2. ocena dotychczasowych działań w zakresie ochrony środowiska
advertisement
Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów 1. 1.1 1.2. 1.3. 1.4. WSTĘP .................................................................................................................................................. 3 Tło i uwarunkowania “Programu ochrony środowiska” ......................................................................... 3 Koncepcja Programu Ochrony Środowiska ............................................................................................ 5 Nadrzędny cel “Programu Ochrony Środowiska” ................................................................................... 6 Główne kierunki rozwojowe gminy ........................................................................................................ 7 2. OCENA DOTYCHCZASOWYCH DZIAŁAŃ W ZAKRESIE OCHRONY ŚRODOWISKA ......................................................................................................................................... 12 2.1. 2.2. Programy sektorowe .............................................................................................................................. 12 Finansowanie działań w zakresie ochrony środowiska ......................................................................... 12 OCENA AKTUALNEGO STANU ŚRODOWISKA ............................................. 14 3.1. Wprowadzenie....................................................................................................................................... 14 3.2. Stan sanitarny powietrza ....................................................................................................................... 16 3.3. Hałas...................................................................................................................................................... 19 3.4. Zasoby wodne ...................................................................................................................................... 20 3.4.1. Zasoby wód powierzchniowych i ich jakość ............................................................................... 20 3.4.2. Wody podziemne.......................................................................................................................... 22 3.4.3. Zaopatrzenie w wodę ................................................................................................................... 24 3.4.4. Gospodarka wodno-ściekowa....................................................................................................... 26 3.5. Ochrona powierzchni ziemi .................................................................................................................. 27 3.5.1. Ochrona przyrody ......................................................................................................................... 27 3.5.2. Użytkowanie gruntów .................................................................................................................. 32 3.5.3. Złoża surowców mineralnych ...................................................................................................... 36 3.5.4. Gospodarka odpadami .................................................................................................................. 36 3.6. Nadzwyczajne zagrożenia środowiska (NZŚ) ....................................................................................... 40 3.7. Wnioski z diagnozy – analiza SWOT ................................................................................................... 41 3. 4. ZASADY DŁUGOTERMINOWEJ POLITYKI OCHRONY ŚRODOWISKA ......................................................................................................................................... 43 4.1. Wprowadzenie ....................................................................................................................................... 43 4.2. Główne zasady działań .......................................................................................................................... 43 4.2.1. Zasada likwidacji aktualnych problemów .................................................................................... 43 4.2.2. Zasada prewencji (zapobiegania przyszłym problemom) ............................................................ 44 4.2.3. Oszczędne korzystanie z zasobów naturalnych ............................................................................ 44 4.2.4. Zasada integracji zewnętrznej i spójności polityki ....................................................................... 45 4.2.5. Zasada skuteczności ekologicznej i efektywności ekonomicznej ................................................ 45 4.2.6. Zasada regionalizmu .................................................................................................................... 45 4.2.7. Zasada uspołecznienia polityki ochrony środowiska ................................................................... 45 4.3. Strategia stosowania instrumentów polityki ekologicznej .................................................................... 46 4.3.1. Wprowadzenie .............................................................................................................................. 46 4.3.2. Instrumenty prawne ...................................................................................................................... 46 4.3.3. Instrumenty finansowe ................................................................................................................. 48 4.3.4. Instrumenty społeczne .................................................................................................................. 50 4.3.5. Instrumenty strukturalne............................................................................................................... 51 4.4. Rola gminy ............................................................................................................................................ 52 5. DŁUGOTERMINOWA POLITYKA OCHRONY ŚRODOWISKA 53 5.1. Cele polityki ekologicznej wojewódzkiej i powiatowej ........................................................................ 53 5.1.1. Cele polityki ekologicznej województwa mazowieckiego ............................................................ 53 5.1.2. Cele polityki ekologicznej powiatu pruszkowskiego .................................................................... 54 5.2. Główne kierunki rozwojowe gminy ...................................................................................................... 56 5.2.1. Osadnictwo .................................................................................................................................... 56 5.2.2. Transport ....................................................................................................................................... 58 5.2.3. Przemysł ........................................................................................................................................ 62 5.2.4. Rolnictwo ...................................................................................................................................... 64 5.2.5. Turystyka i rekreacja .................................................................................................................... 67 1 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów 5.3. Elementy środowiska i uciążliwości ..................................................................................................... 70 5.3.1. Ochrona powietrza atmosferycznego ........................................................................................... 70 5.3.2. Hałas............................................................................................................................................. 72 5.3.3. Zasoby wodne .............................................................................................................................. 74 5.3.4. Ochrona przyrody ......................................................................................................................... 75 5.3.5. Ochrona złóż surowców mineralnych .......................................................................................... 77 5.3.6. Gospodarka odpadami ................................................................................................................. 79 5.4. Prognoza stanu środowiska w wyniku realizacji Programu .................................................................. 81 5.4.1. Wprowadzenie .............................................................................................................................. 81 5.4.2. Powietrze ...................................................................................................................................... 82 5.4.3. Zasoby wodne .............................................................................................................................. 82 5.4.4. Powierzchnia ziemi ...................................................................................................................... 83 6. 6.1. 6.2. 6.3. 6.4. 6.5. 6.6. 7. 7.1. 7.2. 7.3. 7.4. 8. 8.1. 8.2. STRATEGIA WDROŻENIOWA NA LATA 2004 - 2006 ................................. 84 Wprowadzenie ....................................................................................................................................... 84 Ochrona powietrza atmosferycznego .................................................................................................... 84 Hałas...................................................................................................................................................... 86 Zasoby wodne ....................................................................................................................................... 87 Ochrona przyrody.................................................................................................................................. 89 Gospodarka odpadami komunalnymi .................................................................................................... 90 ORGANIZACJA ZARZĄDZANIA OCHRONĄ ŚRODOWISKA ............... 92 Wprowadzenie ....................................................................................................................................... 92 Współpraca............................................................................................................................................ 92 Organizacja zarządzania programem .................................................................................................... 96 Monitoring jakości środowiska i polityki ochrony środowiska ............................................................. 97 KOSZTY REALIZACJI PROGRAMU W LATACH 2004 - 2006 .......... 100 Inwestowanie w ochronę środowiska .................................................................................................. 100 Struktura finansowania ......................................................................................................................... 100 9. SPIS TABEL ................................................................................................................................... 103 10. MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE ............................................................................................... 104 2 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów 1. WSTĘP 1.1 Tło i uwarunkowania “Programu ochrony środowiska” Tło Gmina jest jednostką samorządu terytorialnego, która coraz bardziej zyskuje na znaczeniu jako organ kreujący politykę ochrony środowiska na własnym obszarze. Władze samorządowe stają się świadome faktu, iż będąc kluczową stroną w działaniach dotyczących ochrony środowiska, mogą wpływać na jakość środowiska terenów przez siebie administrowanych. Art. 15 Ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska nakazuje Radzie Ministrów określenie polityki ekologicznej państwa zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju (obecnie jest to dokument pn. „Polityka ekologiczna państwa na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 – 2010), zaś ministrowi właściwemu do spraw ochrony środowiska, sejmikom województw, radom powiatów i gmin opracowywanie wynikających z polityki ekologicznej państwa programów ochrony środowiska, wraz z listami przedsięwzięć priorytetowych. Na wszystkich tych szczeblach istnieją generalne kompetencje w dziedzinie ochrony środowiska, wspierane dodatkowo istnieniem na każdym z tych szczebli funduszy ochrony środowiska. Uwarunkowania Polityka ochrony środowiska każdej gminy zależy zarówno od specyfiki danego obszaru (warunki naturalne, stan środowiska, rozwój gospodarczy i społeczny itp.), jak i od szeregu czynników zewnętrznych, które warunkują kierunki działań. Zatem bardzo istotną rolę w procesie definiowania polityki ekologicznej pełniły zapisy zawarte zarówno w dokumentach polityki ekologicznej państwa (i pokrewnych), jak i uwarunkowania wynikające z integracji z Unią Europejską. Ustawodawstwo i integracja z UE Podstawowym aktem prawnym jest Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska z późniejszymi zmianami. Wytycza ona podstawowe zasady polityki ochrony środowiska, pełniąc w tym zakresie rolę swego rodzaju ustawy ramowej dla całego ustawodawstwa ochrony środowiska. Ponadto, ustawa ta zawiera regulacje uzupełniające problematykę regulowaną innymi ustawami (np. w dziedzinie ochrony wód), i reguluje, wraz z wydanymi na jej podstawie aktami wykonawczymi, wyczerpująco niektóre kwestie 3 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów (np. ochrona powietrza, hałas, uwalnianie do środowiska genetycznie zmodyfikowanych organizmów, zarządzanie funduszami ochrony środowiska). Członkostwo w Unii Europejskiej nakłada na nas obowiązek dostosowania polskiego prawa do norm unijnych, także w zakresie ochrony środowiska. Ogólnie można powiedzieć, że akty prawne uchwalane po roku 1989 w mniejszym lub większym stopniu uwzględniały prawo wspólnotowe. że Nowa Rzeczpospolita Konstytucja RP, Polska zapewnia uchwalona 2 kwietnia 1997 roku stanowi, ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju. Ponadto, obowiązujące prawo polskie uwzględnia zasadę zapobiegania zanieczyszczeniom i odpowiedzialności zanieczyszczającego za szkodę, a także zasadę przezorności oraz zintegrowanego podejścia do ochrony środowiska. Specyfika obszaru gminy Brwinów Specyfika obszaru gminy Brwinów wynika głównie z lokalizacji w bliskim sąsiedztwie z aglomeracją warszawską. Bliskość stolicy i mocne z nią powiązania wpływają na wszystkie dziedziny życia, tworzą szczególne warunki ekonomiczne i społeczne. Znaczna część mieszkańców pracuje w Warszawie lub prowadzi działalność produkcyjno – usługową, której odbiorcą jest pobliska metropolia. Charakterystyczną cechą gminy Brwinów jest również wydzielenie gminy miejskiej Podkowa Leśna, co spowodowało podział gminy Brwinów na dwie oddzielne części: północną, której głównym ośrodkiem jest miasto Brwinów; południową – Owczarnia, Terenia i Żółwin, dla których znaczna część usług podstawowych realizowana jest w Podkowie Leśnej. Możliwości finansowe Realizacja “Programu...” wiąże się z koniecznością poniesienia kosztów związanych przede wszystkim z inwestycjami, ale także z działaniami nieinwestycyjnymi (np. monitoring wdrażania programu). Oczywiście efektywność wykonania programu zależy także od stworzenia racjonalnego systemu zarządzania środowiskiem, który to system wymusi właściwą strategię planowania budżetu. Niemniej jednak, możliwości finansowe (środki zewnętrzne i wewnętrzne) są czynnikiem determinującym zarówno cele polityki ochrony środowiska, jak i strategię wdrożeniową przełożoną na konkretne działania. Na uwagę zasługuje dotychczasowe planowanie inwestycji proekologicznych, oparte o rzetelną ocenę możliwości finansowych gminy. 4 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów 1.2. Koncepcja Programu Ochrony Środowiska Aby rozwiązać aktualne problemy środowiskowe i chronić środowisko przed pojawieniem się nowych, konieczne jest integralne podejście w planowaniu polityki ochrony środowiska. W planowaniu należy wziąć pod uwagę dwa punkty widzenia: Jakość środowiska: Oznacza to, że w programie są zdefiniowane działania zmierzające do poprawy stanu środowiska, bądź zachowania w stanie niezmienionym terenów charakteryzujących się dobrą jakością środowiska oraz ochrony zasobów naturalnych. Instrumenty polityki ochrony środowiska: Władze gminy realizują politykę ochrony środowiska, wykorzystując stosowne instrumenty. Są to: instrumenty prawne, finansowe, społeczne i strukturalne. Instrumenty społeczne mają szczególne znaczenie z punktu widzenia współpracy władz gminy z różnymi partnerami włączonymi w zagadnienia ochrony środowiska, a instrumenty strukturalne będą podstawą właściwego wdrażania niniejszego programu ochrony środowiska. Program ochrony środowiska może być ukierunkowany na elementy środowiska (powietrze, gleba, woda), zjawiska (zakwaszenie środowiska, eutrofizacja itp.), bądź kierunki rozwojowe gminy (rolnictwo, turystyka, przemysł, itp.) W gminie Brwinów przyjęto, że będzie on uwzględniał główne kierunki rozwojowe gminy, dla których zostanie zdefiniowana długoterminowa (do 2013 roku) polityka. Następnie biorąc pod uwagę tendencje w zakresie poszczególnych kierunków rozwojowych, zostanie sprecyzowana długoterminowa polityka ochrony środowiska dla poszczególnych elementów środowiska i uciążliwości środowiskowych, co będzie bazą dla sformułowania strategii wdrożeniowej na lata 2004 – 2006. Koncepcja Programu oparta jest o zapisy następujących dokumentów: 1. Prawo ochrony środowiska z 27 kwietnia 2001 roku. Definiuje ono ogólne wymagania w odniesieniu do programów ochrony środowiska opracowywanych dla potrzeb województw, powiatów i gmin; 2. „Polityka ekologiczna państwa na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 – 2010”. Zgodnie z zapisami tego dokumentu Program winien definiować: cele średniookresowe do 2010 roku; zadania na lata 2003 – 2006; monitoring realizacji Programu; 5 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów nakłady finansowe na wdrożenie Programu. Cele i zadania „Polityki ekologicznej Państwa” ujęte zostały w kilku blokach tematycznych, a mianowicie: cele i zadania o charakterze systemowym; ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne użytkowanie zasobów przyrody; zrównoważone wykorzystanie surowców; jakość środowiska i bezpieczeństwo ekologiczne. 3. Program ochrony środowiska dla Powiatu Pruszkowskiego. W dokumencie tym określono długoterminową politykę dla powiatu pruszkowskiego, przedstawiono cele krótkoterminowe i sposób ich realizacji, określono sposoby zarządzania środowiskiem i aspekty finansowe realizacji programu. 4. Wytyczne do sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym, które podają sposób i zakres uwzględniania polityki ekologicznej państwa w programach ochrony środowiska oraz wskazówki, co do zawartości programów. W gminnym programie powinny być uwzględnione: zadania własne gminy (pod zadaniami własnymi należy rozumieć te przedsięwzięcia, które będą finansowane w całości lub częściowo ze środków budżetowych i pozabudżetowych będących w dyspozycji gminy); zadania koordynowane (pod zadaniami koordynowanymi należy rozumieć pozostałe zadania związane z ochroną środowiska i racjonalnym wykorzystaniem zasobów naturalnych, które są finansowane ze środków przedsiębiorstw oraz ze środków zewnętrznych, będących w dyspozycji organów i instytucji szczebla centralnego, bądź instytucji działających na terenie gminy, ale podległych bezpośrednio organom centralnym). Niniejszy dokument będzie uszczegóławiany, korygowany i koordynowany z aktami wykonawczymi do ustawy „Prawo ochrony środowiska” i do kilkunastu ustaw komplementarnych, których treść jest uwzględniona w Programie. 1.3. Nadrzędny cel “Programu Ochrony Środowiska” Ochrona środowiska nie może być zagadnieniem wyizolowanym od innej problematyki gminy. Naczelną zasadą, która powinna być przyjęta w działaniach zmierzających do zdrowego środowiska jest zasada zrównoważonego rozwoju, co oznacza taki rozwój społeczno - gospodarczy, w którym, w celu zrównoważenia szans dostępu do środowiska poszczególnych społeczeństw i ich obywateli – zarówno współczesnych, jak i przyszłych 6 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych, społecznych z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrody. Nadrzędnym, długoterminowym celem Programu Ochrony Środowiska jest: Dążenie do zrównoważonego rozwoju gminy, gdzie ochrona środowiska stanowi nierozłączną część procesów rozwojowych i jest rozpatrywana razem z nimi Cel ten jest zgodny z misją gminy Brwinów sformułowaną w dokumencie pt.: „Strategia Rozwoju Gminy Brwinów do roku 2013”. Dokument ten podaje, iż misją gminy Brwinów jest przyspieszenie zrównoważonego rozwoju gminy poprzez budowę infrastruktury technicznej i społecznej, z poszanowaniem środowiska naturalnego, przy jednoczesnym uwzględnieniu możliwości osiągnięcia wysokiego poziomu zaangażowania przedsiębiorców w proces tworzenia nowych miejsc pracy. 1.4. Główne kierunki rozwojowe gminy W „Strategii Rozwoju Gminy Brwinów” wyznaczono trzy cele strategiczne, które określają zasadnicze trzy kierunki rozwoju gminy Brwinów. Są to: Efektywna gospodarka gminy o wysokim potencjale wzrostu; Stworzenie warunków do społecznego rozwoju mieszkańców; Poprawienie jakości życia mieszkańców. Jakość środowiska w gminie Brwinów jest zależna od rozwoju następujących dziedzin gospodarki: Osadnictwo Ze względu na bliską odległość od stolicy, w ostatnich latach zaobserwowano narastające zjawisko przesiedlania się ludności z terenu aglomeracji warszawskiej do gminy Brwinów. Rozwój osiedli mieszkaniowych oraz infrastruktury technicznej będą wpływały na jakość środowiska naturalnego. Dlatego konieczne jest rygorystyczne przestrzeganie uwarunkowań ekologicznych w planach zagospodarowania przestrzennego. Niezmiernie ważnym zagadnieniem jest rozwój infrastruktury technicznej, zapewniającej odpowiedni standard życia mieszkańcom gminy. Ponadto należy uświadamiać mieszkańców co do oszczędnego korzystania z energii (elektrycznej, cieplnej), wody oraz przestrzegania wymagań ochrony 7 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów środowiska (odpady, ścieki, emisja niska – pochodząca z ogrzewania budynków jednorodzinnych). Transport Gmina Brwinów posiada bardzo dogodne położenie komunikacyjne. Harmonijny rozwój transportu i komunikacji jest warunkiem decydującym o rozwoju gospodarczym danego obszaru. Z drugiej strony, rozwój motoryzacji, który w ostatnich latach nie szedł w parze z rozbudową i modernizacją infrastruktury technicznej - oddziałuje negatywnie na środowisko. Szacuje się, że w najbliższej przyszłości emisja zanieczyszczeń z transportu i komunikacji będzie decydowała o imisji zanieczyszczeń powietrza, zwłaszcza w dużych miastach. Obecnie największe problemy występują w mieście Brwinów oraz na terenach gminy położonych wzdłuż drogi wojewódzkiej nr 719 Warszawa – Żyrardów. Przemysł Gmina charakteryzuje się niskim stopniem uprzemysłowienia. Poza terenami w Brwinowie w rejonie linii kolejowej PKP, w Żółwinie, w Parzniewie oraz kilkoma rozproszonymi obiektami brak jest skoncentrowanych terenów przemysłowych. Na uwagę jednak zasługuje teren wstrzymanej realizacji elektrociepłowni Moszna – Pruszków II. Jest to teren dekapitalizującego się majątku, obiektu w ruinie, obszar zdegradowany, nieuporządkowany, aktualnie w planie zagospodarowania przestrzennego przeznaczony na cele przemysłu, składów budowlanych itp. W ostatnich latach zwiększyła się na terenie gminy liczba małych i średnich przedsiębiorstw, preferowany będzie rozwój tego sektora gospodarki. Rolnictwo i rozwój terenów wiejskich Gmina Brwinów charakteryzuje się bardzo niskim procentem osób zatrudnionych w rolnictwie (ok. 3,6%). Warunki do produkcji rolnej są zróżnicowane przestrzennie i ogólnie oceniane są jako średnio dobre. Średnia powierzchnia gospodarstwa wynosi 4,7 ha, przy średniej wojewódzkiej 7,0 ha i krajowej 6,6 ha. Restrukturyzacja rolnictwa będzie bardzo ważna, zarówno z punktu widzenia opłacalności produkcji rolniczej, jak i stanu środowiska. Struktura produkcyjna i infrastruktura rolnictwa powinna być dopasowana do potrzeb regionalnego rynku zbytu. Ponadto, poza produkcją rolną, na obszarach wiejskich będzie się rozwijać turystyka, agroturystyka i rekreacja pod warunkiem budowy infrastruktury turystycznej oraz modernizacji i rozbudowy infrastruktury ochrony środowiska. 