Udział płynów w żywieniu wybranej grupy gimnazjalistów a skład
advertisement
Łoboda Probl HigD,Epidemiol Gawęcki J. 2011, Udział92(1): płynów 83-88 w żywieniu wybranej grupy gimnazjalistów a skład ich ciała 83 Udział płynów w żywieniu wybranej grupy gimnazjalistów a skład ich ciała Intake of liquids in the diet of a chosen group of teenagers and their body content Dorota Łoboda 1/, Jan Gawęcki 2/ 1/ 2/ Zakład Gastronomii i Żywienia Człowieka, Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy Katedra Higieny Żywienia Człowieka, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu Wstęp. Ważnym elementem diety są spożywane płyny, będące dla organizmu głównym źródłem wody. Szczególne miejsce zajmują wśród nich napoje bezalkoholowe, dostępne w bardzo szerokim asortymencie, od wód mineralnych, przez soki owocowe i warzywne, napoje chłodzące i napoje mleczne, po kawę i herbatę. Poza wodą mogą one zawierać znaczące ilości składników odżywczych, zarówno pożądanych, jak i tych, których spożycie zaleca się ograniczać (cukry, sód, fosfor). Niewłaściwa struktura i poziom spożycia płynów przez dzieci i młodzież mogą mieć wpływ na ich rozwój fizyczny. Cel. Ocena zwyczajów dotyczących konsumpcji płynów oraz ilości wody, cukrów i energii dostarczanych do organizmu z napojami spożywanymi przez gimnazjalistów, w powiązaniu z analizą ich składu ciała. Materiał i metody. Badaniami objęto 54 uczniów gimnazjum sportowego i 54 uczniów zwykłego gimnazjum (35 dziewcząt i 19 chłopców w wieku 13 lat, oraz 35 dziewcząt i 19 chłopców w wieku 15 lat), wszyscy o prawidłowych wartościach wskaźnika BMI (19-23 kg/m2). Dane dotyczące spożycia napojów zbierano metodą wywiadu przy pomocy specjalnego kwestionariusza, a skład ciała określano metodą bioimpendancji z użyciem analizatora AKERN BIA-101. Wyniki. Jako najczęściej spożywane napoje badana młodzież wymieniała herbatę i wodę mineralna oraz słodkie napoje niegazowane i gazowane, przy czym te ostatnie chłopcy preferowali znacznie bardziej niż dziewczęta. Jedynie 1/4 respondentów obu płci do często spożywanych zaliczała mleko i napoje mleczne. Dziewczęta spożywały przeciętnie mniej płynów niż chłopcy, w przypadku których ujawnił się wpływ rodzaju gimnazjum. Dziewczęta spożywając średnio 3022 ml napojów/dzień (101,5% zalecanej ich ilości), pokrywały w 122 % swoje zapotrzebowanie na wodę dostarczając 206 kcal z zawartymi w nich cukrami. W przypadku chłopców wartości te wynosiły odpowiednio: 3243 ml/dzień (91%), 101 % i 332 kcal. Wnioski. Młodzież gimnazjalna obojga płci wydaje się spożywać odpowiednie ilości płynów, choć niepokoić może wysoka częstość spożywania napojów słodzonych i niska napojów mlecznych. Płeć jest czynnikiem różnicującym spożywanie napojów słodkich. Oszacowane spożycie płynów przez badanych gimnazjalistów nie wydaje się mieć bezpośredniego związku ze składem ich ciała określonym metodą bioimpendancji. Introduction. Liquids are an important element of a diet, they are the major source of water for the body. A particular place among the liquids is taken by a wide range of non-alcoholic beverages, from mineral water, fruit and vegetable juice, cooling and dairy drinks, to coffee and tea. Apart from water they can contain a significant number of nutritional ingredients, both desirable and those which should be limited (sugar, sodium, phosphorus). Improper structure and level of the consumption of liquids by children and teenagers may influence their physical development. Aim. To evaluate the habits of teenagers in relation to the consumption of liquids and the amount of water, sugars and energy provided by drinks in relation to the body composition analysis. Materials and methods. 