praca magisterska
advertisement
x60ZWIˇZEK ALKOHOLU I NARKOTYKÓW Z PRZESTĘPCZO¦CIˇ NIELETNICH Przestępczo¶ć jako zjawisko społeczne jest ¶ci¶le powi±zane z głównymi tendencjami rozwoju organizmów społecznych nie tylko w wymiarze krajowym ale również globalnym, a jej charakter odzwierciedla „ducha epoki”. Jest więc po czę¶ci uwarunkowana rozwojem cywilizacyjnym i poziomem materialnego życia ludzko¶ci, charakterem stosunków i instytucji społecznych, wzajemnym oddziaływaniem układów ideologicznych i systemów moralnych, stylów życia oraz wieloma nieuchwytnymi na bież±co czynnikami specyficznymi dla wydzielonych odcinków czasowych. Odcinki te wyznaczane s± ważnymi dla ludzko¶ci wydarzeniami. Spojrzenie na przestępczo¶ć końca XX wieku ujawnia jedn± z najbardziej niepokoj±cych tendencji, a mianowicie systematyczne obniżanie się dolnej granicy wiekowej popełniania najgroĽniejszych przestępstw (przeciwko życiu i zdrowiu). W wielu krajach, również w Polsce, już od wielu lat zauważa się obniżanie tej granicy do okresu okre¶lanego jako „dzieciństwo”, bez względu na kulturowe wyznaczniki periodyzacji rozwoju psychofizycznego człowieka. Dane z roku 1996 jednoznacznie potwierdzaj± ¶wiatow± tendencję obniżania się dolnej granicy wiekowej nieletnich przestępców. Granica ta wynosi 13 lat.Przestępczo¶ć młodzieży od kilkudziesięciu lat jest przedmiotem szczególnego zainteresowania kryminologów. Wynika to z trzech przesłanek:uwrażliwienia społecznego na wykolejenie młodego pokolenia ,nadziei resocjalizacyjnych zwi±zanych z niższym stopniem demoralizacji młodzieży,możliwo¶ci precyzyjniejszego niż w przypadku dorosłych okre¶lenia genezy zachowań przestępczych.Pojęcie przestępczo¶ci nieletnich jest pojęciem prawnym i kryminologicznym. Nie jest jednak pojęciem jednoznacznym. Wynika to z różnych kryteriów okre¶lania podstawowych cech tego pojęcia, tzn. granicy wieku osoby, któr± okre¶la się jako „nieletni±”, oraz katalogu czynów i zachowań uważanych za przestępstwo. Obowi±zuj±cy w Polsce system postępowania z nieletnimi uregulowany jest przede wszystkim przepisami ustawy z 26 paĽdziernika 1982 roku o postępowaniu w sprawach nieletnich. Zgodnie z art.1 &1 i art.2 przepisy stosuje się w/c nieletnich:w wieku do 18 lat, wykazuj±cych przejawy demoralizacji,którzy dopu¶cili się czynu karalnego po ukończeniu 13 lat, a przed ukończeniem 17 lat,do lat 21 w zakresie wykonywania orzeczonych w/c nich ¶rodków wychowawczych i poprawczych. Przedmiotem rozważań w tej pracy s± nieletni, którzy popełnili czyny karalne pod wpływem ¶rodków odurzaj±cych takich jak alkohol i narkotyki.Z kryminologicznego punktu widzenia alkohol uważany jest od dawna za czynnik wysoce kryminogenny. Potwierdzaj± to dane statystyczne. Wiele przestępstw popełniaj± sprawcy będ±cy pod wpływem alkoholu. Do¶wiadczenia policjantów pozwalaj± wyci±gn±ć jeszcze inny wniosek: do wielu przestępstw nie doszłoby, gdyby sprawcy nie byli pod wpływem alkoholu.O dłużej szkodliwo¶ci nadmiernej ilo¶ci alkoholu dla zdrowia ludzkiego ¶wiadcz± liczne