8 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów Turystyka i rekreacja Walory przyrodnicze gminy Brwinów są mało przydatne dla rozwoju turystyki i rekreacji. Brak większych zbiorników wodnych i cieków wód powierzchniowych na terenie gminy ogranicza w sposób istotny rozwój różnorodnych form wypoczynku i rekreacji. Niemniej jednak, przy niezbyt atrakcyjnych warunkach, rozwój turystyki i rekreacji jest możliwy, zwłaszcza w częściach gminy, gdzie znajdują się niewielkie zbiorniki wody powierzchniowej oraz tereny zalesione. Dodatkowo należy wziąć pod uwagę walory kulturowe, które mogą stymulować rozwój turystyki. Jednakże brak lub zły stan techniczny infrastruktury towarzyszącej oraz ograniczona przepustowość układu sieci drogowej są znaczącą barierą dalszego rozwoju turystyki. Rozwój turystyki i rekreacji należy postrzegać w relacji do ochrony przyrody i krajobrazu. Określając rozwój gminy, należy również zwrócić uwagę na dynamicznie rozwijające się otoczenie, które w pewnym zakresie warunkuje przyszłościowy rozwój, a więc wpływa na główne kierunki rozwojowe gminy. Mówimy tutaj o tzw. tendencjach rozwojowych, które są zjawiskami zachodzącymi niejako poza kontrolą, a jednocześnie wpływają na wszystkie dziedziny życia człowieka i warunkują stan środowiska. Są trudne do przewidzenia, zwłaszcza z punktu widzenia ich konsekwencji, w tym konsekwencji dla środowiska. Tendencje rozwojowe mogą być rozróżniane na poziomie międzynarodowym, krajowym, regionalnym i lokalnym. Władze gminne mają małe możliwości wpływania na tendencje pojawiające się na poziomie międzynarodowym i krajowym, a także regionalnym. Jednak nie oznacza to, że mogą być one pominięte przy definiowaniu polityki ochrony środowiska dla gminy. Wśród tendencji rozwojowych mających znaczenie dla gminy Brwinów należy wymienić: Napływ kapitału zewnętrznego: W nadchodzących latach oczekuje się napływu kapitału zewnętrznego do województwa mazowieckiego. Inwestorzy będą dokonywali wyboru terenów (miejsc) w oparciu o podstawowe czynniki, takie jak dostęp do rynku, dostępność komunikacyjna (sieć dróg i linii kolejowych), itp. Brwinów charakteryzuje się łatwą dostępnością komunikacyjną, a więc może być miejscem zainteresowania inwestorów. Powstające nowe inwestycje będą potencjalnym zagrożeniem dla przyrody i krajobrazu. Atrakcyjność dla inwestorów zagranicznych oznacza dla władz gminy postawienie pytania - jaki rodzaj rozwoju i rodzaj przemysłu będzie atrakcyjny lub dozwolony na danym obszarze. Władze Brwinowa są zdania, że nie powinien być akceptowany przemysł zanieczyszczający środowisko. Natomiast inwestorzy, którzy będą zainteresowani modernizacją przestarzałego przemysłu będą do tego zachęcani. Rozwój sektora prywatnego: Obecnie w gminie Brwinów nie ma zlokalizowanych dużych zakładów przemysłowych, natomiast dominują małe i średnie prywatne podmioty 9 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów gospodarcze. Ponad połowa mieszkańców gminy utrzymuje się z pracy najemnej, na rachunek własny (poza gospodarstwami rolnymi) pracuje ok. 20% mieszkańców. Przewiduje się dalszy rozwój małych i średnich przedsiębiorstw, jednakże ze względu na coraz nowocześniejsze technologie ich negatywny wpływ na środowisko naturalne powinien być minimalizowany. Władze gminne wspólnie z zainteresowanymi będą poszukiwały optymalnych lokalizacji dla nowo powstających zakładów. Restrukturyzacja rolnictwa: Zmiany w tym sektorze są silnie uzależnione od polityki rolnej państwa. Tendencja w zwiększaniu się areału gospodarstw rolnych będzie korzystna z punktu widzenia lepszego gospodarowania gruntami oraz w świetle integracji Polski z UE. Aspekty środowiskowe w świetle prowadzenia dużych gospodarstw są różnorakie. Obecnie nawozy sztuczne i środki ochrony roślin są używane w małej ilości. Prowadzenie gospodarstw dużych związane będzie ze stosowaniem większych ilości środków chemicznych, co może wpłynąć na skażenie wód podziemnych, będących źródłem wody pitnej dla gminy Brwinów. Normy stosowania środków chemicznych muszą zabezpieczyć środowisko przed negatywnym wpływem rolnictwa. Tereny prawnie chronione muszą być zachowane (ponadlokalny ciąg ekologiczny łączący Kampinoski Park Narodowy i Chojnowski Park Krajobrazowy, Warszawski Obszar Krajobrazu Chronionego), a zasoby wód podziemnych muszą być chronione przed zanieczyszczeniami pochodzącymi z sektora rolnictwa. Rozwój sektora usług: Już obecnie na terenie gminy Brwinów obserwuje się niskie zatrudnienie w rolnictwie, ale w większości przypadków nie jest ono związane z tworzeniem gospodarstw dużych (scalanie gruntów), technicznie zaawansowanych, ale z tzw. ukrytym bezrobociem. Ci ludzie mogą znaleźć zatrudnienie w sferze usług. Rozwój różnych form aktywności gospodarczej na tych terenach, może przynieść wiele negatywnych skutków, jak np.: chaos przestrzenny, rozproszenie zabudowy w strefach podmiejskich i na obszarach wiejskich, co nie sprzyja optymalnemu wykorzystaniu infrastruktury technicznej. Gmina może sterować rozwojem sektora usług poprzez przeznaczanie w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego terenów pod usługi i wydawanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu. Rozwój Pozarządowych Organizacji Ekologicznych: Następnym trendem, który będzie wpływał na politykę ekologiczną gminy jest coraz większy udział społeczeństwa w działaniach na rzecz ochrony środowiska, bezpośrednio lub poprzez swych przedstawicieli, np. pozarządowe organizacje. W ostatnich kilku latach coraz większego znaczenia nabiera tzw. “otwarty” proces planowania, w którym sektory zadaniowe i inne organizacje mogą wpływać nie tylko na politykę gminną, ale także na politykę wojewódzką. Systematycznie wzrasta Oczekuje fachowość się, że taki pozarządowych trend będzie organizacji, kontynuowany. które staną się 10 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów użyteczne, zwłaszcza na polu wymiany informacji i edukacji ekologicznej. Podczas wdrażania Programu Ochrony Środowiska, pozarządowe organizacje ekologiczne będą stymulowane do wzięcia udziału w realizacji strategii dotyczącej informacji i edukacji ekologicznej. Można je nawet uczynić odpowiedzialnymi za wdrożenie części polityki dotyczącej edukacji i współpracy z mieszkańcami, ale tylko wtedy, gdy członkowie tych organizacji będą posiadali odpowiednią wiedzę i będą zdolni do konstruktywnych działań. Na terenie gminy Brwinów obecnie nie ma zarejestrowanych pozarządowych organizacji ekologicznych. Jednakże działają tu m. in. następujące organizacje i stowarzyszenia: - Fundacja „Nasza Ziemia”; - Towarzystwo Przyrodnicze „Bocian”; - Liga Ochrony Przyrody. 11 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów 2. OCENA DOTYCHCZASOWYCH DZIAŁAŃ W ZAKRESIE OCHRONY ŚRODOWISKA 2.1. Programy sektorowe Jak do tej pory gmina Brwinów nie posiada programu, który obejmowałby w sposób kompleksowy całość problemów związanych z ochroną środowiska. Nie oznacza to, że nie są podejmowane żadne działania, które mają służyć poprawie lub zachowaniu stanu środowiska. Pomimo braku kompleksowej strategii długoterminowej, która pozwoliłaby wypracować skuteczny model zarządzania środowiskiem z uwzględnieniem współpracy na różnych szczeblach, z różnymi instytucjami i organizacjami, w ostatnich kilku latach zostały zainicjowane projekty zogniskowane na najbardziej pilnych do rozwiązania problemach. Wśród nich należy wymienić przede wszystkim: Rozbudowę sieci wodociągowej oraz sieci kanalizacji sanitarnej na terenie gminy Brwinów; Intensywną promocję systemu segregacji odpadów „u źródła” na terenie całej gminy; Modernizację trzech lokalnych kotłowni na przystosowane do opalania paliwem pochodzącym ze źródeł odnawialnych - biomasą. Ponadto opracowano: Strategię rozwoju gminy Brwinów. W dokumencie podano priorytetowe kierunki działalności gminy; Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Brwinów. W studium uwarunkowań określono politykę przyrodniczych, przestrzenną gospodarczych gminy i wynikającą społecznych oraz z miejscowych planowanych kierunków rozwoju gospodarczego z uwzględnieniem zasady zrównoważonego rozwoju; Koncepcję budowy kanalizacji sanitarnej dla miasta i gminy Brwinów; Koncepcję wodociągowania gminy Brwinów. 2.2. Finansowanie działań w zakresie ochrony środowiska Olbrzymią rolę w finansowaniu działań z zakresu ochrony środowiska odgrywają fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej: Narodowy, Wojewódzki, Powiatowy i Gminny Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Fundusze te gromadzą (w różnej 12 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów proporcji) środki pochodzące z opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska oraz kar pieniężnych za nieprzestrzeganie ustalonych norm lub warunków określonych w pozwoleniach. W 2003 roku do GFOŚiGW z tytułu gospodarczego korzystania ze środowiska wpłynęło 10 026,88 zł. Ponadto budżet funduszu został zasilony opłatami wniesionymi w wyniku opłat za wycinkę drzew w wysokości 119 139,00 zł. Natomiast w roku 2004 wpływy z opłat za wycięcie drzew wyniosły do tej pory prawie 265 tys. zł W 2003 roku zawarto 10 umów o pożyczkę z Wojewódzkim Funduszem Ochrony Środowiska w Warszawie, głównie na budowę sieci wodociągowych i kanalizacyjnych na terenie gminy Brwinów na ogólną kwotę ok. 2.000.000 zł. Ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie sfinansowano również termomodernizację budynku komunalnego przy ul. Grodziskiej 12. Ponadto, gminy mają możliwość wykorzystania podatku od nieruchomości jako narzędzia polityki ekologicznej, uchwalając niższe stawki podatku (poprzez uchwałę Rady Gminy) dla podmiotów gospodarczych spełniających wymagania ochrony środowiska lub podejmujących działania w tym kierunku. Środki z GFOŚiGW przeznaczane są na działania w zakresie edukacji ekologicznej, gospodarki wodno-ściekowej i gospodarki odpadami. Obecnie w ramach edukacji ekologicznej prowadzone są następujące działania: Coroczne organizowanie “Akcji Sprzątania Świata”, obejmującej nie tylko zbieranie śmieci, ale także uświadamianie młodzieży odnośnie potrzeby oszczędzania wody, selektywnej zbiórki odpadów. Promowanie selektywnej zbiórki odpadów niebezpiecznych wydzielonych ze strumienia odpadów komunalnych (m. in. zużyte baterie, przeterminowane leki, świetlówki), a także selektywnej zbiórki opon. Artykuły ukazujące się w prasie lokalnej na temat segregacji odpadów, odpadów zawierających azbest, zieleni itp. 13 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów 3. OCENA AKTUALNEGO STANU ŚRODOWISKA 3.1. Wprowadzenie Gmina Brwinów położona jest w zachodniej części województwa mazowieckiego. Od północy graniczy z gminami Błonie i Ożarów Mazowiecki, od wschodu z gminą Pruszków oraz gminą Michałowice, a od południa z gminami Nadarzyn, Podkowa Leśna, Grodzisk Mazowiecki i Milanówek. Gmina zajmuje powierzchnię 69,16 km2 (w tym 10,06 km2 znajduje się w obrębie miasta Brwinów) i liczy około 20 tys. mieszkańców, w tym w mieście około 11 tys. mieszkańców. Obszar gminy położony jest w Polsce Środkowej na Nizinie Mazowieckiej – Równinie Łowicko – Błońskiej, w centrum historycznego Mazowsza. Obejmuje teren płaski, rozcięty płytkimi dolinami rzek Utraty, Zimnej Wody i Rokitnicy. Północno – zachodnia część gminy ma charakter rolniczy, w południowej występują obszary leśne powiązane z Lasem Młochowskim. Użytki rolne stanowią ok. 78%, a lasy ok. 10% obszaru Gminy. Miasto Brwinów zlokalizowane jest w odległości 25 km na zachód od centrum Warszawy. Przez teren gminy przebiegają dwie linie kolejowe: linia kolejowa PKP dalekobieżna 14 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów i podmiejska Warszawa – Skierniewice oraz linia kolejowa WKD (dawniej EKD) podmiejska Warszawa – Grodzisk. Biegną tędy również trzy drogi wojewódzkie relacji Warszawa – Kamion, Błonie – Nadarzyn oraz Józefów - Strzykuły. Przez obszar gminy przewidywany jest przebieg projektowanej autostrady A2. Obok miasta Brwinów w skład gminy wchodzą następujące sołectwa: Biskupice, Czubin, Domaniew, Falęcin, Kanie, Koszajec, Kotowice, Krosna, Milęcin, Moszna, Owczarnia, Otrębusy, Parzniew, Terenia i Żółwin. Brwinów należy do grupy gmin o niskim stopniu uprzemysłowienia. Jednakże w przygotowywanym obecnie miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego są uwzględnione wielusethektarowe tereny przeznaczone głównie pod inwestycje handlowo – usługowe i przemysł (np. rejon Parzniewa z terenami o powierzchni ok. 250 ha). Ważną funkcją gminy jest rolnictwo, które rozwija się przy średniej i dobrej jakości i przydatności rolniczej gleb. W ostatnich latach notuje się jednak spadek zatrudnienia w rolnictwie, które w 2002 roku wynosiło około 3,6% ogółu zatrudnionych. Walory przyrodnicze gminy można uznać za niezbyt korzystne dla rozwoju rekreacji i turystyki, niemniej jednak znajdują się tutaj tereny na których rozwój tej dziedziny gospodarki jest możliwy, np. obszary leśne powiązane z lasem Młochowskim w południowej części gminy. Problemy środowiskowe są powodowane nie tylko przez przemysł, ale w dużej mierze przez transport drogowy, który odbywa się przez centrum miasta (droga wojewódzka nr 720). Ponadto działalność rolnicza oraz codzienne bytowanie mieszkańców gminy mają bezpośredni wpływ na jakość środowiska. Ocenę stanu środowiska oparto o dostępne dane, pochodzące z Urzędu Gminy w Brwinowie, Starostwa Powiatowego w Pruszkowie, Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Warszawie. Źródłem informacji był także dokument pt. “Stan środowiska w województwie mazowieckim w 2002 roku” opracowany przez WIOŚ w Warszawie, studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Brwinów oraz Strategia Rozwoju Gminy Brwinów do roku 2013. Należy zaznaczyć, że dostępna baza informacyjna nie odzwierciedla w pełni zachodzących w środowisku procesów i daje przybliżony obraz stanu środowiska. Jednak obraz ten pozwala na wyłonienie głównych zagrożeń środowiska naturalnego, które będą stanowiły bazę dla niniejszego programu. 15 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów 3.2. Stan sanitarny powietrza Źródłem emisji zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego są niemal wszystkie branże przemysłu. Ze źródeł poza przemysłowych najistotniejszą rolę odgrywają źródła emisji niskiej (indywidualne ogrzewanie mieszkań) oraz emisji komunikacyjnej (ruch uliczny i transport). Na terenie gminy Brwinów nie występują duże zakłady przemysłowe, które emitowałyby znaczne ilości zanieczyszczeń do atmosfery. Głównym czynnikiem istotnie wpływającym na stan sanitarny powietrza wywierają zanieczyszczenia z ruchu ulicznego i transportu oraz palenisk domowych. Emisje te są szczególnie uciążliwe dla środowiska i ludzi, ponieważ zanieczyszczenia te rozpraszają się na niewielkiej wysokości. Tereny gminy Brwinów nie posiadają centralnego systemu zaopatrzenia w ciepło. W zabudowie zagrodowej przeważa ogrzewanie piecowe. Rosnące ceny węgla są przyczyną spalania w nich najgorszych gatunków węgla (łącznie z miałem), a nawet różnego rodzaju odpadów. Taki sposób ogrzewania mieszkań w mieście i gminie Brwinów jest przyczyną znacznej emisji pyłów, dwutlenku siarki i tlenku węgla w sezonie grzewczym. Emisja tlenku węgla z palenisk domowych jest znacznie wyższa niż z drobnych zakładów przemysłowych. Jak dotąd nie prowadzono w gminie obliczeń wielkości emisji z palenisk domowych. Szacunkowe wielkości można określić w oparciu o analizę sposobu ogrzewania poszczególnych domostw i odniesienie tych wielkości do terenów o podobnej strukturze. Można przyjąć, że sumaryczna emisja pyłów i gazów z palenisk domowych waha się od 50% ogólnej emisji w mieście Brwinów do 90% w sołectwach wiejskich (wyłącznie ogrzewanie piecowe, ewentualnie elektryczne, gazowe lub olejowe w nowszej zabudowie). Ruch uliczny i transport jest istotnym zagrożeniem walorów środowiska przyrodniczego i zdrowia człowieka w związku z emisją ołowiu, tlenków azotu, tlenku węgla i węglowodorów. Najbardziej zagrożone jest miasto Brwinów oraz tereny Kań i Otrębus, gdzie główne trasy komunikacyjne prowadzą przez centrum tych miejscowości, powodując znaczne pogorszenie jakości powietrza zarówno w pobliżu trasy jak i na obszarze całego miasta. Ponadto, transport stanowi jedno z głównych źródeł zanieczyszczenia gleb, a następnie wód poprzez wymywanie zanieczyszczeń z powierzchni. Przyczyną nadmiernej emisji gazów 16 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów ze środków transportu jest zły stan techniczny wielu pojazdów, niska kultura ich eksploatacji, a także znaczne nasilenie ruchu pojazdów. Corocznie przybywa około 10% samochodów. Ponadto w gminie zlokalizowane są obiekty będące źródłem emisji nieprzyjemnych zapachów (amoniak, siarkowodór). Do nich należą m. in.: lokalna oczyszczalnia ścieków w Parzniewie czy szereg zakładów zajmujących się hodowlą drobiu itp. Na terenie gminy Brwinów, jak dotąd, nie było prowadzonych pomiarów stężenia poszczególnych substancji w powietrzu atmosferycznym. Najbliższym punktem pomiarowym jest stacja WSSE w Pruszkowie, zlokalizowana przy ul. Majowej 14. Według prowadzonych tam pomiarów poziomy dopuszczalne emisji zanieczyszczeń do powietrza, powiększone o margines tolerancji przekroczone są jedynie w zakresie emisji pyłu zawieszonego PM10 (stężenie dopuszczalne 24 – godzinne powiększone o margines tolerancji przekroczone było w ciągu 64 dni, przy dozwolonej liczbie przekroczeń – 35). Stężenia pozostałych zanieczyszczeń, dla których określone są poziomy dopuszczalne (benzen, NO 2, NOx, SO2, CO, Pb, O3) nie przekroczyły wartości dopuszczalnych powiększonych o margines tolerancji. Ograniczenie emisji pyłu zawieszonego dokonywane w źródłach punktowych przyczyni się do zmniejszenia stężeń PM10 w powietrzu. W tabeli nr 1 przedstawiono poziomy stężeń średniorocznych poszczególnych zanieczyszczeń powietrza mierzonych w 2000 roku w punkcie pomiarowym w Pruszkowie, ul. Majowa 14. W nawiasach podano wartości dopuszczalne tych stężeń. Tabela nr 2 przedstawia wartości średnie opadu pyłu, ołowiu i kadmu w 2000 roku Tabela nr 1 Stężenia zanieczyszczeń mierzone w punkcie pomiarowym w Pruszkowie, ul. Majowa 14 Stężenia Stężenie Rodzaj zanieczyszczenia średnioroczne % Da1 [g/m3] maksymalne 24- godzinne [g/m3] Dwutlenek siarki SO2 7,3 18,3 107,0 (150) Dwutlenek azotu NO2 17,2 (40) 43,0 180,0 Pył zawieszony 36,1 (40) 205,0 (50) 1 Da – wartośc dopuszczalna, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 6 czerwca 2002 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji (Dz. U. nr 87, poz. 796) 17 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów Tabela nr 2 Wartości średnie opadu pyłu, ołowiu i kadmu w 2000 roku mierzone na stacji w Pruszkowie Rodzaj zanieczyszczenia Jednostka Norma Średni opad Pył g/(m2*rok) 200 82,35 Ołów mg/(m2*rok) 100 17,45 Kadm mg/(m2*rok) 10 0,72 Tabela nr 3 przedstawia wielkość emisji zanieczyszczeń do powietrza z terenu powiatu pruszkowskiego według bazy danych Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Warszawie w 2002 roku w podziale na poszczególne rodzaje źródeł emisji. Tabela nr 3 Wielkość emisji zanieczyszczeń powietrza w powiecie pruszkowskim w 2002 roku. Rodzaj źródła SO2 NO2 CO PM10 C6H6 Pb emisji [Mg/rok] [Mg/rok] [Mg/rok] [Mg/rok] [Mg/rok] [Mg/rok] Punktowe 1093 436 449 143 Powierzchniowe 305 153 344 1065 Liniowe 40 540* 897 34 8,0 0,095 * NOx [Mg/rok] Jak wynika z przestawionych powyżej danych stan powietrza atmosferycznego w gminie Brwinów można uznać jako zadowalający. Duży wpływ na to ma brak dużych zakładów przemysłowych wprowadzających duże ilości zanieczyszczeń. Najmniej korzystna sytuacja występuje (dotyczy to również całego województwa mazowieckiego) w przypadku zanieczyszczenia powietrza pyłem zawieszonym. Znaczne ilości pyłów pochodzą z tzw. 18 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów źródeł emisji niezorganizowanej gdzie możliwości redukcji emisji są ciągle bardzo ograniczone. Wobec powyższego nasuwa się wniosek, iż pilnego rozwiązania wymaga zmniejszenie emisji zanieczyszczeń powietrza ze źródeł niskich. Ograniczenie emisji zanieczyszczeń z potencjalnie rozwijającego się przemysłu powinno być osiągnięte poprzez wprowadzanie nowoczesnych technologii i instalowanie urządzeń ochronnych. Natomiast należy również zwrócić uwagę na fakt, iż wzrost emisji niektórych zanieczyszczeń np. tlenków azotu, węgla, węglowodorów do powietrza będzie powodowany przez systematyczny wzrost liczny pojazdów poruszających się po terenie gminy. 3.3. Hałas Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku zostały podane w rozporządzeniu Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 13 maja 1998 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. Nr 66, poz. 436), natomiast wartości progowe w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 stycznia 2002 roku w sprawie wartości progowych poziomów hałasu (Dz. U. Nr 8, poz. 81). Poziomy dopuszczalne zostały określone dla 11 rodzajów terenów, które zakwalifikowano do czterech grup; oddzielnie dla pory dnia (w godzinach 600 – 2200) oraz pory nocy (w godzinach 2200 – 600). Głównymi źródłami uciążliwości akustycznej na terenie gminy Brwinów są następujące elementy układu urbanistycznego: - układ komunikacji drogowej; - układ komunikacji kolejowej; - obiekty przemysłowo – handlowe. W układzie komunikacji drogowej głównym źródłem uciążliwości akustycznej jest odcinek drogi wojewódzkiej nr 720 łączącej Błonie i Nadarzyn przebiegającej przez miasto ulicami: Biskupicką i Pszczelińską oraz ulicą Natalińską przez Otrębusy. Drugą, równie uciążliwą trasą jest odcinek drogi wojewódzkiej nr 719 łączącej Warszawę z Kamionem, przebiegający przez teren Kań, Otrębus oraz miasta Brwinowa. Ruch związany z tą trasą charakteryzuje się znacznym udziałem pojazdów ciężkich. Obie drogi wojewódzkie krzyżują się w miejscowości Otrębusy. Zagrożenie hałasem drogowym, zwłaszcza ulicznym, stanowi ok. 80% wszystkich zagrożeń akustycznych w środowisku. Zwiększający się ciągle ruch tranzytowy, przy braku obwodnic 19 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów i autostrad, powoduje znaczny wzrost zanieczyszczenia powietrza, emisję spalin oraz uciążliwości związane z hałasem. Corocznie notuje się ok. 10% wzrost liczby rejestrowanych pojazdów. Na poziom hałasu drogowego w pobliżu zabudowy mieszkalnej mają wpływ przede wszystkim: natężenie ruchu komunikacyjnego, udział transportu ciężkiego w strumieniu ruchu, odległość zabudowy mieszkalnej od drogi, prędkość ruchu pojazdów (ze wzrostem prędkości hałas rośnie), typ i stan techniczny pojazdów, nachylenie drogi, stan nawierzchni, płynność ruchu itp. W układzie komunikacji kolejowej głównym źródłem uciążliwości akustycznej jest odcinek połączenia kolejowego z Warszawy do Skierniewic. Linia ta przebiega przez centrum miasta Brwinowa. Oprócz pociągów podmiejskich, kursują nią również pociągi dalekobieżne oraz towarowe, co dodatkowo wpływa negatywnie na klimat akustyczny otoczenia. Druga linia kolejowa na terenie gminy to linia Warszawskiej Kolei Dojazdowej, przebiegająca przez miejscowości: Kanie, Otrębusy i Owczarnię. Obiekty przemysłowe i usługowe są źródłami uciążliwości lokalnej. Źródłem hałasu są tu przede wszystkim systemy wentylacyjne, urządzenia chłodnicze, sprężarki, szlifierki, piły tarczowe oraz transport wewnątrzzakładowy. Do najbardziej uciążliwych na terenie gminy Brwinów należy zaliczyć zakład „Arta – Plast” zlokalizowany w Otrębusach. 3.4. 3.4.1. Zasoby wodne Zasoby wód powierzchniowych i ich jakość Obszar gminy Brwinów charakteryzuje się rzadką i zarazem nierównomierną siecią wód powierzchniowych. Cały obszar gminy położony jest w zlewni rzeki Utraty – prawostronnego dopływu Bzury. Utrata uchodzi do Bzury w 25,6 km w mieście Sochaczew. Całkowita długość rzeki Utraty wynosi 76,5 km. Jej główne dopływy to: Raszynka, Kanał Konotopa, Rokitnica, Kanał Ożarowski, Stara Rokitnica, Rów z Leszna, Korytnica i Teresinka. Z wymienionych powyżej przez teren gminy Brwinów płynie jedynie rzeka Rokitnica, do której z kolei uchodzi rzeka Zimna Woda (ok. 21 km długości). Teren zlewni rzeki Utraty jest uprzemysłowiony, a ścieki do niej odprowadzane są z kilkudziesięciu zakładów, w tym z trzech z terenu gminy Brwinów (tabela nr 4). Ze względu 20 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów na duże ilości ścieków wprowadzanych z oczyszczalni w Pruszkowie oraz w Sochaczewie, jakość wody w Utracie jest bardzo zła. Rzeka na całej długości, oprócz odcinka źródłowego ma charakter pozaklasowy pod względem większości badanych parametrów. Na całej długości przypomina odkryty kolektor ściekowy. Woda ma nienaturalną barwę i specyficzny zapach. Badania laboratoryjne wykazują, że w wodzie prawie w ciągu całego roku nie ma tlenu rozpuszczonego lub występuje w bardzo małych ilościach. Zawartość substancji organicznych łatwo rozkładalnych (BZT5) wynosiła nawet ok. 100 mgO2/dm3, obserwowano również wysokie stężenia związków azotowych, fosforowych i stałe występowanie bakterii z grupy coli. Podobną jakość mają wszystkie dopływy Utraty. Jakość wody w rzekach na terenie gminy Brwinów przedstawia tabela nr 5. Głównym źródłem zanieczyszczeń wód powierzchniowych są tu nie skanalizowane tereny i przenikające do nich ścieki z nieszczelnych zbiorników bezodpływowych na nieczystości ciekłe. Tabela nr 4 Podstawowe informacje o ściekach odprowadzanych przez zakłady zlokalizowane w zlewni rzeki Utraty na terenie gminy Brwinów (według raportu WIOŚ) Powiat L.p. Zarządzający Gmina Miejscowość 1. oczyszczalni Projektowana Ilość ścieków przepustowość oczyszczonych [m /dobę] m /dobę dam /rok 3 3 Odbiornik 3 Dom Pomocy pruszkowski Społecznej w Brwinów Czubinie Czubin – Bzura pruszkowski Rów A – Urząd Gminy 2. Rodzaj Brwinów oczyszczalnia gminna Brwinów Rokitnica biologiczna biologiczna 49,0 100,0 14,5 23,5 5,3 8,6 Parzniew – Utrata Zimna Woda Krajowe Centrum Doradztwa 3. Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Rów ZW pruszkowski Brwinów Brwinów biologiczna 120,0 96,0 35,0 – 13 – Zimna Woda Wiejskich w Brwinowie 21 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów Tabela nr 5 Jakość wody w rzekach gminy Brwinów według stężeń charakterystycznych w ostatnim okresie badawczym (według raportu WIOŚ). Ostatni L.p. Nazwa rzeki rok badawczy Ilość Badana pkt. długość fizyko – na rzeki chemiczna rzece [km] II III non II III non II III non Klasyfikacja rzeki [km] bakteriologiczna ogólna 1. Utrata 2000 10 68,2 0 0 68,2 0 10,4 57,8 0 0 68,2 2. Rokitnica 2000 2 11,1 0 0 11,1 0 0 11,1 0 0 11,1 2000 2 16,3 0 0 16,3 0 0 16,3 0 0 16,3 Zimna 3. Woda W zakresie istniejących budowli wodnych na rzece Zimna Woda w miejscowości Parzniew wybudowany został jaz w hektometrze 5+494, natomiast na rzece Rokitnica Nowa w Brwinowie znajduje się śluza w hektometrze 9+000. Na terenie gminy brak jest większych zbiorników wód stojących, jedynie w kilku miejscach znajdują się niewielkie stawy, głównie hodowlane. W zakresie melioracji użytków rolnych, czyli prawidłowego stosunku warunków powietrzno – wodnych w glebie, jako elementu niezbędnego do prawidłowego funkcjonowania rolnictwa na terenie gminy sytuacja na obszarze gminy Brwinów przedstawia się następująco: powierzchnia użytków rolnych wymagających melioracji wynosi 3082 ha, z czego zmeliorowanych jest 2761 ha. Na meliorację oczekuje 450 ha użytków rolnych, łącznie z dekapitalizacją urządzeń. Ogólnie stopień zaspokojenia potrzeb melioracji wynosi 79,9%. 