Podstawy ekologii, TiR, sem. I, rok akademicki 2016/2017 Turystyka

Podstawy ekologii, TiR, sem. I, rok akademicki 2016/2017
Turystyka a środowisko przyrodnicze i społeczno-kulturowe
1. Definicje
- Środowisko przyrodnicze, tzw. epigeosfera jest strefą przenikania się geosfer: hydrosfery, litosfery, atmosfery
i występującej w ich obrębie biosfery. W związku z powyższym obejmuje ogół komponentów (budowy
geologicznej i ukształtowania terenu, warunków klimatycznych, stosunków wodnych, gleb, fauny i flory) i
procesów zachodzących w geosferach. Środowisko przyrodnicze cechuje się wysokim stopniem zróżnicowania,
które jest wynikiem występowania zróżnicowanego natężenia komponentów środowiska w różnych częściach
globu.
- Zasoby środowiska (z punktu widzenia całego ekosystemu) – wszystko to co organizm (organizmy) zużywają
i tym samym ograniczają dostępność lub wyczerpują; zasobem jest np. pokarm dla zwierząt, związki nieorganiczne
w glebie dla roślin, promieniowanie słoneczne dla roślin zielonych (ale warunkiem środowiska dla owadów),
dziuple i kryjówki dla zwierząt, woda dla wszystkich organizmów itp.1. Zasoby naturalne, z perspektywy
człowieka, dzielą się na materię żywą, materię nieożywioną, oraz energię. Inny podział zasobów obejmuje
zasoby odnawialne (np. energia słoneczna) i nieodnawialne (np. paliwa kopalne).
- Środowisko antropogeniczne – elementy przyrodnicze zostały zaplanowane przez człowieka, posiada
ograniczoną zdolność do samoregulacji (zdolności do utrzymywania wewnętrznej stabilności, tj. homeostazy).
- Pojemność środowiska - zdolność środowiska do absorbowania i tolerowania obciążeń antropologicznych.
Z ekologicznego punktu widzenia – ilość organizmów żywych jaka może występować w danym środowisku bez
uszczerbku dla niego samego.
- Krajobraz ekologiczny - wyodrębniający się obszar o charakterystycznej fizjonomii (wyglądzie, cechach
charakterystycznych), zbudowany z powiązanych ze sobą ekosystemów, np. krajobraz wiejski, krajobraz
zurbanizowany, krajobraz pojezierny.
- Krajobraz kulturowy - fizyczne, obserwowalne wzrokowo wyrażenie kultury ludzkiej na powierzchni Ziemi,
łączące elementy środowiska przyrodniczego i kulturowego. Jest wynikiem przekształcania krajobrazu
naturalnego przez grupę lub kilka grup kulturowych i nakładania się elementów kulturowych różnego wieku.
- Turystyka - zgodnie z definicją Światowej Organizacji Turystyki (World Tourist Organization WTO) - ogół
czynności osób, które podróżują i przebywają w celach wypoczynkowych, zawodowych lub innych nie dłużej niż
rok bez przerwy poza swoim codziennym otoczeniem, z wyłączeniem wyjazdów w których głównym celem jest
aktywność zarobkowa.
Ekoturystyka2 – turystyka w ekologicznie i kulturowo wrażliwych obszarach oddaje integralność środowiska
narodowego i społeczno-kulturalnego; powinna przyczyniać się do ochrony środowiska naturalnego i oprócz
zapewnienia turystom głębokich przeżyć równocześnie winna zapewniać rozwój społeczności lokalnej.
Dokument elektroniczny. Tryb dostępu: http://www.iop.krakow.pl/pckz/default.asp?nazwa=slow&je=pl, stan z
dn. 03.09.2016 r.
2
Goodwin H., 1996. In pursuit of ecotourism. Biodiversity and Conservation 5, s. 277-291.
1
1
2. Turystyka jest uzależniona od atrakcyjności, jaką oferują główne atrybuty miejsca stanowiącego cel podróży.
Mogą to być3:
- zasoby naturalne (klimat, krajobrazy - mozaika ekosystemów);
- zasoby kulturowe (zabytkowa architektura, sztuka, walory archeologiczne miejsca, tradycje, potencjał
naukowy, rękodzieło ludowe, subkultury);
- zasoby społeczne (osoby, które mogą rozwijać turystykę w zależności od sytuacji społeczno-demograficznej,
posiadanych możliwości, kapitału finansowego, wiedzy, systemu bezpieczeństwa w zakresie zdrowia, środowiska
i własności, interesów społeczności lokalnych itp.).
