Rozdział I - BazaTematow.pl
advertisement
Rozdział I. Budowa somatyczna człowieka i jej przemiany 1.1. Budowa, rozwój i typy somatyczne Typ budowy ciała, jak i rodzaj postawy uwarunkowane są genetycznie. Trzeba jednak pamiętać, że nie dziedziczymy konstrukcyjnych a jedynie predyspozycje do ich rozwoju. bezpośrednio cech Na podstawie badań naukowych i wielu obserwacji wykazano ścisłą współzależność między przebiegiem i jakością rozwoju a somatotypem prezentowanym przez dziecko, podobnie jak między somatotypem a właściwościami organizmu. Pierwsze podziały typów budowy człowieka prześledzić można już w starożytności. I tak np. Hipokrates, ojciec medycyny starożytnej wyodrębnił cztery typy temperamentów: choleryka, sangwinika, flegmatyka i melancholika. W Polsce najczęściej stosowane są typologie Kretschmera. Kretschmer, psychiatra niemiecki, opublikował w 1921 roku podział na typy fizyczne i psychiczne prezentując typologię konstytucjonalną. Typ fizyczny idzie w parze z odpowiednim typem psychicznym. Autor podziału łączy również typ ze skłonnością do chorób somatycznych i psychicznych. Wyróżnia on trzy typy budowy somatycznej: 1. leptosomatyk: wysoki wzrost, wątła budowa, wąska i płaska klatka piersiowa, smukłe kończyny, skąpa podściółka tłuszczowa, duża głowa 2. atletyk: mocna budowa, grube kości, silne mięsnie, szerokie barki i klatka piersiowa, szerokie dłonie i stopy 3. pyknik: krępa budowa, otyły niski, krótkie kończyny i kark, duży brzuch, gruba podściółka tłuszczowa W typologii Kretschmera nie występują typy mieszane, dlatego też nie mogła być stosowana w ocenie wszystkich ludzi. Bardziej plastyczna pod tym względem jest typologia somatyczna Sheldona opublikowana w Ameryce w 1940 roku. Zakłada ona, że na budowę ciała mają wpływ listki zarodkowe. One bowiem dają początek trzem podstawowym komponentom ciała człowieka. Stopień nasilenia jednego z nich decyduje o przynależności do typu somatycznego. Sheldon wyróżnił trzy typy somatyczne: - endomorficzny: silne rozwinięte narządy wewnętrzne, słaby układ kostny i mięśniowy, obfitość tkanki tłuszczowej, mały ciężar gatunkowy ciała, - mezomorficzny: mocna budowa, silnie rozwinięty układ kostny i mięśniowy, mocne stawy, duży ciężar gatunkowy ciała, - ektomorficzny: przewaga powierzchni ciała nad masą, delikatna i wątła budowa, słabo rozwinięty układ mięśniowy, nieznacznie rozwinięte narządy wewnętrzne, silnie rozwinięty układ nerwowy. Typologia ta pozwala na określenie budowy ciała każdego człowieka gdyż uwzględnia typy mieszane. Typologie Kretschmera i Sheldona mają zastosowanie w badaniach antropologicznych. O wiele częściej stosowanymi metodami oceny budowy ciała są między osobnicze zestawienia cech. Polegają one na porównaniu mierzalnych u dziecka cech z przyjętymi dla jego płci standardami czy normami. Przez porównanie wielkości badanych cech u konkretnego dziecka z normami odpowiadającymi jego płci i liczbie ukończonych lat stwierdzamy jak duże jest opóźnienie czy przyspieszenie w rozwoju dziecka, np. wiek kostny, zębowy, morfologiczny, wysokość i masa ciała. W Polsce najczęściej stosowane są normy; wysokość i masa ciała opracowane przez N. Wolańskiego w 1974 roku. Przy ocenie rozwoju fizycznego dziecka obok ustalenia odchylenia wysokości ciała od wysokości odpowiadającej dla jego wieku, oceniamy ciężar ciała nie odpowiednio do wieku, lecz do wysokości ciała. W ten sposób oceniamy ciężar należny, który powinno mieć dziecko o danej wysokości ciała bez względu na wiek [30]. Analiza rozwoju dziecka na podstawie tabel nie jest kompletna. Nie mówi nam ona; czy