3.4.2. Wody podziemne Zbiorniki wód charakteryzujące się: wydajnością potencjalną otworu studziennego powyżej 70 m3/ h, wydajnością ujęcia powyżej 10 tys. m3/ h, wodoprzewodnością hydrauliczną powyżej 10 m3/h/m klasą wód I zaliczane są w Polsce do głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP). Ocenę jakości wód podziemnych przeprowadza się na podstawie klasyfikacji wydanej przez Państwową Inspekcję Ochrony Środowiska (zweryfikowanej w 1995 roku), obejmującej 22 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów listę 58 wskaźników (publikacja PIOŚ pt. “Wskazówki metodyczne dotyczące tworzenia regionalnych i lokalnych monitoringów wód podziemnych” - wyd. II zmienione, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa 1995 r.). Zgodnie z tymi zaleceniami dla potrzeb monitoringu stosuje się następujące klasy jakości zwykłych wód podziemnych: Klasa Ia - wody najwyższej jakości; charakteryzują się naturalnym chemizmem, w pełni odpowiadają wymogom sanitarnym, nadają się do picia bez uzdatniania; Klasa Ib - wody wysokiej jakości; nieznacznie zanieczyszczone o naturalnym chemizmie, odpowiadające wymaganiom dla wody pitnej i wody do celów gospodarczych, możliwe jest ich okresowe uzdatnianie; Klasa II - wody średniej jakości; o naturalnym chemizmie, jak również zmienione antropogenicznie, zanieczyszczone, wymagające uzdatniania; Klasa III - wody niskiej jakości; cechy fizyczne i zawartość głównych wskaźników zanieczyszczenia znacznie przekraczają normy obowiązujące dla wód pitnych; uzdatnienie jest nieopłacalne. Przy zaliczaniu wody do odpowiedniej klasy dopuszcza się przekroczenia wartości granicznych trzech wskaźników, ale przekroczenie to musi się mieścić w granicach przyjętych dla klasy bezpośrednio niższej. Nie dotyczy to wskaźników o charakterze toksycznym, takich jak: antymon, arsen, azotan, azotyny, cyjanki, fenole, fluor, chrom, glin, kadm, miedź, nikiel, ołów, pestycydy, rtęć, selen, siarka, srebro. Zasoby i jakość wód podziemnych Na terenie gminy Brwinów występują wody podziemne związane z utworami geologicznymi czwartorzędowymi i trzeciorzędowymi. Głównym źródłem zasilania wód podziemnych, a pośrednio wód powierzchniowych, jest infiltracja opadów atmosferycznych. Istotną rolę odgrywa również na terenie gminy Brwinów napływ podziemny z Wysoczyzny Rawskiej, który odbywa się głównie poprzez tzw. rynnę brwinowską, ciągnącą się wzdłuż doliny rzeki Zimna Woda. Warunki występowania wody gruntowej są pochodną ukształtowania powierzchni terenu i budowy geologicznej. W obrębie utworów czwartorzędowych obok rejonów zasobnych w wody podziemne (obszar „rynny brwinowskiej” – zasoby ok. 20 000 m3/d), znaczne obszary są w nią bardzo ubogie lub wręcz pozbawione użytkowej warstwy wodonośnej (np. Owczarnia). 23 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów Budowa geologiczna warstwy przypowierzchniowej po sobie procesów geologicznych jest wynikiem następujących (deglacjacja2 zlodowacenia środkowopolskiego) oraz erozji, denudacji (wietrzenia i wymywania przez wodę i wiatr) i akumulacji materiałów pochodzących z kolejnych zlodowaceń. Rejon Parzniewa, Kań i Otrębus to rejon występowania wody gruntowej najpłytszego poziomu wodonośnego. Miąższość warstwy wodonośnej zmienia się w bardzo szerokich granicach – od kilku do kilkudziesięciu metrów. Pod osadami wodnolodowcowymi (piaski i piaski ze żwirami) kryje się glina zwałowa. Panują tu bardzo dobre warunki gruntowo – wodne. Według informacji posiadanych przez Państwowy Instytut Geologiczny w Warszawie, wody podziemne pochodzące z obszaru gminy Brwinów zaklasyfikowane zostały jako Ib i II klasy wód podziemnych, czyli wysokiej i średniej jakości (2000 rok). Bardzo ważnym zbiornikiem wód podziemnych o dobrej i trwałej jakości (dobra izolacja od zanieczyszczeń) jest oligoceński poziom wodonośny (piętro trzeciorzędowe). Na terenie gminy Brwinów zlokalizowane jest ujęcie wody oligoceńskiej oraz ogólnodostępny punkt czerpalny dla ludności przy ul. Armii Krajowej w Brwinowie. Zasoby eksploatacyjne tego ujęcia oceniane są na 40 000 m3. W skład ujęcia wchodzą dwie studnie: nr 1 o głębokości 235,5 m oraz nr 2 o głębokości 242 m. Gmina posiada pozwolenie wodnoprawne na pobór wód w ilości maksymalnie na godzinę 7 m3/h i średnio na dobę 55 m3/dobę na potrzeby ogólnodostępnego punktu czerpalnego, ważne do 1 marca 2014 roku. Zaopatrzenie w wodę 3.4.3. Gmina i miasto Brwinów korzystają z wody podziemnej. Aktualnie na terenie gminy działają trzy ujęcia wód podziemnych: - ujęcie wody ze stacją uzdatniania zlokalizowane w Brwinowie; - ujęcie wody ze stacją uzdatniania zlokalizowane w Parzniewie; - ujęcie wody w Otrębusach. Stacja wodociągowa w Brwinowie bazuje na ujęciu składającym się z trzech studni ujmujących wodę z utworów czwartorzędowych. Studnie nr 1 i nr 2 posiadają zasoby 2 Deglacjacja – proces polegający na stopniowym zanikaniu lub zmniejszaniu się powierzchni lodowca. Zachodzi najczęściej na skutek ocieplania się lub zmniejszania wilgotności klimatu. 24 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów eksploatacyjne w warunkach jednoczesnego pompowania zatwierdzone w wysokości Qe = 200 m3/h. Studnia nr 3 pełni rolę studni awaryjnej. Stacja uzdatniania wody posiada wydajność urządzeń uzdatniających Q1 = 100 m3/h, natomiast wydajność pompowni II stopnia Qhmax = 200 m3/h przy ciśnieniu 5 bar. Obecnie przystąpiono do modernizacji urządzeń uzdatniających do poziomu 130 m3/h. Uzdatnianie wody odbywa się metodą sedymentacji (procesy odżelaziania i odmanganiania). Na stacji znajdują się dwa zbiorniki wyrównawcze o pojemności 350 m3 każdy. W 2003 roku ogólny pobór wody z tego ujęcia wyniósł 461461 m3 wody. Gmina posiada pozwolenie wodnoprawne na pobór wód podziemnych z tego ujęcia w ilości: maksymalnie na godzinę 150 m3/h oraz średnio 3120 m3/dobę. Stacja wodociągowa w Parzniewie zaopatrywana jest w wodę z otworu studziennego nr 4 o głębokości 37 m ppt. oraz studni nr 5 o głębokości 58 m ppt. Ich wydajności wynoszą odpowiednio 18,0 i 40,0 m3/h. Aktualnie stacja posiada pozwolenie wodnoprawne na pobór wód w ilości 18 m3/h i średnio 210 m3/dobę. W 2003 roku ogólny pobór wody z tego ujęcia wyniósł 13064 m3 wody. Ujęcie wody w Otrębusach składa się ze studni przy Zespole Szkół o głębokości 40 m ppt., oraz studni nr 1A na terenie Spółdzielczego Zrzeszenia Domów Jednorodzinnych „Mazowsze” o głębokości 73,4 m ppt. Ujęcie przy Zespole Szkół posiada zatwierdzone zasoby w ilości 21,0 m3/h. W budynku szkoły znajduje się stacja uzdatniania wody metodą filtracji jednostopniowej z napowietrzaniem. Na terenie Kań i Otrębus wykonano odwierty 10 studni o łącznej wydajności 1000 m3/h. Dzięki położeniu studzien w obrębie tzw. „rynny brwinowskiej” zakłada się możliwość osiągnięcia w/w wydajności ujęcia, która w powiązaniu z ujęciami w Brwinowie i Parzniewie pozwoli w pełni zaspokoić potrzeby mieszkańców całej gminy i sąsiadujących z gminą miejscowości. Obecnie wszystkie zasilane w wodę miejscowości obsługiwane są z ujęcia w Brwinowie. Jedynie ujęcie Parzniew zasila lokalny wodociąg dla miejscowości Parzniew. Do końca roku 2003 na terenie gminy Brwinów wykonano 98.361,55 mb sieci wodociągowej oraz 11.850,00 mb gmina przejęła od Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa, co daje łączną długość 110.211,55 mb. Liczba przyłączy wodociągowych do tej sieci wynosi 2557 szt. 25 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów 3.4.4. Gospodarka wodno-ściekowa O jakości wód powierzchniowych, a także podziemnych, decyduje głównie stan gospodarki ściekowej na terenie gminy oraz w zakładach przemysłowych. Duże znaczenie mają także spływy powierzchniowe pochodzenia rolniczego, zawierające związki biogenne, środki ochrony roślin, nawozy oraz zanieczyszczenia pochodzące ze składowisk odpadów, które nie spełniają wymagań sanitarnych. Ścieki bytowo gospodarcze Na terenie gminy Brwinów istnieje słabo rozbudowana sieć kanalizacji sanitarnej. Do końca roku 2003 wybudowano prawie 18 km sieci kanalizacyjnej, co razem z siecią przejętą od Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa w 2001 roku daje łączną długość sieci 19.345,97 m. Ilość przyłączy kanalizacyjnych wynosi natomiast 379 szt., co stanowi ok. 6% gospodarstw domowych. Tereny prawie całego miasta i gminy Brwinów charakteryzują się zabudową niską (osiedla domków jednorodzinnych), które w większości pozbawione są kanalizacji sanitarnej, a ścieki odprowadzane są do dołów bezodpływowych. Na terenie gminy znajduje się ich ok. 5 – 6 tysięcy. W trakcie tworzenia jest rejestr zbiorników bezodpływowych. Stopniowo będą one likwidowane w miarę oddawania do użytkowania nowych odcinków sieci kanalizacyjnej. Szacuje się, iż na terenie Gminy Brwinów w ciągu doby mieszkańcy wytwarzają ok. 3150 m3 ścieków. Gmina Brwinów jest w posiadaniu jednej lokalnej oczyszczalni ścieków w Parzniewie. Pozostałe ścieki, zgodnie z podpisaną umową, są odprowadzane rurociągiem tłocznym do Oczyszczalni w Grodzisku Mazowieckim – docelowo Qdmax = 2500 m3/dobę. Niedostatecznie jest rozwinięta również sieć kanalizacji deszczowej. Łączna jej długość wynosi 11 km. Suma powierzchni zlewni utwardzonych, z której odprowadzane są wody opadowe wynosi 56000 m2. Wody deszczowe odprowadzane są do wód powierzchniowych, przy zastosowaniu specjalnych urządzeń zwanych podczyszczaczami. Pozwolenie na prowadzenie działalności w zakresie opróżniania przydomowych zbiorników bezodpływowych na nieczystości płynne na terenie gminy Brwinów posiada aktualnie 21 podmiotów gospodarczych. Ścieki są przez nie wywożone taborem asenizacyjnym do oczyszczalni ścieków w Grodzisku Mazowieckim, Pruszkowie i in. Mimo to, ciągle jeszcze mieszkańcy odprowadzają ścieki bezpośrednio do rowów lub do gruntu albo też do sieci kanalizacji deszczowej, powodując skażenie środowiska. Szamba często są "przepływowe" 26 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów tzn. że ścieki przepływają jedynie przez zbiornik i nienależycie oczyszczone trafiają do wód powierzchniowych lub do ziemi. Świadczy o tym skażenie bakteriologiczne i fizykochemiczne cieków płynących przez teren gminy. Minister Środowiska, zgodnie z ustawą Prawo wodne sporządził „Krajowy program oczyszczania ścieków komunalnych”. Program ten zawiera wykaz niezbędnych przedsięwzięć w zakresie budowy i modernizacji zbiorczych sieci kanalizacyjnych i oczyszczalni ścieków komunalnych. Gmina Brwinów nie została ujęta w tym programie. W związku z faktem, iż gmina Brwinów planuje budowę dwóch oczyszczalni na Grudowie i w Mosznie w latach 2006 – 2008, obecnie trwają rozmowy w celu utworzenia aglomeracji Grudów i Moszna i włączenia ich do „Krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych”. Ścieki przemysłowe Główne zakłady przemysłowe zlokalizowane na terenie gminy Brwinów prowadzą taki profil produkcji, który nie powoduje wytwarzania dużych ilości ścieków przemysłowych. W większości przypadków wytwarzają one jedynie ścieki bytowo-gospodarcze, które są odprowadzane do bezodpływowego zbiornika i okresowo wywożone przez uprawniony podmiot do oczyszczalni ścieków. 3.5. Ochrona powierzchni ziemi 3.5.1. Ochrona przyrody Warszawski Obszar Chronionego Krajobrazu Został utworzony zgodnie z rozporządzeniem Wojewody warszawskiego z dnia 29 sierpnia 1997 roku. Na terenie gminy Brwinów obejmuje on dolinę Utraty, Rokitnicy i Zimnej Wody, południowo – wschodnią część gminy (rejon Kań i Otrębus) oraz zachodnią i północną część Żółwina. Przez obszar gminy przebiega w układzie z północnego wschodu na południowy zachód ciąg ekologiczny o znaczeniu regionalnym łączący Kampinoski Park Narodowy z Chojnowskim Parkiem Krajobrazowym. Ponadto dolinami Utraty, Rokitnicy i Zimnej Wody przebiegają ciągi ekologiczne o znaczeniu ponadlokalnym. Zgodnie z rozporządzeniem na terenie Warszawskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu obowiązują oczywiście zakazy, nakazy i ograniczenia, z których do najważniejszych należy zaliczyć: 27 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów a) zakaz zmiany stosunków wodnych pogarszających warunki siedliskowe lasów, rodzimych użytków zielonych, w rejonach źródliskowych i wododziałowych; b) zakaz niszczenia i uszkadzania ciągów zadrzewień i zakrzewień śródpolnych i nawodnych, parków wiejskich, użytków ekologicznych, stanowisk rzadkich gatunków fauny i flory, niszczenia roślinności nawodnej; c) zakaz naruszania naturalnej sieci hydrograficznej: rzek, strumieni, oczek wodnych, bagien i torfowisk, zmiany naturalnego charakteru ich brzegów; d) zakaz zanieczyszczania terenów leśnych, wód i zbiorników wodnych; e) zakaz wprowadzania nieoczyszczonych ścieków do wód powierzchniowych, podziemnych i do gruntu; f) zakaz niszczenia skarp i krawędzi erozyjnych, wąwozów, lokalnych dolin a także kurhanów i innych śladów pierwotnego osadnictwa. Zagospodarowanie otoczenia obiektów historycznych, kulturowych i przyrodniczych powinno być podporządkowane ich ochronie i ekspozycji; g) zakaz lokalizacji nowych i rozbudowy istniejących budynków i budowli uciążliwych lub wpływających szkodliwie na środowisko z wyłączeniem realizacji niezbędnych urządzeń komunikacyjnych, infrastruktury technicznej oraz urządzeń służących ochronie środowiska, pod warunkiem zastosowania rozwiązań i technologii bezpiecznych dla środowiska przyrodniczego; h) nakaz zachowania i pozostawienia w dotychczasowym użytkowaniu śródleśnych łąk, wrzosowisk, torfowisk oraz ochrony ich warunków siedliskowych; i) nakaz utrzymania i ochrony zadrzewień, krzewów, oczek wodnych i bagien towarzyszących ekosystemom łąkowym; j) nakaz rekultywacji terenów, na których prowadzona była działalność wywołująca degradację środowiska – bezpośrednio po ustaniu tej działalności. Projekt rekultywacji wymaga uzgodnienia z Wojewódzkim Konserwatorem Przyrody; k) dopuszcza się budownictwo mieszkaniowe wyłącznie w formie budynków jednorodzinnych lub bliźniaczych, z zachowaniem co najmniej 70% powierzchni biologicznie czynnej w obrębie każdej działki; l) dopuszcza się zabudowę związaną z usługami turystycznymi, rekreacją, sportem i wypoczynkiem, z gospodarstwami rolniczymi oraz urządzeniami komunikacyjnymi pod warunkiem zachowania funkcji przyrodniczych obszaru oraz przy zachowaniu przepisów punktu g. Na terenie gminy znajdują się 54 pomniki przyrody, z czego 45 szt. to pojedyncze drzewa, dwie grupy drzew, pięć alei zabytkowych, jeden głaz i jedno torfowisko. Lokalizację i opis poszczególnych pomników przyrody przedstawia tabela nr 6. 28 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów Tabela nr 6 Pomniki przyrody zlokalizowane na terenie gminy Brwinów L.p. Nr rejestru Bliższa lokalizacja pomnika wojewódzkiego przyrody Opis pomnika przyrody BRWINÓW 1. 152 ul. Pszczelińska 2, na skraju zieleńca 2. 167 ul. Kępińska 38, w ogrodzie 3. 270 ul. Pszczelińska 99, przy KCDRRiOW 4. 284 ul. Borkowa, na działce budowlanej 5. 285 ul. B. Prusa, w zadrzewieniu ulicy 6. 286 ul. Kraszewskiego 13 7. 505 8. 692 ul. B. Prusa 12, w ogrodzie 9. 693 ul. M. Konopnickiej 5, w ogrodzie 10. 694 ul. M. Konopnickiej 6 11. 695 ul. Batorego 6 Dąb szypułkowy „Tysiąc” 12. 696 ul. Batorego 15 Sosna wejmutka 13. 697 Cmentarz grzebalny Skrzyżowanie ul. Wilsona i ul. Pszczelińskiej Dąb szypułkowy Dąb czerwony 18 buków pospolitych tworzących szpaler Dąb szypułkowy Buk zwyczajny Dąb szypułkowy „Tadeusz” 3 dęby szypułkowe Lipa drobnolistna 2 dęby szypułkowe Topola biała, 2 wiązy szypułkowe Brzoza brodawkowata Wiąz szypułkowy, klon 14. 712 Park Miejski srebrzysty, klon pospolity, wierzba biała 15. 714 ul. Biskupicka 2, w ogrodzie 16. 745 ul. Rynek, w ogrodzie 17. 746 18. 749 ul. Batorego 8, w ogrodzie 19. 772 ul. Leśna 29 20. 1094 ul. Batorego 17, wśród zadrzewień 21. 1034 ul. Dworska 5, obok budynku mieszkalnego 2 lipy drobnolistne Miłorząb dwuklapowy Dąb szypułkowy Klon srebrzysty Topola biała Skwer przy zbiegu ulic Grodziskiej i Wilsona 2 modrzewie europejskie, sosna czarna 2 kasztanowce zwyczajne, aleja lipowa BISKUPICE 22. 653 Na polu ornym SGGW Dąb szypułkowy 29 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów 23. 654 W resztce parku SGGW Topola biała GRUDÓW 24. 715 Obok torów kolejowych na terenie pola Głaz narzutowy – granit „Czerwony Kamień” SGGW HELENÓWEK 4 topole białe, 25. 986 Park zabytkowy kasztanowiec zwyczajny, klon srebrzysty KANIE 26. 827 Przedłużenie ul. Sosnowej – ok. 1,3 km Śródleśne torfowisko typu wysokiego o pow. 0,6 ha „Żurawiniec” MOSZNA 27. 806 Dąb szypułkowy, 3 wiązy Park wiejski polne OTRĘBUSY 28. 249 ul. Sadowa, w zadrzewieniu ulicznym 2 lipy drobnolistne 29. 250 ul. Sadowa, w zadrzewieniu ulicznym 3 lipy drobnolistne 30. 739 ul. Przejazdowa, w parku wiejskim 31. 740 Wzdłuż drogi gruntowej obok osiedla Karolin 741 Wzdłuż drogi polnej, ul. Podleśnej 33. 1034 ul. Graniczna, róg ul. Kolejowej 35. 36. 742 743 744 109 lip drobnolistnych i dwie brzozy gruczołkowate „Aleja Karolińska” 32. 34. Dąb szypułkowy Wzdłuż drogi polnej w rejonie willi „Zosin” 47 lip drobnolistnych „Aleja Podleśna” Lipa drobnolistna 39 lip drobnolistnych i dąb szypułkowy - „Aleja Zosińska Wschodnia” Wzdłuż drogi polnej w rejonie willi „Zosin” 33 lipy drobnolistne – „Aleja Zosińska Zachodnia” Wzdłuż drogi śródpolnej w rejonie leśniczówki „Dębak” 68 lip drobnolistnych i 3 kasztanowce pospolite „Aleja Polna” OWCZARNIA 37. 575 W ogrodzie willi „Kazimierówka” 38. 656 W ogrodzie, obok budynku Lipa drobnolistna 69 sosen wejmutek 30 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów mieszkalnego nr 51 Spośród wymienionych powyżej pomników przyrody na szczególną uwagę zasługuje miłorząb dwuklapowy – bardzo rzadki okaz łączący cechy drzewa liściastego i iglastego, o obwodzie pnia 211 cm i wysokości 15 m, usytuowany przy ul. Rynek w Brwinowie. Na terenie gminy Brwinów nie ma rezerwatów przyrody, natomiast bezpośrednio z gminą graniczą: - znajdujący się w Lesie Młochowskim leżącym w granicach administracyjnych Podkowy Leśnej „Rezerwat im. B. Hryniewieckiego”; - znajdujący się w gminie Ożarów Mazowiecki w miejscowości Józefów „Rezerwat Olszyna” graniczący z polami PGR Czubin. Na terenie gminy znajduje się również 7 parków dworskich. Tabela nr 7 pokazuje ich lokalizację oraz zawiera ich krótką charakterystykę. Tabela nr 7 Parki dworskie na terenie gminy Brwinów Miejscowość Nazwa Brwinów, Pałac i Park z II połowy XIX ul. Dworska 5 wieku Brwinów Helenówek Dwór z połowy XIX wieku 23,4 3. Brwinów Czubin Park z połowy XIX wieku 3,5 4. Brwinów Moszna Park podworski 2,5 5. Brwinów Otrębusy „Karolin” 2,0 6. Brwinów Park i Pałac „Toeplitzówka” 2,7 7. Brwinów Żółwin Dwór i park z XIX wieku 7,0 8. Brwinów Terenia L.p. Gmina 1. Brwinów 2. Otrębusy, ul. Wiejska Dwór i Park z początku XX wieku Powierzchnia [ha] 6,0 3,0 Na szczególną uwagę zasługuje zespół pałacowo – parkowy w Helenowie. Pałac murowany został zbudowany w 1807 roku, według projektu architekta Jakuba Kulickiego, a następnie w latach 1858 – 1860 rozbudowany przez architekta Henryka Markowskiego. W parku 31 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów znajdują się liczne rzeźby, a wśród nich obelisk poświęcony pamięci poległych w czasie I wojny światowej. W bogatym drzewostanie parku znajdują się okazy zaliczone do zabytków przyrody: 14 dębów szypułkowych, jesion wyniosły oraz cztery topole białe. Użytkowanie gruntów 3.5.2. Ogólna powierzchnia gminy Brwinów wynosi 6916 ha (w tym teren miasta zajmuje powierzchnię 1006 ha). Użytkowanie gruntów przedstawiono w tabeli nr 8 (źródło: dane statystyczne Urzędu Gminy Brwinów) Tabela nr 8 Użytkowanie gruntów gminy Brwinów, według stanu na dzień 31.12.2003 r. Lp. Ogółem Rodzaj Miasto Gmina użytkowania pow. ha % pow. ha Pow. ha 1. Użytki rolne: 5409 78,0 525 4884 1.1. grunty orne 3816 55,2 349 3467 1.2. sady 154 2,2 14 140 1.3. użytki zielone 995 14,4 129 866 2. Lasy 636 10,0 54 582 328 4,0 106 222 411 6,0 286 125 3. 4. Tereny komunikacyjne Tereny zabudowane i zurbanizowane 5. Nieużytki 100 1,5 28 72 6. Tereny różne 32 0,5 7 25 6916 100,0 1006 5910 OGÓŁEM Użytki rolne w gminie Brwinów (wg. stanu na 31.12.2003 r.) stanowiły prawie 80% ogólnej powierzchni obszaru (w granicach administracyjnych miasta stanowiły 52% powierzchni). Wśród użytków rolnych dominują grunty orne stanowiące ogółem 70% ich powierzchni. Łąki i pastwiska zajmują 18%, a sady 3% użytków rolnych. Lasy zajmowały 10% (w mieście 5%), tereny zabudowane (osiedlowe i komunikacyjne) 10% (w mieście 40%). Na terenie gminy Brwinów występuje około 1,5% gruntów zdegradowanych 32 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów i zdewastowanych (100 ha). Tereny te wymagają rekultywacji, a jej kierunek powinien zostać określony stosowną decyzją. Użytki rolne Gleby W gminie Brwinów znaczą część obszaru pokrywają utwory polodowcowe w postaci piasków i glin moreny dennej. Utwory zwałowe w części północnej i środkowej przykryte są płaszczem utworów pyłowych i pylastych. Płaszcz utworów pyłowych i pylastych zanika w kierunku południowym, z tym, że ponownie pojawia się na krańcu południowym gminy. Utwory pyłowe i pylaste posiadają miąższość bardzo zróżnicowaną, ale najczęściej spotykana jest w granicach 50 – 100 cm. W części północnej i zachodniej na niewielkiej głębokości występują iły zastoiskowe, które były eksploatowane jako surowiec do wyrobu cegły, o czym świadczą dość pokaźne wyrobiska wypełnione wodą. Piaski występują głównie w pasie południowym, w tej części gliny zwałowe spotykane są w postaci niewielkich wysepek i są dość silnie odgórnie spiaszczone. Utwory współczesne spotykane są głównie w dolinach rzek i zagłębień terenu w postaci: mad, deluwiów i torfów. Wśród gruntów ornych wyróżniono czarne ziemie zdegradowane i właściwe, gleby brunatne wyługowane i właściwe oraz gleby pseudobielicowe. W 2004 roku Okręgowa Stacja Chemiczno – Rolnicza w Warszawie – Wesołej przeprowadziła badania gleb w zakresie zakwaszenia i zasobności w składniki pokarmowe w gospodarstwach indywidualnych na terenie gminy Brwinów. Pobrano 198 próbek glebowych z 308,2 ha użytków rolnych w 33 gospodarstwach. W próbkach wykonano oznaczenia stopnia zakwaszenia oraz zawartości podstawowych składników pokarmowych tj. fosforu, potasu, magnezu. Wyniki badań przedstawia poniższa tabela Tabela nr 9 Wyniki badań potrzeb wapnowania gleb i zawartości makroelementów wykonanych w 2004 roku w gminie Brwinów Rodzaj Przebadana Ilość użytków Użytki rolne pow. [ha] Potrzeby wapnowania [%] prób Konieczne Potrzebne Wskazane Ograniczone Zbędne 308,2 198 26 13 10 18 33 2,0 3 67 0 0 0 33 W tym użytki zielone 33 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów Przeba- użytków dana Ilość Zawartość makroelementów [%] prób Fosfor Potas Bardzo wysoka Bardzo niska Niska Wysoka Bardzo wysoka Bardzo niska Niska Wysoka Bardzo wysoka 198 2 10 20 27 41 3 20 28 17 32 8 19 32 17 24 2,0 3 0 67 33 0 0 0 34 33 33 0 0 0 67 33 0 Średnia Wysoka rolne Średnia Niska 308,2 [ha] Użytki Magnez Bardzo niska pow. Średnia Rodzaj W tym użytki zielone Przyrodnicze warunki produkcji rolnej W gminie Brwinów gleby słabej jakości zaliczone do klasy V i VI zajmują w stosunku do ogólnej powierzchni gruntów ornych 25,4%. Znajdują się one w południowej części gminy. Następną grupę stanowią gleby średniej jakości zaliczone do klas IVa i IVb, które zajmują 31,6% powierzchni gruntów ornych. Znajdują się one w centralnej części gminy. Gleby dobre zaliczone do klas IIIa i IIIb zajmują 37,1% powierzchni gruntów ornych i zlokalizowane są w centralnej i północnej części gminy. Gleby najlepszej klasy w gminie zaliczone do klasy I i II zajmują 5,8% powierzchni gruntów ornych i zlokalizowane są w północnej oraz niewielka powierzchnia w południowej części gminy. Gmina Brwinów jest najbardziej zasobna w najlepsze jakościowo gleby w całym powiecie pruszkowskim. Klasyfikację gleboznawczą gruntów ornych oraz użytków zielonych (łąk, pastwisk i sadów) na terenie gminy Brwinów przedstawiają dwie kolejne tabele – nr 9 i 10. Tabela nr 10 Zestawienie klasyfikacji gleboznawczej gruntów ornych gminy Brwinów Gmina Brwinów Grunty orne [%] I II IIIa IIIb IVa IVb V VI VIz 0,1 5,7 16,6 20,5 17,5 14,1 17,0 8,4 0,2 Razem [%] 100,0 34 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów Tabela nr 11 Zestawienie klasyfikacji gleboznawczej użytków zielonych gminy Brwinów Gmina Brwinów Użytki zielone [%] W tym I II III IV V VI Viz sady 0,0 0,7 14,3 40,4 27,3 3,5 0,3 13,5 Razem 100,0 Lasy Gmina Brwinów, tak jak i całe województwo mazowieckie należy do regionów o bardzo niskiej lesistości. Jak już wcześniej wspomniano, lasy i grunty leśne stanowią ok. 10% powierzchni gminy Brwinów i zajmują powierzchnię 637 ha. Lasy są własnością państwa (Lasy Państwowe), bądź stanowią własność prywatną. Lasy Skarbu Państwa zajmują powierzchnię 365 ha, natomiast lasy nie będące własnością Skarbu Państwa - 272 ha. Prywatne kompleksy leśne są zazwyczaj rozdrobnione i mieszczą się w większości w przedziale od 0,10 do 1,30 ha. Lasy w większości występują na siedliskach borowych, od boru świeżego do boru mieszanego świeżego z gatunkiem głównym sosną, w domieszce z brzozą i dębem. Głównym gatunkiem lasotwórczym w gminie jest sosna zwyczajna. Wynika to z dużego areału gatunków niskich klas bonitacyjnych gleb. Nielicznie występują lite drzewostany dębowe i olszowe. Runo leśne charakterystyczne jest dla określonych siedliskowych typów lasów. Z roślin chronionych w lasach występują widłak i sasanka. W lasach na terenie gminy spotkać można następujące gatunki zwierząt: dzika, sarnę, zająca, lisa i jenota. Rozdrobniona struktura lasów własności prywatnej, brak pełnej informacji o wielkości zasobów oraz pozyskaniu drewna, niska aktywność gospodarcza właścicieli rodzą potrzebę zasadniczych rozwiązań, umożliwiających właściwą ocenę stanu lasów prywatnych, a przede wszystkim stwarzających warunki do prawidłowego zagospodarowania i ochrony tych lasów. Podstawą gospodarki leśnej są uproszczone plany urządzenia lasów. Plany te warunkują prowadzenie racjonalnej gospodarki leśnej. Do chwili obecnej nie wszystkie lasy prywatne w gminie Brwinów posiadają operaty urządzeniowe. Najpilniejszym zadaniem w tym zakresie jest opracowanie uproszczonych planów urządzenia lasów własności prywatnej oraz mechanizmów pomocy finansowej dla właścicieli lasów. Obecnie bardzo trudno uzyskać poprawę gospodarki w lasach prywatnych. Znaczne nadzieje na zmianę tego stanu należy wiązać z powstaniem możliwości finansowego wspierania przez fundusze strukturalne Unii Europejskiej. 