Często mówi się też o środowisku społeczno-kulturowym, obejmującym wiedzę, wierzenia, poglądy, wartości,
wspólne wzorce zachowań, które reprezentowane są przez określona grupę społeczną. Atrybuty te są w grupie
powszechne, nieuchwytne i czasami trudne do zrozumienia dla ludzi z zewnątrz.
Praktycznie nie istnieją formy aktywności i działalności turystycznej, które w pewien sposób nie
wykorzystywałyby zasobów środowiska. Jednocześnie środowisko musi „zaabsorbować” (tj. przyjąć i/lub
zneutralizować) turystów oraz efekty ich pobytu w określonym miejscu. Nierównoważenie wykorzystania
zasobów turystycznych z perspektywy ich przyrodniczych i ekonomicznych atrybutów może prowadzić do
naruszenia równowagi biocenotycznej ekosystemów, a w dłuższym okresie czasu do zmniejszania się dostępności
zasobów (Jakie mogą być tego skutki?), jak również niekorzystnych zmian w środowisku społeczno-kulturowym.
Turystyka może być silnie skoncentrowana w jednym miejscu, ale jej skutki i wpływy mogą sięgać daleko
poza określony obszar. Wynika stąd m.in. konieczność wprowadzenie pojęcia pojemności środowiska
turystycznego TCC (ang. Tourism Carrying Capacity). Jest to poziom działalności człowieka, do jakiego dany
obszar może się dostosować bez widocznej degradacji miejsca, niepożądanych wpływów na zamieszkującą tam
społeczność albo obniżenia się jakości przeżyć i doświadczeń odwiedzających. Z kolei WTO definiuje ją jako
maksymalną liczbę osób, które mogą odwiedzić dane miejsce turystyczne jednocześnie, bez powodowania szkód
fizycznych, gospodarczych, społeczno-kulturalnych w środowisku oraz niemożliwego do zaakceptowania
obniżenia poziomu zadowolenia gości.
Pojemność środowiska można także definiować z perspektywy:
- turysty - przekroczenie progu pojemności będzie wówczas odnosić się do osobistych odczuć turysty związanych
z faktem zakłócania
i obniżania jakości jego własnych doznań wynikających z konsumpcji zasobów
turystycznych, tj. satysfakcja z pobytu turystycznego może wówczas zostać w sposób istotny obniżona, a poprzez
to zaspokojenie potrzeb turystycznych może być niepełne;
- społeczności lokalnej - wówczas pojęcie to odnosi się do liczebności turystów, obecność których nie zakłóca
tradycyjnego sposobu życia mieszkańców oraz nie zaburza komfortu. Zbyt duża liczba przybyszów zakłóca
naturalny tryb życia lokalnej społeczności, mogą się pojawić niepożądane wzorce zachowań, próby
„cywilizowania” autochtonów, itp. Ceny produktów i usług na rynku lokalnym mogą ulec podniesieniu ze względu
na bardziej zasobnych turystyów.
Uwzględnienie TCC jako ważnego elementu w rozwoju turystyki sprawia, że istnieje potrzeba wypracowania
zasad tzw. turystyki zrównoważonej, związanej z:
- odpowiedzialnością społeczną za stan i funkcjonowanie środowiska naturalnego;
Dokument elektroniczny. Tryb dostępu: http://www.coastlearn.org/pl/tourism/con_resources.htm, stan z dn.
03.09.2016 r.
3
2
- integracją lokalnych społeczności wokół przedsięwzięć związanych z rozwojem lub podejmowaniem
jakiejkolwiek działalności turystycznej.
Turystyka zrównoważona zaspokaja potrzeby zarówno turystów (np. emocjonalne, estetyczne,
wypoczynku) jak też społeczności lokalnych (np. ekonomiczne), przy zachowaniu stanu wyjściowego zasobów
turystycznych (przyrodniczych, kulturowych), co umożliwia ich konsumpcję w przyszłości.
Czynniki sprzyjające rozwojowi turystyki zrównoważonej 4:
- wzrost presji ze strony przepisów;
- rosnąca świadomość potrzeby obniżania kosztów poprzez rozsądną konsumpcję zasobów;
- wzrost świadomości o dominującej roli jakości środowiska jako czynnika niezbędnego dla wysokiego poziomu
konkurencyjności produktu turystycznego;
- wzrastająca świadomość lokalnych społeczności co do ich potencjalnego wpływu na politykę turystyczną.
