rzeczywisto ci gospodarczej. Z tego punktu widzenia efekty ich działania nie s zazwyczaj natychmiast kojarzone ze zmieniaj cymi si warunkami gospodarowania. Tak jak ju wspomniałem, wynika to z mniejszej elastyczno ci, której znowu przyczyn jest m.in. odkładanie w czasie efektów nakładów inwestycyjnych i znacznie pó niejszych ni w przedsi biorstwach małych efektów realizacji działa dostosowawczych. Do paradoksalnie ale wła nie z tego powodu du e podmioty mog by filarem, który podtrzymuje wielk konstrukcj gospodarcz i „byle podmuch” nie 12 13 Raport o stanie sektora małych i rednich przedsi biorstw w Polsce w latach 2002-2003, PARP 2004, s. 37 Raport o stanie sektora małych i rednich przedsi biorstw w Polsce w latach 2001-2002, PARP 2003, s. 35-37 6 w: Monografie i opracowania pt. Finanse przedsi biorstwa, red. J.Ostaszewski, SGH 2005 jest w stanie go przewróci . Dlatego te w teorii przyj ło si mówi , e o sile gospodarki decyduj wielkie koncerny, w których dłu ej czeka si na efekty inwestycyjne i restrukturyzacyjne, ale jednocze nie s to przedsi biorstwa, które podejmuj te wi ksze ryzyko. Dla przykładu, w Polsce w pierwszym półroczu 2004 r., czyli w okresie oczekiwania poprawy koniunktury (przyspieszenia gospodarczego) nakłady inwestycyjne du ych przedsi biorstw wzrosły o 9%, za w całej gospodarce zwi kszyły si tylko o 3,4%. Z tego wynika, e przedsi biorstwa z sektora MSP oceniły ryzyko inwestycyjne, które znajduje si , jak dla nich, jeszcze na zbyt wysokim poziomie14. St d miejsce i rola MSP w łagodzeniu symptomów pogorszenia si koniunktury, z jednej strony oraz wprowadzania gospodarki na wła ciwe obroty z drugiej, jest inna. S one bardziej nara one na ryzyko upadło ci, lecz jednocze nie dzi ki du o wi kszej elastyczno ci działania mog znacznie szybciej odbudowa utracone pozycje. Ponadto, MSP inwestuj przede wszystkim w popraw konkurencyjno ci. To oznacza, e nie akumulacja kapitału rzeczowego (inwestycje w potencjał wytwórczy) ma dla nich pierwszorz dne znaczenie, a wzrost efektywno ci wykorzystania tych czynników (zarówno rzeczowych jak i kapitału ludzkiego). Miejsce i znaczenie małych i rednich przedsi biorstw nie jest funkcj ich potencjału inwestycyjnego. Potencjał ten w przedsi biorstwach z sektora MSP jest znacznie mniejszy ni w sektorze du ych przedsi biorstw równie w rozwini tych krajach wiata. Jak si okazuje, znaczenie MSP zwi zane jest przede wszystkim z ich rol w kształtowaniu optymalnej dla wzrostu gospodarczego dystrybucji dochodów. To wła nie MSP s podstaw do kształtowania si , tzw. klasy redniej. Ta za , generuje popyt na wy szej jako ci produkty i usługi co prowadzi do wzrostu gospodarczego15. Pomimo osi gni cia porównywalnych wska ników z pa stwami rozwini tymi w zakresie ró nych obszarów działania MSP, proces dalszej restrukturyzacji nie powinien zosta zaniechany. Obserwowany na wiecie trend ł czenia zasobów i funkcji, w Polsce powinien si zintensyfikowa . W sektorze MSP mieli my u nas na ogół do czynienia z sytuacj raczej odwrotn , tj. dzieleniem i wydzielaniem z przedsi biorstw