35 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów Ważnym elementem szaty roślinnej na terenach ubogich w lasy są zadrzewienia i zakrzewienia śródpolne, przydrożne, rosnące na placach, skwerkach i nieruchomościach. Niemal każde wycięcie drzewa i krzewów wymaga zezwolenia, a także rekompensaty dla środowiska przyrodniczego w postaci nowych nasadzeń w innych miejscach. Mimo zasady równoważenia strat w lokalnym środowisku przyrodniczym, nadal aktualna jest potrzeba zwiększenia zadrzewień i zakrzewień na terenach wiejskich, zakładanie zadrzewień i parków w mieście. Do tego celu nadaje się praktycznie każdy wolny fragment terenu użyteczności publicznej lub nieruchomości prywatnych. Na terenie gminy Brwinów jest jeszcze wiele terenów nieużytkowanych, szpecących chwastami, zaśmieceniem. Zagospodarowanie ich z wykorzystaniem drzew, krzewów, a nawet kwiatów poprawiłoby niewątpliwie estetykę otoczenia, wzbogaciło środowisko przyrodnicze i urozmaiciło krajobraz. Działania w tej mierze zależą jednak od inicjatywy społeczności lokalnej. Złoża surowców mineralnych 3.5.3. Gmina Brwinów nie jest zasobna w surowce mineralne, co jest uwarunkowane budową geologiczną. Surowce posiadają znaczenie lokalne, wykorzystywane głównie dla zaspokojenia potrzeb budownictwa indywidualnego i drogownictwa. Są to głównie piaski. W okolicy Brwinowa znajduje się również jedno udokumentowane złoże surowców ilastych ceramiki budowlanej w Domaniewie, o zasobach 9449 m3. Natomiast nie stwierdzono występowania złóż torfów i gytii. 3.5.4. Gospodarka odpadami Wprowadzenie Dalszy rozwój społeczno gospodarczy kraju wymaga pilnego rozwiązania problemu odpadów. Niezbędne jest zaproponowanie kierunków i sposobów postępowania zgodnych z zasadami zrównoważonego rozwoju. Również dążenie Polski do współuczestnictwa w tworzeniu wspólnej Europy, wymaga zbliżenia polityki państwa wobec problemów ekologicznych do zasad obowiązujących w państwach Unii Europejskiej. Aby sprostać tym wymaganiom muszą nastąpić zmiany w sposobie myślenia osób odpowiedzialnych za kształtowanie polityki ekologicznej państwa jak też władz samorządowych. Problem odpadów w ostatnich latach był niewystarczająco dostrzegany. Z wyżej podanych powodów konieczne jest prowadzenie energicznych działań prowadzących do wytworzenia społecznej świadomości pozwalającej na wdrożenie 36 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów zasad: minimalizacji wytwarzania odpadów przemysłowych poprzez stosowanie technologii bezodpadowych lub małoodpadowych, wprowadzenia zintegrowanego systemu gospodarki odpadami komunalnymi (większe wykorzystanie surowców wtórnych, recykling, kompostowanie a także spalanie). Ustawa o odpadach z 27 kwietnia 2001 r. (Dz. U nr 62, poz. 628 z późn. zm.), daje podstawy prawne do uporządkowania gospodarki odpadami, jednak wymierne efekty będą możliwe do oszacowania dopiero za kilka lat. Odpady komunalne Źródłami odpadów komunalnych w mieście i gminie Brwinów są gospodarstwa domowe, instytucje i zakłady infrastruktury oraz zakłady przemysłowe zlokalizowane na analizowanym obszarze. Ilość powstających odpadów zależy od wielu czynników, charakterystycznych dla rozpatrywanego środowiska. Do najważniejszych można zaliczyć: liczbę i standard życia mieszkańców, charakter urbanistyczny, techniczno-sanitarne wyposażenie budynków system i częstotliwość usuwania odpadów. Na terenie gminy nie ma składowiska odpadów. Odpady komunalne są gromadzone przez mieszkańców w pojemnikach lub workach do selektywnej zbiórki odpadów i wywożone przez podmioty gospodarcze, posiadające zezwolenie Burmistrza Gminy Brwinów na prowadzenie działalności w zakresie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości. Odpady z miejsc publicznych gromadzone są w rozstawionych na terenie gminy koszach ulicznych i codziennie usuwane przez wyłonioną w przetargu firmę sprzątającą miasto. W 2003 roku usunięto z terenu gminy Brwinów 5282,81 Mg odpadów. Natomiast przyjmując statystyczną ilość odpadów produkowaną przez mieszkańca w ciągu roku 290 kg, mieszkańcy całej gminy wyprodukowali ok. 5800 Mg odpadów. Duża różnica w ilości produkowanych odpadów przez mieszkańców oraz ilości odpadów odbieranych przez podmioty świadczące usługi w tym zakresie skłania do stwierdzenia, że znaczna część odpadów jest jeszcze składowana na “dzikich” składowiskach, stwarzając poważne zagrożenia dla zbiorników wód podziemnych. Nie prowadzono rozeznania co do ewentualnego kompostowania odpadów przez mieszkańców wsi. Bardzo ważna jest znajomość składu morfologicznego odpadów. Analizy takie dla odpadów pochodzących z miasta i gminy Brwinów przeprowadzono podczas opracowywania 37 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów „Programu gospodarki odpadami komunalnymi w gminie Brwinów”. Średnioroczny skład morfologiczny odpadów przedstawiono w tabeli nr 12. Tabela nr 12 Analiza morfologiczna odpadów komunalnych w Gminie Brwinów. Skład morfologiczny Lp. Wartości w % wag. 1. papier, tektura 16,0 2. tworzywa sztuczne 10,0 3. szkło 9,0 4. tekstylia 2,0 5. biologiczne 6. metale 7. pozostałe organiczne (skóra, drewno, 32,0 4,0 guma) 3,0 8. mineralne 23,0 9. niebezpieczne 10. razem 1,0 100,0 Selektywna zbiórka odpadów Na terenie gminy Brwinów prowadzona jest selektywna zbiórka odpadów w systemie „u źródła”. Zorganizowana jest ona w formie promocyjnej dla mieszkańców – na podstawie podpisanej umowy pomiędzy gminą Brwinów a firmą odbierającą odpady posegregowane – zarówno worki kolorowe na różne rodzaje odpadów, jak i sam odbiór od mieszkańców jest bezpłatny. Wszelkie koszty ponosi gmina. Do końca marca 2004 roku podpisano ok. 1400 umów z mieszkańcami na odbiór odpadów posegregowanych, co stanowi ok. 20% gospodarstw domowych w całej gminie. Również we wszystkich szkołach na terenie gminy prowadzona jest zbiórka opadów w sposób selektywny, m.in. makulatury. Od momentu podpisania w/w umowy od mieszkańców odebrano następujące ilości odpadów: - papier, makulatura - 50 Mg; - szkło - 37 Mg; - złom i tetra – pak - 8 Mg; - tworzywa sztuczne - 23 Mg. 38 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów Odpady niebezpieczne Zgodnie z ustawą o odpadach z 2001 roku przez odpady niebezpieczne rozumie się te odpady, które ze względu na swoje pochodzenie, skład chemiczny, biologiczny, inne właściwości i okoliczności stanowią zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi albo dla środowiska. Dotychczas nie wyodrębniano prawidłowo strumienia tych odpadów zarówno z odpadów przemysłowych jak i komunalnych. W odpadach komunalnych pochodzących z gospodarstw domowych znajdują się odpady niebezpieczne, takie jak: przeterminowane lekarstwa, zużyte baterie, akumulatory, odpady lakiernicze, lampy fluoroscencyjne. Po użyciu nawozów chemicznych i środków ochrony roślin pozostają odpady niebezpieczne: opakowania i resztki substancji. Wprawdzie nowe ustawodawstwo nakłada np. na producentów obowiązek przyjmowania opakowań po środkach ochrony roślin, jednak musi być zorganizowany system ich zbiórki. Składowanie odpadów niebezpiecznych na wysypisku bez odpowiednich zabezpieczeń (często na dzikich składowiskach) może być przyczyną zanieczyszczenia wód podziemnych. Odpady zawierające substancje ropopochodne często trafiają na wysypisko odpadów komunalnych i powodują zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego w wyniku parowania, a także stwarzają prawdopodobieństwo wystąpienia pożarów. Problem zbiórki i utylizacji odpadów niebezpiecznych wysegregowanych ze strumienia odpadów komunalnych jest już w pewnym stopniu rozwiązany na terenie gminy Brwinów. W wyznaczonych punktach na terenie miasta i gminy prowadzona jest zbiórka przeterminowanych lekarstw, zużytych baterii, zużytych świetlówek, które następnie przekazywane są podmiotom gospodarczym posiadającym zezwolenie na odbiór i utylizację tego rodzaju odpadów. Od osób fizycznych odbierane są również zużyte opony oraz odpady wielkogabarytowe. Koszty wszystkich tych akcji pokrywane są z budżetu gminy. Jak już wcześniej wspomniano, na terenie gminy nie ma wielkich zakładów przemysłowych, które wytwarzałyby duże ilości odpadów. Spośród działających na terenie gminy Brwinów największe ilości odpadów wytwarzają: „GLASPOL” Sp. z o. o., Jaroszowiec, ul. Kolejowa 1, z siedzibą w Pruszkowie przy ul. Przejazdowej 22B; „WIKO – POL” s. c., Brwinów, ul. Biskupicka 45; Prodex System, Warszawa, ul. Artemidy 24; „Kosmepol” Sp. z o. o., Kanie, Warszawska 21. 39 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów 3.6. Nadzwyczajne zagrożenia środowiska (NZŚ) Zdarzające się losowo awarie techniczne i technologiczne w jednostkach stosujących, produkujących lub magazynujących materiały niebezpieczne oraz w transporcie takich substancji, powodować mogą negatywne skutki w środowisku. Skutki te określa się jako “nadzwyczajne zagrożenia środowiska” (NZŚ). Obejmują one następujące rodzaje zdarzeń: zanieczyszczenie poszczególnych elementów środowiska w wyniku awarii i katastrof w zakładach przemysłowych, transporcie, rozładunku i przeładunku materiałów niebezpiecznych i innych substancji; pożary na rozległych obszarach lub długo trwające a także towarzyszące awariom z udziałem materiałów niebezpiecznych, powodujące zniszczenie lub zanieczyszczenie środowiska; zanieczyszczenie chemiczne lub biologiczne środowiska w wyniku katastrof budowli hydrotechnicznych; zanieczyszczenie chemiczne lub biologiczne środowiska w wyniku klęsk żywiołowych: huraganów, powodzi, suszy, trzęsienia ziemi. W sprawach NZŚ istotne znaczenie ma sytuacja prawna jako narzędzie przeciwdziałania powstawaniu zagrożeń ekologicznych. Podstawowy element dostosowujący polski system bezpieczeństwa ekologicznego do standardów Unii Europejskiej stanowi ustawa Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz. U. nr 62, poz. 627 z późn. zm.) w zakresie: tworzenia programów zapobiegania poważnym awariom przez jednostki gospodarcze o zwiększonym lub o dużym ryzyku, tworzenia raportów o bezpieczeństwie dla zakładów o dużym ryzyku, opracowywania zewnętrznych i wewnętrznych planów operacyjno-ratowniczych, opracowywania i wdrażania systemu bezpieczeństwa stanowiącego element ogólnego systemu zarządzania i organizacji zakładu – potencjalnego sprawcy NZŚ. W celu przeciwdziałania nadzwyczajnym zagrożeniom środowiska komendant wojewódzki Państwowej Straży Pożarnej, na podstawie informacji przedstawionych przez prowadzącego zakład stwarzający zagrożenie wystąpienia awarii przemysłowej, sporządza zewnętrzny plan operacyjno-ratowniczy dla terenu narażonego na skutki awarii przemysłowej, położonego poza zakładem o dużym ryzyku. Koszty sporządzenia zewnętrznego planu operacyjnoratowniczego ponosi prowadzący zakład o dużym ryzyku. 40 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów Na terenie gminy, w okresie kilku ostatnich lat nie miały miejsca NZŚ, ani też nie występują zagrożenia powodziowe. W zakładach przemysłowych zlokalizowanych na terenie gminy nie występują instalacje mogące spowodować NZŚ. 3.7. Wnioski z diagnozy – analiza SWOT Tabela nr 13 Analiza SWOT – czynniki wewnętrzne Mocne strony Słabe strony - dobra jakość powietrza atmosferycznego, - niekorzystna struktura paliw w systemach niewielkie, mieszczące się w granicach dopuszczalnych norm zanieczyszczenie zasobność czwartorzędowego poziomu wodonośnego, umożliwiająca pokrycie zapotrzebowania ilościowego mieszkańców gminy na wodę; - wysoka jakość zasobów wód obszarów zagrożenia hałasem drogowym; - deficyt wód powierzchniowych - bardzo niska jakość system segregacji - niewystarczająca zbiórka odpadów przepustowość oczyszczalni ścieków; - niski stopień małej retencji; strumienia odpadów komunalnych; - niewystarczający ilość wytwarzanych odpadów niebezpiecznych przez przemysł; - brak przemysłu szczególnie degradującego środowisko; - niski stopień degradacji powierzchni stopień rozwoju kanalizacji deszczowej; - duże ilości tzw. „dzikich wysypisk”; - nierozwiązany problem unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych z terenu gminy (np. azbest); - obniżona jakość gleb w wyniku wycieków ziemi; - istnienie wód - niski stopień skanalizowania gminy; niebezpiecznych wysegregowanych ze - mała wysokiego powierzchniowych i gruntowych; odpadów „u źródła”; - prowadzona - występowanie i naturalnych zbiorników wodnych; podziemnych; - wprowadzony - duża liczba źródeł niskiej emisji gazów i pyłów do powietrza; dwutlenkiem siarki i tlenkami azotu - wysoka grzewczych; ciągów ekologicznych chronionych prawnie; - coraz większa ilość terenów zielonych i wylewania bezpośrednio do gruntu ścieków; - niski stopień lesistości. zagospodarowywanych przez gminę; - duża ilość i różnorodność form przyrody chronionej; 41 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów Tabela nr 14 Analiza SWOT – czynniki zewnętrzne Szanse Zagrożenia możliwość uzyskiwania dotacji i pożyczek z funduszy krajowych i zagranicznych na inwestycje zmniejszające uciążliwość gospodarki dla środowiska oraz na rozwój infrastruktury; wprowadzenie nowych zasad finansowania inwestycji i działań proekologicznych (preferencyjne kredyty, ulgi podatkowe, dotacje z budżetu państwa); wzrost uspołecznienia procesów podejmowania decyzji mających wpływ na stan środowiska; możliwość objęcia ochroną prawną nowych obiektów – siedlisk i stanowisk występowania gatunków cennych w skali europejskiej poprzez wprowadzenie w Polsce systemu Natura 2000; instrumenty prawno-ekonomiczne mobilizujące do realizacji inwestycji pro środowiskowych wynikające ze strategii krajowych oraz przyjętych zobowiązań międzynarodowych; prawny nakaz opracowywania programów ochrony środowiska przez jednostki administracji samorządowej oraz planów ochrony obszarów chronionych; nowoczesne przepisy ochrony przyrody i środowiska, w tym przepisy związane z koniecznością wykonywania ocen oddziaływania inwestycji na środowisko i monitoringu stanu środowiska; wspieranie inicjatyw samorządów, podmiotów gospodarczych oraz organizacji i instytucji zmierzających do uzyskania dofinansowania inwestycji eliminujących zagrożenia dla środowiska i wspierających rozwój zrównoważony ze środków krajowych i zagranicznych; skoordynowanie działań pro środowiskowych na wszystkich szczeblach administracji rządowej i samorządowej; możliwość wdrożenia programów rolnośrodowiskowych UE; wzrost krajowego i zagranicznego popytu na „zdrową żywność”, bezpieczne dla środowiska formy sportu i rekreacji, turystyki i kontaktu z przyrodą. opóźnienia w przygotowywaniu nowych aktów prawnych i przepisów wykonawczych dotyczących ochrony przyrody i środowiska, w tym przepisów wprowadzających system Natura 2000 oraz brak funduszy na ich realizację; wzrost zanieczyszczeń komunikacyjnych, hałasu i wibracji; nasilenie transportu materiałów niebezpiecznych; intensyfikacja produkcji rolnej prowadząca do wzrostu nawożenia, stosowania pestycydów, homogenizacji użytków rolnych oraz zaniku lokalnych odmian roślin uprawnych i ras zwierząt hodowlanych; prymat wąsko pojmowanych interesów ekonomicznych osób fizycznych zagrażający środowisku; rosnąca presja turystyczna na obszarach o najcenniejszych walorach przyrodniczych; brak skutecznych przepisów z zakresu budownictwa i zagospodarowania przestrzennego zabezpieczających krajobraz przed degradacją; niedostateczna świadomość ekologiczna społeczeństwa. 42 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów ZASADY DŁUGOTERMINOWEJ POLITYKI OCHRONY 4. ŚRODOWISKA 4.1. Wprowadzenie Przyjęta w 1997 roku Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej stwierdza, że RP zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju (art. 5) i że ochrona środowiska jest obowiązkiem m.in. władz publicznych, które przez swoją politykę powinny zapewnić bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom (art. 74). Zrównoważony rozwój jest również naczelną zasadą polityki członków Unii Europejskiej i Organizacji Narodów Zjednoczonych, jak i Polityki Ekologicznej Państwa. “Program Ochrony Środowiska” będzie wdrażany w oparciu o główne linie działań, które będą uszczegóławiane w programach działań krótkoterminowych. 4.2. Główne zasady działań “Program ochrony środowiska gminy Brwinów” będzie realizowany w oparciu o zasady pełniące rolę wytycznych dla wszystkich partnerów uczestniczących w dążeniu do zrównoważonego rozwoju gminy. Do najważniejszych zasad, z punktu widzenia gminy, należą: zasada likwidacji aktualnych problemów, zasada prewencji, oszczędne korzystanie z zasobów naturalnych, zasada integracji zewnętrznej i spójności polityki, zasada skuteczności ekologicznej i efektywności ekonomicznej, zasada regionalizmu i zasada uspołecznienia polityki ochrony środowiska. 4.2.1. Zasada likwidacji aktualnych problemów Program ochrony środowiska w rozdziale dotyczącym aktualnego stanu środowiska wskazuje najistotniejsze problemy dotyczące poszczególnych elementów środowiska. W rozdziale 3 tego dokumentu, a także w dokumencie pt. “Strategia rozwoju gminy Brwinów do roku 2013” zwrócono uwagę na kilka ważnych problemów, wśród których należy wymienić: zanieczyszczenie wód podziemnych, emisje zanieczyszczeń ze środków transportu i kotłowni lokalnych bądź pieców opalanych węglem (tzw. emisja niska), 43 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów gospodarka odpadami komunalnymi, nadmierny hałas wzdłuż głównych arterii komunikacyjnych, emisje zanieczyszczeń z zakładów przemysłowych, rekultywacja terenów zdegradowanych. Najwyższy priorytet nadano tym problemom, które powodują największe naruszenia stanu środowiska i najbardziej oddziałują na życie człowieka, bowiem to one powinny być likwidowane w pierwszej kolejności. W odniesieniu do zanieczyszczeń wprowadzanych do środowiska nadal będzie stosowana zasada mówiąca, że sprawca zanieczyszczeń płaci. 4.2.2. Zasada prewencji (zapobiegania przyszłym problemom) W gminie Brwinów, biorąc pod uwagę opracowywany aktualnie plan zagospodarowania przestrzennego, będą funkcjonowały duże zakłady przemysłowe, a ochrona środowiska będzie czynnikiem wymuszającym postęp techniczny i innowacyjność. Aby skutecznie przeciwdziałać przyszłym potencjalnym problemom, tj. nie dopuścić do ich wystąpienia, należy możliwie precyzyjnie przewidzieć na jakich terenach, w jakich sektorach gospodarki (i w których zakładach) oraz z jakim natężeniem trudności te mogą się pojawić. Działania prewencyjne będą podjęte na trzech poziomach: u źródła powstawania zanieczyszczeń, podczas ich transmisji i w miejscu odbioru. Należy pamiętać, że zasadniczym podejściem, mającym służyć zapobieganiu powstawaniu zanieczyszczeń, jest skoncentrowanie się na źródle uciążliwości. Zasada prewencji będzie szeroko promowana również w odniesieniu do zagadnienia odpadów komunalnych, jak i odprowadzaniu ścieków bytowych, stanowiących źródło zanieczyszczenia wód podziemnych. 4.2.3. Oszczędne korzystanie z zasobów naturalnych Jedną z najważniejszych zmiennych w koncepcji zrównoważonego rozwoju są zasoby naturalne. Bardzo istotne jest oszczędne korzystanie z nieodnawialnych zasobów, ale duże znaczenie ma także rozsądne korzystanie z zasobów odnawialnych, takich jak: drewno, czysta woda i czysta gleba. W tym zakresie szczególnego znaczenia nabiera edukacja ekologiczna i przekazywanie informacji mieszkańcom gminy nt. redukcji zużycia wody, energii oraz wytwarzania odpadów. 44 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów 4.2.4. Zasada integracji zewnętrznej i spójności polityki Zasada ta określa konieczność integracji aspektów ochrony środowiska z innymi zagadnieniami takimi jak transport, rolnictwo czy urbanizacja. W praktyce oznacza to, że strategiczne programy, przygotowywane dla gminy, powinny uwzględniać wymogi innych sektorów. Polityka władz gminnych dotycząca przyszłości gminy powinna uwzględniać polityki sektorowe, ich wzajemne powiązania i oddziaływanie. Polityka ochrony środowiska powinna być spójna z innymi, przygotowywanymi w gminie politykami, dotyczącymi różnorodnych dziedzin życia. Ponadto powinna jasno wskazywać wszystkim grupom zadaniowym i instytucjom administracji publicznej zakres i możliwości działań prowadzących do realizacji zrównoważonego rozwoju gminy. Te możliwości będą wskazane w rozdziale opisującym organizację zarządzania środowiskiem. 4.2.5. Zasada skuteczności ekologicznej i efektywności ekonomicznej Zasada ta ma zastosowanie przy wyborze planowanych działań / przedsięwzięć inwestycyjnych z zakresu ochrony środowiska, wymagających nakładów finansowych, a także po ich wdrożeniu. Oznacza ona konieczność oceny danego przedsięwzięcia z punktu widzenia nakładu do uzyskanego efektu. 4.2.6. Zasada regionalizmu Oznacza, że każda gmina ma prawo do własnej polityki społeczno-gospodarczej i ekologicznej. Program opracowany dla potrzeb gminy, z jednej strony uwzględnia specyfikę gminy a z drugiej nawiązuje do nowej polityki ekologicznej państwa, która jest uwarunkowana wymaganiami wynikającymi z integracji z Unią Europejską. 4.2.7. Zasada uspołecznienia polityki ochrony środowiska Zasada ta będzie realizowana poprzez stworzenie warunków do udziału obywateli, grup społecznych i organizacji pozarządowych w procesie tworzenia i wdrażania programu ochrony środowiska (i innych strategicznych programów), przy jednoczesnym rozwoju edukacji ekologicznej, wzroście świadomości i wrażliwości ekologicznej i kształtowaniu właściwych zachowań obywateli wobec środowiska. 45 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów 4.3. Strategia stosowania instrumentów polityki ekologicznej 4.3.1. Wprowadzenie Obecnie wszelkie działania na rzecz ochrony środowiska realizowane są przy pomocy instrumentów, głównie prawnych i finansowych. Również wdrażanie i egzekwowanie niniejszego “Programu ochrony środowiska gminy Brwinów” będzie przebiegało z wykorzystaniem instrumentów prawnych i finansowych. Ponadto duża uwaga będzie zwrócona na instrumenty społeczne i strukturalne. Preferowane będą dobrowolne działania podejmowane przez grupy zadaniowe przy stymulacyjnej roli władz gminnych. Poszczególne rodzaje instrumentów są ściśle ze sobą powiązane i wykorzystywanie tylko jednego z nich jest już dziś praktycznie niemożliwe. Możliwości korzystania przez gminę z instrumentów są w ścisłym związku z kompetencjami jakie posiadają organy gminy (Rada Miejska, Burmistrz). 4.3.2. Instrumenty prawne Wprowadzona z dniem 1 stycznia 1999 roku reforma ustrojowa państwa w niczym nie narusza dotychczasowych kompetencji gmin. Do najważniejszych z nich należy zaliczyć: Rada Miejska opracowywanie programu ochrony środowiska (uchwała); określanie kierunków działania właściwego organu Inspekcji Ochrony Środowiska, w celu zapewnienia na danym obszarze należytej ochrony środowiska (uchwała); tworzenie parków (uchwała); uchwalanie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego; zatwierdzenie planu wpływów i wydatków gminnego funduszu ochrony środowiska i gospodarki wodnej (uchwała); uchwalanie szczegółowych zasad utrzymania czystości i porządku na terenie gminy – gospodarka odpadami komunalnymi; wyznaczanie miejsc, w których może odbywać się wydobywanie kamienia, żwiru, piasku oraz innych materiałów w granicach powszechnego korzystania z wód. 46 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów Burmistrz gminy zezwolenie na usunięcie drzew i krzewów (decyzja), z wyjątkiem drzew i krzewów rosnących na gruntach będących własnością lub we władaniu gminy; kontrola przestrzegania przepisów ochrony środowiska oraz występowanie w charakterze oskarżyciela publicznego w sprawach o wykroczenia przeciw przepisom o ochronie środowiska; wystąpienie do wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska o podjęcie działań zgodnie z kompetencjami, jeżeli stwierdzony zostanie fakt naruszania przepisów w zakresie ochrony środowiska; uprawnienie do wydania polecenia właściwemu organowi IOŚ do podjęcia działań zmierzających do usunięcia bezpośredniego zagrożenia; wydanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu; nakazanie osobie fizycznej eksploatującej instalację w ramach zwykłego korzystania ze środowiska lub eksploatującej urządzenie, wykonania w określonym czasie czynności zmierzających do ograniczenia ich negatywnego oddziaływania na środowisko (decyzja); nakaz wstrzymania użytkowania instalacji lub urządzenia, w przypadku niedostosowania się przez osobę fizyczną do warunków określonych w ww. decyzji (decyzja); nakaz przywrócenia stanu poprzedniego lub wykonania urządzeń zapobiegających szkodom, w przypadku spowodowania przez właściciela gruntu zmian stanu wody szkodliwie wpływającego na grunty sąsiednie (decyzji); zatwierdzenie ugód w sprawach zmian stosunków wodnych na gruntach (decyzja); uzgadnianie sposobu postępowania z odpadami niebezpiecznymi i innymi niż niebezpieczne; wydawanie zezwoleń na świadczenie usług w zakresie odbierania stałych i usuwania płynnych odpadów komunalnych. Pozwolenia W systemie polskiego prawa ochrony środowiska, dość szeroko korzysta się z instrumentów nakazowych, przede wszystkim w formie różnorakich decyzji administracyjnych. Wśród nich wyróżnić można jako najważniejsze tzw. “pozwolenia ekologiczne”, które w rzeczywistości przybierają różne nazwy (np. decyzje, pozwolenia, uzgodnienia, zezwolenia). Jak przedstawiono wyżej kompetencje organów gminy w zakresie wydawania decyzji dotyczą głównie: odpadów, w tym zwłaszcza komunalnych gospodarki wodno-ściekowej 47 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów zagospodarowania przestrzennego. Z wszystkich dokumentów planistycznych tylko miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego mają rangę obowiązującego powszechnie przepisu prawa. Można powiedzieć, że wszelkie plany, strategie i programy formułowane na wszystkich szczeblach podziału kraju, mają tylko wtedy szansę realizacji jeżeli znajdują odzwierciedlenie w konkretnym planie miejscowym zagospodarowania przestrzennego, a każda decyzja administracyjna sprzeczna z planem jest nieważna. Poprzez system pozwoleń można bezpośrednio wpływać na ochronę środowiska, realizowaną zwłaszcza w ograniczone, ponieważ zakładach przemysłowych. Jednak możliwości gminy są tutaj pozwolenia dla zakładów przemysłowych na korzystanie ze środowiska i wprowadzanie w nim zmian wydawane są przez starostę bądź wojewodę. Kontrola przestrzegania prawa Wprowadzona reforma w istotny sposób wzmocniła kompetencje kontrolne wojewody. Zaznaczyć jednak wypada, że nastąpiło to na skutek zabiegów formalnych, tj. podporządkowania wojewodzie wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska, który wykonuje w jego imieniu zadania i kompetencje Inspekcji Ochrony Środowiska, a więc odpowiada za kontrolę przestrzegania warunków określonych w pozwoleniach. Na szczególną uwagę zasługuje wzmocnienie relacji i wpływu organów samorządowych na działania Inspekcji Ochrony Środowiska, a także przyznanie odpowiednich uprawnień kontrolnych organom samorządowym - co od dawna było postulowane przez środowiska samorządowe: rada gminy, powiatu i sejmik województwa przynajmniej raz do roku będą rozpatrywały informacje właściwego inspektora o stanie środowiska na obszarze danego terenu. W przypadkach bezpośredniego zagrożenia środowiska starosta, wójt, burmistrz (prezydent miasta) będzie mógł wydać właściwemu organowi IOŚ polecenie podjęcia działań zmierzających do usunięcia tego zagrożenia. 