Samoocena

Dencikowska Beata, Dencikowski Dariusz, Dencikowska Alfreda
Rzeszów
3
Samoocena
Samoocena aktywności fizycznej a cechy somatyczne.
Wstęp
Aktywność fizyczna jest jednym z elementów stylu życia wpływającym na nasze
zdrowie. Niedostatek aktywności fizycznej jest przyczyną wielu zaburzeń i zwiększonego
ryzyka różnych chorób [ Cendrowski 1996, Różański 2000, Wojnarowska, Kołoło 2003
Charzewska i wsp. 2006] Siedzący tryb życia skłania do skupienia się na nadwadze i
metabolizmie, niegdyś zauważana tylko u dorosłych stała się coraz częściej zauważana u
dzieci i młodzieży [Charzewski 97, Orlicz 94;; Eisenman 2003]. Z badań Charzewskiej i
wsp.[2004] wynika, że w Warszawie wzrasta odsetek chłopców wykazujących nadwagę do
20,2%. Orkwiszewska [2005] wykazała, że otłuszczenie przeciętne znacznie częściej
występowało u osób trenujących, natomiast wysokie i nadwaga w grupie nie trenującej.
Tendencja do zmniejszania aktywności fizycznej widoczna jest już na poziomie szkolnego
wychowania fizycznego [Charzewski 1997, Syta 2005, Dencikowska 2005, Dencikowska A,
Dencikowska B 2008] Zmniejszenie uczestnictwa uczniów w różnych formach aktywności
ruchowej, znalazło odzwierciedlenie w pogorszeniu wyników testów sprawnościowych dzieci
młodzieży, co wykazano m.in. w badaniu o charakterze ogólnopolskim [Przewęda ,Dobosz
2003]. Z badań Światowej Organizacji Zdrowia wynika, że ponad 60% Polaków nie uprawia
żadnych sportów. Z takimi wynikami sytuujemy się na jednym z ostatnich miejsc w Europie
[WHO 2003]. Wyniki badań przeprowadzonych w kraju i na świecie powinny być zachętą
szczególnie dla młodzieży w wieku pokwitaniowym prowadzących „siedzący’ styl życia do
zwiększania systematycznej aktywności fizycznej. Te niezwykłe i ważne zadanie powinny
być realizowane między innymi przez wyposażenie uczniów w zasób wiedzy na temat
dokonywania samokontroli i samooceny dla samodoskonalenia sprawności funkcjonowania
organizmu oraz sprawności fizycznej na podstawie wykonywanych testów. Nauczyciel
powinien dążyć do tego, aby czynności kontrolowania i oceniania stopniowo przejmował
uczeń. Będzie on stosował wobec siebie i innych miarę bardziej obiektywną, uczył się
świadomego dostrzegania braków oraz ich źródeł, co stanowi motyw dążenia do osiągania
coraz wyższego własnego rozwoju. Jest to uzasadnione, bowiem aktywność ruchowa w tym
okresie ontogenezy ma zasadniczy wpływ na rozwój fizyczny dziecka, a także na
kształtowanie w okresie szkolnym pozytywnych postaw uczniów wobec kultury fizycznej i
opanowanie przez nich konkretnej wiedzy i umiejętności związanych z samodzielnym
sterowaniem sprawnością fizyczną, zdrowiem i wypoczynkiem.
Rolę samooceny i jej wyższość nad oceną, ukazał Strzyżewski pisząc: "Samoocena
jest podstawą poczucia własnej wartości. Natomiast wzmacnianie poczucia własnej wartości
generuje z kolei potrzebę osiągnięć."
Celem niniejszego opracowania było ukazanie wyników samooceny aktywności
fizycznej w powiązaniu z cechami somatycznymi i sprawnością fizyczną zbadanych
chłopców.
Materiał badania i zastosowane metody
1
Materiał do niniejszej pracy stanowiły dane dotyczące chłopców uczęszczających do
szkół podstawowych i gimnazjalnych z Rzeszowa. Badaniami objęto 1706 uczniów w wieku
13-15 lat.
U wszystkich uczniów wykonano pomiary wysokości i masy ciała.. Z pomiarów
wysokości i masy ciała wyliczono wskaźnik BMI (Body Mass Index) wg wzoru: masa ciała w
kg / wysokość ciała w m2. Wykonano również pomiary grubości fałdów skórno –
tłuszczowych w trzech standardowych miejscach: na ramieniu nad m. triceps, pod dolnym
kątem łopatki i na brzuchu.
Przeprowadzono trzy próby pochodzące z Międzynarodowego Testu Sprawności
Fizycznej: bieg wahadłowy na dystansie 4 razy 10m z przenoszeniem klocków, skok w dal z
miejsca oraz siad z leżenia tyłem wykonywane w czasie 30 s.[Pilicz, Przewęda, Trześniowski
1993].