54 of sports students and 54 of regular students (35 girls and 19 boys aged 13 years, and 35 girls and 19 boys aged 15 years) took part in the research, all with the correct BMI (19 to 23 kg/m2). The data referring to the consumption of drinks was gathered with the use of a survey method based on a questionnaire, body composition was described by bioimpendation with the use of AKERN BIA-101 analyser. Results. The most frequently consumed drinks mentioned by teenagers included tea, mineral water and sweet non-carbonated and carbonated drinks, the latter preferred mostly by boys. Only one fourth of the respondents of both genders mentioned milk and dairy products as often consumed. On the average girls drank more liquids than boys, in their case the type of school seemed decisive. On the average girls consumed 3022 ml of beverages per day (101.5% of the suggested amount), they filled in 122% of their water requirement, simultaneously providing 206 kcal of sugars the drinks contained. In the case of boys these data were respectively: 3243 ml per day (91%), 101 % and 332 kcal. Conclusions. Teenagers of both genders seem to consume the right amount of liquids, though the frequency of drinking sweetened beverages and rare consumption of dairy products may be disquieting. Gender is a factor diversifying the intake of sweetened liquids. The measured amount of liquids consumed by teenagers does not seem to have a direct influence on the composition of their bodies, which was determined by bioimpendation. Key words: water, drinks, body composition Słowa kluczowe: woda, napoje, skład ciała © Probl Hig Epidemiol 2011, 92(1): 83-88 www.phie.pl Nadesłano: 08.10.2010 Zakwalifikowano do druku: 30.12.2010 Adres do korespondencji / Address for correspondence Mgr inż. Dorota Łoboda Zakład Gastronomii i Żywienia Człowieka, Wyższa Szkoła Gospodarki ul. Garbary 2, 85-229 Bydgoszcz 52 567 01 83, [email protected] 84 Wstęp Woda ma największy udział w składzie ciała człowieka i jest niezbędna do utrzymania homeostazy komórek, toteż odpowiednie zaopatrzenie w nią organizmu jest ważnym problemem w racjonalnym żywieniu i determinantem zdrowia [1]. Zawartość wody w organizmie człowieka zmienia się z wiekiem, różniąc się także w zależności od płci i zawartości tkanki tłuszczowej [2]. Biorąc pod uwagę, że dla człowieka szkodliwy jest zarówno nadmiar, jak i niedobór wody, jej ilości dostarczane do organizmu powinny równoważyć codzienne straty związane z wydalaniem wody w moczu, w kale, wydychaniem w postaci pary wodnej z powietrzem oraz wydzielaniem z potem przez skórę [3]. Naturalnym stymulatorem pobierania płynów jest wywołane odwodnieniem organizmu odczucie pragnienia. Odczucie to po intensywnych wysiłkach