Adam Kantanista

Kantanista Adam
Poznń
23
Wskaźnik BMI
WSKAŹNIK MASY CIAŁA (BMI) I WYTRZYMAŁOŚĆ W BIEGU NA 600 m
A
POZIOM CIŚNIENIA TĘTNICZEGO I LIPIDÓW WE KRWI U 9 – LETNICH DZIEWCZĄT I
CHŁOPCÓW ZE WSI
Choroby układu krążenia są głównym powodem zachorowalności i śmierci ludzi w wielu
krajach. Podobna sytuacja jest również w Polsce (program Pol – MONICA, 1995).
W 2002 roku powodem 47,1% wszystkich zgonów w Polsce były choroby układu krążenia.
Standaryzowane współczynniki umieralności z tego powodu w Polsce wyniosły 431.5/100 tys.
wszystkich mieszkańców. Na wsi współczynnik ten jest wyższy (451/100 tys.) aniżeli
w miastach (417,5/100 tys.), (strona www).
Rozwój chorób układu krążenia w życiu dorosłym może być pojmowany jako rezultat
procesów mających początek w dzieciństwie (Berenson i wsp. 1992, Nicklas i wsp. 2002,
Newman i wsp. 1986). Niektóre z czynników ryzyka stanowią złe nawyki życiowe, które
powstają dość często w środowisku dziecka (Berenson i wsp. 1998). Profilaktyka powinna
rozpoczynać się już w okresie dzieciństwa. Badanie czynników ryzyka chorób układu krążenia
może mieć znaczenie dla wczesnej diagnozy i zapobiegania w życiu dorosłym chorobom układu
krążenia (Toselli i wsp. 1997). Za czynniki ryzyka chorób układu krążenia uznaje się między
innymi nadciśnienie tętnicze, otyłość, zaburzenia w gospodarce lipidowej. Czynniki te mogą być
rozpatrywane również jako oddzielne jednostki chorobowe.
Według Armstronga (1990) oraz Kaplana i wsp. (1993) szkoła jest dobrym środowiskiem,
w którym powinno odbywać się propagowanie aktywnego stylu życia oraz zapobieganie
nieodpowiednim zachowaniom.
Poziom otłuszczenia człowieka odgrywa dużą rolę w występowaniu czynników ryzyka
chorób układu krążenia. Podstawowym i powszechnie używanym wskaźnikiem, na podstawie
którego można wnioskować o poziomie otłuszczenia, nie wymagającym specjalistycznej
aparatury, jest wskaźnik masy ciała (BMI). Chociaż nie informuje on o rozkładzie tkanki
tłuszczowej w ustroju, pośrednio wskazuje na jej zawartość oraz dostarcza informacji o stopniu
szczupłości lub otyłości. Wysoki poziom BMI może wskazywać na występowanie nadwagi lub
otyłości, a więc na zwiększenie ryzyka wystąpienia zaburzeń metabolizmu lipidów
ze wszystkimi tego konsekwencjami.
Otyłość uważana jest za chorobę cywilizacyjną (Wolańska 1989). Występowanie
otyłości u dzieci i młodzieży wiąże się z około 80% prawdopodobieństwem wystąpienia jej
również w okresie dojrzałości (Woynarowska 1980).
Wśród zdolności motorycznych, wysoki poziom wytrzymałości i jej biologicznego
podłoża czyli wydolności fizycznej ma korzystny wpływ na obniżenie ryzyka chorób układu
krążenia (Gibbons i wsp., 1983; Paffenbarger i wsp., 1986; Morrow i wsp., 1995).
Celem pracy było określenie powiązań pomiędzy BMI i wytrzymałością a poziomem
lipidów we krwi oraz poziomem ciśnienia skurczowego i rozkurczowego krwi u badanych dzieci.
Dodatkowo, praca ta ma wskazać, że również nauczyciel wychowania fizycznego
powinien we współpracy z rodzicami uczniów, lekarzem, pielęgniarką przeprowadzać działania
prozdrowotne w różnym zakresie. Badania poniżej opisane zostały przeprowadzone
w środowisku szkolnym. Koordynatorem ich był nauczyciel wychowania fizycznego.