Na podstawie informacji o poziomie wykształcenia obojga rodziców określono
rozwarstwienie społeczne uczniów. Zdefiniowano je za pomocą połączonych poziomów
wykształcenia obojga rodziców, i tak: podstawowe wykształcenie obojga rodziców bądź
podstawowe jednego z nich i zawodowe drugiego określono jako warstwę dolną(PZ),
wykształcenie wyższe obojga rodziców lub wyższe i średnie, zdefiniowano jako warstwę
górną (W)
Wyniki
Podobnie do badań u osób dorosłych samoocena aktywności fizycznej w licznych
pracach sprawdziła się również u młodzieży. Wyniki samooceny na tle własnych
rówieśników jako miary aktywności fizycznej przedstawiono na rycinach 1 do 4 na których
zestawiono wartości średnie wybranych cech somatycznych: wysokości i masy ciała,
wskaźnika BMI oraz sumę trzech fałdów skórno- tłuszczowych ( na ramieniu. pod łopatką, na
brzuchu) z uwzględnieniem skrajnych warstw społecznych: górnej i dolnej.
Z danych przedstawionych na rycinie 1 wynika, że 15-letni chłopcy oceniający się
jako bardziej aktywni mieli niższą wysokość w stosunku do mniej aktywnych chłopców
zarówno z warstwy górnej jak i dolnej. Z kolei 13-letni chłopcy z niższej warstwy społecznej
oraz 14-letni z wyższej warstwy wykształceniowej mniej aktywni byli wyżsi niż ci bardziej
aktywni.
Ryc. 1. Samoocena aktywności fizycznej chłopców a ich wysokość ciała.
2
Wyniki zamieszczone na rycinie 2 wykazują, że średnie wartości masy ciała 13 i 14letnich chłopców są wyższe u chłopców oceniających się jako „mniej aktywny” w
porównaniu do bardziej aktywnych. Natomiast w grupie 15-letnich chłopców respondenci
bardziej aktywni charakteryzowali się większą masą ciała. Różnice średnich wartości masy
ciała pomiędzy aktywnymi i mniej aktywnymi wynosiły w najmłodszej grupie 13-letnich
chłopców 7,7kg i zwiększały się do 8,8kg w średniej grupie wieku zbadanej w tej pracy.
Ryc. 2. Samoocena aktywności fizycznej chłopców a ich masa ciała.
Na podstawie analizy średnich wartości trzech fałdów skórno-tłuszczowych
stwierdzono związek pomiędzy deklarowaną większą aktywnością fizyczną, a otłuszczeniem.
Bez względu na pochodzenie społeczne grubszą podściółkę tłuszczową mają chłopcy mniej
aktywni fizycznie ( ryc. 3 ). Największe różnice pomiędzy samooceną mniej aktywny do
bardziej aktywnych chłopców a ich stopniem otłuszczenia wykazano w młodszych grupach
wieku, mniej aktywni charakteryzowali się grubszą podściółką tłuszczową o 2,5cm w
porównaniu do bardziej aktywnych.
3
Ryc. 3. Samoocena aktywności fizycznej chłopców a ich suma trzech fałdów
skórno – tłuszczowych.
Z danych przedstawionych na rycinie 4 wynika, że niższa masa ciała w stosunku do
wysokości odpowiedniej dla wieku występowała z większym nasileniem u chłopców bardziej
aktywnych. Wskaźnik BMI był niższy u chłopców bardziej aktywnych od 1,4 do 2,8
jednostek od wskaźnika chłopców mniej aktywnych w grupie 13 i 14 – letnich chłopców
zarówno w warstwie górnej i dolnej.
Ryc. 4. Samoocena aktywności fizycznej chłopców a ich względna masa ciała (wskaźnik
BMI).
Ryc. 5. Samoocena aktywności fizycznej chłopców a ich wartości średnie trzech prób
sprawności fizycznej.
Z przytoczonych danych na rycinie 5 wynika, że respondenci oceniający się jako
bardziej aktywni bez względu na przynależność do warstwy społecznej uzyskali wyższe
średnie wartości punktów w trzech próbach sprawności fizycznej i to we wszystkich grupach
4
wiekowych, różnice pomiędzy wynikami uzyskanymi przez chłopców bardziej i mniej
aktywnych dochodziły do 54,6 punktów.