fizycznych, ekspozycji na wysokie temperatury lub dłuższym pozbawieniu wody jest na tyle silne, że domaga się niemal natychmiastowego zaspokojenia, bez zwracania większej uwagi na źródło wody. Większość aktów picia jednakże nie wiąże się bezpośrednio ze stanem dehydratacji, lecz towarzyszy spożywaniu pokarmów, a o rodzaju i ilości wypijanych płynów decydują takie czynniki, jak: dostępność i koszt produktu, jego smakowitość, indywidualne przyzwyczajenia i nawyki żywieniowe, skład posiłku i okoliczności jego konsumpcji [4] Wśród spożywanych płynów są takie, jak woda pitna czy butelkowane wody mineralne i stołowe, które są napojami „bezkalorycznymi” zawierającymi poza wodą, jedynie składniki mineralne występujące w postaci anionów lub kationów. Inaczej sytuacja wygląda w przypadku niskoprocentowych napojów alkoholowych (piwo) i bezalkoholowych napojów orzeźwiających, mleka i napojów mlecznych, soków i nektarów owocowych i warzywnych czy zup, które mają określoną wartość kaloryczną i odżywczą, będąc istotnym źródłem nie tylko wody i składników mineralnych, lecz także wielu innych ważnych dla organizmu substancji: od cukrów, przez witaminy po związki bioaktywne (np. karnityna lub kofeina w napojach energetyzujących) [2]. Wyniki badań nad sposobem żywienia i stanem odżywienia ludności w Polsce [5,6] i innych krajach świata [7,8,9] wskazują, że znaczna część populacji, w tym młodzieży, zagrożona jest otyłością i innymi chorobami dietozależnymi, a codzienne pożywienie zawiera nadmierne ilości energii, cukrów, sodu i fosforu, których znaczącym źródłem mogą być napoje. Według Popkina i wsp. [9] blisko połowa mieszkańców USA ma nadwagę lub jest otyła, za co w znacznym stopniu odpowiedzialne jest rosnące spożycie słodkich napojów chłodzących. Biorąc powyższe pod uwagę ważnego znaczenia nabiera to: czym młodzi ludzie Probl Hig Epidemiol 2011, 92(1): 83-88 zaspakajają swoje zapotrzebowanie na wodę i jak to się ma do składu ich ciała. Cel badań Jakościowa i ilościowa ocena spożycia płynów przez gimnazjalistów w powiązaniu z niektórymi parametrami ich składu ciała. Materiał i metody Badania przeprowadzono wiosną 2010 r. na terenie miasta Bydgoszcz obejmując nimi 54 uczniów sportowego gimnazjum i 54 uczniów zwykłego gimnazjum (35 dziewcząt i 19 chłopców w wieku 13 lat, oraz 35 dziewcząt i 19 chłopców w wieku 15 lat). U wszystkich badanych gimnazjalistów wykonano pomiary wysokości i masy ciała przy użyciu wagi lekarskiej ze wzrostomierzem. Badania wykonywano w godzinach przedpołudniowych w szkolnych gabinetach lekarskich. Na podstawie uzyskanych wyników określono wskaźnik masy ciała (BMI). Następnie na podstawie siatek centylowych BMI określono stan odżywienia organizmu. Wśród badanych uczniów gimnazjów, 12% stanowiły osoby z nadwagą (BMI >85 centyla), a 5 % – osoby wykazujące stan niedożywienia (BMI <10 centyla). Skład ciała określano metodą bioimpendancji, przy użyciu analizatora AKERN BIA-101 [10,11]. Informacje na temat ilości i rodzaju spożywanych płynów oraz zwyczajów odnoszących się do spożywania zup i słodzenia napojów zbierano w badanych grupach młodzieży metodą bezpośredniego wywiadu z użyciem specjalnego kwestionariusza. Oszacowane z użyciem tabel składu i wartości