dziecko poddane analizie porównawczej z normami jest budowy szczupłej, otyłej czy też w normie. Dlatego dla określenia budowy ciała w niniejszej pracy zostały zastosowane pomiary fałdów skórno – tłuszczowych. Pozwalają one na ocenę stanu odżywiania dziecka, jak i szacowanie potrzeb tlenowych. Tkanka tłuszczowa jest tkanką nieaktywną, w związku z tym nie zużywa tlenu. Znając sumę fałdów skórno – tłuszczowych możemy określić gęstość ciała i procent tkanek tłuszczowych w całej masie ciała. Tkanka tłuszczowa podskórna stanowi co najmniej 50 % całkowitej ilości tłuszczu w organizmie. Ulega ona bardzo dynamicznym zmianom zwłaszcza u niemowląt i dzieci. Tkanka staje się najgrubsza około 12 miesiąca życia i zmniejsza się do okresu pokwitania, po czym stopniowo zwiększa w okresie dojrzałości. Ilość tkanki tłuszczowej w naszym organizmie jest uwarunkowana genetycznie. Można jednak ją kontrolować przez odżywianie, rodzaj wykonywanej pracy, przebyte choroby oraz tryb życia. Rozwój somatyczny jednostki jest procesem ciągłym, stanowi łańcuch następujących po sobie i wzajemnie nakładających się zmian. Kolejność tych zmian w ogólnym zarysie przebiega podobnie u wszystkich dzieci, jednak każde dziecko wykazuje w swym rozwoju indywidualne odrębności. 1.2. Tendencja przemian Od ponad stu lat opisuje się zjawisko przyśpieszonego rozwoju biologicznego człowieka, osiągania wyższych wartości ostatecznych wymiarów ciała pomiędzy kolejnymi pokoleniami ludzi zamieszkujących dany teren. Zmiany te mają charakter adaptabilny, nieewolucyjny i noszą nazwę: tendencja przemian, zmienność czasowa lub z angielska trend sekularny. Zmiany te powodują międzypokoleniową zmienność fenotopowych właściwości cech morfofunkcjonalnuch zachodzących pod wpływem rozwoju cywilizacji (Cieślik i wsp.1985b). Jako elementy składowe tendencji przemian wymienia się: akcelerację rozwoju i dojrzewania biologicznego, zmianę kolejności niektórych etapów rozwojowych oraz retardację procesów inwolucyjnych. Przez akcelerację rozwoju rozumie się międzypokoleniowe przyśpieszenie rozwoju biologicznego i dojrzewania, a więc wcześniejsze osiąganie kolejnych etapów rozwoju. Akceleracja przejawia się już w rozwoju wewnątrzmacicznym nieznacznym skracaniem długości tego okresu. Proces akceleracji rozwoju fizycznego w okresie ostatniego stulecia uległ wyraźnemu nasileniu. Zwiększenie wysokości ciała w końcu XIX wieku szacowano na 0,3 cm na dziesięciolecie, w początku XX wieku na 0,5 cm, a w połowie XX wieku na 1-3 cm na dziesięciolecie. Akceleracji ulegają w większym stopniu te cechy, których determinacja genetyczna jest słabsza, a więc głównie przyczyny tego zjawiska leżą w zmianach czynników zewnętrznych. Akceleracja nieco silniej przejawia się u chłopców, a także dotyczy bardziej wysokości ciała niż jego masy. Podkreśla się też zmianę innych proporcji, np. wydłużenie kończyn i brak zmian w długości tułowia. Obserwuję się również tendencję do wcześniejszego wyrzynania się zębów mlecznych i stałych. Wcześniejsza jest inwolucja migdałków, szyszynki i grasicy, wcześniej mają zmiany gospodarki hormonalnej związanej z dojrzewaniem. Akceleracji ulega również rozwój motoryczny, czego przejawem jest wcześniejsze siadanie, stanie dzieci i lepsze wyniki testów sprawności motorycznej. Jednakże polepszenie owo następuje w tempie wolniejszym niż wzrost wysokości ciała, zaś mierniki wytrzymałości nie wykazują akceleracji, a nawet tendencję jej przeciwną. Obniżenie wytrzymałości dotyczy szczególnie dziewcząt. Liczne dane dokumentują obniżanie się wieku dojrzewania płciowego. W Europie, w tym