Rozwój psychomotoryczny dzieci i młodzieży w okresie dorastania

ROZWÓJ
PSYCHOMOTORYCZNY
DZIECI I MŁODZIEŻY
OKRES DORASTANIA
Dojrzewanie
jest to całość przemian,
jakim podlega organizm dziecka,
przeobrażając się w organizm
osoby dorosłej.
Zmiany te zachodzą
jednocześnie w budowie
zewnętrznej i wewnętrznej
W przypadku zmian wewnętrznych organizmu,
wywołane jest to tzw. grą hormonów, które uaktywniają
przysadkę mózgową i układ rozrodczy człowieka.
Pod wpływem hormonów płciowych gruczoły
rozrodcze zaczynają produkować komórki rozrodcze
(plemniki i komórki jajowe), człowiek staje się zdolny do
podjęcia aktywności seksualnej (dojrzałość seksualna)
oraz do rozmnażania (dojrzałość rozrodcza).
Osiągniecie tej zdolności jest jednak wyznacznikiem tylko
dojrzałości seksualnej i płciowej
Samo dojrzewanie biologiczne polega na
zmianach w budowie zewnętrznej człowieka.
Gwałtownemu wzrostowi ciała towarzyszy także
powiększenie się narządów wewnętrznych:
serca, płuc, nerek.
Dojrzewanie zostaje zakończone, gdy wszystkie
narządy i układy są w pełni rozwinięte i
następuje wtedy dojrzałość cielesna.
Okres dojrzewania
na ogół bywa dzielony na 3 fazy:

przygotowawcza - prepubertalna, czyli przedpokwitaniowa,
trwająca 2-3 lata od ok. 8-9 do 10-12 roku życia

właściwego dojrzewania - pubertalna, czyli pokwitaniowa,
trwająca na ogół 4 lata od 11-12 do 15-16 roku życia

pełnej dojrzałości - postpubertalna, czyli popokwitaniowa
(dorastania),
trwająca u dziewcząt do ok. 16-18 roku życia,
u chłopców do 18-21 roku życia.
SPECYFIKA
ROZWOJU FIZYCZNEGO
W WIEKU DORASTANIA
Rozwój fizyczny w wieku dorastania polega na dalszym
rozwoju struktury i funkcji organizmu.
Obejmuje on zmiany anatomiczne i fizjologiczne,
a więc zwiększanie się wysokości i ciężaru ciała ,
zmiany w proporcjach organów i ogólnym kształcie ciała
oraz dojrzewanie fizjologiczne, znajdujące wyraz przede
wszystkim w dojrzewaniu płciowym.
Procesy te są ze sobą ściśle powiązane
i wpływają na siebie nawzajem.
Dla wieku dorastania , a zwłaszcza jego początków,
znamienne jest ogólne przyspieszenie tempa rozwoju w
porównaniu z okresem poprzednim.
Wzrost i ciężar ciała
Intensywny przyrost wysokości


u dziewcząt zaczyna się co najmniej w wieku 11 lat i trwa
do 14 roku życia, po czym gwałtownie spada
chłopcy natomiast najbardziej intensywnie rosną w wieku
13 – 15 lat.
Zwiększone tempo wzrastania występuje więc u dziewcząt
o dwa lata wcześniej niż u chłopców , toteż w wieku 13-14
lat dziewczęta są na ogół wyższe od chłopców.
W następnych latach chłopcy coraz bardziej przewyższają
dziewczęta osiąganym wzrostem.
Należy zwrócić uwagę na duże różnice indywidualne
występujące zarówno wśród dziewcząt, jak i wśród
chłopców.
Jeśli chodzi o ciężar ciała , to