odżywczych żywności [12] spożycie napojów oraz dostarczanych z nimi ilości cukrów i sodu porównywano z odpowiednimi normami [13]. Do oceny zależności zwyczajów dotyczących spożywania napojów od płci respondenta i rodzaju szkoły zastosowano test χ2 oraz współczynnik V-Cramera [14]. Określono też korelację między spożyciem płynów a następującymi parametrami składu ciała: masa tłuszczowa (FM), masa beztłuszczowa (FFM), masa komórkowa (BCM), woda całkowita (TBW), woda pozakomórkowa (ECW). Wyniki Preferencje względem napojów, wyrażane deklarowanym najczęstszym ich spożywaniem, były w badanej populacji gimnazjalistów zróżnicowane (tab. I). Najpopularniejsza okazała się herbata, którą jako najczęściej spożywany napój wskazało 77% ankietowanych dziewcząt i tylko 60% chłopców. W następnej kolejności wymieniano wodę mineralną niegazowaną, która była w równym stopniu preferowana przez 2/3 ankietowanych niezależnie od ich płci. Podobnie rzecz Łoboda D, Gawęcki J. Udział płynów w żywieniu wybranej grupy gimnazjalistów a skład ich ciała Tabela I Rodzaj napojów deklarowanych jako najczęściej spożywane * Table I. Sorts of drinks declared as most frequently consumed Ogółem Dziewczęta Chłopcy n % n % n % Herbata 80 74 54 77 26 68 Woda mineralna 73 68 48 69 25 66 Słodkie napoje niegazowane 38 35 25 36 13 34 Soki 51 47 35 50 16 42 Słodkie napoje gazowane 34 31 10 14 24 63 Mleko i napoje mleczne 27 23 18 26 9 24 Woda mineralna gazowana 17 16 13 19 4 11 Kawa 6 6 6 9 0 0 *wskazywano po 3 z pośród 8 Tabela II Dzienne spożycie płynów przez badanych gimnazjalistów (w ml) Table II. Daily liquid intake in studied subjects (in ml) Dziewczęta R Chłopcy R Klasa I 3345 1870–4470 3713 2130–5880 Klasa III 3089 1200–4960 4055 2630–6260 Gimnazjum sportowe Gimnazjum zwykłe Klasa I 3241 1125–5130 3411 1750–5280 Klasa III 3488 2250–6030 3051 2130–4380 Tabela III Współzależność dziennego spożycia płynów z innymi czynnikami Table III. Correlation of daily liquid intake with other factors 85 Ponad 80% badanych dziewcząt i chłopców spożywa zupy (tab. IV, V), pozostali ich nie spożywają w ogóle lub spożywają rzadko (Około 1/3 uczniów deklaruje spożywanie zup średnio 3 × w tygodniu). Różnice między płciami nie są w tym przypadku istotne statystycznie. Inaczej rzecz się ma ze zwracaniem uwagi na zawartość cukru w napojach, co deklarowało 60% dziewcząt, a tylko 10% chłopców oraz słodzeniem herbaty czy kawy, praktykowanym przez 67% dziewcząt i 92% chłopców. Żaden z badanych zwyczajów dotyczących spożywania płynów nie wykazywał istotnego związku z rodzajem szkoły (gimnazjum zwykłe, gimnazjum sportowe) Badane dziewczęta do słodzenia napojów zużywały przeciętnie 9,8g cukru na szklankę napoju, Tabela IV Zwyczaje dotyczące spożywania i słodzenia napojów zależnie od płci uczniów Table IV. Habits relating to liquid intake and sugar addition in drinks according to gender Pytanie Dziewczęta Chłopcy Ogółem 28 83 Czy spożywasz zupy ? χ2 = 0, 2 p> 0,05 V=0,048 Tak Ile razy w tygodniu 55 śr = 3 x w tygodniu śr = 3 x w tygodniu Nie 2 1 3 Rzadko 13 9 22 χ2 p V Płeć 13,3 p< 0,05 0,351 Czy zwracasz uwagę na zawartość cukrów w napojach ? χ2 = 10,3 p< 0,05 V= 0,308 Rodzaj gimnazjum 6,34 p>0,05 0,242 Tak 28 4 32 Rodzaj