częstość występowania wad kończyn dolnych u dzieci i młodzieży a
advertisement
Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogiki i Administracji w Poznaniu Nr 3 2007 Grażyna Szypuła, Magdalena Rusin Bielski Szkolny Ośrodek Gimnastyki Korekcyjno-Kompensacyjnej im. R. Liszki w Bielsku-Białej CZĘSTOŚĆ WYSTĘPOWANIA WAD KOŃCZYN DOLNYCH U DZIECI I MŁODZIEŻY A FREQUENCY APPEARANCE DEFECTS OF LEGS BY CHILDREN AND ADOLESCENT Słowa kluczowe: kolana koślawe, kolana szpotawe, stopy płaskie i płasko-koślawe, wpływ płci Key words: genu valgum, genu varum, flet feet, talipes valgus, influence of gender Wady stóp i kolan, choć nie są tematem tak medialnym jak skoliozy, to jednak dla specjalistów stanowią również ważny problem, tym bardziej że dotyczy on coraz większej liczby dzieci i młodzieży. Badania przeprowadzone w latach osiemdziesiątych ubiegłego wieku w trzech przedszkolach wykazały, że koślawość kolan osiąga swoje maksimum w wieku 2-3 lat i w tym okresie traktowana jest jako norma fizjologiczna, po czym zmniejsza się systematycznie. W grupie badawczej w wieku 6 lat dotyczyła jedynie lub aż 26% dzieci1 i była silnie skorelowana z nadwagą. Zarówno stopy płaskie, jak i kolana koślawe to wynik osłabionego aparatu więzadłowo-mięśniowego, stąd tak oczywiste powiązanie z nadwagą. Codzienne obserwacje dzieci na zajęciach gimnastyki korekcyjnej w BSOGKK zwróciły naszą uwagę na znacznie częstsze występowanie tej wady u dzieci niż kilkanaście lat wcześniej. Badania przesiewowe przeprowadzone przez pracowników naszego Ośrodka na uczniach bielskich szkół podstawowych w wieku od 10. do 12. roku życia dały nam możliwość skonfrontowania spostrzeżeń z faktami. Uzyskane wyniki potwierdziły nasze wcześniejsze obserwacje. Analizie poddaliśmy 1744 dzieci, w tym 820 dziewcząt i 924 chłopców. Badając, braliśmy pod uwagę następujące kryteria: wiek, płeć, występowanie kolan koślawych i szpotawych z uwzględnieniem 1. i 2. stopnia zaawansowania wady oraz występowanie stóp płaskich i płasko-koślawych z uwzględnieniem trzech stopni zaawansowania wady wg punktowej typologii T. Kasperczaka2. 1 G. Kandzierski, Badania osi kończyn dolnych i stóp dzieci w wieku od 3 do 6 lat, Warszawa 1986, s. 392-397. 2 T. Kasperczyk, Wady postawy ciała, diagnostyka i leczenie, Kraków 2001. 218 Człowiek – Zdrowie Kolana szpotawe (GENUA VARUM) i kolana koślawe (GENUA VALGUM) WYNIKI Liczbowy i procentowy rozkład częstości występowania kolan koślawych i kolan szpotawych z uwzględnieniem wieku badanych i stopnia zaawansowania wady ilustruje tabela 1. IV V Suma VI 2 % 58 25 21 9 % 1 % 2 % Dziewczęta 4 6 2 3 6 Chłopcy 45 13 0 0 45 13 117 35 19 6 136 41 181 54 153 46 334 Dziewczęta 16 5 0 0 16 5 6 Chłopcy 15 5 4 1 19 6 108 36 33 12 141 48 160 54 139 46 299 Dziewczęta 28 10 4 1 32 11 53 19 51 18 104 37 136 69 144 52 280 Chłopcy 23 8 2 1 25 8 Dziewczęta 48 6 6 1 54 7 185 23 91 11 276 34 330 40 490 60 820 Chłopcy 83 9 6 1 89 10 294 32 70 2 % % Liczba badanych 1 % Norma % Poza normą Płeć GENUA VALGUM Suma GENUA VARUM Suma Klasa Tabela 1 74 24 19 69 24 18 7 79 34 85 36 149 64 234 93 30 109 35 197 65 306 87 31 112 56 179 44 291 8 364 40 453 50 471 50 924 M. Rusin, G. Szypuła, J. Nabielska, E. Kowalska, G. Kępys – Częstość występowania... 