u dziewcząt wzrasta on najbardziej w 14 i 15 roku życia
u chłopców między 15 a 17 rokiem życia.
Tak więc zwiększone tempo przyrostu ciężaru ciała ,
podobnie jak wysokości , występuje wcześniej u dziewcząt
niż u chłopców. Osiągniętym ciężarem ciała dziewczęta
przewyższają chłopców średnio w wieku od 13 do 15 roku
życia.
Różnice indywidualne w ciężarze ciała są jeszcze większe niż
w zakresie wzrostu.
Zjawisko wzmożonego tempa przyrostu
długości ciała i jego ciężaru w przeciągu
stosunkowo krótkiego czasu ( 2-3 lata )
określane jest przez badaczy tego okresu
jako skok pokwitaniowy.
Skok pokwitaniowy jest zjawiskiem stałym,
występuje u wszystkich dzieci, istniejące zaś
różnice indywidualne i środowiskowe dotyczą
jedynie intensywności, czasu występowania
i trwania tego procesu.
Skok pokwitaniowy dotyczy także innych
wymiarów ciała, jak np. długości kończyn,
obwodu głowy, szerokości miednicy itp.
Występuje on wcześniej u dziewcząt niż u
chłopców w zakresie wysokości i ciężaru
ciała, natomiast później w zakresie
tzw.podściółki tłuszczowej; jej przyrost
jest jednak większy u dziewcząt,
natomiast przyrost siły mięśniowej
większy i szybszy u chłopców.
Różnice w rytmie wzrastania różnych
organów , tkanek czy części ciała
u młodzieży w okresie dorastania
powodują przejściowe
dysproporcje
w sylwetkach dorastających
dziewcząt i chłopców
Szybkim przyrostom wysokości i ciężaru
towarzyszą zmiany kształtów ciała.
Pojawiają się drugo i trzeciorzędowe cechy płciowe.
U dziewcząt rozszerzają się kości miednicowe,
formują się piersi.
U chłopców rozrastają się kości barkowe, pojawia
się zarost na twarzy, następuje mutacja głosu.
U obu płci pojawia się owłosienie w okolicach
narządów płciowych i pod pachami.
W sposób nader charakterystyczny zmieniają się
proporcje twarzy.
Struktura okresu dojrzewania u chłopców

Wiek 12-14 lat:
1 - początek przyspieszonego wzrastania,
2 - opuszczenie się moszny, powiększenie jąder i następnie prącia,
3 - pojawienie się zarostu wokół części płciowych, początek zarostu na
twarzy,
4 - powiększenie brodawek piersiowych i ściemnienie ich barwy,

Wiek 14-16 lat:
1 - wydłużanie krtani, mutacja głosu,
2 - rozwój owłosienia pachowego i wokół brodawek piersiowych,
3 - pogrubienie rysów twarzy,
4 - zmazy nocne — polucje,

Wiek 16-18 lat:
1 - głos męski,
2 - pełny rozwój i skręcenie owłosienia okolicy pachowej i łonowej,
3 - rozrost mięśni i wzrost siły mięśniowej,
4 - wyrazistość rysów twarzy, wyraźnie męski profil (tzw. Jabłko Adama).
Struktura okresu dojrzewania u dziewcząt:

Wiek 10-12 lat:
1 - początek przyspieszonego wzrastania,
2 - powiększanie się i obrzęk brodawek piersiowych,
3 - pogrubienie rysów twarzy, rozwój podskórnej tkanki tłuszczowej,

Wiek 12-14 lat:
1 - wyraźny rozwój bioder (początek formowania sylwetki kobiecej),
2 - szybki rozwój piersi, aż do typowej dla kobiet dorosłych,
3 - pojawienie się owłosienia łonowego,
4 - pogrubienie rysów twarzy,
5 - wystąpienie cykli miesięcznych — menstruacje,

Wiek 14-16 lat:
1 - typowo kobieca budowa ciała,
2 - pełne owłosienie okolicy łonowej i pachowej,
3 - rozwój w pełni kobiecych rysów twarzy.
Zmiany
w budowie i działalności
organów wewnętrznych
W okresie pokwitania wzmaga się działalność
gruczołów wydzielniczych skóry

Skóra pod wpływem układu współczulnego
wykazuje wielką aktywność, wzmaga się
wydzielanie gruczołów potowych.

Pot zmienia swój skład chemiczny i staje się
bardziej kwaśny.