badania. Dowodz± one, że wprowadzony do organizmu człowieka wpływa na jego o¶rodkowy układ nerwowy. Oddziałuj±c na korę mózgow±, powoduje ograniczenie sprawno¶ci funkcjonowania wyższych o¶rodków nerwowych. Spożycie nadmiernej ilo¶ci alkoholu prowadzi do porażenia o¶rodkowego układu nerwowego człowieka i zaburzeń w organizmie. W okre¶lonych warunkach sytuacyjno – ¶rodowiskowych i w zależno¶ci od indywidualnych cech osoby pij±cej wyzwala często skłonno¶ci agresywne. Dlatego też zagadnienia alkoholizmu s± rozważane przez kryminologów na płaszczyĽnie socjo - kulturowych czynników przyczynowych przestępczo¶ci.Duży wpływ na spożywanie przez nieletnich alkoholu ma jego dostępno¶ć i łatwo¶ć zakupu. Bardzo często zdarza się też, że zakupu takiego dokonuj± dla nieletnich doro¶li, czasami za drobn± opłat± ale najczę¶ciej bezinteresownie. Innym czynnikiem powoduj±cym sięganie przez nieletnich po alkohol jest reklama w ¶rodkach masowego przekazu i na billboardach (rodzaj „ukrytej reklamy”) przedstawiaj±ca piwo jako napój dla młodzieży. Często rodzice traktuj± fakt picia piwa jako „mniejsze zło” i wol±, kiedy ich dzieci pij± piwo, niż wódkę lub miałyby zażywać narkotyki. Nie zdaj± sobie sprawy z tego, że piwo jest najczę¶ciej tylko wstępem do do¶wiadczeń z mocniejszymi używkami.O rozmiarach zjawiska alkoholizowania się w¶ród dzieci i młodzieży ¶wiadczy liczba nieletnich zatrzymanych w izbach wytrzeĽwień. W 1996 roku zatrzymano 7662 nieletnich, w tym 393 dziewczęta. W 1999 roku policja ujawniła 2936 nieletnich uzależnionych od alkoholu. Do wytrzeĽwienia zatrzymano 7316 nieletnich. Liczba ta nie obejmuje grupy nieletnich, będ±cych pod wpływem alkoholu i przekazanych pod opiekę rodzicom. Wymowa tych liczb jest jednoznaczna, nawet jeżeli mamy do czynienia z danymi niepełnymi (przypadki ujawnione) to i tak s± one przerażaj±ce. Corocznie możemy obserwować wzrost nieletnich popełniaj±cych czyn karalny pod wpływem alkoholu. W roku 1996 nietrzeĽwe osoby nieletnie stanowiły 15,2% na 45,6% nietrzeĽwych podejrzanych o przestępstwa. Alkohol był dominuj±cym czynnikiem motywuj±cym przestępstwa gwałtowne: zabójstwa, uszkodzenie ciała, bójki i pobicia, zgwałcenia, napa¶ć na funkcjonariusza porz±dku publicznego. W roku 1999 udział w najcięższych kategoriach przestępstw nietrzeĽwych nieletnich sprawców wyniósł 25,8% w przypadku zabójstw i 19,4% w zgwałceniach. Wg analiz Komendy Głównej Policji głównymi czynnikami maj±cymi wpływ na szerzenie się zjawiska pijaństwa i przestępczo¶ci pod wpływem alkoholu s±:bezrobocie i wi±ż±ca się z tym pauperyzacja rodzin,brak perspektyw tworzenia nowych miejsc pracy, szczególnie dla absolwentów szkół,zbyt duża liczba placówek handluj±cych alkoholem i nie przestrzegaj±cych zasad jego sprzedaży,zaniżona ¶wiadomo¶ć społeczna dotycz±ca szkodliwo¶ci alkoholu i brak podstawowej wiedzy o uzależnieniach,wieloletnie zaniedbania w zakresie profilaktyki alkoholowej,nieprzestrzeganie zakazów sprzedaży alkoholu osobom nieletnim i nietrzeĽwym,zanik autorytetów moralnych oraz