również w Polsce, w okresie ostatniego stulecja wieku wystąpienia menarchy obniżyły się o około 3 lata. Na początku XX wieku czas wystąpienia pierwszej menstruacji u dziewcząt oceniano na około 15 lat, obecnie pod koniec stulecia, występuje ona przeciętnie w wieku niespełna 13 lat. Wcześniej obecnie kończy się okres, w którym ma miejsce zakończenie procesów kostnienia szkieletu, a więc i kształtowanie się ostatecznych wymiarów ciała. Obecnie u dziewcząt ostatecznie wartości wysokości ciała są uzyskiwane już w wieku 16-18 lat, a u chłopców o około 2 lata później. 1.3. Rozwój somatyczny w okresie pokwitania Na proces rozwoju fizycznego składa się wiele różnorodnych przemian. Najbardziej dostrzegalnymi ich objawami są: wzrastanie (rozrost), zróżnicowanie i dojrzewanie organizmu. Obejmują one właściwości somatyczne (morfologiczne), funkcjonalne (fizjologiczne) i wyodrębniające się czynności motoryczne. Tak rozumiany rozwój fizyczny jest częścią ogólnego procesu ontogenetycznego rozwoju człowieka. Pomimo indywidualnego zróżnicowania etapów rozwojowych dzieci i młodzieży, wyodrębniono różne okresy ontogenetyczne. Przewęda [20] przyjął w tym zakresie następujący podział: - okres noworodka: od urodzenia do około 1 miesiąca; - okres niemowlęcy: do około 1 roku życia; - okres poniemowlęcy: do około 3 lat; - wiek przedszkolny: do około 7 lat; - młodszy wiek szkolny: do około 10 – 12 lat; - okres pokwitania (dojrzewania): do około 17 lat; - okres młodzieńczy (dorastanie): do około 24 lat. W związku z podjętym tematem pracy w tym podrozdziale dokładniej scharakteryzowano rozwój motoryczny chłopców i dziewcząt w okresie pokwitania (dojrzewania). Typowymi dla chłopców są zmiany w budowie i czynnościach organizmu, a szczególnie intensywny rozwój aparatu rozrodczego, bywa on dzielony na dwa okresy: przedpokwitaniowy i pokwitania rzeczywistego. Z tym drugim podokresem wiąże się bezpośrednio faza dorastania. U chłopców około 9 – 10 roku nasila się stopniowo wydzielanie hormonów płciowych. Właściwa faza pokwitania rozpoczyna się u nich około 12 – 13 roku życia. Pierwsze objawy dojrzewania zewnętrznie charakteryzują się powiększeniem jąder w dwunastym roku życia, a około pół roku później obserwuje się początek rozwoju owłosienia łonowego, a następnie prącia. W związku ze stymulacją hormonalną u pewnego odsetka chłopców pojawia się obrzęk brodawek piersiowych czyli tzw. ginekonastia [29]. Okres pokwitania u dziewcząt z dużą indywidualnie zmiennością występuje między 8,5 a 13,5 rokiem życia. W tym czasie wyodrębnia się następujące fazy: zwiastun pokwitania (dynamicznych zmian somatycznych) oraz fazy popokwitaniowej (pełnej dojrzałości płciowej). Charakterystyczną cechą pokwitania, czyli dojrzewania płciowego jest znaczna zmienność w zakresie budowy i funkcji organizmu. W przeciwieństwie do okresu poprzedniego, względnej stabilizacji, okresowi pokwitania towarzyszy: gwałtowne wzrastanie prawie wszystkich cech somatycznych, intensywny rozwój układu płciowego i cech wtórnych, co łącznie wpływa, obok zmian w sylwetce, na znaczne zmiany strukturalne i funkcjonalne organizmu. W okresie pokwitania występuje wyraźne przyspieszenie wzrastania, zwane skokiem pokwitaniowym [29]. Dojrzewanie jako zjawisko biologiczne manifestuje się przyspieszeniem wzrastania i rozwojem cech płciowych [12]. Według Przewędy cechy płciowe dzielimy na: - pierwszorzędne – gonady; - drugorzędne – są to wewnętrzne drogi płciowe, gruczoły płciowe i zewnętrzne gruczoły płciowe; - trzeciorzędne – owłosienie łonowe i pachowe, cechy twarzy, mutacja głosu itp.