1
MATERIAŁ I METODY
Materiał badawczy stanowiły dzieci z klas III szkoły podstawowej w Budzisławiu
Kościelnym. Jest to szkoła wiejska leżąca w Wielkopolsce, powiat koniński. Badaniami objęto
12 dziewcząt i 12 chłopców w wieku 9 lat. Średnia wysokość ciała dziewcząt wynosiła
143 ± 4,5 cm, masa ciała – 35,9 ± 7,9 kg. Średnia wysokość ciała chłopców wynosiła
142 ± 4,3 cm, masa ciała – 37,9 ± 8,7 kg.
Na podstawie dokonanych pomiarów wysokości i masy ciała wyliczono wskaźnik masy
ciała (BMI). Pobranie krwi oraz określenie poziomu cholesterolu całkowitego (TC, z ang. total
cholesterol), jego frakcji HDL (HDL – C) i LDL (LDL – C) oraz poziomu trójglicerydów (TG)
odbyło się w Pracowni Diagnostyki Laboratoryjnej Lekarskiej Poradni Specjalistycznej
ESKULAP w Koninie. Pomiar tętniczego ciśnienia krwi (skurczowego i rozkurczowego)
przeprowadziła pielęgniarka szkolna.
Oceny wytrzymałości dokonano na podstawie biegu na dystansie 600 m, będącego
elementem Międzynarodowego Testu Sprawności Fizycznej (Pilicz i współ. 2003).
Istotność różnic pomiędzy średnimi wynikami uzyskanymi przez grupę dziewcząt
i chłopców obliczono wykorzystując test Studenta. W celu określenia zależności pojawiających
się pomiędzy BMI i wytrzymałością a poziomem lipidów we krwi i ciśnieniem tętniczym krwi
wykorzystano analizę korelacyjną opartą na wyznaczeniu współczynnika korelacji liniowej
r – Persona.
WYNIKI BADAŃ
W tabeli nr 1 przedstawiono podstawowe parametry somatyczne badanych oraz wyniki
biegu na 600 m.
Nie wykazano statystycznie istotnych różnic w uzyskanych przez dziewczęta i chłopców
wynikach, zarówno w parametrach somatycznych jak i w wynikach próby biegu na 600 m.
Tabela1. Poziom podstawowych parametrów somatycznych oraz wyniki próby wytrzymałości
uzyskane przez badanych chłopców i dziewczęta
DZIEWCZĘTA
x
masa ciała (kg)
wysokość ciała (cm)
BMI (kg/m2)
600m (s)
35,9
143
17,5
177,0
SD
8,0
4,5
3,5
42,7
CHŁOPCY
x
38,0
142
18,7
169,9
TEST T
SD
8,7
4,3
3,8
36,3
0,6
-0,2
0,7
-0,4
Poziom lipidów we krwi oraz ciśnienia skurczowego i rozkurczowego u badanych
dziewcząt i chłopców zawiera tabela nr 2. Chłopcy w porównaniu z dziewczętami uzyskali
wyższy poziom TC, HDL – C (α ≤ 0,05). Nie wykazano statystycznie istotnych różnic pomiędzy
2
poziomem LDL – C, TG i ciśnienia skurczowego i rozkurczowego krwi u badanych dziewcząt
i chłopców.
Tabela 2. Poziom lipidów oraz ciśnienia tętniczego krwi u badanych dziewcząt i chłopców
TC (mg/dl)
HDL – C (mg/dl)
LDL – C (mg/dl)
TG (mg/dl)
ciśnienie skurczowe krwi (mmHg)
ciśnienie rozkurczowe krwi (mmHg)
DZIEWCZĘTA
SD
x
CHŁOPCY
SD
x
TEST T
156,7
62,4
80,3
69,7
92,6
63,9
176,4
78,4
85,9
60,6
93,3
60,8
1,7*
3,2*
0,6
-0,7
-0,1
-0,1
27,0
7,4
21,7
30,6
7,4
3,7
25,6
15,0
19,3
30,2
8,9
6,7
* - statystyczna istotność na poziomie p ≤ 0,05
W tabeli nr 3 przedstawiono współczynniki korelacji pomiędzy poziomem BMI
i wytrzymałości a poziomem lipidów i ciśnienia tętniczego krwi.
Wartość wskaźnika masy ciała (BMI) koreluje pozytywnie z poziomem TG u badanych
dziewcząt (r = 0,68; p ≤ 0,01) i chłopców (r = 0,53; p ≤ 0,05). BMI koreluje również pozytywnie
z ciśnieniem skurczowym krwi u badanych uczniów (dziewczęta: r = 0,65; p ≤ 0,01,
chłopcy r = 0,52; p ≤ 0,05). Brak różnic wykazano pomiędzy BMI a TC, HDL – C, LDL – C
i ciśnieniem rozkurczowym krwi.