W związku z obfitym wydzielaniem gruczołów
łojowych skóry powoduje jej otłuszczenie,
powstają wówczas w niej różnego rodzaju grudki
(na nosie, czole oraz na plecach i klatce
piersiowej).
Układ kostny i mięśniowy
rozwijają się w różnym tempie, przy czym układ
kostny rozwija się szybciej niż układ mięśniowy.
Dziewczęta wykazują słabszy rozrost mięśni i
mniejszą siłę mięśniową niż chłopcy. Różnica ta
stopniowo się pogłębia, a wybitnie zaznacza się w
okresie pokwitania i wówczas większą siłę dla
wszystkich grup mięśniowych reprezentują już
mężczyźni.
Układ sercowo-naczyniowy
ulega również swoistym przeobrażeniom. Między
12 a 16 rokiem życia notuje się wzrost ciężaru i
objętości serca.
Pogłębienie i zwolnienie częstotliwości skurczów
serca wpływa na zwiększenie ciśnienia w
naczyniach krwionośnych
Pobudliwość nerwowa odbija się w znacznym
stopniu na akcji serca , powodując wahania w
ciśnieniu.
Naczynia krwionośne wykazują wielką
nadwrażliwość
Masa mięśnia sercowego osiąga już rozmiary
prawie takie jak u dorosłego osobnika.
Poważnym przeobrażeniom ulega również
układ nerwowy.
Zmiany anatomiczne dotyczą przede wszystkim struktury
mózgu i polegają na zwiększeniu się rozmiarów komórek
mózgowych, różnicowaniu się ich funkcji, wzroście
rozgałęzień końcowych dendrytów i neurytów ,
na powstawaniu nowych włókien
i coraz większej ich specjalizacji.
Zakańcza się proces różnicowania i dojrzewania komórek
nerwowych (około 14 roku życia) i zostaje osiągnięty stan
podobny do występującego u człowieka dorosłego.
Zmiany funkcjonalne układu nerwowego objawiają się w
nadmiernej wrażliwości i pobudliwości tego układu oraz
w zachwianiu równowagi podstawowych procesów
pobudzenia i hamowania.
Układ oddechowy

Wraz ze wzrostem organizmu intensywnie
wzrastają płuca, a co za tym idzie ich pojemność
i wydolność tlenowa.

W początkowej fazie pokwitania - w wieku 12 lat
ilość oddechów na minutę (około 19 oddechów)
jest prawie taka sama jak u dorosłego człowieka
(20 oddechów) lecz pojemność płuc jest jeszcze
znacznie mniejsza niż u dorosłego mężczyzny.
Średnio u 12 latka wynosi około 250 ml,
a u dorosłego około 500 ml
Układ rozrodczy
Uaktywnienie rozwoju układu rozrodczego obserwuje się już
około 7-9 roku życia (pod wpływem hormonów gonadotropowych
wydzielonych przez przysadkę mózgową).
Zasadnicze jednak kształtowanie się układu rozrodczego następuje
w okresie pokwitania.

U dziewcząt macica powiększa się, równocześnie zmienia się jej
struktura a także traci swój cylindryczny kształt i staje się bardziej
zaokrąglona; trzon wydłuża się do 2/3 , z kolei szyjka skraca do 1/3
wielkości macicy.Pochwa poszerza się i pogłębia.

W pochwie pojawia się wielowarstwowy nabłonek.

W jajnikach zaczynają dojrzewać pierwotne pęcherzyki jajnikowe i w
kolejnych cyklach owulacyjnych uwalniane są komórki jajowe.

U chłopców pierwsze objawy pokwitania obserwuje się nieco później
niż u dziewcząt.

Rozwój jąder polega głównie na zwiększaniu się ich wymiarów i
zmianach mikrostruktury kanalików nasiennych, gdzie rozpoczyna się
produkcja plemników.