[20]. U chłopców w dwa lata po pierwszych objawach następuje pełny rozwój owłosienia łonowego i pachowego oraz ma miejsce początek mutacji głosu, a także rozwój zarostu twarzy. Dochodzi również do „skoku pokwitaniowego”, który u chłopców występuje przeciętnie w wieku 12,5 – 15 lat i powoduje przyrost wysokości ciała o około 20 cm, któremu towarzyszy przyrost ciężaru ciała o około 20 kg [29]. Szczytowa szybkość wzrastania wysokości ciała wynosi około 6 - 10 cm rocznie i przypada przeciętnie na 14 rok życia, chociaż może się to zdarzyć w innym momencie między 12 a 17 rokiem życia [26]. Najwcześniej u chłopców obserwuje się skokowy przyrost długości stopy, a następnie szerokości barków, wysokość ciała, długość tułowia, wreszcie masy ciała. Skok pokwitaniowy wysokości i masy ciała występuje niemal w tym samym wieku, w jakim ma miejsce pierwsza polucja nocna. Nieco przed tym okresem zmniejszają się przyrosty podściółki tłuszczowej, która dość silnie przyrasta bezpośrednio po skoku pokwitaniowym [29]. W okresie skoku pokwitaniowego chłopców wzrasta siła mięśniowa. Mięśnie osiągają szczyt swego skoku pokwitaniowego około 3 miesiąca po szczycie szybkości wzrastania wysokości ciała (przeciętnie 14 lat), natomiast około 6 miesięcy później szczyt szybkości wzrastania osiąga ciężar ciała. W tym okresie zmienia się też wygląd twarzy i głowy, która zwiększa swoją długość i szerokość [26]. Stwierdza się też szybki rozwój gałki ocznej, co powoduje pewne zmiany jej proporcji wywołujące u części młodzieży przejściowe zjawisko krótkowzroczności zwanej pokwitaniową .Zwiększa się także w tym okresie gibkość kręgosłupa, co związane jest z szybkim rozwojem kośćca. W omawianym wieku z jednoczesnym wzrostem wysokości ciała i masy mięśniowej równie szybko i nierównomiernie rozrastają się wszystkie narządy wewnętrzne. Dotyczy to szczególnie płuc i serca. Widoczne w tym okresie jest przyspieszenie tętna oraz ciśnienia skurczowego krwi, zaznacza się wzrost podstawowej przemiany materii, zwiększa się czynność gruczołów potowych i łojowych oraz ma miejsce znaczny wzrost wydolności roboczej organizmu, szczególnie u chłopców, co jest pochodną intensywnego rozwoju struktury i funkcji całego organizmu. Wzrastająca wrażliwość na czynniki środowiska, wzrost potrzeb na białko, wapń, żelazo związana jest z rozbudową tkanki oraz procesami metabolicznymi przy kończących się procesach wzrastania powodują, że okres ten jest szczególny w ontogenezie. Wszystkie te zmiany znajdują swoje odbicie również w poziomie sprawności fizycznej [29]. Okres przedpokwitaniowy jest jak wiadomo określany jako „złoty wiek” w rozwoju motoryczności. Tu prawie wszystkie wskaźniki zdolności motorycznych osiągają najwyższy przyrost, co jak pisze Przewęda, upoważnia do twierdzenia, „że w tym wieku występuje jakby mobilizacja całego organizmu przed burzliwym etapem skoku pokwitaniowego i dojrzewania płciowego” [20]. Wraz z wejściem we właściwą fazę pokwitania następuje zakłócenie uzyskanej harmonii rozwoju spowodowane nie równoczesnym wzrastaniem organizmu oraz narządów wewnętrznych, co utrudnia wykonywanie czynności ruchowych powodując to, że ruchy stają się niezręczne pozbawione płynności i harmonii w centralnych ośrodkach nerwowych, co z kolei wywołuje niepotrzebne przyruchy, a jednocześnie swoistą ociężałość i apatię ruchową wywołaną brakiem równowagi pomiędzy pobudzaniem i hamowaniem procesów nerwowych [18,19]. U dziewcząt skok pokwitaniowy wysokości ciała według Wolańskiego przeciętnie pojawia się w 11 – 12 roku życia w środowisku miejskim. Znaczne przyrosty wysokości ciała, obok