Wyniki biegu na 600 m korelują pozytywnie z TG u badanych dziewcząt
(r = 0,59; p ≤ 0,05) i chłopców (r = 0,54; p ≤ 0,05). Brak różnic wykazano pomiędzy wynikami
biegu na 600 m a TC, HDL – C, LDL – C, ciśnieniem skurczowym i rozkurczowym krwi.
Tabela 3. Współczynniki korelacji pomiędzy BMI, wytrzymałością a poziomem lipidów
i ciśnieniem tętniczym krwi u badanych osób.
BMI (kg/m2)
600m (s)
♀
♂
♀
♂
TC
0,03
0,29
0,02
-0.05
HDL -cholesterol
-0,11
- 0,2
-0,07
-0,21
LDL - cholesterol
0,08
0,16
0,21
0,05
0,53*
0,59*
0,54*
0,52*
0,33
-0,07
0,08
0,09
-0,2
TG
0,68**
ciśnienie skurczowe
0,65**
krwi
ciśnienie
0,21
rozkurczowe krwi
* - p ≤ 0,05
DYSKUSJA
** - p ≤ 0,01
3
Porównując dziewczęta i chłopców nie wykazano różnic pomiędzy poziomem
TG, LDL – C we krwi oraz poziomem ciśnienia skurczowego i rozkurczowego krwi. Wykazano
różnice pomiędzy poziomem TG i HDL – C. Brak różnic pomiędzy poziomem lipidów, ciśnienia
tętniczego wykazał Hansen i wsp. (2005). Podobnie Aghamohammadi i wsp. (2004) wykazali
brak różnic w poziomie ciśnienia tętniczego pomiędzy badanymi dziewczętami i chłopcami.
Martinez i wsp. (1996) wykazali różnice pomiędzy poziomem LDL – C, HDL – C, TG
u dziewcząt i chłopców. Nie wykazali ich w poziomie TC i ciśnienia tętniczego.
Dzieci w wieku 9 lat znajdują się jeszcze przed okresem dojrzewania, co może objawiać
się brakiem różnic pomiędzy dziewczętami i chłopcami w badanych parametrach (wytrzymałość,
BMI, lipidy, ciśnienie tętnicze krwi).
W pracy wykazano pozytywny związek pomiędzy wartością BMI a poziomem TG
i ciśnieniem skurczowym krwi u badanych dzieci. Podobne wyniki uzyskał Guerra i wsp. (2001).
Wykazali oni korelacje pomiędzy BMI a TG i poziomem ciśnienia skurczowego
i rozkurczowego krwi, nie wykazali związku pomiędzy wartością BMI i TC.
Wyniki biegu na 600 m korelowały pozytywnie z poziomem TG zarówno u dziewcząt jak
i u chłopców. Nie wykazano korelacji pomiędzy wynikami biegu na 600 m i TC, HDL – C,
LDL – C, ciśnieniem tętniczym krwi. Guerra i wsp. (2002) również nie wykazali związku
pomiędzy wytrzymałością krażeniowo – oddechową a ciśnieniem tętniczym krwi. All – Hazza
i wsp. (1994) porównując 9 – letnich chłopców o wysokim i niskim poziomie VO2 max wykazali
różnice w poziomie TG, HDL – C i ciśnieniu tętniczym krwi. Kuntzleman i Reiff (1992)
wykazali różnice w poziomie TG u dzieci o niskim i wysokim poziomie wytrzymałości.
Badania przeprowadzono tylko wśród 24 dziewcząt i chłopców. Fakt ten mógł mieć
wpływ na uzyskane wyniki. Podczas badań u 5 dzieci ujawniono poziom niektórych lipidów
we krwi poza przyjętymi normami. Jest to dowód na potrzebę prowadzenia badań również
w środowiskach wiejskich, nawet na mało liczebnym materiale.
Na podstawie przeprowadzonych badań można stwierdzić, ze wskaźnik masy ciała BMI
oraz poziom wytrzymałości dzieci mogą być determinantami poziomu trójglicerydów (TG)
we krwi. Wartość BMI może mieć również wpływ na poziom ciśnienia skurczowego krwi
u dzieci.
PIŚMIENNICTWO
1.
Aghamohammadi A., Tayebi M., Khorasani G., Hosseini M., Ataei N., Yousefi E., Chavoshian A., Hosseini M.,
Nourijelyani K., Yousefi M. (2004): Blood pressure nomograms for school children in Iran. Pediatric Nephrology 19,
164-168.