mniejszych cz ci z uwagi na lepsz kontrole kosztów (w tym podatkowych)16. Wraz ze zmianami podatkowymi i wydaje si nieuchronnemu pod aniu w kierunku opodatkowania liniowego, ten ostatni argument, szczególnie w aspekcie podatkowym, nie powinien by ju brany pod uwag . St d niejako 14 L. Pietrewicz „Motor czy hamulec wzrostu” Rzeczpospolita z 25-26 wrze nia 2004 r. szerzej L. Pietrewicz, op. cit. 16 Por. G. Goł biowski „Próba analizy systemu opodatkowania MSP w Polsce” Studia i Prace Kolegium Zarz dzania i Finansów SGH, Zeszyt Naukowy nr 42 z 2004 r. 15 7 w: Monografie i opracowania pt. Finanse przedsi biorstwa, red. J.Ostaszewski, SGH 2005 naturalnym powinien by wzrost efektywno ci i konkurencyjno ci działania przez poszukiwanie mo liwo ci prowadzenia wspólnych prac badawczo-rozwojowych, tworzenia wspólnych kanałów dystrybucji, czy te prawno-organizacyjnego ł czenia si przedsi - biorstw. Innym ci gle aktualnym czynnikiem zmian powinno by zaanga owanie si wiata zewn trznego, rozumianego czasem paradoksalnie, szczególnie w kontek cie takiego podmiotu jak pa stwo, jako zwi kszenie wolno ci gospodarczej i stabilizacj , tj. wprowadzenie np. jednego jasnego i niepodlegaj cego ci głym zmianom systemu podatkowego. Z drugiej strony istniej ci gle wi ksze oczekiwania w stosunku do instytucji bankowych, których rola i zaanga owanie powinny by wi ksze. Stosunkowo rzadko przedsi biorstwa wprowadzaj ce zmiany znajduj si w tak dobrej sytuacji finansowej, by poradzi sobie bez zewn trznego wsparcia. Restrukturyzacja oznacza zazwyczaj konieczno korzystania z kredytów ban- kowych lub wsparcia innych instytucji finansowych. Wymaga to zmiany postaw obu stron17. Problem ten jest szczególnie dotkliwy w przedsi biorstwach z sektora MSP. Nawi zuj c do zaprezentowanych we wprowadzeniu teorii, nale y stwierdzi , e na rynku współistniej przedsi biorstwa o ró nej wielko ci i ró nej skali działania. Nie jest mo liwe doprowadzenie do wyeliminowania jakiej z grup przedsi biorstw małych, rednich czy du ych. St d nale y stwierdzi , e ka dy rodzaj przedsi biorstwa znajdzie na rynku swoje miejsce. W wietle tego stwierdzenia, a tak e patrz c na problem współistnienia przedsi biorstw na rynku z punktu widzenia efektywno ci ich działania, interesuj ce wydaj si wyniki bada dotycz ce tzw. efektu małych b d du ych spółek. W pewnym uproszczeniu chodzi o osi ganie ponadprzeci tnych zysków przez inwestorów giełdowych konstruuj cych swój portfel akcji według kryterium wielko ci podmiotu, co zwi zane jest z lepszymi wynikami finansowymi osi ganymi przez małe b d du e spółki. Wyniki bada S. Urba skiego sugeruj wyst powanie efektu małych spółek w Polsce w okresie obj tym badaniem, tj. 1996200218. Badania te wykazały, e spółki pozwalaj ce na uzyskanie ponadprzeci tnych zysków charakteryzowały si niskimi warto ciami wska ników P/E oraz P/BV. Jednocze nie badania rozkładów warto ci kapitalizacji, MV (market value) walorów, na pocz tku okresów inwestycyjnych wykazały, e fundamentalnie najlepsze wybrane spółki wchodz ce w skład portfeli testowych okazały si by