Następuje również rozwój prostaty i gruczołów dodatkowych.
Jeśli chodzi o
układ pokarmowy i wydalniczy
to w okresie pokwitania jest on już w zasadzie
ukształtowany tak jak u osoby dorosłej.
Warto przy tej okazji wspomnieć, że kończy się proces wymiany
zębów mlecznych na stałe (który rozpoczął się około 5—6 roku
życia i trwa mniej więcej do 12 roku życia). Wówczas wypadają
ostatnie zęby mleczne i pojawiają się zęby trzonowe.
Trzustka w swojej roli trawieniu tłuszczów osiąga w okresie
pokwitania poziom właściwy dla człowieka dorosłego
W tym okresie następuje zwiększanie wydzielania żółci,
charakterystyczne dla człowieka dorosłego







Fizjologiczne podłoże przeobrażeń w budowie
ciała oraz zmianach w narządach wewnętrznych
stanowią wzmożone procesy wydzielania
gruczołów dokrewnych, do których należą :
przysadka mózgowa
szyszynka
tarczyca
grasica
trzustka
nadnercze
gruczoły płciowe
Gruczoły dokrewne wydzielają do krwi
substancje czynne,
zwane hormonami,
które wywierają wpływ na przemianę materii
oraz na szybszy lub powolniejszy rozwój
poszczególnych tkanek organizmu.
Powodują w ten sposób przyspieszenie lub
zwolnienie jego wzrostu.
ROLA HORMONÓW W DOJRZEWANIU PŁCIOWYM
 Hormony przysadki mózgowej działają pobudzająco na
czynności tarczycy i kory nadnerczy oraz przyczyniają
się do rozwoju gruczołów płciowych męskich
(jądra) i żeńskich (jajniki) , które stanowią tzw.
pierwszorzędne cechy płciowe.
 Hormony nadnercza wpływają na rozwój drugorzędnych
cech płciowych (anatomiczne różnice w budowie
narządów płciowych żeńskich i męskich).
 Hormony wytwarzane przez gruczoły płciowe powodują
powstawanie trzeciorzędnych cech płciowych
(głównie różnic w budowie ciała kobiety i mężczyzny).
Rozwój psychiczny
w okresie dorastania
Okres pokwitania, czyli proces przeobrażenia się
dziecka w człowieka dorosłego, różni od poprzednich
faz rozwojowych treścią, przebiegiem, intensywnością
i dynamiką przeżyć emocjonalnych

Charakterystyczną cechą okresu dorastania jest intensywny rozwój
intelektualny. Kształtuje się myślenie abstrakcyjne, formalne, logiczne,
hipotetyczno – dedukcyjne.

Rozwój samoświadomości i samooceny doprowadza do krystalizacji
obrazu samego siebie oraz poczucia własnej odrębności.

Typowe zachowania młodzieży w okresie dorastania to nasilenie
krytycyzmu w stosunku do wszystkiego, a zwłaszcza do rodziców i
otoczenia dorosłych. Narastają konflikty z rodzicami, kryzys ich
autorytetu i osłabienie więzi emocjonalnych.

Uwidacznia się podatność na wpływy grupy rówieśniczej. Zawieranie
przyjaźni indywidualnych oraz w ramach „paczek” rówieśników.

Szukanie kontaktów heteroseksualnych, tworzenie się „par”.

Spostrzeżenia w wieku pokwitania stają się dokładniejsze,
bogatsze w szczegóły, wielostronne w treści i bardziej świadome.
Dzieje się tak dlatego że sprawność poszczególnych zmysłów
osiąga swój szczytowy rozwój.

Doskonalenie uwagi dowolnej i procesów myślowych umożliwia
dokładną analizę i syntezę spostrzeganej rzeczywistości.

W okresie dorastania zmienia się orientacja w przestrzeni
i czasie. Zmiana ta dokonuje się w związku z rozwojem zarówno
spostrzeżeń, jak i wyobrażeń oraz pojęć przestrzennych
i czasowych.

W zakresie pamięci zmiany dokonujące się u dorastających
wyrażają się przede wszystkim posługiwaniem się w większej
mierze niż dotychczas pamięcią logiczną.

Pamięć mechaniczna nie zanika lecz rozwija się nadal.
Dorastający potrafi uczyć się szybciej i lepiej niż dziecko.