wolniejszego wzrostu masy ciała w omawianym okresie prowadzą do zmian i „smuklenia” sylwetki oraz do formowania się innych proporcji ciała. Dotyczy to zarówno proporcji kończyn, tułowia, głowy jak i rozmieszczenia tkanki podskórnej odmiennego u chłopców i dziewcząt. W pierwszej kolejności wzrastają na długości kończyny, począwszy od stóp i dłoni. Nadmierna, jakby się wydawało, długość kończyn w stosunku do tułowia powoduje niezgrabność ruchów. Następuje szybki rozwój miednicy, zwłaszcza u dziewcząt oraz silniejszy rozwój obręczy bardziej u chłopców. Przyrost wysokości ciała nie jest równomierny w zakresie poszczególnych części ciała, dlatego zaznaczają się charakterystyczne proporcje budowy w różnych okresach życia dziecka. Stopniowo wydłuża się tułów, kończyny rosną początkowo wolniej i dopiero w okresie dojrzewania ich długość zwiększa się wyraźnie. Przyrost masy ciała natomiast, zależy od rozwoju tkanki tłuszczowej i mięśniowej. Do 12 – 15 roku życia rozwój tkanki mięśniowej jest znacznie szybszy i dopiero od tego wieku uwidacznia się wyraźnie wzrost tkanki mięśniowej. Należy zaznaczyć, że spostrzegane różnice w tempie wzrostu fizycznego są zależne od płci, budowy ciała, konstrukcji oraz pór roku. Na podstawie licznych obserwacji stwierdzono, że największy przyrost długości ma miejsce w okresach wiosenno – letnich, natomiast masy ciała w porze jesienno – zimowej [29]. O motoryczności w wieku dojrzewania Szuman pisze w ten sposób: „Ruchy kończyn przechodzą jakby mutację, stają się niezręczne, niesprawne, nieskoordynowane. Płynność ruchów poprzednich okresów zanika i ruchy młodzieży pubertującej stają się urywane, kanciaste, przesadnie szybkie, chaotyczne. Występują często zbyteczne współruchy (synkinezje), które pozbawiają motoryczności jej dawniejszego wdzięku” [8]. W drugiej fazie pokwitania występuje zarówno u chłopców jak i u dziewcząt zwrot w kierunku harmonijności, z wyraźnym podziałem na motoryczność męską i kobiecą oraz odnotowuje się wysoki poziom rozwoju zdolności motorycznych [20]. Siła gwałtownie zwiększa się na przełomie 12 - 13 lat u chłopców i w wieku około 14 lat uzyskuje punkt kulminacyjny w zakresie dynamiki rozwoju. Proces ten trwa do około 20 roku życia i jak pisze Tanner chłopcy, którzy dojrzewają wcześniej wykazują wczesny skok siły. Największy przyrost koordynacji ruchowej u chłopców występuje w tym samym czasie co i wzrastanie siły, przy czym, niektóre jej elementy takie jak równowaga wykazują ciągły wzrost z wiekiem i jedynie niewielki skok pokwitaniowy [26]. Siła eksplozywna (MMA – maksymalna moc anaerobowa) od 13 roku życia stale wzrasta uzyskując największą wartość pomiędzy 14 a 15 rokiem życia, natomiast zwinność uzyskuje u chłopców największą wartość bezwzględną w wieku 9 lat, następnie obniża się ona do wieku 13 – 14 lat i utrzymuje się na wyrównanym poziomie do wieku 17 lat. Szybkość ruchów rozwija się u chłopców do 15 roku życia i zmniejsza się do 18 roku życia. Według badań przekrojowych szybkość biegu na 60 m u młodzieży szkolnej jest największa u chłopców w wieku 15 – 17 lat. Wytrzymałość u chłopców osiąga największe wartości bezwzględne w wieku 15 lat i w dalszych latach tempo rozwoju wytrzymałości (ogólnej i szybkościowej) jest coraz słabsze[2]. Gibkość jako predyspozycja zdolności motorycznych swój szczyt rozwoju u chłopców osiąga w wieku 15 lat. Zakończenie rozwoju motorycznego i całego cyklu przemian pokwitaniowych przypada na okres młodzieńczy, co ma miejsce około 19 roku życia. Podsumowując należy stwierdzić, że w okresie dojrzewania dokonuje się nie tylko wiele