spółkami o istotnie niskiej kapitalizacji spo ród spółek 17 szerzej J. Pasieczny „Restrukturyzacja polskich przedsi biorstw – uwarunkowania i kierunki zmian” Przegl d Organizacji nr 5/2001 r. 18 S. Urba ski „Symulacje inwestycji giełdowych w papiery warto ciowe; ocena walorów generuj cych ponadprzeci tne stopy zwrotu na GPW w Warszawie ” w: Prace Naukowe AE we Wrocławiu nr 1042 z 2004 r. 8 w: Monografie i opracowania pt. Finanse przedsi biorstwa, red. J.Ostaszewski, SGH 2005 portfela rynkowego. Badania S. Urba skiego nie neguj wprawdzie wyst powania w Polsce efektu du ych spółek19, ale poddaj go w w tpliwo . 19 Tak wynika z bada przeprowadzonych na rynku ameryka skim, brytyjskim i polskim w latach dziewi dziesi tych. Szerzej: J. Czekaj, M. Wo , J. arnowski „Efektywno giełdowego rynku akcji w Polsce” PWN Warszawa 2001 9 w: Monografie i opracowania pt. Finanse przedsi biorstwa, red. J.Ostaszewski, SGH 2005 Bibliografia 1. A. B kiewicz „Mała firma – du y problem? Ewolucja podej cia do małych przedsi biorstw w krajach rozwijaj cych si ”, Ekonomista nr 4 z 2003 r. 2. T. Beck, A. Demirguc-Kunt, R. Levine „Small and Medium Enterprises, Growth and Poverty: Cross-Country Evidence” Working Paper No. 3178, World Bank 2003 3. J. Czekaj, M. Wo , J. arnowski „Efektywno giełdowego rynku akcji w Polsce” PWN Warszawa 2001 4. G. Goł biowski „Próba analizy systemu opodatkowania MSP w Polsce” Studia i Prace Kolegium Zarz dzania i Finansów SGH, Zeszyt Naukowy nr 42 z 2004 r. 5. G. Goł biowski, M. Smoli ska „Analiza struktury ródeł finansowania MSP w Polsce”, Zeszyt Naukowy nr 17/2004 Wy szej Szkoły Ekonomiczno-Informatycznej w Warszawie 6. S. Jankiewicz „Wspieranie rozwoju małych i rednich przedsi biorstw jako priorytet polityki gospodarczej” Wydawnictwo AE w Poznaniu, Pozna 2004 7. K. Krajewski „Determinanty rozwoju małych i rednich przedsi biorstw w Polsce” http://www.medianet.pl/~multikra/krajewsk.htm (11 luty 2005 r.) 8. E. Mroczek Konkurencyjno małych i rednich przedsi biorstw w gospodarce rynkowej“ Przegl d Organizacji 4/1998 9. J. Pasieczny „Restrukturyzacja polskich przedsi biorstw – uwarunkowania i kierunki zmian” Przegl d Organizacji nr 5/2001 r. 10. L. Pietrewicz „Motor czy hamulec wzrostu” Rzeczpospolita z 25-26 wrze nia 2004 r. 11. Raport o stanie sektora małych i rednich przedsi biorstw w Polsce w latach 20012002, PARP 2003 12. Raport o stanie sektora małych i rednich przedsi biorstw w Polsce w latach 20022003, PARP 2004 13. S. Seibert „Strategische Erfolgsfaktoren in mittleren Unternehmen”, Frankfurt a. M. 1987 14. S. Urba ski „Symulacje inwestycji giełdowych w papiery warto ciowe; ocena walorów generuj cych ponadprzeci tne stopy zwrotu na GPW w Warszawie ” w: Prace Naukowe AE we Wrocławiu nr 1042 z 2004 r. 15. P. Wieczorek „Sektor małych i rednich przedsi biorstw w obliczu integracji Polski z Uni Europejsk ” Kontrola Pa stwowa nr 4/2003 16. J. Wo „Korzy ci z dualizmu gospodarki rynkowej – małe i rednie przedsi biorstwa a wielkie korporacje”, Zeszyty Naukowe Wy szej Szkoły Bankowej w Poznaniu, nr 12/1999 10