4.3.3. Instrumenty finansowe Opłaty i kary Zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska z 27 kwietnia 2001 roku, jednostki organizacyjne ponoszą opłaty za gospodarcze korzystanie ze środowiska i wprowadzanie w nim zmian. Opłaty są stosowane w odniesieniu do wszystkich zanieczyszczeń, np. emisji do powietrza, zrzutów do wód, składowania odpadów oraz wykorzystywania zasobów naturalnych (pobór wód, wydobycie surowców, itp.). Jeżeli warunki określone 48 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów w pozwoleniach / decyzjach zostaną niedotrzymane, naliczane są kary. Opłaty i kary zasilają fundusz ochrony środowiska, tj. NFOŚiGW, WFOŚiGW oraz fundusze powiatowe i gminne ściśle według zdefiniowanych zasad podziału. Dochód gminnego funduszu stanowi: 50% wpływów za składowanie odpadów (innych niż komunalne) na obszarze gminy, całość wpływów z opłat i kar z terenu gminy za usuwanie drzew i krzewów, 20% wpływów z opłat i kar za pozostałe rodzaje gospodarczego korzystania ze środowiska i dokonywania w nim zmian oraz szczególnego korzystania z wód i urządzeń wodnych. Dochody Gminnego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Gminy Brwinów stanowią głównie opłaty i kary za usuwanie drzew oraz opłaty za gospodarcze korzystanie ze środowiska. Środki z gminnego funduszu ochrony środowiska i gospodarki wodnej służą finansowaniu działań z zakresu ochrony środowiska i są przeznaczane przede wszystkim na edukację ekologiczną, przedsięwzięcia związane z ochroną przyrody, w tym urządzanie i utrzymanie terenów zieleni, zadrzewień, zakrzewień oraz parków, przedsięwzięcia związane z ochroną wód i urządzeń wodnych, wspieranie wykorzystania lokalnych źródeł energii odnawialnej oraz pomoc przy wprowadzaniu bardziej przyjaznych dla środowiska nośników energii itp. Przy realizacji niektórych inwestycji (zbyt kosztownych) gmina ubiega się o środki z NFOŚiGW oraz WFOŚiGW. Gmina Brwinów planuje w czasie realizacji zadań wynikających z niniejszego „Programu…” przeznaczać środki GFOŚiGW na następujące cele: - dofinansowanie usuwania wyrobów zawierających azbest przez mieszkańców gminy Brwinów; - dofinansowanie zakupu sadzonek roślin energetycznych dla mieszkańców gminy, którzy chcieliby rozpocząć uprawę takich roślin; - urządzanie nowych terenów zieleni i rewaloryzację istniejących parków i skwerów; - szeroko zakrojoną akcję edukacji ekologicznej. Kredyty i dotacje, wykorzystanie funduszy strukturalnych Kredyty i dotacje na inwestycje ekologiczne pozostaną ważnym instrumentem stymulującym dążenie do zrównoważonego rozwoju. Podstawą dla przyznawania dotacji i niskooprocentowanych kredytów powinna być realizacja, przez zakłady przemysłowe i jednostki gospodarcze idei zrównoważonego rozwoju. Niniejszy program stanowi krok w kierunku łatwiejszego dostępu do tanich kredytów i dotacji. 49 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów Szczególne znaczenie mają dotacje przeznaczane na stymulowanie edukacji ekologicznej. Gmina będzie przeznaczała własne środki na wsparcie finansowe kampanii informacyjnych, np. nt. prewencji odpadów, redukcji zużycia wody i energii, a także co jest ważne dla gminy Brwinów - prawidłowej gospodarki ściekowej (odprowadzanie ścieków bytowych i ścieków z gospodarstw domowych i małych zakładów, np. przetwórstwa rolno-spożywczego). Ponadto gmina planuje zaciągać preferencyjne pożyczki m.in. z WFOŚiGW, a także wykorzystywać środki unijne, głównie z przeznaczeniem na: - budowę i rozbudowę sieci wodociągowych; - budowę sieci kanalizacji sanitarnej i oczyszczalni ścieków; - budowę sieci kanalizacji deszczowej; - organizację sytemu gospodarowania odpadami. Instrumenty społeczne 4.3.4. Współpraca Współpraca wielu partnerów włączonych w zagadnienia ochrony środowiska jest warunkiem koniecznym, aby ten program był wdrożony z sukcesem. Współpraca jest niezbędnym elementem dobrej organizacji procesu wdrażania programu. Mówiąc o współpracy w ramach realizacji niniejszego programu mamy na myśli podjęcie dynamicznej współpracy gminy z władzami administracyjnymi różnych poziomów: władzami powiatu pruszkowskiego, Urzędem Wojewódzkim w Warszawie, Samorządem Wojewódzkim, Wojewódzkim Inspektoratem Ochrony Środowiska, władzami sąsiednich gmin, współpracę z grupami zadaniowymi (przemysł, rolnictwo, itd.) w celu wdrażania polityki zdefiniowanej w programie, a także dostosowywania jej do przyszłych wymagań. Bardzo ważna będzie współpraca z organizacjami pozarządowymi oraz grupami reprezentującymi mieszkańców gminy (np. młodzieżą szkolną, radami sołectw itp.) w celu uzyskania akceptacji podejmowanych działań oraz zaangażowania w nie mieszkańców (np. selektywna zbiórka odpadów), a także współpraca z instytucjami finansowymi w celu zorganizowania funduszy na realizację wybranych projektów. Informacja i komunikacja (porozumiewanie się) Rzetelna informacja o stanie środowiska i działaniach na rzecz jego ochrony oraz umiejętność komunikowania się ze społeczeństwem są niezbędne dla sukcesu realizowanej edukacji ekologicznej. Strategia Programu ochrony środowiska dotycząca zagadnienia przekazywania informacji i wzajemnego porozumiewania się będzie realizowana poprzez wprowadzenie właściwego systemu współpracy z poszczególnymi partnerami, 50 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów którzy muszą być świadomi swojej odpowiedzialności w zapewnieniu czystego środowiska, zapobieganiu problemom i ukierunkowaniu przyszłego rozwoju. Gmina w miarę możliwości zapewni swobodny i bieżący przepływ informacji między wszystkim partnerami. Takie podejście władz gminy wymaga silnego poparcia ze strony władz województwa, które zdają sobie sprawę z faktu, że pomoc, informacja i komunikacja jest potrzebna do stymulacji wdrażania konkretnych działań. Mieszkańcy będą informowani poprzez prasę, specjalne biuletyny lub poprzez środki pośrednie, takie jak działalność pozarządowych organizacji ekologicznych. Edukacja ekologiczna Edukacja ekologiczna to różnorodne działania, które zmierzają do kształtowania świadomości ekologicznej społeczeństwa oraz przyjaznych dla środowiska nawyków i codziennych postaw. To sposób, aby przygotować ludzi do realizacji zrównoważonego rozwoju. U podstaw skuteczności tych działań leży rzetelnie i przystępnie przekazywana wiedza o stanie środowiska. W społeczeństwie zaczyna istnieć coraz większa potrzeba posiadania takiej wiedzy. Zarówno władze gminy, jak i władze wojewódzkie dostrzegają konieczność komunikowania się ze społeczeństwem przy podejmowaniu decyzji o działaniach inwestycyjnych. Szkoły podstawowe i średnie, a nawet przedszkola pełnią istotną rolę w edukacji społeczeństwa i władze gminy oczekują od nich szerokiego włączenia w program zajęć lekcyjnych zagadnień i problemów ochrony środowiska, specyficznych dla gminy Brwinów. Działania podejmowane przez gminę w ramach edukacji ekologicznej to głównie nawiązanie współpracy ze szkołami, ustawienie specjalnych ekologicznych tablic informacyjnych, wydawanie artykułów w prasie lokalnej, ulotek informacyjnych itp. działań. 4.3.5. Instrumenty strukturalne Plan strategiczny i wdrożeniowy Program Ochrony Środowiska Gminy Brwinów jest zarówno planem strategicznym w zakresie ochrony środowiska, jak i programem działań na najbliższe lata. Będzie wykorzystywany przez władze gminy jako dokument zasadniczy przy podejmowaniu decyzji, dotyczących przede wszystkim zagadnień z zakresu ochrony środowiska, a także będzie pomocny w realizacji polityki innych dziedzin. Program ten będzie aktualizowany co 4 lata. W ten sposób nowe tendencje rozwoju gminy i nowe rozwiązania powstające zarówno na 51 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów szczeblu państwa jak i województwa oraz powiatu będą mogły być włączone do strategii gminy. Zarządzanie informacją i monitoring Monitoring może ujmować ilościowe i jakościowe dane o stanie środowiska (tzw. monitoring środowiska) oraz dane o polityce ekologicznej oraz planowanych i podejmowanych działaniach (tzw. monitoring polityki). Monitoring stanu środowiska stanowi bazę do formułowania i ewentualnej korekty polityki ochrony środowiska. Gmina nie ma możliwości monitorowania stanu środowiska, ale zgodnie z art. 8a ustawy o IOŚ, rada gminy przynajmniej raz w roku rozpatruje raport wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska o stanie środowiska na terenie województwa. Mazowiecki Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska informuje również burmistrza o wynikach przeprowadzanych w ciągu roku kontroli obiektów znajdujących się na terenie gminy Brwinów. Gmina Brwinów w zakresie swoich możliwości prowadzi monitoring gospodarki odpadami komunalnymi przez mieszkańców (kontrola podpisanych umów na wywóz nieczystości stałych i płynnych oraz potwierdzeń odbioru). 4.4. Rola gminy Podczas wdrażania “Programu ...” gmina może odgrywać następujące role: Regulacyjna: wszelkie decyzje oraz uchwały, np. dotyczące odpadów komunalnych, planowanie przestrzenne); Koordynacyjna: edukacja ekologiczna, wymiana informacji; Stymulacyjna: np. pobudzanie mieszkańców do aktywnego udziału w działaniach na rzecz ochrony środowiska; Wspomagająca: wprowadzanie udogodnień np. dla zakładów wykorzystujących technologie przyjazne dla środowiska (obniżenie podatku od nieruchomości); Wykonawcza: wykonywanie zadań legislacyjnych (wynikających z aktów normatywnych); Kontrolna (np. kontrola gospodarki ściekowej w gminie). 52 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów 5. DŁUGOTERMINOWA POLITYKA OCHRONY ŚRODOWISKA 5.1. Cele polityki ekologicznej wojewódzkiej i powiatowej 5.1.1. Cele polityki ekologicznej województwa mazowieckiego Program ochrony środowiska dla województwa mazowieckiego w oparciu o strategię rozwoju województwa mazowieckiego wytycza cele i kierunki działań w zakresie polityki ekologicznej całego województwa. Poniżej przedstawiono cele główne wraz z listą celów szczegółowych wymienione w powyższym dokumencie: a) zmniejszenie zanieczyszczeń środowiska: - poprawa jakości wód; - poprawa jakości gleb; - uporządkowanie gospodarki odpadami; - zapewnienie wysokiej jakości powietrza atmosferycznego; - ograniczenie uciążliwości hałasu. b) racjonalizacja gospodarki wodnej: - zmniejszenie deficytu wód powierzchniowych; - ograniczenie poboru wód podziemnych dla celów gospodarczych produkcji i usług; - ograniczenie wodochłonności; - poprawa standardów zaopatrzenia w wodę. c) zwiększenie lesistości i ochrona lasów: - osiągnięcie wskaźnika lesistości Mazowsza do 25%; - zmiana struktury własnościowej lasów; - racjonalizacja gospodarki leśnej; - rozwój funkcji ochronnych i buforowych lasu. d) poprawa stanu bezpieczeństwa ekologicznego: - ochrona przeciwpowodziowa; - ochrona przeciwpożarowa; - zmniejszenie ryzyka awarii związanych z wykorzystaniem lub transportem substancji niebezpiecznych. e) podnoszenie poziomu wiedzy ekologicznej: - kształtowanie postaw i zachowań zgodnych z zasadami ekorozwoju; - wiedza ekologiczna jako ważny czynnik w procesie zarządzania; 53 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów - tworzenie ekologicznych postaw kształtowania tożsamości regionalnej i lokalnej. f) rozwój proekologicznych form działalności gospodarczej: - wzrost ilości podmiotów gospodarczych posiadających certyfikaty jakości; - rozwój proekologicznych form produkcji rolniczej; - wzrost wykorzystania energii odnawialnej; - zwiększenie udziału transportu szynowego w przewozach osób i towarów; - zmniejszenie materiałochłonności i energochłonności. g) utworzenie spójnego systemu obszarów chronionych: - zwiększenie obszarów objętych ochroną prawną do 35% powierzchni województwa, ze szczególnym uwzględnieniem dolin rzecznych, kompleksów leśnych, a także obszaru funkcjonalnego „Zielone Płuca Polski”; - określenie do roku 2006 zasad gospodarowania na wszystkich obszarach chronionych oraz sporządzenie planów ochrony dla tych obszarów; - utrzymanie i wzmocnienie ciągłości powiązań przyrodniczych w ramach korytarzy ekologicznych krajowych, regionalnych i lokalnych; - partnerstwo samorządowe i partycypacja społeczna w działaniach na rzecz tworzenia obszarów chronionych; - włączenie obszarów cennych przyrodniczo do europejskiej sieci ekologicznej NATURA 2000. 5.1.2. Cele polityki ekologicznej powiatu pruszkowskiego „Program ochrony środowiska powiatu pruszkowskiego” przedstawia najważniejsze cele i działania ekorozwojowe, wyłonione na podstawie analizy stanu środowiska oraz identyfikacji słabych i mocnych stron, szans i zagrożeń wynikających z diagnozy sytuacji ekologicznej w powiecie pruszkowskim. Celem strategicznym powiatu jest poprawa stanu środowiska przyrodniczego i ochrona jego zasobów. Cele szczegółowe i wynikające z nich cele operacyjne przedstawiają się następująco: a) ograniczenie emisji substancji i energii: - osiągnięcie lepszej jakości wód w zakresie badanych parametrów; - osiągnięcie lepszej jakości powietrza, zwłaszcza w zakresie pyłów; 54 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów - ograniczenie hałasu i promieniowania elektromagnetycznego do obowiązujących norm; - osiągnięcie maksymalnych poziomów odzysku odpadów i minimalizacja składowania oraz wytwarzania odpadów; - zapobieganie skutkom awarii przemysłowych. b) ochrona zasobów środowiska przyrodniczego i krajobrazu: - ochrona przyrody i krajobrazu z uwzględnieniem wymogów UE; - zwiększania lesistości w powiecie i dokonanie pojedynczych zadrzewień; - ochrona gleb; - ochrona zasobów kopalin i wód podziemnych. c) racjonalne gospodarowanie środowiskiem; - ograniczenie materiałochłonności, wodochłonności, energochłonności i odpadowości gospodarki, zatrzymanie wody w środowisku; - wykorzystanie energii odnawialnej do 7,5% ogółu energii zużywanej; - usprawnienie zarządzania środowiskiem. d) zwiększona aktywność obywatelska i wyższy stan świadomości ekologicznej społeczeństwa: - większa aktywność społeczeństwa na rzecz środowiska; - wyższa świadomość ekologiczna społeczeństwa. Przedstawione powyżej cele i kierunki działań zmierzających do ulepszenia systemu ochrony środowiska, przyjęte na szczeblu wojewódzkim oraz powiatowym, zostały uwzględnione przy wybieraniu priorytetowych kierunków działań przy opracowywaniu niniejszego programu ochrony środowiska dla gminy Brwinów. Długoterminową politykę ochrony środowiska przedstawiono w ujęciu głównych kierunków rozwojowych gminy i poszczególnych elementów i uciążliwości środowiska. Kierując się długoterminowym celem „Programu...” przedstawionym w rozdziale 1, sformułowano ogólne cele strategiczne (do 2013 roku) dla poszczególnych kierunków rozwojowych, omawiając zagadnienia związane bezpośrednio ze środowiskiem. Polityka długoterminowa dla poszczególnych elementów środowiska i uciążliwości została poprzedzona opisem uwarunkowań prawnych ze zwróceniem uwagi na stan dostosowania polskiego prawa do prawa wspólnotowego. Następnie dla poszczególnych elementów środowiska lub uciążliwości, zdefiniowano długoterminowe cele i opisano strategię ich osiągnięcia. 55 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów 5.2. Główne kierunki rozwojowe gminy 5.2.1. Osadnictwo Miasto Brwinów, będące obecnie siedzibą władz miejsko-gminnych, jest zamieszkałe przez ok. 11 tys. mieszkańców. Gmina Brwinów składa się z 15 sołectw zamieszkałych przez ok. 9 tys. mieszkańców i – jako gmina miejsko – wiejska – jest trzecią pod względem ilości zamieszkującej ją ludności gminą w powiecie pruszkowskim. Przyjęty główny cel strategiczny to Zrównoważona urbanizacja gminy, zapewniająca podniesienie jakości życia mieszkańców, zachowanie ładu funkcjonalno-przestrzennego, ochrona walorów kulturowo-krajobrazowych oraz rewitalizacja układów przestrzennych terenów zdegradowanych. Rola miasta Brwinów będzie się umacniała. Ze względu na zmniejszenie się ilości ludności pracującej w sektorze przemysłowym oraz w rolnictwie będzie się zwiększała rola miasta jako ośrodka usługowego, przy czym sektor usługowy będzie również rozwijał się na terenach wiejskich, szczególnie we wsiach zlokalizowanych w pobliżu ważnych tras komunikacyjnych. W ostatnich latach można zauważyć również napływ ludności migrującej z terenów sąsiednich, głównie przesiedlanie się z obszaru aglomeracji warszawskiej. Wynikiem tych przemian będzie wzrost liczby ludności w mieście, potrzeba poprawy standardów zamieszkiwania, a przez to potrzeba rozwoju mieszkalnictwa na terenie miasta. Na terenie gminy natomiast rozwój będzie się wiązał głównie z potrzebą poprawy standardów zamieszkania. W mieście będzie przybywało mieszkań w zabudowie wielorodzinnej oraz jednorodzinnej. Na terenach wiejskich gminy dominować będzie rozwój budownictwa jednorodzinnego. Bardzo ważnym zadaniem jest przygotowanie terenów pod zabudowę - wyposażenie w infrastrukturę techniczną, przede wszystkim w centralne systemy odbioru i oczyszczania ścieków oraz drogi dojazdowe. Zasadniczym celem gminy w dziedzinie rozwoju urbanizacji będzie poprawa funkcjonowania systemów komunalnych, wzmocnienie funkcji miasta jako ośrodka usługowego oraz regionalnego ośrodka turystyki krajoznawczej, przy równoczesnej ochronie i rewaloryzacji cech przestrzennych zachowanego układu i niedopuszczaniu do chaosu przestrzennego i gospodarczego, który może zacierać różnice między różnorodnością 56 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów i specyfiką poszczególnych obszarów gminy. Przy realizacji tego celu przyjęto następujące kierunki działań: przeciwdziałanie rozpraszaniu budownictwa na terenie miasta – intensyfikacja wykorzystania terenów mieszkaniowych w ramach istniejącego zainwestowania, rozszerzenie terenów mieszkaniowych poza obszar zwartej zabudowy miasta w pierwszej kolejności na tereny już silnie obciążone zabudową rozproszoną, zachowanie i odbudowa specyficznych cech przyrody i kultury oraz unikatowych walorów poszczególnych obszarów gminy jako nienaruszalnej podstawy harmonijnego rozwoju, rozwój na terenach wiejskich gminy nowych funkcji gospodarczych: agroturystyki, form rekreacji, przemysłu rolno-spożywczego przy równoczesnym zachowaniu zasobów przyrody i odrębnych walorów wsi. Intensyfikacja osadnictwa będzie miała miejsce na obszarze centralnej części gminy, a więc w mieście oraz w części południowej, w takich miejscowościach jak: Kanie, Otrębusy, Owczarnia czy Żółwin. Obserwowane tendencje budowy i modernizacji obiektów infrastruktury technicznej dają podstawy do prognozy, że podstawowe wyposażenie miasta i gminy w infrastrukturę techniczną, konieczną do zapewnienia właściwego standardu życia mieszkańcom Brwinowa będzie zrealizowane do 2013 roku. Koncepcje rozwiązania problemów gospodarki wodno-ściekowej będą dopasowane do specyficznych cech danego zainwestowanego obszaru. Unowocześniony będzie system gospodarki odpadami, w tym prewencja i recykling odpadów zgodnie z wymaganiami Unii Europejskiej. Pozostałe odpady będą składowane w sposób nie zagrażający środowisku. Przewiduje się, że do 2013 roku - 90% energii cieplnej w mieście dostarczana będzie z preferowanych ekologicznie systemów tj. energetycznego, olejowego i gazowego. Mieszkańcy odgrywają zasadniczą rolę w działaniach zmierzających do poprawy jakości ich życia, i co jest z tym związane, poprawy stanu środowiska naturalnego. Władze gminne będą inicjowały i wspierały inicjatywy zmierzające do podniesienia stanu świadomości ekologicznej mieszkańców, oraz rozbudzenia ich współodpowiedzialności w procesie podejmowania decyzji i rozwiązywania problemów ekologicznych. Szczególnie ważne są działania służące edukacji ekologicznej dzieci i młodzieży. Przy wsparciu ze strony władz powiatowych i wojewódzkich i przy udziale pozarządowych organizacji ekologicznych będą prowadzone kampanie informacyjno - edukacyjne w zakresie: 57 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów zapobiegania powstawania odpadów oraz segregacji u źródła, zmniejszenia zużycia wody, ochrony zasobów wód podziemnych, oszczędności energii elektrycznej i cieplnej, stosowania ekologicznych nośników energii cieplnej, ochrony różnorodności biologicznej i krajobrazowej. W nadchodzących latach planuje się szereg nowych przedsięwzięć. Nastawienie mieszkańców ma tu ogromne znaczenie dla realizacji wszystkich projektów i co za tym idzie dla osiągnięcia pożądanego stanu środowiska naturalnego w gminie. Mieszkańcy będą informowani o podejmowanych działaniach, zwłaszcza w odniesieniu do dużych inwestycji, począwszy już od fazy wstępnej projektowania, co zapobiegnie protestom mieszkańców przeciwko realizacji inwestycji bezpiecznych dla środowiska, które jednak często postrzegane są przez mieszkańców jako pogarszające stan środowiska. 5.2.2. Transport System komunikacyjny w gminie Brwinów jest złożony z dwóch podsystemów: drogowego i kolejowego. Sieć dróg na obszarze gminy jest dość dobrze rozwinięta i zapewnia dobre połączenia zarówno z ośrodkami zewnętrznymi jak i ze wszystkimi miejscowościami położonymi na terenie gminy. Podstawowy układ dróg tworzą drogi wojewódzkie o znaczeniu regionalnym, drogi powiatowe i gminne. Długość dróg wojewódzkich wynosi ogółem 20 km, dróg powiatowych – 42 km, a dróg gminnych – 107 km. Spośród czynników wpływających na pogorszenie stanu środowiska i oddziałujących na zdrowie ludzi wymienić należy: generowanie hałasu, emisję spalin, generowanie wibracji, degradację walorów krajobrazowych, nadzwyczajne zagrożenia środowiska, zagrożenia wypadkowe dla ludzi i zwierząt, zaśmiecanie otoczenia dróg. Do elementów środowiska szczególnie narażonych na zagrożenia należą: tereny zabudowy mieszkaniowej w bezpośrednim sąsiedztwie dróg, obszary leśne, zwierzęta leśne, obszary chronione, główne zbiorniki wód podziemnych. 58 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów Największe zagrożenie ruchem drogowym występuje w centrum miasta Brwinów oraz w miejscowościach Kanie i Otrębusy. System kolejowy pełni rolę uzupełniającą systemu komunikacyjnego na terenie gminy Brwinów. Przez teren gminy przebiegają dwie linie kolejowe: - linia kolejowa PKP dalekobieżna i podmiejska, przebiegająca przez centrum Brwinowa z przystankiem PKP podmiejskim w Brwinowie. Linia ta przebiega najstarszym szlakiem kolejowym w Polsce (kolej Warszawa – Grodzisk, a następnie kolej Warszawsko – Wiedeńska – 1846 r.). Została wytyczona jako linia prosta. Obecnie funkcjonuje przez nią jeden bezkolizyjny przejazd tunelem w centrum Brwinowa. Drugi czynny przejazd kolizyjny ze szlabanem znajduje się na pograniczu z Pruszkowem w rejonie Parzniewa. W miejscowości Parzniew jest postulowana budowa drugiego przystanku PKP podmiejskiego. - Linia kolejowa WKD jest linią podmiejską posiadającą na obszarze gminy Brwinów przystanki w Kaniach i Otrębusach. Ponadto obszar gminy obsługiwany jest przez przystanki znajdujące się na terenie Podkowy Leśnej – Podkowa Wschodnia, Podkowa Główna i Podkowa Zachodnia oraz przystanki znajdujące się na terenie Kazimierówki i Milanówka Polesie. Rejon Popówka i Helenówka obsługiwany jest również przez przystanek Nowa Wieś w gminie Michałowice. W rejonie Owczarni znajduje się rozwidlenie linii WKD do Milanówka i Grodziska. Przyjęty główny cel strategiczny to Budowa i modernizacja sieci drogowej z towarzyszącą infrastrukturą w warunkach pełnej ochrony obszarów cennych przyrodniczo oraz rozwój alternatywnych rodzajów transportu. Przewiduje się, że transport drogowy będzie do 2013 roku podstawowym rodzajem transportu. Do najważniejszych zadań przewidzianych do realizacji należą: - usprawnienie przepustowości sieci; - zmniejszenie uciążliwości komunikacyjnej w mieście Brwinów poprzez wyprowadzenie ruchu tranzytowego; - poprawa standardu technicznego dróg (w tym dróg lokalnych) i rozwój obiektów obsługi podróżnych; - poprawa bezpieczeństwa i komfortu podróży. 59 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów Planuje się szereg zasadniczych zmian w układzie komunikacyjnym, m. in. budowę autostrady A2. Przewidywana trasa przebiegu autostrady nie posiada relacji komunikacyjnych (węzła, zjazdu) z układem lokalnym. W „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Brwinów” postulowany jest nowy przebieg drogi wojewódzkiej nr 720, który przecinałby planowaną autostradę. W tym rejonie postuluje się również realizację MOP-u. Nowy przebieg drogi wojewódzkiej nr 720 Błonie – Piaseczno omijać ma zabudowę wsi: Czubin, Biskupice, miasto Brwinów oraz miejscowości Kanie i Otrębusy i łączyć się poprzez łąki doliny Zimnej Wody z drogą regionalną nr 721 (Nadarzyn – Wiązowna). Prawidłowo zrealizowane inwestycje (z poszanowaniem wymogów ochrony środowiska) w perspektywie długoterminowej przyniosą skutki pozytywne takie jak: - zmniejszenie zagrożenia wypadkowego; - zmniejszenie uciążliwości dla mieszkańców (wibracje, hałas, emisja spalin); - poprawa płynności ruchu prowadząca do zmniejszenia generowanych zanieczyszczeń; - zmniejszenie skutków NZŚ; - uporządkowanie otoczenia dróg. Modernizacji ulegnie tabor samochodowy. Wyłączone z ruchu zostaną samochody wyposażone w silniki dwusuwowe i nie posiadające katalizatora. Wielkość jednostkowa emisji ulegnie znacznemu obniżeniu i osiągnie wielkości dopuszczalne w dyrektywach Unii Europejskiej. Poprawi się stan techniczny pojazdów, wyposażone zostaną w dodatkowe zabezpieczenia co poprawi stan bezpieczeństwa na drogach. Wraz ze wzrostem zamożności społeczeństwa z ruchu wycofane będą pojazdy kilkunastoletnie w złym stanie technicznym. Jednak należy sobie zdawać sprawę z tego, że znaczący przyrost liczby pojazdów i zwiększenie natężenia ruchu (w tym przyrost transportu ciężarowego) zniweluje większość pozytywnych skutków rozbudowy infrastruktury. Rola władz gminy w podejmowaniu decyzji mających na celu dostosowanie inwestycji do wymogów ochrony środowiska jest ograniczona. Do najważniejszych instrumentów kształtowania i realizacji polityki transportowej wykorzystywanych przez gminę należą: - sukcesywne opracowywanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego; 60 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów - wyznaczanie stref dostępności, stref ruchu uspokojonego, stref parkowania; - przygotowanie i wdrożenie strategii w zakresie parkowania (w tym polityka cenowa w zakresie opłat parkingowych); - kształtowanie komunikacyjnych zachowań społecznych (korzystanie z rowerów i środków komunikacji zbiorowej); - pozyskiwanie środków na inwestycje w dziedzinie infrastruktury drogowej. Opiniując projekty o randze krajowej, gmina może mocno akcentować lokalne wymogi ekologiczne, które powinny zostać dotrzymane przy realizacji tych inwestycji. Przyjmuje się, że nadrzędnym celem rozbudowy infrastruktury transportowej będzie ograniczenie jej oddziaływania na środowisko. Jak wcześniej wspomniano system kolejowy pełni rolę uzupełniającą systemu komunikacyjnego na terenie gminy Brwinów. Jest alternatywą dla osób dojeżdżających do pracy. Transport kolejowy w perspektywie roku 2013 nie będzie rozwijał się w sposób intensywny. Dotyczy to zwłaszcza towarów masowych i surowców, których rola w ogólnym bilansie będzie malała. Ulegnie zmianom w zasadniczy sposób krajowy i międzynarodowy ruch pasażerski, wymieniony zostanie tabor kolejowy, a w związku z tym także infrastruktura kolejowa. Wprowadzenie szybkich pociągów oprócz niewątpliwych korzyści w postaci zwiększenie ilości przewozów, poprawy bezpieczeństwa, stanu sanitarnego wokół torów, przyniesie skutki negatywne w postaci rozbudowy i izolowania torowisk i utrudnień z tym związanych. Transport na małych odległościach ma duży udział w zanieczyszczeniu środowiska. Z tego powodu oczekuje się, że jednym z głównych kierunków będzie rozwój środków transportu zbiorowego i ruchu rowerowego. Do elementów sieci drogowo – ulicznej zalicza się również system ścieżek rowerowych. Celem budowy sieci dróg rowerowych jest zapewnienie, każdemu chętnemu do korzystania z roweru, bezpiecznego poruszania się w drogowych warunkach środowiskowych. 