przemian biologicznych (somatycznych, funkcjonalnych), ale dochodzi także do istotnych zmian osobowości (zmienia się zachowanie postawy). „Zmianie ulega zatem soma i psyche” [12]. W okresie tym zwiększona pobudliwość układu nerwowego powoduje znaczną zmienność nastrojów (przygnębienie, niezdecydowanie, brak równowagi i impulsywność w działaniu). Zwiększa się ogromnie zainteresowanie płcią odmienną (pod warunkiem, że mózgowie ma odpowiedni poziom dojrzałości), może to też powodować agresywne zachowania lub chęć dominacji w grupie. Młodzież w tym wieku uważa się za dorosłych, chce się czymś wyróżniać co można wykorzystać poprzez zainteresowanie sportem, ponieważ osobnicy wysportowani, sprawni, silni imponują innym [26]. Z drugiej strony należy zachować tez szczególną ostrożność w dawkowaniu ruchu, gdyż wszelkie wysiłki stosowane ponad miarę rozwoju mogą mieć działanie negatywne na organizm powodując np. zahamowanie wzrostu wydolności ciała. Najprostszy sposób oceny rozwoju fizycznego na podstawie cech morfologicznych polega na porównaniu wysokości i masy ciała badanego ucznia z tabelami norm oraz wyrokowanie o ile wymiary dziecka są wyższe bądź niższe od norm, co świadczy o przyspieszeniu lub opóźnieniu jego wzrastania. 1.4. Biospołeczne problemy szczupłości i otyłości u dzieci i młodzieży Obok chorób nowotworowych i zwyrodnieniowych otyłość stanowi największy problem społeczny współczesnej cywilizacji. Jest to zjawisko niepokojące, ponieważ nadmierna ilość tkanki tłuszczowej znacznie obciąża ustrój, zwłaszcza układ krążenia. Dzieci otyłe są mało odporne, ich sprawność fizyczna i wytrzymałość obniżają się. Statystycznie stwierdzono, że ludzie otyli żyją przeciętnie o kilka lat krócej niż ludzie szczupli. Otyłość to częste zaburzenie wieku dziecięcego, popularnie zwane „zaburzeniem w przemianie materii”. Nazwa ta sugeruje tło otyłości. Nie jest to słuszne, gdyż tylko w nielicznych przypadkach otyłości można stwierdzić u dzieci organiczne lub czynnościowe uszkodzenie układu hormonalnego czy kory mózgu. W ogromnej większości przypadków otyłość jest wynikiem spożywania nadmiernych ilości pokarmów bogatych w składniki tłuszczowe i węglowodanowe. W okresie poniemowlęcym (2 – 3 rok życia) u prawidłowo rozwijającego się dziecka obserwuje się mniejsze przyrosty ciała. Rodzice, aby nie dopuścić do schudnięcia dziecka, zaczynają je przekarmiać. Organizm z czasem przyzwyczaja się do spożywania nadmiernych ilości posiłków, a próba ograniczenia powoduje uczucie głodu i protest ze strony dziecka. Główną przyczyną powstawania otyłości jest długotrwały, niezrównoważony bilans energetyczny ustroju o przewadze spożycia nad wydatkami energetycznymi. Drugim czynnikiem powstawania otyłości jest brak ruchu i związane z nim ograniczenie wydatków energetycznych na pracę mięśniową. Wymienione czynniki podyktowały podział otyłości na dwie grupy: 1. otyłość prosta, gdzie obok obfitego pożywienia mamy do czynienia z małą aktywnością ruchową 2. otyłość regulacyjna skojarzona z: - zaburzenia metaboliczne - wpływami genetycznymi - zaburzeniami endokrynologicznymi - zaburzeniami psychologiczno-neurologicznymi Otyłość predysponuje do wystąpienia wielu zaburzeń w funkcjonowaniu organizmu. Wśród skutków otyłości można wyróżnić: zmniejszenie wydolności, zmniejszenie sprawności fizycznej, wady postawy i płaskostopie, choroby serca, miażdżycę, cukrzycę, choroby wątroby i inne. Często towarzyszą otyłości zaburzenia psycho – emocjonalne. Powodem ich jest izolacja dzieci otyłych od grup rówieśniczych. Okresem, w którym następuje fizjologiczne przestrojenie