rozluĽnienie dyscypliny społecznej, zwłaszcza w¶ród młodzieży,przejmowanie negatywnych wzorców zachowań z przekazów multimedialnych,wpływ reklamy, promocji i innych działań utrwalaj±cych i wzmacniaj±cych w młodych ludziach przekonania o powszechno¶ci picia napojów alkoholowych np.: piwa.Picie alkoholu przez nieletnich to zjawisko, którego nie da się całkowicie wyeliminować. Możliwe i wręcz konieczne jest natomiast ograniczenie tej patologii. Jednak żadna choćby najlepiej przeprowadzona akcja propagandowa, żadne skomasowane działania edukacyjne skierowane na dzieci nie zast±pi± zdrowego rozs±dku i rozwagi dorosłych (rodziców, wychowawców, sprzedawców alkoholu).Maj±c na uwadze poprawę sytuacji I Zastępca Komendanta Głównego Policji nadinsp. I. Wachowski 29.VI.99. roku zobowi±zał pisemnie komendantów wojewódzkich do podjęcia stosownych działań. W skali kraju Policja w 232 przypadkach wyst±piła do wła¶ciwych organów o cofnięcie koncesji na sprzedaż i wyszynk alkoholu. W zakresie przeciwdziałania alkoholizmowi Policja w 1999 roku przeprowadziła 9063 akcji. Izolowała 60 486 nietrzeĽwych z miejsc publicznych w tym nieletnich 5044: chłopców 4859 i dziewcz±t 185. Ujawniła 8753 nietrzeĽwych nieletnich i wszczęła 129 postępowań o rozpijanie małoletnich.Głównym sprzymierzeńcem policji w walce ze zjawiskiem alkoholizmu w¶ród nieletnich jest Państwowa Agencja Rozwi±zywania Problemów Alkoholowych. Ponadto policja współpracuje z komisjami ds. rozwi±zywania problemów alkoholowych, poradniami AA i innymi podmiotami. Policja rejestruje również dane dotycz±ce powi±zania narkomanii z innymi przejawami patologii, głównie z przestępczo¶ci±. Obiektywne uchwycenie rozmiarów narkomanii jest niemożliwe. Mimo, iż rejestry policyjne podaj± dane daleko odbiegaj±ce od rzeczywistych rozmiarów narkomanii, s± one szczególnie cenne, gdyż obejmuj± przypadki zweryfikowane i pozwalaj± na uchwycenie dynamiki tego zjawiska.Historia narkotyków sięga pocz±tków cywilizacji. Współczesna narkomania wi±że się ze zmianami obyczajowymi i kulturowymi w Ameryce i Europie w latach 50–tych i 60-tych. Do Polski fala narkomanii dotarła na przełomie lat 60-tych i 70-tych. Opierała się głównie na rodzimej produkcji ¶rodków opartych o słomę makow±, czy też wdychaniu różnego rodzaju klejów. Przypadki uzależnienia od narkotyków w tym okresie zdarzały się rzadko i nie miały większego znaczenia społecznego. Dopiero transformacja społeczno – polityczna rozpoczęta w 1989 roku oraz zwi±zane z ni± stopniowe otwieranie granic i rynku na towary sprowadzane legalnie i nielegalnie – w tym także narkotyki były główn± przyczyn± rozwoju narkomanii w Polsce.Rozwój przestępczo¶ci, w tym powstawanie zorganizowanych grup przestępczych oraz pogoń za łatwym zyskiem spowodowało wprowadzanie do sprzedaży nowych na naszym rynku ¶rodków narkotycznych. Zdobywano nowych klientów przez promowanie narkotyków w ¶rodowiskach dzieci i młodzieży (szkoły, kluby) oraz nieodpłatne ich rozdawanie. Zorganizowane grupy przestępcze rozprowadzaj± narkotyki