Większą rolę niż dotychczas zaczyna odgrywać możliwość
zrozumienia materiału dzięki rozwijającym się zdolnościom
myślenia abstrakcyjnego

W procesach spostrzegania coraz więcej miejsca zaczyna zajmować
obserwacja, co wpływa na wyraźny rozwój pamięci sensownej.
Przełomowy pod tym względem jest 13 rok życia.

Wzrasta też liczba zapamiętywanych słów abstrakcyjnych.
Zapamiętywanie materiału abstrakcyjnego wzrasta szybciej niż
materiału konkretnego.

Ważnym zjawiskiem charakteryzującym rozwój pamięci w okresie
dorastania, jest przekształcenie się pamięci mimowolnej (zapamiętywanie
czegoś bez wysiłku i nastawienia by zapamiętać) w dowolną ( zapamiętujemy to, co
chcemy zapamiętać tak by materiał spostrzegany nie uległ zapomnieniu ).

Centralne znaczenie w rozwoju umysłowym dorastającej młodzieży
odgrywają procesy myślenia. Pogłębia się zdolność analizy i syntezy,
rozwija się myślenie abstrakcyjne i logiczno – dedukcyjne.
Poszczególne operacje myślowe takie jak porównanie, uogólnianie,
wnioskowanie, dowodzenie, klasyfikacja i inne osiągają coraz wyższy
poziom.

Rozpoczynający się okres krytycyzmu to czas, w którym obiektem
krytyki są ludzie z bliższego i dalszego otoczenia oraz fakty i zjawiska
z otaczającej rzeczywistości społecznej.

Dużą rolę w okresie dorastania odgrywa wyobraźnia. Znajduje
ona wyraz w marzeniach i twórczości młodzieży. Treść marzeń i
fantazji zależy w dużym stopniu od warunków, w jakich
młodzież żyje.

Kontakty społeczne, wpływy środowiskowe i wychowawcze
stanowią nieodzowny warunek dla normalnego i pomyślnego
rozwoju uczuciowego dorastających.

Kształtują się uczucia wyższe – społeczne, moralne, estetyczne.

W miarę rozwoju wzrastania sprawność fizyczna i rozwój
wszystkich funkcji psychicznych. Dorastający nabierają cech
świadomej i celowej działalności.

Okres dorastania to kryzys zaufania do rodziców. Pojawia się w
12 roku życia, dochodzi do szczytu w wieku 15 – 16 lat, po czym
stopniowo słabnie.

W miarę dorastania przeobrażeniu ulegają wzajemne stosunki
między dziewczętami i chłopcami. Dziewczęta i chłopcy
zaczynają interesować się sobą nawzajem i starają zwrócić na
siebie uwagę.
OGÓLNIE RZECZ BIORĄC W OKRESIE DOJRZEWNIA
CHARAKTERYSTYCZNE JEST:
rozpoczynanie poszukiwań i doświadczeń poza środowiskiem rodzinnym
 wycofywanie nadmiaru oczekiwań, zainteresowań, emocji, pragnień z
rodziców i w ogóle z postaci rodzicielskich, i przenoszenie ich na samych

siebie i na ważne osoby w otoczeniu

ważne stają się przyjaźnie i przynależność do grupy rówieśników
Towarzyszą temu z jednej strony postawy buntu, agresji, złości
skierowanej wobec rodziców i postaci ich zastępujących - jak
nauczyciele, wychowawcy, pedagodzy,
z drugiej strony, poczucie osamotnienia i opuszczenia przez innych.
Typowym mechanizmem obronnym, jakiego młodzież wówczas używa,
by nie przeżywać "nieprzystających zbuntowanemu" uczuć, jest
odwrócenie afektu. Pragnienia zależności zmieniają się w bunt,
szacunek w pogardę, podziw w szyderstwo.
Mówiąc o psychice dorastającej młodzieży
należy wspomnieć o
problemach
związanych z różnicami dojrzałości płciowej
poszczególnych osób w jednej grupie wiekowej