219 Uzyskane wyniki obrazują poniższe wykresy Wykres 1. Występowanie kolan szpotawych u dziewcząt i chłopców w zależności od wieku badanych Występowanie kolan szpotawych u obu płci waha się w granicach od 2 do 13%, przy czym u dziewcząt ma tendencję rosnącą, od 2% w klasie czwartej do 11% w klasie szóstej. U chłopców tendencja ta jest nieznacznie malejąca, od 13% w klasie czwartej do 8% w klasie szóstej. Kolana szpotawe 2. stopnia występują niezwykle rzadko u obu płci i wahają się od 0 do 3% (tabela 1). Wykres 2. Występowanie kolan koślawych u dziewcząt i chłopców w zależności od wieku badanych Powyższy wykres pokazuje, że kolana koślawe występują znacznie częściej niż szpotawe zarówno u chłopców, jak i dziewcząt. Jednak w klasie czwartej i piątej zdarzają się częściej u chłopców (nawet o 18% w klasie V). Natomiast w klasie szóstej proporcje te zmieniają się na niekorzyść dziewcząt. 220 Człowiek – Zdrowie Wykres 3. Występowanie kolan koślawych wśród dziewcząt i chłopców w klasie VI w zależność od stopnia zaawansowania wady Powyższy wykres wskazuje, że problem kolan koślawych drugiego stopnia dotyczy przede wszystkim dziewcząt z klasy szóstej (18% w stosunku do 7% chłopców i 9% dziewcząt z klasy czwartej). Można założyć, że jest to wynikiem wchodzenia przez dziewczęta w okres dojrzewania, czyli między innymi zwiększenia się ich wagi i zmniejszenia siły mięśniowej. Stopy płaskie (PES PLANUS) i płasko-koślawe (PES PLANUM VALGUM) Liczbowy i procentowy rozkład częstości występowania stóp płaskich i płaskokoślawych wśród badanych ilustruje tabela 2. 221 M. Rusin, G. Szypuła, J. Nabielska, E. Kowalska, G. Kępys – Częstość występowania... IV V Suma VI Liczba badanych % Norma % 1 % 2 % 3 % Poza normą Klasa Tabela 2 Dziewczęta 61 26 95 41 66 28 12 5 173 74 234 Chłopcy 113 34 173 52 30 9 18 5 221 66 334 Dziewczęta 108 35 106 35 73 24 19 6 198 65 306 Chłopcy 63 28 179 60 42 18 15 7 236 72 299 Dziewczęta 113 40 84 30 68 24 15 5 167 60 280 Chłopcy 109 37 129 44 37 13 16 5 182 63 291 Dziewczęta 282 34 285 35 207 25 46 6 538 66 820 Chłopcy 285 31 481 52 109 12 49 5 639 69 924 PES PLANUS / PES PLANUM VALGUM Płeć Poniższe wykresy przedstawiają kształtowanie się częstości występowania wad stóp u dziewcząt i chłopców z rozbiciem na stopień zaawansowania wady. Wykres 4. Płaskostopie pierwszego stopnia Różnice między płciami w częstości występowania stóp koślawych i płaskokoślawych pierwszego stopnia wahają się w granicach 21-25% na niekorzyść chłopców bez względu na wiek. Natomiast u dziewcząt zaobserwować można zmniejszanie się ich liczby z tym stopniem zaawansowania wady z 41 do 30%. 222 Człowiek – Zdrowie Wykres 5. Płaskostopie drugiego stopnia Ten wykres zwraca uwagę na następującą prawidłowość: bez względu na wiek dziewczęta dominują liczbowo w grupie z drugim stopniem zaawansowania wady. Jest ich od dwóch do trzech razy więcej niż chłopców. Ta tendencja utrzymuje się na dość wysokim poziomie – 24 i 28%. Wykres 6. Płaskostopie trzeciego stopnia M. Rusin, G. Szypuła, J. Nabielska, E. Kowalska, G. Kępys – Częstość występowania... 