przez dealerów wywodz±cych się z kręgów młodzieży, zapewniaj±c sobie w ten sposób swobodny dostęp do szkół. Handel odbywa się również za po¶rednictwem osób uzależnionych, które s± szczególnie zdeterminowane ponieważ za zrealizowane transakcje otrzymuj± niezbędn± dla ich funkcjonowania dawkę narkotyków.Narkomania jest zjawiskiem powodowanym przez wiele czynników. Przyczyny doprowadzaj±ce do zażywania ¶rodków odurzaj±cych s± zróżnicowane st±d brak jest jednolitego schematu wyja¶niaj±cego to narastaj±ce zjawisko. Powszechnie przyczynowo¶ć tę upatruje się w czynnikach społecznych, kulturowych i sferze psychologicznej osób odurzaj±cych się. O powstaniu nałogu decyduje niejeden czynnik, ale cały ich splot powstały w okre¶lonych warunkach ¶rodowiskowych.Narkomania jest niepokoj±cym objawem trudno¶ci dojrzewania psychospołecznego, zwłaszcza emocjonalnego młodych ludzi, oraz ich nieprzystosowania społecznego a narkotyk ¶rodkiem do przeżywania sztucznie wywołanych emocji, sposobem na oderwanie się od zimnej i obojętnej rzeczywisto¶ci. W roku 1996 agendy policyjne rejestrowały 2212 nieletnich narkomanów. Wielu z tych nieletnich weszło na drogę przestępcz±. Policja ustaliła, że z ogólnej liczby nieletnich podejrzanych o przestępstwa 0,7% dokonało czynu niezgodnego z prawem po zażyciu ¶rodków odurzaj±cych (0,2% po zażyciu narkotyku). Najczę¶ciej (114 przypadków) pod wpływem narkotyków nieletni dokonali kradzieży z włamaniem i kradzieży mienia prywatnego (przy czy w 37 przypadkach była to kradzież zuchwała) oraz rabunki i wymuszenia (13). Zdarzały się też przypadki uszkodzenia ciała i pobić (18 przypadków).Przestępczo¶ć zwi±zana z narkomani± wykazuje tendencję wzrostow±, a jej nasilenie następuje wraz z utrudnieniami w dostępie do narkotyków i utrwalaniem się psychologicznych cech osobowo¶ci osób uzależnionych. Poniższa tabelka przedstawia przestępczo¶ć nieletnich zwi±zan± z Ustaw± o przeciwdziałaniu narkomanii. Przeanalizowanie danych pokazuje znaczne tendencje wzrostowe zarówno liczby nieletnich dokonuj±cych czynów zwi±zanych z wymienion± Ustaw±, jak i liczby podejrzanych, w tym również nieletnich. Kwalifikacja prawna Czyny nieletnich % do ogółu stwierdzonych Podejrzani W tym nieletni Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii z 24.04.1997r. 1998 rok 2954 18,0 5018 743 1999 rok 3554 22,7 4777 954 WskaĽnik dynamiki 120,3% 126,11% 95,2% 128,4% Poza tym dane z lat 1998 i 1999 pokazuj± , przy malej±cej tendencji ogółu przestępstw stwierdzonych zwi±zanych z Ustaw± o przeciwdziałaniu narkomanii (spadek o 4,89% tzn. z 16 432 przestępstw w 1998 roku do 15 628 w roku 1999) w całym kraju zauważa się wzrost „narkotykowych” czynów nieletnich z 2954 w 1998 roku do 3554 w roku 1999 (wzrost o 20,31%).Największe nasilenie zjawiska narkomanii ma miejsce w aglomeracjach wielkomiejskich lub województwach przygranicznych. Jednak wspólne dla wszystkich rejonów s± miejsca, gdzie młodzież ma możliwo¶ć zetkn±ć się z narkomanami lub dealerami i nabyć ¶rodki odurzaj±ce (puby, szkoły, salony