DZIEWCZĘTA
Wcześnie dojrzewające dziewczęta stoją przed trudnym
zadaniem konfrontacji ze zmieniającym się obrazem
własnego ciała.
Z badań wynika, iż dziewczęta te są niezadowolone z
własnego wyglądu, wzrostu, wagi. Łatwo można wyobrazić
sobie, że ich wygląd jest nowością także dla grupy
rówieśniczej. Budzi on zainteresowanie, zaciekawienie, a
nieraz bardzo przykre komentarze.
Wydaje się, że o wiele mniej problemów z przystosowaniem
(choć w głębi duszy martwi je to "opóźnienie" i zazdroszczą
koleżankom) mają dziewczęta, które dojrzewają później.
Zmiana ich wyglądu nie wywołuje już zdziwienia wśród
rówieśników, nie odróżnia, jest "normalna".
Wczesne dojrzewanie wśród dziewcząt łączyć się może z
nieakceptowaniem siebie, obrazu własnego ciała, a co za
tym idzie, niską samooceną.
Dziewczęta dojrzewające wcześniej mają więcej problemów
emocjonalnych, bardziej zaburzone zachowania, a także
bardziej narażone są na zaburzenia odżywiania się.
Oczywiście samo wczesne dojrzewanie nie jest przyczyną
powyższych problemów, tylko to, że dziewczyna sobie z
tym nie radzi, bo nie ma dostatecznego wsparcia w
rodzinie, szczególnie gdy nałoży się na to trudna sytuacja
domowa i duży poziom stresów.

CHŁOPCY
Odmienną sytuację obserwujemy u chłopców.
Chłopcy lepiej radzą sobie z wcześniejszym dojrzewaniem,
które traktują jako wyzwanie. Postrzegani są wtedy jako
bardziej "dorośli", silni, wytrzymali, zaczynają przewodzić
grupie rówieśniczej, w pewien sposób modelują
zachowania później dojrzewających kolegów.
To, co może być problemem dla chłopców, to właśnie ich
dojrzewanie późniejsze. Chłopcy dojrzewający później
traktowani są przez rówieśników jak "dzieci", ich prośby i
potrzeby nie są uwzględniane, ponieważ kojarzą się ze
"wstydliwym" okresem dzieciństwa. Są zwykle słabsi
fizycznie, uzyskują gorsze wyniki w sporcie, grach
zespołowych itp.
Fakt ten może wpływać na to, iż stają się mniej
atrakcyjnymi członkami grupy, podlegają czasowej
"izolacji" lub wchodzą w rolę tzw. kozłów ofiarnych.
MOTORYCZNOŚĆ

Szybkość wzrastająca ciągle w wieku wczesnoszkolnym nadal wzrasta.

Na okres dorastania przypada znaczny przyrost siły u dziewcząt.
U chłopców występuje około 12 roku życia po czym następuje jej regres.
Dynamiczny przyrost siły można zaobserwować u chłopców od 13 roku życia,
punkt kulminacyjny przypada na 15 rok życia.

Moc wzrasta równomiernie w trakcie wzrostu organizmu z punktem największego

Wytrzymałość u dziewcząt nie wykazuje gwałtownego rozwoju, następuje

Jeśli chodzi o zwinność i zręczność to cechą charakterystyczną dla tego okresu
jest: spadek koordynacji ruchów, celowości, precyzji, wzmożenie napięcia
mięśniowego i obawa przed ruchami trudnymi lub nowymi.
Dziewczęta szczyt szybkości swojego organizmu osiągają w wieku 13 – 14 lat.
Chłopcy najlepsze wyniki w rozwoju szybkości osiągają dopiero w wieku 15-17 lat.
wzrostu około 11 roku życia.
stopniowo a najlepszym okresem tej cechy jest 10-13 rok życia. Największe
przyrosty pojawiają się w 12 roku życia.
Wytrzymałość najintensywniej rozwija się u chłopców w wieku 10-14 lat. W
kolejnych latach tempo rozwoju tej cechy wyraźnie słabnie.