61 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów 5.2.3. Przemysł Gmina Brwinów jest słabym ośrodkiem przemysłowym. Zmiany społeczno – gospodarcze w Polsce w ostatnich latach doprowadziły do ograniczenia produkcji dużych zakładów, a nawet ich upadłości oraz do rozwoju małych, prywatnych firm, zwłaszcza przetwórstwa rolno – spożywczego, lekkiego i materiałów budowlanych. Rozszerzenie profilu produkcji jest korzystne dla gminy Brwinów, tym bardziej, że nowe gałęzie przemysłu są mniej uciążliwe dla środowiska. Możliwości oddziaływania gminy na politykę ochrony środowiska prowadzoną w zakładach są ograniczone. Niemniej jednak zagadnienie przemysłu zostało omówione w niniejszym programie, ze względu na jego kluczowe znaczenie dla stanu środowiska w gminie. Przyjęty główny cel strategiczny to Rozwój przedsiębiorczości na terenie gminy z jednoczesnym preferowaniem wprowadzania technologii produkcji bezpiecznych dla środowiska naturalnego. Lepsza sytuacja finansowa mniejszych przedsiębiorstw, a także lepsze zrozumienie potrzeby modernizacji procesu produkcji i korzyści stąd wynikających (wprowadzenie technologii energooszczędnych, wodooszczędnych, małoodpadowych, lepsza jakość produktów) pozwala przypuszczać, że restrukturyzacja techniczna ulegnie przyspieszeniu. Zgodnie z trendami światowymi w dalszym ciągu będzie traciła na znaczeniu produkcja na wielką skalę. Przewiduje się, że wielkie przedsiębiorstwa nie będą powstawały – jak dotąd – w wyniku koncentracji produkcji w dużych zakładach, a jedynie przez łączenie się różnorodnych podmiotów gospodarczych w holdingi. Wspierany będzie rozwój małych i średnich przedsiębiorstw, zwłaszcza sektora drobnej wytwórczości i rzemiosła. Rzemiosło, przezywające obecnie kryzys, powinno dostosować się do nowych potrzeb, w tym do kooperacji z przedsiębiorstwami produkcyjnymi. Rozwój drobnej wytwórczości stworzy szansę dla tych osób, które odeszły z dużych zakładów. Aktualnie ok. 70% zakładów znajduje się w mieście Brwinów. Gmina, poprzez plan zagospodarowania przestrzennego, może kierować rozwojem terenów przemysłowych. Zatem, istnieje potrzeba sporządzenia miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego istniejących i planowanych terenów lokalizacji nowych zakładów typowo przemysłowych, jak również obiektów przemysłu rolno – spożywczego, z uwzględnieniem 62 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów szczególnych warunków ochrony wód GZWP. Zgodnie z przepisami w dokumencie pt. „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Brwinów” przewiduje się koncentrację przemysłu i różnorodnych form działalności gospodarczej na terenach w północno – wschodnim rejonie gminy, na terenach przyległych do Pruszkowa w obrębach: Moszna, Koszajec, Domaniew, Parzniew. Od zakładów przemysłowych, które nadal są źródłem poważnych zagrożeń dla środowiska, oczekuje się zwiększonej aktywności na rzecz jego ochrony. Ochrona ta nie może sprowadzać się tylko do naprawy już zaistniałych szkód i spełniania wymogów zdefiniowanych w pozwoleniach na korzystanie ze środowiska. Konieczne staje się przede wszystkim zapobieganie powstawaniu negatywnych oddziaływań, czy szkód w środowisku. Działania na rzecz ochrony środowiska wymuszane były przez: społeczeństwo, przepisy prawne, administrację publiczną zajmującą się ochroną środowiska, a także międzynarodowe otoczenie. Koncepcja zrównoważonego rozwoju stwarza podstawę do zmiany nastawienia przedsiębiorców do ochrony środowiska, polegającym na samodzielnym definiowaniu problemów i szukaniu (z wyprzedzeniem) środków zaradczych. Stąd powstała koncepcja zarządzania ochroną środowiska. Zatem w działaniach przemysłu na rzecz ochrony środowiska wkraczamy w fazę, w której znaczące efekty można uzyskać nie tylko poprzez usprawnienie techniczne, ale także poprzez usprawnienia organizacyjne. Jak dotąd, organizacja zdecydowanie przegrywała z techniką. Wynikało to z faktu, że działania ze sfery organizacji są niewymierne w efektach, mniej konkretne od usprawnień technicznych i często sprawiały więcej trudności zarządzającym firmom niż podjęcie decyzji o wyborze technologii. Cechą zarządzania ochroną środowiska jest włączenie środowiska i jego ochrony do celów strategicznych firmy i przypisanie tych zagadnień do kompetencji zarządu firmy. Idea ta jest realizowana poprzez wprowadzenie systemów zarządzania środowiskiem (np. programy „czystej produkcji”, normy ISO 14000 itp.). Jak dotąd, relacje zakładów przemysłowych z takimi instytucjami jak Urząd Wojewódzki, IOŚ, starostwo, gmina – wynikały głównie z mocy prawa. Tradycyjne środki typu administracyjno – prawnego wykazują ograniczoną skuteczność, a ponadto możliwości stosowania tych środków przez gminę są niewielkie. Zatem w najbliższych latach obydwie strony będą zainteresowane, aby te relacje wspierać współpracą i otwartą wymianą informacji. Takie podejście umożliwi zakładom podejmowanie działań opartych o ich większą dobrowolność i aktywność. Władze wojewódzkie, powiatowe i gminne, będą zachęcały zakłady do wdrażania systemu zarządzania środowiskiem, a zakłady, które rozpoczną nad nimi pracę 63 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów mogą oczekiwać wsparcia i bardziej elastycznego podejścia do zagadnienia pozwoleń. Wsparcie będzie polegało na popieraniu starań tych zakładów przy ubieganiu się o pomoc finansową na realizację zadań ekologicznych z Wojewódzkiego i Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. 5.2.4. Rolnictwo W gminie Brwinów tereny typowo rolnicze obejmują głównie północną część gminy. Według danych z Powszechnego Spisu Rolnego z 2002 roku znajduje się tu 888 gospodarstw rolnych, z czego w mieście 151, a na terenie gminy 737. Średnia powierzchnia gospodarstwa wynosi 4,7 ha, przy średniej wojewódzkiej 7,0 ha i krajowej 6,6 ha. Struktura obszarowa gospodarstw przedstawia się następująco: poniżej 1 ha - 427 (48%); od 1 do 5 ha - 324 (36%); od 5 do 10 ha - 84 (10%) od 10 do 15 ha - 28 (3%); powyżej 15 ha - 25 (3%). W tabeli nr 14 oraz 15 przedstawiono ilości gospodarstw zajmujących się uprawą głównych ziemiopłodów oraz powierzchnię przez nie zajmowaną. Tabela nr 15 Gospodarstwa rolne zajmujące się uprawą głównych ziemiopłodów (na podstawie danych PSR z 2002 roku) Liczba W % ogólnej liczby gospodarstw gospodarstw Zboża 240 27,0 Ziemniaki 260 29,3 Buraki cukrowe 13 1,5 Warzywa gruntowe 182 20,5 Pastewne 21 2,4 Wyszczególnienie 64 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów Tabela nr 16 Powierzchnia zasiewów głównych ziemiopłodów (na podstawie danych z PSR z 2002 r.) Wyszczególnienie Ogółem w ha w odsetkach Ogółem 2124,35 100,00 Zboża 1348,54 63,5 1,62 0,1 Ziemniaki 325,25 15,3 Przemysłowe 50,29 2,4 Pastewne 24,5 1,2 Pozostałe 374 17,6 Strączkowe jadalne na ziarno Zwierzęta gospodarskie utrzymywane są w następującej ilości gospodarstw rolnych: bydło 34 gospodarstwa; trzoda chlewna 13 gospodarstw; owce 3 gospodarstwa; kozy 10 gospodarstw; konie 24 gospodarstwa; pnie pszczele 18 gospodarstw; drób 55 gospodarstw. Przyjęty główny cel strategiczny to Restrukturyzacja rolnictwa i podniesienie jakości życia mieszkańców terenów wiejskich poprzez poprawę infrastruktury technicznej Przystosowanie rolnictwa do wymagań UE oznacza przede wszystkim zwiększenie konkurencyjności rolnictwa, co łączy się ze zwiększeniem areału gospodarstw i specjalizacją (np. chów trzody chlewnej i bydła, sadownictwo / ogrodnictwo). Jednakże powiększanie gospodarstw rolnych może zaburzyć stosunki w środowisku oraz krajobrazie. Wszystko zależeć będzie od sposobu, w jaki proces ten będzie przebiegał. Duże gospodarstwa rolne 65 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów będą odgrywały ważną rolę - będą bazą pozyskiwania produktów dla przemysłu rolnospożywczego oraz źródłem zaopatrzenia w te produkty miejscowej ludności. Rozwój rolnictwa ekologicznego jest jednym ze sposobów wzrostu dochodów dla części gospodarstw. Przewiduje się, iż w najbliższych latach w Polsce wzrośnie zapotrzebowanie na produkty ekologiczne. W związku z tym należy promować i wspomagać powstawanie gospodarstw ekologicznych, jako jednego z systemów gospodarowania. System ten musi uwzględniać metody naturalne, przyjazne środowisku. Podstawą produkcji ekologicznej jest prowadzenie upraw bez użycia nawozów sztucznych i chemicznych środków ochrony roślin, jak również prawidłowego gospodarowania energią, wodą i odpadami, zapewniającego minimalny wpływ na środowisko. Rozwój gospodarstw ekologicznych należy postrzegać w ścisłej relacji z rozwojem przetwórstwa rolno spożywczego, opartego o produkty ekologiczne. Aby wspomóc rozwój tej nowej formy rolnictwa, musi być zorganizowana sieć dystrybucji zdrowej żywności. Zharmonizowanie rolnictwa ekologicznego z przyjaznym dla środowiska przetwórstwem będzie ważnym czynnikiem podnoszenia efektywności samego rolnictwa, poprzez pełniejsze wykorzystanie walorów ziemi, tworzenie miejsc pracy i aktywizację zawodową osób zamieszkałych na terenach wiejskich. Rozwój gospodarstw ekologicznych można połączyć z rozwojem gospodarstw agroturystycznych. Władze gminy będą wspomagały rozwój gospodarstw ekologicznych i agroturystycznych poprzez przekazywanie rolnikom informacji nt. tych form gospodarowania, a także promowanie gospodarstw agroturystycznych. Powiększanie gospodarstw może wiązać się z coraz powszechniejszym stosowaniem nawozów i pestycydów. Władze gminy zapewnią odpowiedni poziom edukacji pracowników sektora rolniczego, aby mogli oni przekazywać rolnikom informacje nt. optymalnego użycia nawozów i pestycydów. Rozwój rolnictwa i poprawa jakości życia mieszkańców wsi, przy równoczesnej ochronie środowiska, wymaga stworzenia właściwej infrastruktury technicznej, zwłaszcza kanalizacji i oczyszczalni ścieków, obiektów gospodarki odpadami, telefonizacji i gazyfikacji. Największe braki dotyczą infrastruktury gospodarki wodno-ściekowej. Poprzez rozwój i modernizację infrastruktury technicznej, obszary wiejskie staną się bardziej atrakcyjne zwłaszcza przy rozwijaniu turystyki, w tym agroturystyki. Stosunek do problemów ochrony środowiska naturalnego zależy od stanu świadomości rolników, który to stan w znacznej mierze zależy od ich przygotowania zawodowego. Obecnie struktura przygotowania zawodowego rolników jest niekorzystna. Ośrodki doradztwa rolniczego, wspólnie z władzami gminnymi, przy wsparciu władz wojewódzkich 66 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów i innych instytucji będą rozszerzały działalność edukacyjną rolników w zakresie prośrodowiskowych zachowań: optymalnego stosowania nawozów sztucznych i środków ochrony roślin, rolnictwa ekologicznego, agroturystyki, oszczędnego korzystania z zasobów, minimalizacji odpadów, segregacji odpadów, itp. Ważnym czynnikiem skutecznego wdrażania działań będzie stała i pełna informacja o zaawansowaniu wdrożenia “Programu Ochrony Środowiska”. 5.2.5. Turystyka i rekreacja Obszar gminy Brwinów, z punktu widzenia walorów przyrodniczych nie jest atrakcyjny z punktu widzenia rozwoju turystyki i rekreacji. Około 15% obszaru gminy można zakwalifikować do obszarów atrakcyjnych (rejony łąk w Kaniach i Otrębusach, rejon Żółwina – łąki i teren leśny), około 60% obszaru gminy zakwalifikowano jako tereny posiadające małą i średnią atrakcyjność turystyczno-wypoczynkową, a pozostały obszar gminy uznany jest za nieprzydatny do rozwoju turystyki i rekreacji. Atrakcyjność turystyczna danego obszaru zależy także od walorów środowiska kulturowego, które znacznie stymulują rozwój turystyki. Gmina i miasto Brwinów posiada wiele unikalnych obiektów zabytkowych, liczne stanowiska archeologiczne, wiele pomników, krzyży i kapliczek, które często są obiektami o bardzo drobnej skali, ale dużym znaczeniu kulturowym oraz tradycji lokalnej. Obecnie gmina posiada niewielką ilość stałych obiektów bazy wypoczynkowej i rekreacyjnej. Urządzenia związane z wypoczynkiem i rekreacją zlokalizowane są głównie w mieście (stadion sportowy, park miejski) oraz w Otrębusach („Toeplitzówka”). Przyjęty główny cel strategiczny to Optymalne wykorzystanie walorów przyrodniczo-kulturowych gminy, rozwój zaplecza turystyczno-rekreacyjnego przy pełnej ochronie przyrody i krajobrazu. Pomimo, że gmina jako całość, charakteryzuje się niezbyt korzystnymi cechami do rozwoju turystyki i rekreacji, istnieją jednak pewne tereny, które stwarzają niewielką szansę rozwoju tej dziedziny gospodarki. Turystyka może odgrywać bardzo istotną rolę w kształtowaniu 67 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów proekologicznych struktur gospodarczych w gminie. W porównaniu z przemysłem turystyka jest mniej kapitałochłonna, a inwestycje turystyczne szybciej przynoszą efekty ekonomiczne zatrudnieniowe i dochodowe. Turystyka wywołuje również zmiany wtórne w postaci zmian struktury branżowej poprzez pobudzenie rozwoju usług i handlu. Zasadą podstawową w planowaniu rozwoju turystyki jest partycypacja ludności miejscowej we wszystkich przedsięwzięciach związanych z rozwojem turystyki na danym obszarze, a oferta turystyczna powinna opierać się na miejscowym potencjale rozwojowym, tj. na miejscowych zasobach naturalnych, ludzkich i materialnych. Rejony, które mogą być przydatne w rozwoju turystyki i rekreacji (wskazane w “Studium uwarunkowań .....”) to: Miasto Brwinów – istniejący stadion, tereny glinianek w północnej części miasta. Rejon Żółwina – piękne kompleksy leśne: las państwowy położony wśród pól naprzeciwko szkoły i las prywatny położony bezpośrednio w rejonie szkoły. Łąki położone w dolinach Utraty, Rokitnicy, Zimnej Wody i innych pomniejszych wpadających do nich cieków wodnych. Otrębusy i Kanie – łąki i kompleksy leśne tworzące powiązany zespół leśny wraz z Lasem Młochowskim. Jak wspomniano wyżej, rozwój turystyki sprzyja rozwojowi innych dziedzin życia gospodarczo-społecznego, a tym samym następuje wzrost zatrudnienia i przychodów mieszkańców. Podobne trendy występują także w przypadku rozwoju rekreacji. Zapotrzebowanie na miejsca wyposażone w właściwe obiekty służące rekreacji będzie coraz większe w związku ze wzrostem zamożności mieszkańców, wzrastającymi potrzebami aktywnego wypoczynku, jak też usprawnieniem transportu. Wraz ze wzrostem ruchu turystycznego i rekreacyjnego ulegnie rozbudowie baza noclegowa. Taka baza powinna powstawać na terenach nie pełniących kluczowej roli przyrodniczej, łatwo dostępnych i położonych w pobliżu miejsc o największym nasileniu ruchu turystycznego i rekreacyjnego. Wzmożony ruch turystyczny i rekreacyjny często wywiera negatywny wpływ na środowisko. Wynika to zarówno ze zwiększonego ruchu samochodowego, jak i z funkcjonującego zaplecza rekreacyjno-turystycznego, które często nie spełnia wymagań ochrony środowiska. 68 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów Zatem, rozbudowa i modernizacja obiektów przebiegać będzie w oparciu o rygorystyczne respektowanie norm zanieczyszczenia środowiska i uciążliwości dla otoczenia. Rozwój turystyki w gminie Brwinów jest uwarunkowany stworzeniem właściwego zaplecza turystycznego i rekreacyjnego, tj. bazy noclegowej, usług gastronomicznych, handlowych i komunikacyjnych. Nowe obiekty powinny powstawać na terenach selektywnie wybranych, co wiąże się z koniecznością przygotowania: miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego oraz programów “odnowy” wsi, ukierunkowanych na rewaloryzację zabytkowych układów przestrzennych i zabudowy oraz realizacji infrastruktury niezbędnej do rozwoju kwalifikowanych form wypoczynku, miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego dla terenów atrakcyjnych dla lokalizacji obiektów i urządzeń obsługi ruchu turystycznego i komunikacyjnego. Akceptacja budowy tych obiektów będzie uwarunkowana spełnieniem wszystkich wymogów ochrony środowiska i krajobrazu. Chodzi nie tylko o system kanalizacji, rozwiązanie problemu odpadów czy uciążliwość związaną z hałasem, ale także o nasycenie terenu zielenią i właściwego wkomponowania obiektów turystycznych w istniejącą substancję budowlaną w celu zachowania tradycji architektonicznych. Władze gminy będą zachęcały inwestorów do podejmowania dodatkowych działań, zmierzających do oszczędności surowców naturalnych (alternatywne źródła energii) oraz stosowania materiałów budowlanych energooszczędnych i przyjaznych środowisku. Jakość życia człowieka zależy między innymi od możliwości aktywnego wypoczynku nie tylko w okresie swego urlopu, ale także codziennego i weekendowego. Zapewnienie możliwości rekreacji wymaga stworzenia właściwego zaplecza rekreacyjno-sportowego (pływalnie, kąpieliska, siłownie, korty tenisowe itp.) oraz dogodnego systemu komunikacji publicznej i budowy parkingów. Każdy mieszkaniec powinien mieć zapewnioną możliwość wypoczynku w pobliżu miejsca zamieszkania. Dlatego będą rozszerzane i wzbogacane tereny zielone w obrębie miasta, tak by stały się atrakcyjne dla codziennego wypoczynku. Ekoturystyka jest dziedziną coraz bardziej świadomie dostrzeganą przez społeczeństwo, które pragnie przebywać w miejscach o cennych walorach przyrodniczych i jednocześnie dostrzega potrzebę ich ochrony. Turystyka przyjazna środowisku będzie dawała ludziom możliwość wyboru takich form programowych, które w najlepszy sposób przyczynią się do 69 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów odnowy biologicznej człowieka. W wyniku wspomnianej wcześniej restrukturyzacji rolnictwa (proces powiększania gospodarstw), niektóre gospodarstwa zaprzestaną działalności rolniczej. Gospodarstwa te będą bazą dla rozwoju agroturystyki. Upowszechnienie agroturystyki będzie wymagało rozbudowy infrastruktury technicznej i społecznej terenów wiejskich i promowania ich walorów przyrodniczo-kulturowych. Aby uatrakcyjnić bazę agroturystyczną będą budowane trasy rowerowe, łączące poszczególne kwatery agroturystyczne oraz stworzone zostaną inne formy czynnego wypoczynku (jazda konna, wędkowanie, zbieranie grzybów, polowanie itp.). Rozwój gospodarstw agroturystycznych i towarzyszącej im infrastruktury takiej jak: ścieżki rowerowe, szlaki spacerowe, przyczyniać się będzie do zdrowego spędzania czasu i ochrony środowiska naturalnego i kulturowego. Systematyczna edukacja rolników, mająca na celu kształtowanie umiejętności prowadzenia takich gospodarstw, a także ich promocja wśród potencjalnych gości z kraju i zagranicy przyczynią się do zapewnienia korzyści ekonomicznych w przyszłości. Dalszy wzrost świadomości ekologicznej społeczeństwa, uwrażliwianie go na problemy ochrony przyrody, edukowanie i uaktywnianie w kierunku ochrony środowiska - będzie znacząco wspomagać rozwój ekoturystyki. 5.3. Elementy środowiska i uciążliwości 5.3.1. Ochrona powietrza atmosferycznego Uwarunkowania prawne Ochrona powietrza wg polskich przepisów oparta jest o zapobieganie powstawaniu zanieczyszczeń, ograniczanie lub eliminowanie wprowadzanych do powietrza substancji zanieczyszczających w celu zmniejszenia stężeń do dopuszczalnego poziomu lub utrzymanie ich na poziomie dopuszczalnych wielkości. Takie podejście zgodne jest z podejściem ustawodawstwa UE (dyrektywy: 96/62/WE i 96/61/WE). W oparciu o ustawę Prawo ochrony środowiska zostało wydane rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji (Dz. U. z 2002 roku, nr 87, poz. 796). Rozporządzenie odzwierciedla rozwiązania zawarte w dyrektywach Rady: 96/62/WE w sprawie oceny i kontroli jakości otaczającego powietrza, 99/30/WE w sprawie wartości granicznych stężenia SO2, NO2, NOX, pyłu i ołowiu w powietrzu, 70 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów 2001/80/WE w sprawie ograniczenia emisji niektórych zanieczyszczeń powietrza z dużych źródeł spalania paliw, 2001/81/WE w sprawie krajowych pułapów emisji dla niektórych zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego, 2002/3/WE w sprawie ozonu (przyziemnego) w otaczającym powietrzu. Główny cel strategiczny do 2013 roku Spełnienie wymagań ustawodawstwa UE w zakresie jakości powietrza oraz sukcesywna redukcja emisji substancji zanieczyszczających powietrze, zwłaszcza emisji niskiej i komunikacyjnej Analiza aktualnego stanu środowiska w zakresie powietrza atmosferycznego w gminie Brwinów wykazała, że jakość powietrza atmosferycznego w zakresie mierzonych parametrów jest zgodna z aktualnymi normami. Podstawowe uciążliwości dla środowiska obserwowane na terenie gminy, wynikają ze struktury i sposobu użytkowania energii. W mieście występują uciążliwości związane z transportem i ruchem ulicznym. W perspektywie długoterminowej uwaga władz gminy koncentrować się będzie na ograniczaniu emisji niskiej i komunikacyjnej, zwłaszcza w centrum miasta. W najbliższych latach ochrona powietrza będzie jednym z priorytetowych zagadnień dla gminy. Cele sprecyzowane w tzw. II Polityce Ekologicznej Państwa (dla Polski) w zakresie ograniczenia emisji pyłów, dwutlenku siarki, tlenków azotu i innych substancji oznaczają, że redukcja emisji ww. substancji z obszaru gminy Brwinów powinna co najmniej osiągnąć taki sam stopień. Istotna trudność w sprecyzowaniu konkretnych wielkości wynika z braku danych nt. wielkości emisji niskiej i komunikacyjnej z obszaru gminy, a zatem w chwili obecnej dane te są wielkościami szacunkowymi, obarczonymi znacznym błędem. W perspektywie do 2013 roku wielkość emisji niskiej (ogrzewanie domostw) w gminie Brwinów powinna ulec redukcji, bowiem zwiększy się udział energii z preferowanych ekologicznie systemów. Emisja ze środków transportu, w początkowym okresie będzie rosła a następnie malała (oddanie do eksploatacji odcinka autostrady A-2 wyprowadzającej ruch tranzytowy poza miasto). Przewiduje się, że w 2013 roku emisja komunikacyjna zmniejszy się o około 10% w stosunku do 2004 roku. Redukcja ta będzie wynikiem poprawy standardu dróg, upłynnienia ruchu ulicznego, wyprowadzeniem ruchu tranzytowego poza miasto Brwinów, a także lepszym stanem technicznym pojazdów. 71 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów Działania dotyczące redukcji emisji z zakładów przemysłowych będą ukierunkowane głównie na zakłady emitujące największe ilości zanieczyszczeń. Jednak należy zaznaczyć, że możliwości ingerencji gminy w politykę ochrony środowiska w zakładach, są nieznaczne. Chcąc dostosować się do powyższych wymagań uznano, że największy efekt w zakresie ochrony powietrza można uzyskać podejmując działania ukierunkowane na: Gospodarkę cieplną (optymalizację gospodarki cieplnej). Modernizacja i rozbudowa miejskich systemów ciepłowniczych (źródeł, sieci) połączona z likwidacją “niskiej emisji” i termorenowacją obiektów, systemowa konwersja palenisk domowych na rozwiązania bardziej ekologiczne - głównie zamiana węgla na bardziej ekologiczny nośnik, a w okresie początkowym eliminacja węgla niskiej jakości. Wiąże się to z wysokimi obciążeniami finansowymi gospodarstw domowych (koszty zmiany systemu ogrzewania i koszty eksploatacji). Transport i komunikację (ograniczenie emisji ze źródeł komunikacyjnych). Proekologiczne inwestycje: modernizacja taboru, budowa obejść i obwodnicy. Przemysł; redukcję wytwarzania zanieczyszczeń (czysta produkcja w połączeniu z restrukturyzacją przemysłu), ograniczenie emisji przemysłowej ze źródeł technologicznych na drodze tzw. działań “na końcu rury”. Edukację ekologiczną poprzez promowanie właściwych zachowań społeczeństwa (oszczędność energii cieplnej i elektrycznej, używanie węgla dobrej jakości, wiedza nt. zanieczyszczeń powietrza substancjami powstającymi podczas spalania butelek plastikowych, opon, itp. w piecach domowych). Niemniej jednak, w perspektywie najbliższych lat, gmina nie przewiduje intensywnych działań w kierunku obniżania emisji niskiej. Będą to głównie działania związane z podnoszeniem świadomości ekologicznej mieszkańców oraz monitorowaniem stanu środowiska. Takie podejście wynika z rzetelnej oceny priorytetów i możliwości finansowych gminy. 