gier, dyskoteki, na koncertach). W 1999 roku ogółem dokonano 468 czynów dotycz±cych wprowadzenia do obrotu ¶rodków odurzaj±cych lub substancji psychotropowych. Czynów tych dokonało 72 nieletnich z których 68 uczyło się. Zdecydowan± większo¶ć czynów popełniono w mie¶cie (457 czynów; 97,65%), indywidualnie (457 czynów; 97,65%), w znacznej mniejszo¶ci przez 2 osoby (9 czynów; 1,92%). Stwierdzono również, że 2 nieletnich karanych było za podobne czyny. W stosunku do jednego nieletniego zastosowano ¶rodek zapobiegawczy – umieszczono go w placówce o¶wiatowo-wychowawczej. Czynów dotycz±cych udzielania lub nakłaniania do użycia ¶rodków odurzaj±cych lub substancji psychotropowych stwierdzono 1563, popełnionych przez 363 nieletnich, z których 18 nie uczyło się. W znacznej większo¶ci czyny te były dokonywane indywidualnie (1527) i w mie¶cie (1476). W¶ród sprawców 9 osób było karanych za inne czyny, w stosunku do 4 osób zastosowano ¶rodki wychowawcze, jedn± osobę umieszczono w schronisku dla nieletnich, pozostałe 3 osoby w placówkach o¶wiatowo-wychowawczych.W 1999 roku zanotowano również 947 czynów dotycz±cych udzielenia lub nakłaniania do użycia ¶rodków odurzaj±cych lub substancji psychotropowych dla osi±gnięcia korzy¶ci maj±tkowych lub osobistych, popełnionych przez 178 nieletnich. Za czyny te ukaranych zostało 5 nieletnich. Czynów dotycz±cych posiadania ¶rodków odurzaj±cych lub substancji psychotropowych ujawniono 410, popełnionych przez 277 nieletnich, z których 249 uczyło się. Zjawisko narkomanii oraz tzw. Zagrożenie przestępczo¶ci± narkotykow± wykazuje tendencje wzrostowe. Szczególnie niepokoj±ce jest narastanie zagrożenia narkomani± w¶ród młodzieży oraz stałe obniżanie się granicy wieku podejmowania kontaktów ze ¶rodkami uzależniaj±cymi. O skali i rozpowszechnianiu się zjawiska narkomanii ¶wiadczy fakt, że 10 nieletnich, którzy popełnili czyn z Ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii, nie miały ukończonych 13 lat. Narkomania jest przyczyn± wielu negatywnych zachowań. Zjawisko to ma charakter rozwojowy o następuj±cych tendencjach:wzrost liczby uzależnionych, w tym nieletnichnarastaj±cy grupowy charakter odurzania się i różnorodno¶ć zażywanych ¶rodkówdynamiczny rozwój biznesu narkotykowego i przestępczo¶ci zwi±zanej z zażywaniem ¶rodków odurzaj±cych wzrost wpływu przestępstw zwi±zanych z narkomani± na ogólny stan bezpieczeństwa i porz±dku publicznego.Do głównych zadań Policji okre¶lonych w Ustawie o zapobieganiu narkomanii należy ¶ciganie przestępstw z niej wynikaj±cych. Oprócz tych zadań, za równie ważne przyjęto realizację społecznych oczekiwań w zakresie szeroko rozumianej problematyki zapobiegania narkomanii. Wyróżnić tu możemy przede wszystkim współpracę ze szkołami i rodzicami. Tylko szeroko stosowana profilaktyka, tzn. zapewnienie odpowiedniej opieki, wychowania, organizacji czasu wolnego oraz wzorców moralnych, a także wzmocnienie funkcji wychowawczej rodziny i szkoły może zjawisko rozszerzania narkomanii w¶ród dzieci i młodzieży ograniczyć.