3. Wpływ turystyki na stan ekosystemów naturalnych
Dotyczy trzech podstawowych dziedzin:
- eksploatacji zasobów naturalnych (głównie: wody pitnej, paliw kopalnych, minerałów, gleb, lasów, mokradeł,
krajobrazów – np. poprzez projektowanie obiektów turystycznych odbiegających charakterem od tradycji lokalne).
- skażenia środowiska (powietrza atmosferycznego, wód powierzchniowych i podziemnych, gleb, zaśmiecania
obszarów przyrodniczo cennych, wprowadzaniu gatunków obcych, zwiększeniu natężenia hałasu wywołanego
przez transport),
c. fizycznego wpływu na stan ekosystemów naturalnych (budowa obiektów bazy turystycznej, infrastruktury, itp).
Negatywny wpływ turystyki na poziom bioróżnorodności dotyczy głównie:
- podziału siedlisk na mniejsze, izolowane płaty siedliskowe;
- niszczeniu siedlisk naturalnych;
- wprowadzaniu zmian w ukształtowaniu terenu i rozbudowie infrastruktury turystycznej;
- wprowadzeniu obcych gatunków fauny i flory.
Polecenia
1.
Na
podstawie
studium
przypadku
miejscowości
Sauraha
(dokument
można
pobrać
stąd:
http://unesdoc.unesco.org/images/0012/001226/122619eo.pdf, s. 19-25). Przeanalizuj zmiany (środowiskowe,
kulturowe i społeczne) jakie nastąpiły w tej miejscowości po zintensyfikowaniu ruchu turystycznego. Odpowiedz
również na następujące pytania:
- Co było/jest podstawą rozwoju turystycznego wymienionych obszarów (dot. atrybutów przyrodniczych,
społecznych i kulturowych)?
- Jakie negatywne skutki intensyfikacji ruchu turystycznego zaobserwowano (dot. tradycyjnego trybu życia,
pojawienia się zachowań patologicznych, wpływu na środowisko przyrodnicze)?
- W jaki sposób ów dynamiczny rozwój turystyki zagraża podstawom swojej egzystencji?
Podobną analizę spróbuj przeprowadzić dla regionu Puszczy Białowieskiej.
Dokument elektroniczny. Tryb dostępu: http://www.coastlearn.org/pl/tourism/con_tourism.htm, stan z dn.
03.09.2015 r.
4
3
2. Turystyka zrównoważona a turystyka konwencjonalna. Zbuduj charakterystyki obu zjawisk wg podanych
atrybutów.
Turystyka konwencjonalna
Liczba turystów
Świadomość ekologiczna
społeczności lokalnej
Świadomość ekologiczna turystów
Oferta produktów i usług
turystycznych
Architektura budynków
Zagospodarowanie przestrzenne
i infrastruktura turystyczna
Wykorzystanie zasobów
turystycznych
Zużycie zasobów
Zagospodarowanie odpadów
Źródło: Zaręba D., 2006. Ekoturystyka. PWN, Warszawa.
Turystyka zrównoważona
3. W oparciu o wnioski ze zrealizowanych wcześniej poleceń zaproponuj charakterystykę szkód spowodowanych
intensywnym rozwojem turystyki w środowisku społeczno- kulturowym:
Rodzaj szkody
Skutki w środowisku społeczno-kulturowym
Akulturacja (w wyniku
bezpośredniego lub pośredniego
kontaktu dwóch grup kulturowych)
Komercjalizacja kultury regionalnej
Zanik autentyczności krajobrazu
kulturowego i architektury
Niszczenie struktur społecznych
i wspólnot lokalnych
Wzrost postaw konsumpcyjnych
ludności
Pogorszenie jakości życia lokalnych
mieszkańców; wzrost patologii
Szkody w materialnych dobrach
kultury
Inne
Źródło: Zaręba D., 2006. Ekoturystyka. PWN, Warszawa.
4. Czy rozbudowa infrastruktury komunikacyjnej kosztem bioróżnorodności zawsze rozwiąże problemy
społeczności lokalnej? Odpowiedzi udziel po przeczytaniu artykułu „Rospuda pod Newbury”. Możesz go pobrać
stąd: http://siskom.waw.pl/artykuly/k-070421-polityka.jpg
Literatura
Mannion A., 2001. Zmiany środowiska Ziemi. historia środowiska przyrodniczego i kulturowego. Wydawnictwo
Naukowe PWN. Warszawa, s. 339-345.
Goodwin, H. 1996. In pursuit of ecotourism. Biodiversity and Conservation 5, s. 277-291.
4