klasy 0,84 p> 0,05 0,088 Nie 42 35 77 Rodzaj klasy w gimnazjum zwykłym 3,41 p> 0,05 0,256 Rodzaj klasy w gimnazjum sportowym 0,79 p> 0,05 0,119 Czy słodzisz kawę i herbatę ? χ2= 1 p>0,05 V = 0,094 59 śr. = 1,63 łyżeczki 36 śr. = 1,79 łyżeczki 95 10 3 13 Badane cechy Tak (ile łyżeczek?) się miała ze znajdującymi się na trzecim miejscu sokami, które do najczęściej spożywanych zaliczyła ponad połowa uczniów. Wielu respondentów jako najczęściej spożywane wskazywało słodkie napoje gazowane, przy czym płeć wydawała się w tym przypadku mieć istotne znaczenie (14% dziewcząt i 58% chłopców), czego nie obserwowano w odniesieniu do słodkich napojów niegazowanych (36% dziewcząt i 34% chłopców). Niepokój musi budzić mała popularność mleka i napojów mlecznych, które do najczęściej spożywanych zaliczał tylko co czwarty z ankietowanych. Do podobnych wniosków doszli Cavadini i wsp. oraz Mrdjenowic i wsp. stwierdzając, że obserwowany w ich krajach wzrost spożycia napojów słodzonych w ciągu ostatnich 20 lat dokonywał się kosztem spadku spożycia mleka [15]. Według Nielsena i Popkina udział kalorii pochodzących ze słodkich napojów w diecie amerykańskich dzieci w latach 1977-2001 zwiększył się o 135%, przy 36% spadku udziału mleka [16]. Należy zaznaczyć, ze w Polsce w latach 1982-2000 występował stały wzrost konsumpcji mleka i jego przetworów [17]. Nie Tabela V Zwyczaje dotyczące spożywania i słodzenia napojów zależnie od rodzaju gimnazjum Tab. V. Habits relating to liquid intake and sugar addition in drinks according to school type Pytanie Gimnazjum zwykłe Gimnazjum sportowe Ogółem Czy spożywasz zupy ? χ2 = 0,7 p> 0,05 V=0,079 Tak 39 44 83 Ile razy w tygodniu śr = 3 x w tygodniu śr = 2 x w tygodniu Nie 1 2 3 Rzadko 12 10 22 Czy zwracasz uwagę na zawartość cukrów w napojach ? χ2 = 3,3 p> 0,05 V= 0,174 Tak 20 12 32 Nie 33 44 77 44 śr. = 1,54 łyżeczki 51 śr. = 1,91 łyżeczki 95 8 5 13 Czy słodzisz kawę i herbatę ? χ2= 1,1 p >0,05 V = 0,099 Tak (ile łyżeczek?) Nie 86 Probl Hig Epidemiol 2011, 92(1): 83-88 podczas gdy chłopcy 10,7 g. Dzienne spożycie cukrów z napojami i dostarczanej w tej postaci energii nie przekraczało 25 g (206 kcal) u dziewcząt, podczas gdy w grupie chłopców było dwukrotnie większe i sięgało przeciętnie 52 g (332 kcal). W obu grupach spożycie cukru z napojami było jednak znacznie mniejsze niż notowane w badaniach amerykańskich [9]. Z drugiej strony napoje słodzone stanowiły w niniejszych badaniach odpowiednio 8% dziennego zapotrzebowania na energię w przypadku dziewcząt i 11% w przypadku chłopców (tab. VI). Jest to niemal trzykrotnie więcej niż udział słodkich napojów w całkowitej energii dostarczanej z pożywieniem oszacowany przez badaczy brytyjskich metodą trzydniowego zapisu spożywanej żywności. W badaniach tych nie stwierdzono zależności pomiędzy spożyciem słodkich napojów a ilością tkanki tłuszczowej u dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym [18]. Inaczej rzecz się miała w badaniach przeprowadzonych przez Malika i wsp. [19] w USA, w których wykazano, że wyższe spożycie słodzonych napojów i soków wiąże się z wyższymi wartościami BMI i sprzyja nadmiernej masie ciała [19]. Oszacowane całodzienne spożycie napojów przez badane grupy gimnazjalistów