5.3.2. Hałas Ochrona środowiska przed hałasem jest regulowana art. 112 – 120 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska oraz w akcie wykonawczym do tej ustawy, tj. rozporządzeniu Ministra OŚZNiL z dnia 13 maja 1998 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. nr 66, poz. 436). Dopuszczalny poziom hałasu w środowisku jest zróżnicowany w zależności od przeznaczenia terenu i pory dnia. Ponadto, wielkości te są określone w zależności od rodzaju obiektu emitującego hałas (tj. dla dróg, linii 72 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów kolejowych, torowisk tramwajowych, dla startów, przelotów i lądowań statków powietrznych itd.). Ogólnie: najwyższy dopuszczalny poziom hałasu w porze dnia, powodowany przez różne grupy źródeł hałasu, w zależności od przeznaczenia terenu mieści się w granicach 4055 decybeli, a gdy jego źródłem są drogi lub linie kolejowe - wynosi 50-65 decybeli. W porze nocnej wartości te są odpowiednio mniejsze i wynoszą od 35 do 45 decybeli, a dla dróg i linii kolejowych - od 40 do 55 decybeli. Prawo Unii Europejskiej w dziedzinie hałasu koncentruje się na regulowaniu dopuszczalnego poziomu hałasu emitowanego przez indywidualne źródła (maszyny budowlane, urządzenia domowe, pojazdy silnikowe, samoloty, itp.) Rozporządzenie Ministra OŚZNiL z dnia 13 maja 1998 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku uwzględnia określone w "Zielonej Księdze Komisji Europejskiej w sprawie przyszłej polityki w dziedzinie hałasu" (COM/96/540 final) pułapy imisyjne. Główny cel strategiczny do 2013 roku Zmniejszenie uciążliwości hałasu dla mieszkańców i środowiska. Ochrona przed hałasem, w myśl ustawy, ma polegać na zapobieganiu jego powstawaniu lub przenikaniu do środowiska. Można to osiągnąć poprzez: eliminacje czynności powodujących hałas, stosowanie rozwiązań technicznych i organizacyjnych zapobiegających powstawaniu lub przenikaniu hałasu do środowiska, a także środków zmniejszających poziom hałasu. Należy zdać sobie sprawę z faktu, że obecnie dane dotyczące hałasu są zbyt skąpe i niewystarczające, w stosunku do danych dotyczących innych elementów czy uciążliwości (powietrze, woda, odpady). Jednym z czynników wpływających na taki stan rzeczy jest lokalny charakter oddziaływania hałasu. Jednak wyniki ostatnich badań, wskazujące na zwiększanie się obszarów o nadmiernym poziomie hałasu, zmuszają do większego zainteresowania się tym zagadnieniem. Punktem wyjścia powinno być dokładne rozpoznanie klimatu akustycznego w mieście Brwinów, zwłaszcza głównych dróg i linii kolejowej. W oparciu o plany akustyczne można dokonać analizy zagrożenia i zdefiniować działania naprawcze. Poziom natężenia hałasu musi być jednym z parametrów branych pod uwagę w określaniu lokalizacji nowych dróg oraz materiałów jakie mają być wykorzystane przy budowie lub modernizacji istniejących dróg. Podobnie, należy brać pod uwagę parametr hałasu przy 73 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów lokalizacji budownictwa mieszkaniowego w sąsiedztwie istniejących tras komunikacyjnych. Przy opiniowaniu OOŚ preferowane będą lokalizacje niskokonfliktowe dla środowiska. 5.3.3. Zasoby wodne Główną regulacją prawną odnoszącą się do szeroko rozumianej gospodarki wodnej, ujmującej jednocześnie kwestie ilościowe i jakościowe wód powierzchniowych i podziemnych jest ustawa Prawo wodne z dnia 18 lipca 2001 roku (Dz. U. nr 115, poz. 1229 z późn. zm.). Ustawa ta reguluje gospodarowanie wodami zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, a w szczególności kształtowanie i ochronę zasobów wodnych, korzystanie z wód oraz zarządzanie zasobami wodnymi. Dokonuje również, w zakresie swojej regulacji wdrożenia m.in. następujących dyrektyw Wspólnot Europejskich: 86/280/EWG w sprawie wartości dopuszczalnych dla ścieków i wskaźników jakości wód w odniesieniu do zrzutów niektórych substancji niebezpiecznych zawartych w wykazie I Załącznika do dyrektywy, 91/271/EWG dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych, 91/676/EWG dotyczącej ochrony wód przed zanieczyszczeniami powodowanym przez azotany pochodzenia rolniczego, 2000/60/WE ustanawiającej ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej. Główny cel strategiczny do 2013 roku Ochrona wód powierzchniowych i podziemnych oraz zapewnienie mieszkańcom gminy wody pitnej o wymaganej jakości Analiza aktualnego stanu środowiska gminy Brwinów wykazała, że priorytetowym zadaniem gminy w zakresie ochrony środowiska będzie ochrona jakości wód podziemnych. W działaniach długoterminowych gmina będzie zwracała szczególną uwagę na poprawę gospodarki wodno-ściekowej, ze szczególnym naciskiem na uporządkowanie systemu odprowadzania ścieków bytowo-gospodarczych z terenów wiejskich gminy. Gmina planuje dynamiczna rozbudowę sieci wodociągowej i kanalizacyjnej, a także budowę dwóch oczyszczalni ścieków (w Grudowie i w Mosznie) oraz składowiska osadów (w Mosznie). 74 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów II Polityka Ekologiczna Państwa w średniookresowym horyzoncie czasowym do roku 2010 przewiduje w odniesieniu do gospodarki wodnej osiągnięcie dobrego stanu ekologicznego wód tak pod względem jakościowym jak i ilościowym, podwyższony stopień redukcji ładunku substancji biogennych ze ścieków komunalnych, zmniejszenie ładunku zanieczyszczeń ze źródeł punktowych i rozproszonych trafiających do wód. Nie przewiduje się by w perspektywie do roku 2006 poprawiła się jakość wód podziemnych, które są źródłem wody pitnej gminy Brwinów, z tego względu, że samooczyszczanie wód nawet po całkowitym ustaniu migracji zanieczyszczeń z powierzchni ziemi trwa latami (nawet kilkadziesiąt lat). Dlatego gmina podejmie działania strategiczne mające na celu ochronę ujęć wód podziemnych oraz ochronę zbiorników wód podziemnych poprzez: ograniczenie zanieczyszczeń pochodzących z jednostek osadniczych, m. in. wynikających z niewłaściwej eksploatacji zbiorników bezodpływowych, ograniczenie zanieczyszczeń rolniczych, ograniczenie zanieczyszczeń spowodowanych nie właściwą gospodarką odpadami, ograniczenie zanieczyszczeń pochodzących ze spływów powierzchniowych w wyniku opadów atmosferycznych, działania edukacyjne - podniesienie świadomości ekologicznej mieszkańców. Ze względu na małą ilość cieków powierzchniowych na terenie gminy należy obecny system cieków objąć szczególną ochroną. W tym celu będą realizowane następujące działania: ograniczenie zanieczyszczeń z terenów osadniczych, rozbudowa infrastruktury rzecznej, także urządzeń melioracyjnych, inwentaryzacja naturalnych czynnych źródeł wody. 5.3.4. Ochrona przyrody Regulacje prawne zawarte są w następujących ustawach: ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 roku (Dz. U. nr 92, poz. 880), ustawa o lasach z dnia 28 września 1991 roku (tekst jednolity: Dz. U. z 2000 roku, nr 56, poz. 679), ustawa Prawo łowieckie z dnia 13 października 1995 roku (tekst jednolity: Dz. U. z 2002 roku, nr 42, poz. 372), ustawa Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 roku (Dz. U. nr 62, poz. 627 z późn. zm.). 75 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów Ograniczenia na obszarach chronionych wynikają bądź to wprost z ustawy, bądź są wprowadzone aktem prawnym tworzącym daną formę ochrony przyrody. Możliwość prowadzenia inwestycji na terenie parku narodowego oraz rezerwatu przyrody ogranicza zapis art. 15 ust. 1 ustawy o ochronie przyrody, ograniczenia inwestycyjne na obszarze parku krajobrazowego wynikają z art. 17 ust. 1 ustawy o ochronie przyrody, a przede wszystkim są one określone w rozporządzeniu wojewody o utworzeniu Parku Krajobrazowego. Obszary chronionego krajobrazu są tworzone w drodze rozporządzenia wojewody lub uchwały rady gminy. Rozporządzenie to może określać zakazy i ograniczenia przewidziane w art. 24 ust. 1 ustawy o ochronie przyrody. Ustalenie OChK powinno znaleźć odzwierciedlenie w planie zagospodarowania przestrzennego. Nowa ustawa o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 roku (Dz. U. nr 92, poz. 880) dokonuje, w zakresie swojej regulacji wdrożenia m.in. następujących dyrektyw Wspólnot Europejskich: 79/409/EWG w sprawie ochrony dzikich ptaków (tzw. Dyrektywa Ptasia); 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikich zwierząt (tzw. Dyrektywa Siedliskowa); 99/22/EC w sprawie utrzymywania dzikich zwierząt w ogrodach zoologicznych. Główny cel strategiczny do 2013 roku Ochrona i wzrost różnorodności biologicznej oraz doskonalenie systemu obszarów chronionych poprzez włączenie programów ich ochrony w plany zagospodarowania przestrzennego gminy. Nadchodzące lata będą się charakteryzowały dalszym wzrostem urbanizacji terenu i gęstnieniem sieci infrastruktury w krajobrazie. Procesy te w sposób istotny zagrażać mogą walorom przyrodniczym zrównoważonego rozwoju i krajobrazowym daje szansę gminy stosunkowo Brwinów. Przyjęcie bezkolizyjnej realizacji strategii celów ekologicznych i gospodarczych, a nawet ich wzajemne wspieranie się. Szczególną uwagę należy zwrócić na uwzględnienie w planie zagospodarowania przestrzennego wniosków wynikających ze studium uwarunkowań i zagospodarowania gminy - planów ochrony: łąk szczególnie cennych oraz będących elementem powiązań ekologicznych, położonych w dolinach cieków wodnych oraz wewnątrz obszarów zurbanizowanych np. w Otrębusach 76 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów czy w Żółwinie, alej śródpolnych i szpalerów przy drogach m.in. w Czubinie, Domaniewie, Kotowicach, Żółwinie, lasów na terenie Żółwina, Otrębus i Kań, stanowisk dokumentacyjnych czy pomników przyrody. Głównymi celami polityki przestrzennej jest: zachowanie, utrzymanie, trwałe użytkowanie, odnowienie i ulepszenie środowiska przyrodniczego, jak również zachowanie i wyeksponowanie zasobów kultury materialnej i ciągłości historycznej w kształtowaniu funkcji kulturowej. W ochronie i kształtowaniu struktury ekologicznej gminy bardzo duże znaczenie ma tworzenie i umiejętne pielęgnowanie systemu obszarów szczególnie chronionych. W perspektywie Programu Ochrony Środowiska przewiduje się: objęcie działaniami ochronnymi wszelkich terenów zielonych, parków i skwerów na terenie gminy; objęcie ochroną istniejących terenów leśnych i wdrożenie programu zalesiania; utworzenie skansenu archeologicznego; przeprowadzenie oceny stanu zachowania istniejących pomników przyrody i stanowisk dokumentacyjnych, objęcie działaniami ochronnymi łąk, mokradeł i siedlisk dzikiego ptactwa. Obszary cenne przyrodniczo są z reguły wykorzystywane do celów rekreacyjnych i edukacyjnych. W nadchodzących latach taka tendencja będzie się nasilać, co może doprowadzić do szybkiej degradacji przyrodniczej terenu. Dlatego należy zwrócić szczególną uwagę na przestrzeganie warunków ochrony przyrody. Należy również nadmienić, że tereny te będą bardziej atrakcyjne, jeżeli będą istniały trasy rowerowe łączące interesujące miejsca. 5.3.5. Ochrona złóż surowców mineralnych Zasady korzystania z kopalin uregulowane są przepisami ustawy z dnia 4 lutego 1994 roku. Prawo geologiczne i górnicze (z późniejszymi zmianami). Ustawa ujmuje zagadnienia związane z własnością kopalin, użytkowaniem oraz koncesjonowanie. Ponadto, ujęta jest również ochrona środowiska, w tym złóż kopalin i wód podziemnych, w związku z wykonywaniem prac geologicznych i wydobywaniem kopalin. Kompetencje i zadania gminy są następujące: 77 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów wydanie opinii (w formie postanowienia) w sprawie wydania koncesji na poszukiwanie i rozpoznawanie złóż kopalin (z wyjątkiem obszarów morskich), wydanie opinii (w formie postanowienia) w sprawie wydania koncesji na wydobywanie kopalin ze złóż, żądanie nieodpłatnego udostępnienia informacji geologicznej (decyzja), uwzględnianie w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego udokumentowanych złóż kopalin i wód podziemnych w granicach ich projektowanych stref ochronnych, sporządzenie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla terenu górniczego (uchwała), możliwość odstąpienia od sporządzenia planu zagospodarowania przestrzennego terenu górniczego dla kopalin pospolitych (decyzja), uzgodnienie planu ruchu likwidowanego zakładu górniczego (postanowienie) ponoszenie 50% kosztów sporządzenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla terenu górniczego Ustawa Prawo geologiczne i górnicze zgodna jest ze wspólnotowym prawem ochrony środowiska. Główny cel strategiczny do 2013 roku Ochrona zasobów złóż surowców i racjonalne gospodarowanie nimi Ochrona złóż surowców mineralnych realizowana będzie w celu prowadzenia racjonalnej gospodarki i najpełniejszego wykorzystania eksploatowanego złoża oraz objęcia ochroną terenów na których występują złoża obecnie nie eksploatowane. Ochrona taka powinna polegać na uwzględnieniu tych terenów w gminnym studium uwarunkowań i zagospodarowania przestrzennego w postaci zapisów planach uniemożliwiających zagospodarowanie tych terenów w sposób trwały, wykluczający potencjalną eksploatację surowców. Grunty rolne, położone w granicach obszaru wydobywania kopalin oraz w zasięgu leja depresyjnego, tracą swoją przydatność dla potrzeb rolnictwa. Taki stan wynika 78 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów z odwodnienia obszaru i przekształcenia powierzchni ziemi w wyniku prowadzenia powierzchniowej eksploatacji surowców mineralnych. Rekultywacja tych zdegradowanych gruntów rolnych, powinna przebiegać w kierunku leśnym, a docelowo wodnym, w celu regulacji stosunków wodnych. Obowiązek rekultywacji spoczywa na użytkowniku złoża. Tam, gdzie jest to możliwe, preferować się będzie wodno - leśny kierunek rekultywacji z przeznaczaniem na cele rekreacyjne. Zatem, władze lokalne będą ściśle współpracowały z użytkownikami złoża, gdyż umożliwi to takie prowadzenie eksploatacji, aby docelowo uzyskać od razu atrakcyjny teren (akwen) rekreacyjny. 5.3.6. Gospodarka odpadami Zgodnie z ustawą o utrzymaniu czystości i porządku gmina ma obowiązek zapewnić utrzymanie oraz stwarzać warunki do prowadzenia prac związanych z utrzymaniem porządku i czystości na swoim terenie, między innymi stworzyć system postępowania z odpadami komunalnymi uwzględniający ich selektywną zbiórkę, segregację i wykorzystanie. Ustawa zobowiązuje również gminy do współdziałania z podmiotami podejmującymi tego rodzaju działalność. Działania gmin związane z gospodarką odpadami komunalnymi muszą być zgodne z art. 5 ustawy o odpadach, a więc ma być to działanie racjonalne tj. w pierwszej kolejności mające na celu zmniejszenie ilości wytwarzanych odpadów, następnie ich wykorzystanie, a w ostateczności unieszkodliwianie. Gmina posiada również zadania, które wynikają z przepisów ustawy o odpadach. Zadania te sprowadzają się do uzgadniania sposobów postępowania z odpadami przez podmioty gospodarcze. Natomiast w odniesieniu do ustawy o czystości i porządku gmina winna kontrolować sposób i jakość wykonywania usług komunalnych, na których wykonywanie wydane zostało pozwolenie burmistrza. Gmina winna również kontrolować sposób realizacji obowiązków nałożonych na właścicieli nieruchomości. Aktualnie obowiązująca ustawa o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz. U. nr 62, poz. 628 z późn. zm.) dokonuje w zakresie swojej regulacji wdrożenia m.in. następujących dyrektyw Wspólnot Europejskich: 91/156/EWG zmieniającej dyrektywę 75/442/EWG w sprawie odpadów, 91/157/EWG w sprawie baterii i akumulatorów zawierających niektóre substancje niebezpieczne, 79 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów 93/86/EWG dostosowującej do postępu technicznego dyrektywę 91/157/EWG w sprawie baterii i akumulatorów zawierających niektóre substancje niebezpieczne, 94/31/WE zmieniającej dyrektywę 91/689/EWG w sprawie odpadów niebezpiecznych, 94/67/WE w sprawie spalania odpadów niebezpiecznych. Kompetencje gminy w odniesieniu do odpadów przemysłowych są ograniczone. Zakłady / podmioty gospodarcze wytwarzające odpady niebezpieczne lub inne niż niebezpieczne, zobowiązane są do uzgodnienia ze starostą sposobu postępowania z tymi odpadami. Starosta zasięga w tej sprawie opinii Burmistrza. Główny cel strategiczny do 2013 roku Minimalizacja ilości powstających odpadów, wzrost wtórnego wykorzystania i bezpieczne składowanie pozostałych odpadów. Jak wcześniej powiedziano, kompetencje gminy w zakresie gospodarki odpadami przemysłowymi i niebezpiecznymi (nie będącymi w strumieniu odpadów komunalnych) są nieznaczne. Zatem działania gminy będą głównie ukierunkowane na gospodarkę odpadami komunalnymi. Podstawowe cele prawidłowej gospodarki odpadami komunalnymi to: utrzymanie czystości i porządku w gminie, ochrona środowiska naturalnego, oszczędne gospodarowanie surowcami i zasobami naturalnymi. W chwili obecnej pierwsze miejsce w gospodarce odpadami komunalnymi w gminie Brwinów (podobnie jak w większości gmin w Polsce) zajmuje ich składowanie. Najważniejszym zadaniem jest wyegzekwowanie od wszystkich właścicieli nieruchomości wypełniania obowiązków wynikających z ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, a także zintensyfikowana selektywna zbiórka odpadów u źródła ich powstawania. Bezpieczna dla środowiska gospodarka odpadami komunalnymi powinna ujmować, oprócz usuwania i składowania wytwarzanych odpadów, czy odzysku surowców, zapobieganie powstawaniu odpadów, co w znacznej mierze wiąże się ze zmianą niewłaściwych ekologicznie modeli produkcji i konsumpcji. Wykształcenie właściwych zachowań proekologicznych utrudnione jest m.in. przez następujące czynniki: 80 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów brak wiedzy ekologicznej konsumenta, brak informacji nt. szkodliwości danego produktu dla środowiska, brak koniecznej infrastruktury. W związku z powyższym będą prowadzone kampanie informacyjne nt. minimalizacji odpadów i ich segregacji, a także negatywnego oddziaływania “dzikich wysypisk” na środowisko. Nowoczesna gospodarka odpadami komunalnymi powinna obejmować następujące elementy: minimalizację odpadów, maksymalne wykorzystanie, bezpieczne usuwanie i utylizację, bezpieczne składowanie. Docelowo, gospodarka odpadami komunalnymi w gminie Brwinów będzie prowadzona w oparciu o system przedstawiony w Planie Gospodarki Odpadami dla Gminy Brwinów.. 5.4. Prognoza stanu środowiska w wyniku realizacji Programu 5.4.1. Wprowadzenie Rozwój gospodarczy gminy Brwinów oraz zakres podejmowanych działań na rzecz ochrony środowiska będą decydowały o stanie środowiska przyrodniczego. Podejmowanie działań zdefiniowanych w strategii wdrożeniowej a zmierzających do osiągnięcia celów określonych w polityce długoterminowej, pozwala mieć nadzieję, że istnieje duża szansa na zharmonizowanie rozwoju gospodarczego z wymogami ochrony środowiska. Sukcesywne wdrażanie polityki długoterminowej poprzez działania opisane w strategii wdrożeniowej doprowadzi do określonego stanu środowiska. Poniżej przedstawiono ogólną prognozę stanu środowiska w 2013 roku, z punktu widzenia poszczególnych elementów środowiska (powietrze, woda, powierzchnia ziemi). 81 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów 5.4.2. Powietrze Realizacja zadań zmierzających do ochrony powietrza doprowadzi do znacznej redukcji emisji przemysłowej oraz ze źródeł niskich. Zastąpienie węgla bardziej ekologicznymi nośnikami ciepła w znacznej mierze zależy od polityki państwa w odniesieniu do cen nośników energii oraz od udzielenia pomocy finansowej w przypadku zmiany systemu ogrzewania z węglowego na gazowy lub olejowy. Wpływ stale rosnącej liczby samochodów będzie częściowo rekompensowany podwyższeniem ich standardu technicznego i obowiązkowym stosowaniem katalizatorów. Przewiduje się, że wielkość emisji ze środków transportu w początkowym okresie nieznacznie wzrośnie, a następnie będzie się sukcesywnie zmniejszała i w 2013 roku będzie niższa o około 10% w stosunku do 2004 roku. Kontynuacja rozpoczętych inwestycji w największych zakładach przemysłowych oraz zaplanowanie następnych (w oparciu o plany w ramach systemów zarządzania środowiskiem) pozwolą na spełnienie wymagań ustalonych w decyzjach o dopuszczalnej emisji zanieczyszczeń do powietrza. Wszystkie te działania w pełni zabezpieczą osiągnięcie takich stężeń zanieczyszczeń w powietrzu, które będą bezpieczne dla życia i środowiska, a jednocześnie pozwolą na dotrzymanie zobowiązań międzynarodowych Polski. 5.4.3. Zasoby wodne Wdrożenie działań ukierunkowanych na ochronę wód podziemnych, przy założeniu efektywnej współpracy z sąsiednimi gminami, pozwoli na znaczną ochronę zasobów poziomów wodonośnych. Także uporządkowanie gospodarki ściekowej i gospodarki odpadami na terenie gminy i w gminach sąsiednich znacznie wpłynie na poprawę jakości wód. Jednakże nie należy się spodziewać poprawy ich jakości w najbliższych 5 latach, z tego względu, iż procesy samooczyszczania trwają czasami i kilkanaście lat. 82 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów 5.4.4. Powierzchnia ziemi W wyniku wprowadzenia zintegrowanej gospodarki odpadami komunalnymi zmniejszy się ich negatywne oddziaływanie na środowisko. Stopniowo zostaną wyeliminowane „dzikie wysypiska”. Rozwiązany będzie również problem zbiórki i utylizacji odpadów niebezpiecznych. Tereny zdegradowane zostaną odpowiednio zagospodarowane (kierunek leśny i wodny). Zostaną wprowadzone nowoczesne rozwiązania komunikacyjne i zostanie rozwinięta i zmodernizowana sieć dróg. Rozwinie się turystyka, w tym ekoturystyka i agroturystyka. Powstaną ścieżki rowerowe, zarówno w ramach obszarów chronionych jak też w mieście. Objęcie ochroną prawną terenów przyrodniczo cennych spowoduje wyraźne zwiększenie powierzchni obszarów chronionych. Bardziej racjonalnie będzie prowadzona gospodarka leśna. 83 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów 6. STRATEGIA WDROŻENIOWA NA LATA 2005 - 2006 6.1. Wprowadzenie W rozdziale 5 przedstawiono długoterminową politykę ochrony środowiska do 2013 roku. Niniejszy rozdział podaje strategię wdrożeniową dla poszczególnych elementów środowiska i uciążliwości, poprzez zdefiniowanie celów do 2006 roku i – w oparciu o nie – głównych działań zmierzających do osiągnięcia tych celów. 6.2. Ochrona powietrza atmosferycznego 6.2.1. Cele do 2006 roku 1. zmniejszenie niskiej emisji z indywidualnych palenisk domowych – termomodernizacja, zmiana nośników energii, 2. promocja wykorzystania alternatywnych źródeł energii cieplnej, 3. poprawa stanu technicznego dróg na terenie gminy, 4. rozpowszechnianie proekologicznych form transportu. 6.2.2. Zadania do realizacji L.p. Nazwa, krótki opis zadania Termin realizacji Realizatorzy 2005 – 2006 Burmistrz gminy 2005 – 2006 Burmistrz gminy 2005 Burmistrz gminy 2006 Burmistrz gminy Edukacja ekologiczna mieszkańców nt. 1. oszczędnego zużycia energii cieplnej i elektrycznej (kampanie informacyjne w prasie, ulotki) Kampania informacyjna dotycząca 2. korzystania z proekologicznych nośników energii 3. 4. Opracowanie planu zaopatrzenia gminy Brwinów w ciepło, energię elektryczną i gaz Przygotowanie wieloletniego planu przebudowy dróg gminnych (ewentualnie z 84 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów uwzględnieniem ścieżek rowerowych) i systematyczne wdrażanie planu 5. 6. Bieżący, cząstkowy remont dróg Rozeznanie rzeczywistych potrzeb i możliwości lokalizacji tras rowerowych. 2005 - 2006 Zarządcy dróg 2005 Burmistrz gminy 2005 – 2006 Burmistrz gminy 2006 Burmistrz gminy 2005 – 2006 Burmistrz gminy 2005 – 2006 Burmistrz gminy 2005 – 2006 Burmistrz gminy Informowanie o możliwościach uzyskania dofinansowania zmiany czynnika 7. grzewczego z węgla na bardziej ekologiczny (gaz, olej opałowy, biomasa) w gospodarstwach indywidualnych. Modernizacja istniejących kotłowni 8. lokalnych na przystosowane do opalania biomasą 9. Promowanie wprowadzania nowoczesnych, energooszczędnych technologii. Promowanie zakładów, które posiadają 10. certyfikat systemu zarządzania środowiskiem (np. ISO 14 000) Propagowanie proekologicznych zachowań 11. właścicieli samochodów (kampania – „Dzień bez samochodu”) 85 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów 6.3. Hałas 6.3.1. Cele do 2006 roku 1. Rozpoznanie klimatu akustycznego w gminie, zwłaszcza w centrum miasta 2. Propagowanie działań zmniejszających uciążliwość hałasu dla mieszkańców 6.3.2. L.p. Zadania do realizacji Nazwa, krótki opis zadania Termin realizacji Realizatorzy 2005 Burmistrz gminy 2005 Burmistrz gminy Badania klimatu akustycznego hałasu komunikacyjnego (wzdłuż linii kolejowej), z 1. uwzględnieniem wysokości obiektów znajdujących się w zasięgu oddziaływania ponadnormatywnego poziomu hałasu. 2. Inwentaryzacja źródeł uciążliwości akustycznej Zaprojektowanie ekranów akustycznych na 3. odcinkach dróg i linii kolejowych przebiegających w pobliżu zabudowy 2006 Zarządcy dróg i linii kolejowych mieszkaniowej (zgodnie z OOŚ) Obudowa odcinków tras komunikacyjnych 4. pasami zwartej zieleni (gęste krzewy i 2006 drzewa). 5. Propagowanie wymiany okien na dźwiękoszczelne. 2005 Burmistrz gminy, zarządcy dróg Burmistrz gminy 86 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów 6.4. Zasoby wodne 6.4.1. Cele do 2006 roku 1. Poprawa jakości wody pitnej, 2. Poprawa gospodarki ściekowej na terenach nieskanalizowanych, 3. Ograniczanie i eliminowanie wykorzystania wód podziemnych do celów innych niż zaopatrzenie ludności w wodę do picia, Sukcesywne ograniczanie negatywnego wpływu zanieczyszczeń obszarowych 4. i ścieków deszczowych na wody powierzchniowe - odprowadzanie wód opadowych z terenów zabudowy mieszkalnej i usługowej bezpośrednio do gruntu lub lokalnych odbiorników, z terenów dróg i parkingów przez osadniki wód deszczowych, 5. Eliminacja zanieczyszczania brzegów zbiorników i cieków odpadami zdeponowanymi na tzw. „dzikich składowiskach”. 6.4.2. Zadania do realizacji L.p. Nazwa, krótki opis zadania Termin realizacji Realizatorzy 2005 Burmistrz gminy Pełna inwentaryzacja stanu technicznego 1. sieci wodociągowej i kanalizacyjnej na terenie gminy Rozbudowa sieci wodno-kanalizacyjnej 2. Gminy Brwinów – wraz z wykonaniem 2005 – 2006 przyłączy do sieci, Burmistrz gminy, mieszkańcy Stosowanie najlepszych dostępnych technik 3. (BAT) w instalacjach produkcyjnych i komunalnych – w ramach uzgodnień w 2005 Burmistrz gminy 2005 Burmistrz gminy procedurze inwestycyjnej Zapewnienie dostępu do powierzchniowych 4. wód publicznych (egzekwowanie zakazu grodzenia nieruchomości w odległości mniejszej niż 1,5 m od linii brzegu) Opracowanie i wdrożenie systemu 5. informowania społeczeństwa o jakości wody do picia 2005 Zarządzający ujęciami wód 87 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów Kontrola zagospodarowania ścieków 6. bytowo-gospodarczych na terenach nieskanalizowanych terenach gminy 2005 – 2006 Burmistrz gminy 2005 - 2006 Burmistrz gminy 2005 - 2006 Burmistrz gminy 2005 - 2006 Burmistrz gminy 2005 - 2006 Burmistrz gminy Brwinów. Bezpieczne składowanie stałych i płynnych 7. nawozów organicznych – kampania informacyjna Akcje uświadamiające rolników, co do 8. szkodliwości nadmiernego stosowania nawozów sztucznych, naturalnych (gnojowica), środków ochrony roślin. Popularyzacja ekorolnictwa jako szansy 9. zmniejszenia zanieczyszczenia wód podziemnych Edukacja ekologiczna mieszkańców w 10. zakresie prawidłowej gospodarki ściekowej w domostwach 88 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów 6.5. Ochrona przyrody 6.5.1. Cele do 2006 roku 1. Zabezpieczanie miejsc przyrodniczo chronionych, 2. Konserwacja i odtwarzanie zabytkowych parków na terenie miasta i gminy, 3. Zwiększanie ilości i polepszanie jakości zieleni, 4. Ochrona gleb leśnych, a szczególnie substancji organicznej gleby, 5. Ochrona i wzrost różnorodności biologicznej (genetycznej gatunkowej i siedliskowej) i krajobrazowej gminy, 6. ochrona lokalnych cieków wraz z przylegającymi pasami zieleni niskiej i wysokiej. 