223 Analizując powyższy wykres, możemy stwierdzić, że występowanie trzeciego stopnia zaawansowania wady nie wykazuje zależności od płci i kształtuje się mniej więcej na stałym i dość niskim poziomie od 5 do 7% grupy badawczej. PODSUMOWANIE Na podstawie analizy uzyskanych wyników możemy stwierdzić, że: 1. Problem nieprawidłowego ustawienia kolan dotyczy 50% chłopców i 40% dziewcząt. 2. U dziewcząt częstość występowania kolan koślawych i szpotawych wyraźnie wzrasta w klasie szóstej, czyli w okresie pokwitania. 3. Stopy płaskie i płasko-koślawe występują u 69% chłopców i 66% dziewcząt. 4. Zarówno wady stóp, jak i kolan w stopniu zaawansowanym znacznie częściej zdarzają się u dziewcząt. W celu lepszego zobrazowania problemu występowania wad stóp u dzieci przytoczymy wyniki badań przeprowadzonych w Klinice Chirurgicznej AM w Krakowie w 1984 roku3 na grupie 3765 osób w wieku od 17 do 64 lat. Wykazały one, że bez względu na rodzaj wykonywanej pracy po 35. roku życia u kobiet i 50. u mężczyzn następuje tendencja do pojawienia się stopy płaskiej. Wykazano również, że praca stojąca wpływa na spłaszczenie łuku podłużnego stopy oraz że nasila się z wiekiem i jest bardziej wyraźna u kobiet niż u mężczyzn. W najmłodszej grupie badanych (17-19 lat) stopę płaską miało 25% kobiet i 32% mężczyzn, czyli znacznie mniej niż u badanej przez nas młodzieży, która przecież nie podjęła jeszcze żadnej pracy i jej aparat więzadłowo-mięśniowy powinien być bardziej wydolny niż w starszym wieku. Należy zaznaczyć, że wg specjalistów charakterystyczne jest współwystępowanie stopy płaskiej i żylaków kończyn dolnych oraz to, że w latach osiemdziesiątych ubiegłego wieku ok. 70% populacji ludzi dorosłych miało różnego rodzaju dolegliwości stóp. Obecnie pracownicy naszego Ośrodka przeprowadzają badania przesiewowe na młodzieży gimnazjalnej. Liczymy, że uzyskane wyniki pozwolą określić charakter zmian w częstości występowania tej wady oraz w jej stopniu zaawansowania. WNIOSKI Przedstawione wyniki pozwalają na wysunięcie następujących wniosków: 1. Zapobieganie i leczenie niewydolnych statycznie stóp i kolan ma charakter narastającego problemu społecznego. 2. Niezbędna jest szeroko prowadzona edukacja rodziców i dzieci ze szczególnym akcentem na: 3 M. Politowski, J. Jamski, H. Knapik, W. Szczygieł, M. Ciążyński, B. Plaskura, Badania nad wpływem wieloletniej pracy stojącej na częstość występowania obniżenia sklepienia stopy, Warszawa 1984, s. 449-454. 224 Człowiek – Zdrowie • wczesne wykrywanie zaburzeń aparatu mięśniowo-więzadłowego kończyn dolnych, • stosowanie prawidłowego obuwia już od momentu nauki chodzenia u dzieci, • szerzenie wiedzy o prawidłowych i wadliwych pozycjach przyjmowanych w siadzie i staniu w poszczególnych wadach oraz o ich konsekwencjach zdrowotnych, • propagowanie aktywnego i zdrowego trybu życia.