było istotnie różne (tab. VI); chłopcy wypijali ich przeciętnie o 220 ml więcej niż dziewczęta, a uczniowie gimnazjum sporTabela VI. Średnie spożycie napojów oraz dostarczanych z nimi: wody, energii* i cukrów* Table VI. Average intake of drinks together with water, sugars and energy they provide Spożycie dzienne % % Dziewczęta Norma pokrycia Chłopcy Norma pokrycia normy normy Napoje (ml) 3022 2977 101,5 3243 3575 91 Woda (ml) 2690 2200 122 2886 2850 101 Cukry (g) 25 60 42 52 74 70 Energia z cukrów (kcal) 206 2450 8 332 3000 11 *dotyczy wyłącznie dosładzania kawy i herbaty i spożycia napojów słodzonych Tabela VI a. Średnie spożycie napojów oraz dostarczanych z nimi: wody, energii* i cukrów* Table VI a. Average intake of drinks together with water, sugars and energy they provide Spożycie dzienne Gimnazjum zwykłe Norma % Gimnapokrycia zjum normy sportowe Napoje (ml) 2938 3186** 92 Norma % pokrycia normy 3280 3186** 103 Woda (ml) 2614 2427,5** 108 2919 2427,5** 120 Cukry (g) 37 65** 57 39 65** 60 Energia z cukrów (kcal) 256 2642,5** 10 282 2642,5** 11 * dotyczy wyłącznie dosładzania kawy i herbaty i spożycia napojów słodzonych ** norma średnia ważona towego o 342 ml więcej niż zwykłego gimnazjum. Podobne obserwacje poczynili Troiano i wsp [20] stwierdzając w porównaniu z dziewczętami istotnie większe spożycie napojów u dorastających chłopców, które w latach 1977-1994 niemal 3 krotnie się zwiększyło. Porównanie dziennego spożycia napojów z zaleceniami [13] pozwala stwierdzić, że jest ono odpowiednie, a ilość wody dostarczanej z napojami w przypadku obu płci stanowi prawie identyczny, zgodny z zaleceniami odsetek dziennego zapotrzebowania (ustalonego przez WHO w 2003 r.), które wynosi od 40-50 ml/ kg masy ciała/dzień, co dla chłopców w tym wieku stanowi średnio 3575 ml a dla dziewcząt 2977 ml. Płeć badanych ma istotny wpływ na zawartość tkanki tłuszczowej w organizmie (tab. VII, VIIa), która w przypadku dziewcząt gimnazjum zwykłego stanowi 27,71% a w przypadku dziewcząt gimnazjum sportowego 29,35% masy ciała, podczas gdy u chłopców gimnazjum zwykłego przeciętna zawartość tkanki tłuszczowej kształtuje się na poziomie 18,54%, a wśród chłopców gimnazjum sportowego na poziomie 19,06%. Podobnie sytuacja ma się w przypadku zawartości beztłuszczowej masy ciała. Porównując ze sobą młodzież z obu gimnazjów stwierdza się podobną średnią zawartość zarówno FM jak i FFM. Przeprowadzone pomiary wykazały brak istotnych statystycznie różnic między średnimi wartościami udziału masy komórkowej BCM i bezkomórkowej ECW w składzie ciała dziewcząt i chłopców oraz średnimi wartościami tych parametrów u młodzieży z obu rodzajów gimnazjum. Co się tyczy zawartość wody całkowitej w organizmie to dwuczynnikowa analiza wariancji wykazała iż, należy odrzucić hipotezę zerową o równości średnich wartości TBW odnoszących się do płci badanych gimnazjalistów. Średnia zawartość TBW wśród dziewcząt (52,98%) różniła się bowiem istotnie statystycznie od średniej zawartości TBW wśród chłopców (62,75%). Biorąc pod uwagę fakt, że badane dziewczęta spożywały znacznie mniej płynów niż chłopcy można by się doszukiwać w tym jednej z przyczyn zanotowanej różnicy w TBW. O tym, że zależność ta nie jest