układu hormonalnego, jest wiek dojrzewania, zatem kuracja dzieci otyłych powinna być przeprowadzona wcześniej. Leczenie polega przede wszystkim na stosowaniu diety niskokalorycznej, która powinna zawierać jak najmniej składników węglowodanowych i tłuszczowych oraz ograniczenie ilości płynów. Dieta musi jednak pokrywać pełne zapotrzebowanie białkowe i witaminowe organizmu. Najczęściej występuje otyłość prosta. Jest ona uważana za chorobę cywilizacyjną. Otyłość jest traktowana jako stan chorobowy, dlatego dzieci otyłe objęte są dodatkowymi zajęciami kultury fizycznej w szkołach. Niedobory ciężaru u dziecka w wieku szkolnym są zwykle następstwem gorszego jakościowo i ilościowo żywienia, niehigienicznego trybu życia, braku łaknienia oraz zakażenia pasożytami przewodu pokarmowego. Mogą być przyczyną chorób, zwłaszcza długotrwałych o ciężkim przebiegu. Zdarzają się także konstytucjonalne stany nadmiernej chudości, które są cechą osobniczą i nie muszą świadczyć o chorobie. Dzieci te zwykle są wysokie, smukłe, mogą jednak wykazywać zupełnie dobrą sprawność fizyczną, wytrzymałość i odporność. Rzadko spotyka się wychudzenie związane z zaburzeniami czynności gruczołów dokrewnych. Szczupłość w potocznym rozumieniu kojarzy się nam ze zdrową, smukłą i wyprostowaną sylwetką. Tak rozumiane pojęcie szczupłości jest dyktowane względami zdrowotnymi i estetycznymi. Dzięki możliwości kontrolowania naszej masy poprzez sposób odżywiania i ruch, mówimy, że osoba szczupła jest wysportowana i prawidłowo odżywia się. W literaturze medycznej szczupłość jest utożsamiana z niedowagą. Dziecko szczupłe określane jest jako dziecko dystroficzne, słabowite, chude, wątłe itp. Niedowaga jest spowodowana niekorzystnym bilansem energetycznym, gdzie wydatki energetyczne przekraczają spożycie. Do stanu niedoboru wysokości i ciężaru ciała prowadzą następujące drogi: 1. niedostateczna ilość pokarmów, niedożywienie lub wadliwe żywienie, 2. niewydolność przewodu pokarmowego, niewydolność trawienia, 3. zaburzenia pośredniej przemiany materii. Dzieci te mają skłonności do popadania w stany lękowe, bywają kapryśne, płaczliwe, mało samodzielne, unikają rówieśników, wymagają opieki lekarskiej, gdyż długotrwałe niedożywienie zakłóca prawidłowy rozwój fizyczny dzieci i może doprowadzić do wyczerpania, a w skrajnych warunkach do śmierci. Masa ciała jak i wysokość ciała wykazuje najwięcej zaburzeń w dynamice rozwoju. Są najczęściej przyczyną odchyleń od norm rozwojowych w wieku szkolnym. Zarówno otyłość jak i nadmierna chudość są częstym źródłem kompleksów, konfliktów z otoczeniem i mogą doprowadzić do nerwic. Wychowanie fizyczne jest jednym z przedmiotów obowiązkowych w szkole. Sprawność fizyczna jest nie tylko pomocna w sporcie i wychowaniu fizycznym, jest to także główny czynnik w prowadzeniu szczęśliwego i pełniejszego życia. W odniesieniu do pojedynczego dziecka, pomiar sprawności może sprzyjać rozwojowi pozytywnej postawy wobec ciała, umożliwia osiągnięcie samoświadomości na temat jego stanu fizycznego, a tym samym lepszej motywacji do poprawiania jego sprawności. Testy mogą także zachęcać rodziców do aktywnego zainteresowania się stanem sprawności fizycznej ich dzieci. Ujarzmiają one indywidualnego lub grupowe ubytki zdrowia dostarczające postaw do szacowania i przeznaczenia możliwych środków leczniczych. Pod kątem udziału w sporcie, te testy mogą odkrywać słabość w ogólnych lub specyficznych aspektach sprawności i w ten sposób pomagać uniknąć sportowych urazów, z drugiej strony mogą ujawnić utajnione zdolności, które dziecko mogło by chcieć rozwijać.