Podsumowanie:
Podsumowując wyniki samooceny aktywności fizycznej chłopców na tle rówieśników
a ich cech somatycznych oraz średnich wartości punktowych w trzech próbach sprawności
fizycznej stwierdzono, że:
 chłopcy oceniający się jako bardziej aktywni mieli niższą wysokość w
stosunku do mniej aktywnych chłopców,

średnie wartości masy ciała były wyższe u
chłopców oceniających się jako „mniej aktywny” w porównaniu do bardziej
aktywnych,
 grubszą podściółkę tłuszczową mieli chłopcy mniej aktywni fizycznie w
porównaniu do rówieśników,
 wskaźnik BMI był niższy u chłopców bardziej aktywnych od 1,4 do 2,8
jednostek od wskaźnika chłopców mniej aktywnych u 13 i 14 – letnich
chłopców,
 respondenci oceniający się jako bardziej aktywni uzyskali wyższe wyniki w
trzech próbach sprawności fizycznej.
Piśmiennictwo
1.
Cendrowski Z.: Będę żył 107 lat. Warszawa, 1996.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
Charzewska J. (wsp.): Wysokość ciała młodzieży z Warszawy na tle kolejnych okresów ekonomii. [W:] Trendy sekularne na tle zmian
cywilizacyjnych, Warszawa, 2004, 75-84
Charzewski J.: Aktywność sportowa Polaków. Warszawa, 1997.
Charzewska J., Wajszczyk B., Chabros E., Rogalska-Niedźwiedź M.: [W:] Jarosz M, (red.), Aktywność fizyczna w Polsce w różnych
grupach według wieku i płci. Instytut Żywności Żywienia, Warszawa, 2006, 317-340.
Charzewska J., Wajszczyk B., Chabros E.i in.: Uczestnictwo młodzieży w wieku pokwitania w pozalekcyjnych zajęciach sportowych w
aspekcie biologicznych i społecznych uwarunkowań W: Dąbrowski A. (red.) Uczestnictwo Polaków w rekreacji ruchowej i jego
uwarunkowania, AWF- Warszawa, Płock, 2003, 27-35.
Dencikowska A., Social conditioning of motor activities of 13 – 15 year old boys from Rzeszów [W;] Obodyński K, Cynarski W. (
red.) Regional Tourism versus European Integration and Globalization UR Rzeszów 2005, 154-161.
Dencikowska A., Dencikowska B.: Dystanse społeczne aktywności fizycznej 13–15-letnich chłopców z Rzeszowa. [W:] Dencikowska A.,
Drozd S., Czarny W.(red.) Aktywność fizyczna jako czynnik wspomagający rozwój i zdrowie Red.: UR Rzeszów 2008,
56-65.
Eisenmann J.C.: Secular trends invariables associated with the metabolic syndrome of North American children and adolescents: A
review and synthesis. Am. J. Hum. Biol.,2003,15, 786-794.
Orkwiszewska A.: Różnicujący wpływ aktywności fizycznej na poziom wskaźnika masy ciała(BMI) i typu otłuszczenia(WHR). [W:]
Lisicki T., Wilk B., Walentukiewicz A.(red.) Prozdrowotny styl życia uwarunkowania społeczne. Gdańsk 2005, 97-103.
Orlicz B.: Społeczne uwarunkowania otyłości i nadwagi dzieci warszawskich. Wychowanie Fizyczne i Sport, 1994, nr 1, 3-10.
Pilicz S., Przewęda R., Trześniowski R.: Skale punktowe do oceny sprawności fizycznej polskiej młodzieży. Estrella, Warszawa, 1993.
Przewęda R., Dobosz J.: Kondycja fizyczna polskiej młodzieży. Studia i Monografie. AWF Warszawa, 2003, nr 98.
Różański P.: Wydolność i sprawność fizyczna dzieci z bocznym skrzywieniem kręgosłupa, Rozprawa doktorska, Warszawa 2000,AWF.
Strzyżewski S.: Zarys metodyki i wychowania w kulturze fizycznej, AWF Katowice 1980.
Syta A.: Społeczne uwarunkowania rozwoju i aktywności fizycznej dzieci w wieku od 10 do 15 lat. Rozprawa doktorska, AWF,
Warszawa, 2005.
Woynarowska B., Kołoło H.: Samoocena zdrowia, zadowolenie z życia i zachowania zdrowotne uczniów. [W:] Woynarowska B.
(red.): Środowisko psychospołeczne szkoły i przystosowanie szkolne a zdrowie i zachowania zdrowotne uczniów w Polsce, Katedra
Biomedycznych Podstaw Rozwoju i Wychowania, Wydział Pedagogiczny UW, Warszawa, 2003.
World Health Organization.: Integrated prevention of noncommunicable diseases. Draft global strategy on diet, physical activity and
health. EB113/44, Geneva, 2003, 1, 8-18.
5