prosta świadczy brak istotnej różnicy między średnimi wartościami TBW w badanych typach gimnazjów, choć pod względem objętości płynów spożywanych przez uczniów różniły się one znacząco. Aby to potwierdzić opierając się o wyniki pomiarów składu ciała obliczono współczynniki korelacji prostoliniowej (r) poszczególnych oszacowanych parametrów (FM, FFM, BCM, ECW, TBW) ze spożyciem płynów przez uczniów obu gimnazjów. Na podstawie wartości tych współczynników można stwierdzić, że w przypadku uczniów gimnazjum zwykłego brak istotnej współzależności pomiędzy tłuszczową i beztłuszczową masą ciała, masą bezkomórkową i wodą całkowitą a spożyciem płynów Łoboda D, Gawęcki J. Udział płynów w żywieniu wybranej grupy gimnazjalistów a skład ich ciała 87 Tabela VII Skład ciała gimnazjalistów zależnie od płci i rodzaju gimnazjum Table VII. Body composition of students according to gender and school type Gimnazjum zwykłe Gimnazjum sportowe Dziewczęta R Chłopcy R Dziewczęta R Chłopcy R FM – masa tłuszczowa (%) 27,71 19,5 – 30,4 18,54 10,9 – 25,5 29,35 11,4 – 41,2 19,06 13,5– 9,6 FFM – masa beztłuszczowa (%) 72,29 63,9 – 80,5 81,46 73,1 – 89,1 70,65 58,8 – 88,6 80,85 70,4 – 86,5 BCM – masa komórkowa (%) 47,52 41,2 – 54,6 48,36 38,4 – 54,5 48,12 42,8 – 52,9 50,30 45,9 – 57,4 ECW – woda pozakomórkowa (%) 46,05 40,6 – 57,5 47,16 41,6 – 52,6 45,20 38,5 – 51,3 46,19 42,2 – 57,7 TBW – woda całkowita (%) 53,79 46,9 – 63,0 62,94 53,5 – 70,0 52,17 39,4 – 66,0 62,55 51,5 – 69,3 Tabela VII a. Wyniki analizy statystycznej składu ciała Table VII a. Results of statistical analysis of body composition Źródło zmienności F F tabelaryczne P FM – masa tłuszczowa 301,9 161,45 p< 0,05 FFM – masa beztłuszczowa 353,65 161,45 p< 0,05 BCM – masa komórkowa 5,079 161,45 p> 0,05 ECW – masa bezkomórkowa 306,25 161,45 p< 0,05 TBW – woda całkowita 252,11 161,45 p< 0,05 FM – masa tłuszczowa 3,719 161,45 p> 0,05 FFM – masa beztłuszczowa 4,771 161,45 p> 0,05 BCM – masa komórkowa 3,593 161,45 p> 0,05 ECW – woda pozakomórkowa 230,03 161,45 p< 0,05 TBW – woda całkowita 2,670 161,45 p> 0,05 Płeć Rodzaj gimnazjum (r FM = 0,104; r FFM = -0,104; r ECW = 0,011; r TBW = -0,052. Natomiast istnieje słaba korelacja ujemna pomiędzy udziałem masy komórkowej w ciele młodzieży a objętością spożywanych przez nią płynów, wyrażająca się współczynnikiem korelacji r = - 0,367. W przypadku uczniów gimnazjum sportowego brak jest istotnej korelacji któregokolwiek z badanych parametrów składu ciała ze spożyciem płynów, co potwierdzają współczynniki korelacji r FM = -0,032; r FFM = 0,036; r BCM = -0,158; r ECW = 0,088; r TBW = -0,014. Wnioski 1. Płeć ma istotny wpływ na preferencje i poziom spożycia napojów przez gimnazjalistów, co należy uwzględniać przy doborze próby do badań nad tą problematyką. 2. Chłopcy w wieku 13-15 lat zdecydowanie częściej sięgają po słodkie napoje gazowane, spożywając z napojami dwukrotnie więcej cukru niż dziewczęta w tym samym wieku. 3. Niepokojący jest fakt małej popularności mleka i napojów mlecznych, co ma istotne znaczenie w prawidłowym żywieniu tej grupy młodzieży. 4. Płeć w sposób istotny różnicuje udział tkanki tłuszczowej i beztłuszczowej oraz całkowitą zawartość wody w masie ciała gimnazjalistów, niezależnie od rodzaju gimnazjum. 