2.
Al-Hazzaa H.M., Sulaiman M.A., Al-Matar A.J. (1994): Cardiorespiratory fitness, physical activity patterns and
coronary risk factors in preadolescent boys. Int. J. Sports Med. 15(5), 267-272
3.
Armstrong N., Balding J., Gentle P., Kirby B. (1990): Estimation of coronary risk factors
a preliminary report. Br. J. Sp. Med. 24, 61-66.
4.
Berenson G.S., Gerald S., Srinivasan, Sathanur R., Bao, Weihang, Newman III, William P., Tracy, Richard E.,
Wattigney, Wendy A. (1998): Association between multiple cardiovascular risk factors and atherosclerosis in children
and young adults. New England Journal of Medicine 23, 1650,
5.
Berenson G.S., Wattigney W.A., Tracy R.E., Newman W.P., Srinivasan S.R., Webber L.S., Dalferes E.R., Strong J.P.
(1992): Atherosclerosis of the Aorta and Coronary Arteries and Cardiovascular Risk Factors in Persons Aged 6 to 30
years Studied at Necropsy (The Bogalusa Heart Study). American Journal of Cardiology 70, 851-858.
6.
Gibbons L.W. Blair S.N., Cooper K.H., Smith M. (1983): Association between coronary heart disease risk factors and
physical fitness in healthy adult women. Circulation 67(5), 977-983.
7.
Guerra S., Durate J., Mota J. (2001): Physical activity and cardiovascular disease risk factors in schoolchildren.
European Physical Education Review 7(3), 269-279.
in British schoolchildren:
4
8.
Guerra S., Ribeiro J.C., Costa R., Duarte J., Mota J. (2002): Relationship between cardioresoiratory fitness, body
composition and blood pressure in school children.
The Journal of Medicine and Physical Fitness 42(2), 207213.
9.
Hansen S.E., Froberg K., Andersen L. Bo. (2005): Cardiovascular disease risk factors
in 6-7 – year – old Danish
children: the Copenhagen School Child Intervention Study. Preventive Medicine 40, 740 – 746.
10. Kaplan R., Sallis J.F., Patterson T. (1993): Health and Human Behaviour. New York,
McGraw Hill.
11. Kuntzleman C.T., Reiff G.G. (1992): The decline in American children's fitness levels.
Research Quarterly for Exercise and Sport 63 (2), 107-111.
12. Martínez V., Salcedo F., Franquelo R., Jarabo Y., Muelas F., García P., Cebrián C.
factors in schoolchildren of the city of Cuenca. Atencion primaria 17, 549-554.
(1996): Cardiovascular risk
13. Morrow J.R. (1995): Measurement and Evaluation in Human Performance. Champaign: Human Kinetics Publishers
14. Nicklas T.A., von Duvillard S. P., Berenson G.S. (2002): Tracking of serum lipids and lipoproteins from childhood to
dyslipidemia in adults: the Bogalusa Heart Study. Int J Sports Med. 23, 39-43.
15. Newman W.P., Freedman D.S., Voors A.W. (1986): Relation of serum cholesterol levels and systolic blood pressure to
early atherosclerosis: The Bogalusa Heart Study. N. Engl. J. Med. 314, 138-144.
16. Paffenbarger R.S., Hyde R.T., Wing A.L., Hsieh C. (1986): Physical activity, all cause
longevity of college alumni. N. Engl. J. Med. 314, 605-613
mortality, and
17. Program Pol – MONICA Warszawa (1995): Kompleksowa ocean stanu zdrowia ludności Warszawy w roku 1993 i jego
zmian w latach 1984 – 1993. Część IV. Instytut Kardiologii, Warszawa.
18. Toselli S., Graziani I., Taraborelli T., Grispan A., Tarsitani G., Gruppioni G. (1997): Body composition and blood
pressure in school children 6 – 14 years of age. Am. J. Hum. Biol. 9, 535 – 544.
19. Wolańska T. (1989) Rekreacja ruchowa. W: Krawczyk Z., Przewęda R., Ulatowski T. (red), Raport o kulturze fizycznej
w Polsce, Warsztaty Badawcze, AWF, Warszawa.
20. Woynarowska B. (1980): Otyłość dzieci i młodzieży. Wychowanie Fizyczne i Higiena Szkolna, 7, 290 – 291.
21. www.poradnikmedyczny.pl
5