6.5.2. Zadania do realizacji L.p. 1. 2. 3. Nazwa, krótki opis zadania Propagowanie wśród mieszkańców i turystów dbałości o tereny chronione Inwentaryzacja zasobów przyrodniczych gminy Rekonstrukcja i pielęgnacja parków zabytkowych na terenie miasta i gminy Termin realizacji Realizatorzy 2005 – 2006 Burmistrz gminy 2005 Burmistrz gminy 2006 Burmistrz gminy 4. Rozwój terenów zielonych na terenie gminy 2005 – 2006 Burmistrz gminy 5. Zwiększanie lesistości gminy 2005 – 2006 Burmistrz gminy 2005 Burmistrz gminy 2005 – 2006 Burmistrz gminy 2005 – 2006 Burmistrz gminy 2005 – 2006 Burmistrz gminy 2005 – 2006 Burmistrz gminy 6. 7. Opracowanie aktualnej ekofizjografii dla gminy Promocja walorów przyrodniczych gminy Współdziałanie z Wojewodą Mazowieckim 8. w zakresie wykorzystania funduszy UE na ochronę obszarów chronionych Współpraca z Wojewódzkim 9. Konserwatorem Zabytków w zakresie ochrony starodrzewia, parków podworskich i wiejskich 10. Kontrola przestrzegania przepisów o 89 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów ochronie przyrody w trakcie gospodarczego wykorzystywania zasobów przyrody Wzmożenie kontroli inspekcji ochrony 11 środowiska w zakresie przestrzegania prawa ekologicznego na terenach cennych 2005 – 2006 Burmistrz gminy przyrodniczo 6.6. Gospodarka odpadami komunalnymi 6.6.1. Cele do 2006 roku 1. Utrzymanie ilości powstających odpadów na dotychczasowym poziomie, 2. Recykling na poziomie 10% powstających odpadów, 3. Objęcie 50% mieszkańców gminy systemem selektywnej zbiórki odpadów, 4. Bieżąca likwidacja tzw. “dzikich wysypisk”. 6.6.2. L.p. 1. 2. 3. 4. Zadania do realizacji Nazwa, krótki opis zadania Zintensyfikowanie kampanii informacyjnej nt. sposobów zmniejszenia ilości odpadów Promowanie przydomowych kompostowni odpadów Rozeznanie możliwości zagospodarowania segregowanych odpadów Intensyfikacja selektywnej zbiórki odpadów komunalnych Termin realizacji Realizatorzy 2005 – 2006 Burmistrz gminy 2005 – 2006 Burmistrz gminy 2005 Burmistrz gminy 2005 – 2006 Kontynuacja działań w kierunku eliminacji 5. odpadów niebezpiecznych ze strumienia 2005 – 2006 odpadów komunalnych Burmistrz gminy, mieszkańcy Burmistrz gminy, mieszkańcy Propagowanie właściwych sposobów 6. przechowywania odpadów niebezpiecznych 2005 – 2006 Burmistrz gminy przez rolników 90 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów 7. 8. 9. Bieżąca likwidacja "dzikich wysypisk" odpadów Objęcie wszystkich mieszkańców zorganizowanym odbiorem odpadów Opracowanie koncepcji zintegrowanej gospodarki odpadami 2005 – 2006 Burmistrz gminy 2005 – 2006 Burmistrz gminy 2005 Burmistrz gminy . 91 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów 7. ORGANIZACJA ZARZĄDZANIA OCHRONĄ ŚRODOWISKA 7.1. Wprowadzenie Realizacja polityki długoterminowej opisanej w rozdziale 5 i strategii wdrożeniowej opisanej w rozdziale 6 niezbędna jest skoordynowana współpraca między wszystkimi instytucjami / jednostkami zaangażowanymi w sprawy ochrony środowiska. Niniejszy rozdział opisuje ogólnie zasady zarządzania środowiskiem na szczeblu gminnym, wynikające z kompetencji i ustawodawstwa. Wdrożenie niektórych działań, w znacznej mierze zależy od współpracy władz gminy z Wojewodą (jako przedstawicielem administracji rządowej w województwie), Marszałkiem i Starostą (jako przedstawicielami samorządu terytorialnego; województwa, powiatu), sąsiednimi gminami, podmiotami gospodarczymi, instytucjami finansowymi, organizacjami pozarządowymi, itd.. Poszczególne jednostki, mając swobodę działania w ramach posiadanych kompetencji i zgodnie z obowiązującym prawem, powinny uczestniczyć w realizacji Programu Ochrony Środowiska poprzez ścisłą współpracę i wspólne ponoszenie kosztów wdrażania programu. Mówiąc o współpracy należy także pamiętać o współpracy wewnętrznej tzn. pomiędzy poszczególnymi Referatami Urzędu Gminy Brwinów. Również zakresie monitoringu jakości środowiska i polityki ochrony środowiska konieczna jest współpraca z wieloma instytucjami. Wyniki monitoringu jakości środowiska będą podstawą do ewentualnego uaktualniania polityki ochrony środowiska. 7.2. Współpraca 7.2.1. Władze centralne i wojewódzkie Jak wcześniej wspomniano polityka ekologiczna gminy będzie realizowana, m.in. za pomocą instrumentów prawnych, które zależą od obowiązujących w trakcie wdrażania programu uregulowań prawnych. Uregulowania prawne powstają na poziomie szczebla centralnego, co oznacza, że władze centralne są bardzo ważnym czynnikiem sukcesu Programu Ochrony Środowiska. 92 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów Wdrażanie programu ochrony środowiska w znacznej mierze zależy od tego, jak spójne są kierunki i działania w zakresie ochrony środowiska zdefiniowane przez gminę Brwinów - ze strategią ochrony środowiska województwa mazowieckiego. Przygotowując ten program, z jednej strony zwracano uwagę na oczekiwania społeczności lokalnej, a z drugiej strony brano pod uwagę priorytety państwowe i wojewódzkie w zakresie ochrony środowiska. Głównym powodem takiego podejścia jest potrzeba uzyskania pomocy finansowej ze strony państwa (NFOŚiGW) i województwa (WFOŚiGW), a także wsparcia przez władze wojewódzkie działań gminy ukierunkowanych na dostęp do zewnętrznych pomocowych źródeł finansowania. Zgodnie z obecnymi kompetencjami, Wojewoda jest odpowiedzialny za udzielanie zezwoleń na korzystanie ze środowiska i wprowadzanie w nim zmian dla zakładów szczególnie szkodliwych dla środowiska i zdrowia człowieka. W trakcie procedury udzielania tych zezwoleń, gmina Brwinów wykorzysta swój plan zagospodarowania przestrzennego, jako narzędzie do wskazania optymalnych lokalizacji przyszłych obiektów przemysłowych. Będzie się to odbywało w ścisłej konsultacji z władzami województwa. Władze Brwinowa oczekują ścisłej współpracy z władzami województwa (samorządowymi i rządowymi) i będą inicjowały taką współpracę. 7.2.2. Władze powiatu pruszkowskiego Powiat realizuje wiele tematów z zakresu ochrony środowiska i w tych tematach władze gminy widzą potrzebę ścisłej współpracy z nimi. Powiaty dysponują środkami finansowymi zgromadzonymi na utworzonym od stycznia 1999 roku tzw. Powiatowym Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Środki powiatowych funduszy powinny być (zgodnie z ustawowym zapisem) przeznaczane na wspieranie realizacji przedsięwzięć związanych z ochroną środowiska, w tym współfinansowanie inwestycji ekologicznych o charakterze ponadgminnym. Biorąc powyższe pod uwagę, niezmiernie ważna jest współpraca władz gminy z powiatem pruszkowskim. 7.2.3. Sąsiednie gminy Zagrożenia dla środowiska mają pochodzenie lokalne, ale mogą one oddziaływać także na znacznie większych obszarach. Stąd też wynika potrzeba rozwiązań tych problemów w oparciu o współpracę z sąsiednimi gminami. Współpraca z sąsiednimi gminami, oprócz pozytywnych efektów dla środowiska może przynieść także korzyści ekonomiczne. Programy 93 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów ochrony środowiska tych gmin powinny być zintegrowane z programem dla Brwinowa i odwrotnie. 7.2.4. Inspekcja Ochrony Środowiska - WIOŚ w Warszawie Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska wykonuje w imieniu Wojewody zadania i kompetencje Inspekcji Ochrony Środowiska określone w ustawie i przepisach odrębnych. WIOŚ kontroluje respektowanie prawa przez podmioty gospodarcze korzystające ze środowiska oraz koordynuje lokalne sieci monitoringu środowiska. Zatem oznacza to naturalną potrzebę współpracy z tą jednostką. Wojewódzki Inspektor zobowiązany jest udzielić informacji o stanie środowiska na obszarze województwa. Ponadto, w przypadkach bezpośredniego zagrożenia środowiska burmistrz może wydać właściwemu organowi Inspekcji Ochrony Środowiska polecenie podjęcia działań zmierzających do usunięcia tego zagrożenia. W okresie wdrażania w Warszawie, programu zostanie zintensyfikowana współpraca z WIOŚ zwłaszcza w zakresie wymiany informacji i wiedzy oraz w zakresie monitoringu stanu środowiska, co będzie niezbędnym czynnikiem aktualizacji niniejszego programu. 7.2.5. Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Posiadanie odpowiednich środków finansowych jest bardzo ważnym warunkiem wdrożenia programu ochrony środowiska. Pochodzenie tych środków może być różnorodne. Wiele działań będzie realizowanych poprzez znaczne środki pochodzące z przedmiotowych funduszy. Są to: Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW), Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (WFOŚiGW), Powiatowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (PFOŚiGW) i Gminny Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (GFOŚiGW). Do tej pory zarówno NFOŚiGW jak i WFOŚiGW w Warszawie wspierały i nadal będą wspierać realizację inwestycji ekologicznych w gminie. Inwestycje ekologiczne realizowane przez gminę są i będą finansowane również ze środków pochodzących z Gminnego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej(GFOŚiGW). 94 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów 7.2.6. Inne jednostki finansujące inwestycje ekologiczne Preferencyjne kredyty na inwestycje proekologiczne udzielane są przez Bank Ochrony Środowiska S.A.(BOŚ). Kredytobiorca musi posiadać przynajmniej 50% własnych środków na sfinansowanie zadania. BOŚ przy udzielaniu pożyczek kieruje się podobnymi kryteriami jak NFOŚiGW.. Są to efektywność ekologiczna zadania i jego zgodność z priorytetami dla polityki ekologicznej województwa. Dlatego, władze gminne będą miały na uwadze te czynniki przy podejmowaniu starań o uzyskanie kredytu z BOŚ. Źródłem finansowania inwestycji mogą być także kredyty z linii kredytowych obsługujących uzgodnione programy Banku Światowego lub Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju. Niektóre inwestycje będą pokrywane ze środków własnych różnych podmiotów gospodarczych (zakłady przemysłowe), inwestorów prywatnych. Pozarządową instytucją, której celem jest zarządzanie środkami pochodzącymi z ekokonwersji polskiego długu jest Ekofundusz, który może dofinansowywać działania proekologiczne, głównie dotyczące ochrony powietrza i ochrony różnorodności biologicznej. Preferencyjnych kredytów na dofinansowanie budowy wiejskich wodociągów, kanalizacji i oczyszczalni ścieków udziela Fundacja Wspomagająca Zaopatrzenie Wsi w Wodę. Warunki udzielania kredytów są podobne do tych jakie stosuje NFOŚiGW, WFOŚiGW oraz BOŚ. S.A. 7.2.7. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa Jest to bardzo ważny podmiot wspierający różnego rodzaju inwestycje ekologiczne na terenach wiejskich. Agencja jest właściwa dla gospodarowania funduszami Unii Europejskiej i innymi funduszami pochodzącymi z pomocy zagranicznej przekazywanej na podstawie umów Rządowi RP. Pomoc udzielana przez Agencję jest dotacją nawet do 50 % wartości inwestycji. 7.2.8. Pozarządowe Organizacje Ekologiczne (NGO’s) i mieszkańcy gminy Edukacja i informacja ekologiczna są podstawowymi narzędziami służącymi podniesieniu świadomości ekologicznej mieszkańców gminy. Prowadzenie różnorodnych form pozalekcyjnych edukacji ekologicznej, jak szkolne koła ekologiczne, organizowanie i rozwój ośrodków edukacji środowiskowej (edukacja rolników, kierowców, działkowiczów, prowadzenie olimpiad i konkursów ekologicznych, organizacja kampanii społecznych 95 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów w szkołach i zakładach pracy na rzecz ochrony i kształtowania środowiska przyrodniczego, rozwijanie różnych form turystyki, itp. przyczyni się do podniesienia świadomości ekologicznej mieszkańców gminy i stworzy szansę na włączenie się społeczeństwa w działania proekologiczne. Pożądany w tym zakresie byłby m.in. wkład pozarządowych organizacji ekologicznych, zwłaszcza działających w gminie. Mieszkańcy powinni uczestniczyć w działaniach na rzecz ochrony środowiska. Oczekuje się od nich oszczędnego korzystania z wody, energii elektrycznej i cieplnej oraz udziału w segregacji odpadów. Informacje na ten temat będą przekazywane poprzez Burmistrza Gminy. Władze gminy zamierzają zorganizować w UG Brwinów punkt informacji ekologicznej, współpracujący ze szkołami i NGO’s. Zadaniem tego punktu będzie przekazywanie mieszkańcom informacji nt. stanu środowiska, prowadzonych i planowanych inwestycji, a także realizacji niniejszego programu. Pozarządowe Organizacje Ekologiczne powinny spełniać ważną rolę w procesie podnoszenia świadomości ekologicznej mieszkańców. Ważną rolę w przekazywaniu wiedzy, zwłaszcza na temat rolnictwa ekologicznego, prawidłowego stosowania nawozów sztucznych i środków ochrony roślin, będzie spełniał Wojewódzki Ośrodek Doradztwa Rolniczego Oddział w Pruszkowie, z siedzibą w Brwinowie. 7.3. Organizacja zarządzania programem Dobra organizacja zarządzania i klarowny harmonogram wdrażania programu daje szansę na skuteczne jego wdrożenie. 7.3.1. Schemat zarządzania programem Za realizację programu odpowiedzialne są władze gminy, które powinny wyznaczyć koordynatora wdrażania programu. Taką rolę, w imieniu Burmistrza, powinien pełnić Referat Inwestycyjno – Komunalny. Koordynator będzie współpracował ściśle z Burmistrzem Gminy i Radą Miejską, przedstawiając okresowe sprawozdania z realizacji programu. Wstępnie oceniamy, że prace związane z koordynacją działań ujętych w programie oraz zachowaniem zaproponowanej procedury wdrażania programu wymagają czasu w wymiarze 1/2 etatu. Program będzie wdrażany przez wielu partnerów, wśród których należy wymienić: Podmioty wdrażające program: jednostki / organizacje biorące bezpośredni udział we wdrażaniu programu; poszczególne Referaty Urzędu Gminy Brwinów, organizacje pozarządowe, szereg 96 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów zakładów przemysłowych i podmiotów gospodarczych. Każdy z partnerów będzie informowany o postępach we wdrażaniu programu. Zostanie opracowany harmonogram spotkań. Instytucje kontrolujące; WIOŚ w Warszawie, Inspekcja Sanitarna, WSSE w Warszawie i Powiatowa SSE w Pruszkowie. Przepływ informacji między jednostkami kontrolującymi stan środowiska i przestrzeganie prawa a jednostkami bezpośrednio realizującymi program jest konieczny, bowiem zapewnia właściwy wybór priorytetów inwestycyjnych. Instytucje finansujące wdrażanie programu. Koordynator jako pełnomocnik władz gminy d/s wdrażania programu, będzie odpowiedzialny za rozeznanie możliwości pozyskania zewnętrznych źródeł finansowania i za przygotowanie odpowiednich wniosków do instytucji finansujących zadania inwestycyjne. 7.3.2. Harmonogram wdrażania programu Przyjęto, że pierwszy program operacyjny, tzw. strategia wdrożeniowa programu obejmie lata 2005 - 2006. Następny program zostanie przygotowany pod koniec 2006 roku i obejmie lata 2007 – 2010. Polityka długoterminowa (jeżeli zajdzie taka potrzeba) będzie weryfikowana co 4 lata. Podstawą weryfikacji będzie, przeprowadzana co dwa lata, ocena realizacji procesu wdrażania programu (monitoring polityki). 7.4. Monitoring jakości środowiska i polityki ochrony środowiska 7.4.1. Rola monitoringu Monitoring dostarcza informacji w oparciu o które można ocenić, czy stan środowiska ulega polepszeniu czy pogorszeniu, a także jest podstawą oceny efektywności wdrażania polityki środowiskowej. Rozróżniamy dwa rodzaje monitoringu: monitoring jakości środowiska i monitoring polityki ochrony środowiska. Głównym celem monotoringu jest: Wzrost efektywności i skuteczności polityki ochrony środowiska, w tym prowadzonych inwestycji proekologicznych oraz gromadzenie, analizowanie i wykorzystywanie danych dotyczących stanu środowiska dla właściwej polityki ochrony środowiska. Oczywiście obydwa rodzaje monitoringu są ze sobą ściśle powiązane, bowiem monitoring jakości środowiska jest wykorzystywany w definiowaniu polityki ochrony środowiska. 97 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów Wyniki prowadzonego w województwie mazowieckim monitoringu stanu środowiska są wykorzystywane do sporządzania “Raportów o stanie środowiska w województwie mazowieckim”. Dane zawarte w “Raporcie ...” za 2002 rok były wykorzystane przy opracowaniu rozdziału 3 niniejszego “Programu .....” , a także były pomocne do zdefiniowania polityki ochrony środowiska gminy Brwinów. Gmina ma małe możliwości prowadzenia monitoringu stanu środowiska, zatem istnieje konieczność współpracy z WIOŚ w Warszawie i korzystania w ocenie środowiska z danych pochodzących z badań prowadzonych przez tę instytucję. Jak do tej pory, głównym kierunkiem monitoringu w obrębie województwa jest tzw. monitoring efektów / skutków prowadzenia polityki ochrony środowiska; inaczej mówiąc stanu środowiska, będącego wynikiem realizacji konkretnej polityki ochrony środowiska. W okresie wdrażania niniejszego programu, monitoring także będzie wykorzystywany dla uaktualniania polityki ochrony środowiska. 7.4.2. Monitoring jakości środowiska Jak już wspomniano, gmina ma małe możliwości prowadzenia monitoringu stanu środowiska. Wprawdzie sieci lokalne monitoringu mogą być tworzone nie tylko przez organy administracji państwowej, ale także przez gminy, bądź podmioty gospodarcze oddziałujące na środowisko, ale wymaga to znacznych nakładów finansowych. W tym wypadku koordynacyjna rola WIOŚ polega na uzgadnianiu programów pomiarowych realizowanych w sieci lokalnej i weryfikowaniu uzyskanych danych pomiarowych. Sieci lokalne są tworzone w przypadku stwierdzenia lub dużego prawdopodobieństwa wystąpienia negatywnego wpływu np. składowiska odpadów, stacji paliw, itp. na wody podziemne. 7.4.3. Monitoring polityki ochrony środowiska Monitoring polityki ochrony środowiska oznacza, że wdrażanie Programu Ochrony Środowiska (POŚ) będzie podlegało regularnej ocenie. Koordynator wdrażania programu będzie oceniał co dwa lata stopień wdrożenia “Programu ochrony środowiska” . Jak już wcześniej wspomniano, pierwszy taki program obejmuje okres od 2004 do 2006 roku. W latach 2004 – 2006, na bieżąco, będzie monitorowany postęp w zakresie wdrażania działań zdefiniowanych w POŚ (monitoring polityki), a pod koniec 2006 roku nastąpi ocena 98 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów realizacji programu. Wyniki oceny będą stanowiły wkład dla następnego programu, w którym zostaną zdefiniowane działania na lata 2007 - 2010, z uszczegółowieniem działań na 2007 i 2008 rok. Ten cykl będzie się powtarzał co każde dwa lata, co zapewni uaktualnianie polityki ochrony środowiska (Programu Ochrony Środowiska): strategii wdrożeniowej co dwa lata (opisanej w rozdziale 6) i polityki długoterminowej co cztery lata (opisanej w rozdziale 5). Zatem, głównymi działaniami podejmowanymi w zakresie monitoringu polityki ochrony środowiska będzie: 1. Przygotowanie Programu Działań na rzecz Ochrony Środowiska i aktualizacja strategii wdrożeniowej. 2. Aktualizacja Programu Ochrony Środowiska. 99 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów 8. KOSZTY REALIZACJI PROGRAMU W LATACH 2004 - 2006 Oszacowanie kosztów wdrażania programu podaje się zwykle w ujęciu cztero- lub pięcioletnim, tj. odpowiadającym okresowi programu działań na rzecz ochrony środowiska. Szacunek kosztów w perspektywie do 2013 roku byłby obarczony tak dużym błędem, iż stałby się mało przydatny. 8.1. Inwestowanie w ochronę środowiska Zestawienie kosztów realizacji działań w latach 2004 - 2006 opracowano w oparciu o inwestycje (tzw. inwestowanie w techniczną infrastrukturę ochrony środowiska), wyszczególnione w strategii wdrożeniowej na lata 2004 - 2006. Wiele działań nie inwestycyjnych będzie realizowane w ramach codziennych obowiązków pracowników UG Brwinów, a więc bez dodatkowych kosztów. W kalkulacji kosztów przyjęto ceny bieżące z pierwszego kwartału 2004 roku. W kalkulacji wzięto pod uwagę koszty związane bezpośrednio z poprawą stanu środowiska. Dla przykładu, nie wzięto pod uwagę kosztów budowy obwodnic, modernizacji i budowy dróg. W tabeli nr 17 podana jest kalkulacja kosztów działań związanych z realizacją programu w latach 2004 - 2006. 8.2. Struktura finansowania Jest sprawą oczywistą, że powyższe koszty nie mogą być pokryte bezpośrednio z budżetu gminy, pomimo że budżet ten jest podstawowym źródłem finansowania. Ogólnie można powiedzieć, że źródłami finansowania inwestycji ochrony środowiska (komunalnych) w gminie będą: budżet własny gminy, środki GFOŚiGW, dotacje i pożyczki z NFOŚiGW, WFOŚiGW, PFOŚiGW, fundusze pomocowe i strukturalne UE, środki podmiotów gospodarczych, środki inwestorów zagranicznych. 100 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów W tabeli nr 18 przedstawiono procentową strukturę finansowania inwestowania w latach 2004 - 2006. Tabela nr 17 Koszty (w tys. zł) działań związanych z wdrażaniem Programu Ochrony Środowiska gminy Brwinów w latach 2004- 2006 L.p. Zagadnienie Ogólny opis działań / inwestycji 2004-2006 w tys. zł 1. Ochrona powietrza Ograniczenie emisji niskiej, ścieżki rowerowe 100 2. Hałas Badanie klimatu akustycznego, obudowa tras pasami zieleni 3. Zasoby wodne Poprawa budowa 50 gospodarki sieci wodno-ściekowej, wodociągowej, 40 000 kanalizacji sanitarnej i kanalizacji deszczowej, 4. Ochrona przyrody Inwentaryzacja zasobów przyrodniczych 400 gminy, rekonstrukcja i pielęgnacja parków, zwiększenie lesistości 5. Gospodarka Wprowadzanie selektywnej zbiórki odpadów, odpadami Organizacja komunalnymi niebezpiecznych, punktów zbiórki likwidacja 200 odpadów „dzikich wysypisk” 6. Edukacja Kampanie informacyjne nt. oszczędności ekologiczna energii, wody, segregacji odpadów, mieszkańców proekologicznych zachowań, organizacja 20 punktu informacji ekologicznej Razem 40 770 Uwaga: w kalkulacji kosztów nie uwzględniono kosztów ponoszonych przez zakłady przemysłowe, mieszkańców gminy i innych inwestorów. 101 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów Tabela 18 Procentowa struktura finansowania inwestycji w latach 2004 – 2006 Źródło Udział (w %) Budżet własny gminy 35 GFOŚiGW 5 NFOŚiGW, WFOŚiGW, PFOŚiGW 25 Budżet Centralny 2 Fundusze pomocowe i strukturalne UE 27 Środki podmiotów gospodarczych 5 Finansowanie zagraniczne (programy bilateralne – umowy z 1 innymi krajami) 102 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów 9. SPIS TABEL Tabela nr 1 Stężenia zanieczyszczeń mierzone w punkcie pomiarowym w Pruszkowie, ul. Majowa 14 17 Tabela nr 2 Wartości średnie opadu pyłu, ołowiu i kadmu w 200 roku na stacji w Pruszkowie 18 Tabela nr 3 Wielkość emisji zanieczyszczeń powietrza w powiecie pruszkowskim w 2002 roku 18 Podstawowe informacje o ściekach odprowadzanych przez Tabela nr 4 zakłady zlokalizowane w zlewni rzeki Utraty na terenie gminy Brwinów (według raportu WIOŚ) Jakość wody w rzekach gminy Brwinów według stężeń Tabela nr 5 charakterystycznych w ostatnim okresie badawczym (według raportu WIOŚ) 21 22 Tabela nr 6 Pomniki przyrody zlokalizowane na terenie gminy Brwinów 29 Tabela nr 7 Parki dworskie na terenie gminy Brwinów 31 Tabela nr 8 Użytkowanie gruntów gminy Brwinów, według stanu na dzień 31.12.2003 r 32 Tabela nr 9 Wyniki badań potrzeb wapnowania gleb i zawartości makroelementów wykonanych w 2004 roku w gminie Brwinów 33 Tabela nr 10 Zestawienie klasyfikacji gleboznawczej gruntów ornych gminy Brwinów 34 Tabela nr 11 Zestawienie klasyfikacji gleboznawczej użytków zielonych gminy Brwinów 35 Tabela nr 12 Analiza morfologiczna odpadów komunalnych w gminie Brwinów 38 Tabela nr 13 Analiza SWOT – czynniki wewnętrzne 41 Tabela nr 14 Analiza SWOT – czynniki zewnętrzne 42 Tabela nr 15 Gospodarstwa rolne zajmujące się uprawą głównych ziemiopłodów Tabela nr 16 Powierzchnia zasiewów głównych ziemiopłodów 64 65 Tabela nr 17 Koszty działań związanych z wdrażaniem Programu Ochrony Środowiska gminy Brwinów w latach 2004 – 2006 101 Tabela nr 18 Procentowa struktura finansowania inwestycji w latach 2004 – 2006 102 103 Program ochrony środowiska dla Gminy Brwinów 10. MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE 1. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska (Dz. U. nr 62, poz. 627 z późn. zm.); 2. „Polityka ekologiczna państwa na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 – 2010”; 3. „Narodowa strategia ochrony środowiska na lata 200 – 2006”; 4. „Program ochrony środowiska województwa mazowieckiego”; Warszawa 2003; 5. „Plan gospodarki odpadami dla województwa mazowieckiego”, Warszawa 2003; 6. „Krajowy program oczyszczania ścieków komunalnych”, Ministerstwo Środowiska, 2003; 7. Strategia rozwoju województwa mazowieckiego, sejmik województwa mazowieckiego, Warszawa 2001; 8. „Strategia Rozwoju Gminy Brwinów do roku 2013”, Brwinów 2003; 9. Rocznik statystyczny województwa mazowieckiego 2002 r, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa; 10. „Stan środowiska w województwie mazowieckim w 2002 roku”, Inspekcja Ochrony Środowiska, Warszawa 2003; 11. „Podstawowe informacje ze spisów powszechnych 2002”, Urząd Statystyczny w Warszawie, Warszawa 2003; 12. „Jakość i zagrożenia wód powierzchniowych w województwie mazowieckim”, Inspekcja Ochrony Środowiska, Warszawa 2002; 13. „Problemy ochrony środowiska naturalnego gmin w Polsce u progu XXI wieku – raport”, Warszawa 2001; 14. Wytyczne sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym, Ministerstwo Środowiska, Warszawa 2002; 15. „Krajowy program zwiększania lesistości”, aktualizacja 2003, Ministerstwo Środowiska; 16. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Brwinów; 17. Akty prawne Polski i Unii Europejskiej regulujące dziedzinę ochrony środowiska; 18. Informacje i materiały statystyczne; 19. Publikacje i materiały informacyjne; 20. Decyzje administracyjne. 104