5. U gimnazjalistów w wieku 13-15 lat nie stwierdza się bezpośredniego związku miedzy dziennym spożyciem płynów a parametrami składu ciała określonymi metodą bioimpendancji. Piśmiennictwo / References 1. Grandjean AC, Reimers KJ, Buyckx ME. Hydratation: issues for 21st Century. Nutr Rev 2003, 61,8: 261-267. 2. Brzozowska A, Gawęcki J (red). Woda w żywieniu i jej źródła. AR, Poznań, 2008. 3. Brouns F. Heat-Sweat-dehydration-rehydration: a praxis approach. [in:] Food, Nutrition and Sports Performance. Williams C, Devlin JT (ed). E&F N Spoon, London 1992. 4. Engell D, Kramer M, Malafi T, Salomon M, Lesher L. Effects of effort and modeling on drinking in humans. Appetite 1996, 26: 129-139. 5. Jarosz M(red). Diagnoza stanu odżywienia, aktywności fizycznej i żywieniowych czynników ryzyka otyłości oraz przewlekłych chorób niezakaźnych w Polsce (1960-2005). IŻŻ, Warszawa 2006. 6. Szponar I, Sekuła W, Rychlik E, Ołtarzewski M, Figurska K. Badania indywidualnego spożycia żywności i stanu odżywienia w gospodarstwach domowych. IŻŻ, Warszawa 2003. 7. Jugdaohsingh R. Water, vector of minerals and trace elements. Danone Nutritopics 2007, 36: 1-7. 8. Manz F, Wentz A. Hydration status in the United states and Germany. Nutr Rev 2005, 63, 6: 55-62. 9. Popkin BM, Armstrong LE, Bray GM, Caballero B, Frei B, Willet WC. A new proposed guidance system for beverages consumption in the United States. Am J Clin Nutr 2006, 22: 1-11. 10. Lukaski HC, Jonhson PC. Assessment of fat – free mass using bio-electrical impendance measurement of the human body. Am J Clin Nutr 1985, 41, 810. 11. Lukaski HC, Bolonchuk WW, Hall CB, et al. Validation of tetrapolar bioelectrical impendance method to asses human body composition. J Appl Physiol 1986, 60, 4: 1327. 12. Kunachowicz H, Nadolna I, Przygoda K, Iwanow K. Tabele składu i wartości odżywczej żywności. PZWL, Warszawa, 2005. 88 13. Jarosz M, Bułhak-Jachymczyk (red). Normy żywienia człowieka. Podstawy prewencji otyłości i chorób niezakaźnych. PZWL,Warszawa 2008. 14. Gawęcki J, Wagner W. Podstawy doświadczalnictwa w nauce o żywieniu i żywności. AR, Poznań 1988. 15. Cavadini C, Siega-Riz AM, Popkin BM. US adolescent food intake trends from 1965 to 1996. Arch Dis Child 2000, 83: 18-24. 16. Mrdjenowic G, Levitsky DA. Nutrional and enregetic consequences of sweetened drink consumption in 6 to 13 year-ole children. J Pediatr 2003, 142: 604-610. 17. Wajszczyk B, Charzewska J, Chabros E, Chwojnowska Z, Rogulska-Niedźwiedź M. Zmiany zwyczajów żywieniowych młodzieży w wieku pokwitania z Warszawy na przestrzeni ostatnich 30 lat obserwacji. Żyw Człow Metab 2004, 31(supl. 3): 136-141. Probl Hig Epidemiol 2011, 92(1): 83-88 18. Johnson L, et al. Is sugar – sweetened beverages consumption associated with increased fitness in children? Nutrition 2007, 23(7-8): 557-563. 19. Malik VS, et al. Intake of sugar-sweetend beverages and weight gain a systematic review. Am J Clin Nutr 2006, 84(2): 274-288. 20. Troiano RP, Briefel RR, Caroll MD, Bialostosky K. Energy and fat intakes of children and adolescents in the United States: data from the National Health and Nutrition Examination Surveys. Am J Clin Nutr 2000, 72: 1343-1353.
