Sławomir Łodziński Zakład Socjologii Ogólnej Instytut Socjologii UW

Zagadnienia wstępne.
Przedmiot i zarys programu wykładu
(WDS 2016 – 2017)
Organizacja wykładu
 celem wykładu jest wprowadzenie do podstawowych pojęć, problemów
i koncepcji badawczych w socjologii:
 ma przygotować studentów do bardziej wyspecjalizowanych
przedmiotów socjologicznych prowadzonych w Instytucie
Socjologii UW (na ul. Karowej);
 szczególny nacisk będzie położony jest na prezentację złożoności
(pluralizmu) perspektywy badawczych i teoretycznych w socjologii;
 ukazanie głównych sporów toczących się między określonymi
podejściami teoretycznymi w zakresie analizy i wyjaśniania
podstawowych zjawisk społecznych, jak np. społeczeństwo,
państwo, rynek, kultura itp.
Warunki zaliczenia
 podręczniki:
 Barbara Szacka, Wprowadzenie do socjologii, Oficyna Naukowa, Warszawa
2003 (lub nowsze wydania) następujące rozdziały: I –III (s. 19-91) oraz VIIIXVIII (s. 183-315);
 Mirosława Marody, Jednostka po nowoczesności, Wydawnictwo Naukowe
SCHOLAR, Warszawa 2014 (Roz. I. Jednostka w społeczeństwie, s. 12-35;
Roz. IV. Społeczne środowisko po-nowoczesności, s. 119-164).
 warunki zaliczenia wykładu i egzamin:
 obowiązkowe uczęszczanie na wykład (dopuszczalne są dwie nieobecności,
a nieusprawiedliwione nieobecności należy zaliczyć na dyżurze).
 wykład kończy się egzaminem pisemnym w semestrze zimowym (ma
on formę testu składającego się z 50 pytań oraz wymaga napisania dwóch
krótkich – jednostronicowych - esejów, których temat jest wybierany z 6
propozycji).
Plan wykładów
 1. Zagadnienia wstępne – - przedmiot i zarys programu wykładu, literatura i
organizacja zajęć, sposób zaliczenia zajęć i przeprowadzenia egzaminu.
Przykład ewolucji postaw Polaków wobec innych narodów.
 2. Rzeczywistość społeczna (I) – socjalizacja, role społeczne i kontrola
społeczna. Mechanizmy i stadia procesu socjalizacji. Pozycje i role społeczne.
Instytucje i mechanizmy kontroli społecznej. Systemy normatywne i sankcje,
konformizm i dewiacja. Stabilność i zmiana w porządku społecznym.
3. Rzeczywistość społeczna (II) - rodzina i pokrewieństwo. Pokrewieństwo.
Małżeństwo i strategie zawierania małżeństw. Pojęcie rodziny, struktura i funkcje,
podziały. Przemiany współczesnej rodziny. Rodzina we współczesnym
społeczeństwie polskim.
 4. Rzeczywistość społeczna (III) - grupa społeczna i kapitał społeczny. Pojęcie
grupy i więzi społecznej. Zbiorowość a grupa społeczna. Typy i odmiany grup
społecznych. Grupy formalne i nieformalne, pierwotne i wtórne. Społeczność
lokalna. Kapitał społeczny.

Plan wykładu (cdn.)
 5. Rzeczywistość społeczna (IV) – kultura: wartości, normy, symbole. Naukowe
i potoczne rozumienie kultury. Pojęcie i sfery kultury. Kategorie kultury, kultura
masowa i popularna. Kultura symboliczna - wartości, normy i symbole. Wartości
„materialistyczne” i „post-materialistyczne”.
 6. Religia. Religia w ujęciu socjologicznym. Teorie religii i religijności. Zjawisko
indywidualizacji i „prywatyzacji religii”, nowe ruchy religijne. Religijność i Kościół
katolicki we współczesnym społeczeństwie polskim.
 7. Naród i etniczność. Kategorie „swój” i „obcy” w życiu społecznym. Etniczność
i jej przejawy. Grupa etniczna i naród. Problemy państwa narodowego.
 8. Organizacje i instytucje społeczne (model „biurokracji”). Instytucja a
organizacja. Socjologiczne rozumienie instytucji, typy i rodzaje instytucji. Podejście
instytucjonalne w socjologii. Teoria biurokracji Maxa Webera, ograniczenia
racjonalności i dysfunkcje biurokracji.
Plan wykładu (cdn.)
 9. Nierówności i struktura społeczna. Zróżnicowanie społeczne i struktura
społeczna. Wielkie i małe struktury społeczne. Nierówności społeczne – geneza i
funkcje nierówności. Pojęcie klasy społecznej. Ruchliwość społeczna.
10. Ubóstwo, płeć i wiek w społeczeństwie. Bogactwo i bieda w społeczeństwie,
miary ubóstwa. Pojęcia „wykluczenia społecznego” i marginalizacji społecznej. Płeć
jako kategoria zróżnicowania społecznego oraz kategoria kulturowa (płeć
biologiczna i kulturowa - pojęcie „gender”). Wiek jako kategoria zróżnicowania
społecznego oraz kategoria kulturowa.

11.
Polityka w społeczeństwie (demokracja i państwo). Władza w
społeczeństwie. Socjologiczne rozumienie polityki, demokracja oraz jej
zróżnicowanie. Społeczeństwo obywatelskie, partie polityczne i grupy nacisku.
Struktura oraz funkcje państwa. Państwo opiekuńcze.
 12. Rynek w społeczeństwie (porządek ekonomiczny w społeczeństwie).
Instytucja rynku w myśli społecznej. Rynek i gospodarka rynkowa w
społeczeństwie. Max Weber i „duch kapitalizmu”. Produkcja i konsumpcja, życie w
społeczeństwie konsumpcyjnym (macdonaldyzacja i disneizacja życia).

Plan wykładu (cdn.)
 13. Nowoczesność i rozwój społeczny. Klasyczne socjologiczne teorie rozwoju i
zmiany społecznej Kryteria rozwoju społecznego (Human Development Index).
Nowoczesność w ujęciu socjologicznym. Socjologia a nowoczesność.
14. Globalizacja i „późna nowoczesność”. Globalizacja i procesy globalizacji w
różnych dziedzinach. Pojęcie „nowej lokalności”. Koncepcje społeczeństwa
ponowoczesnego: „późna” i „płynna” nowoczesność, społeczeństwo „ryzyka” i
„społeczeństwo sieciowe”.
 15. Podsumowanie wykładu - charakter socjologii i historyczne warunki jej
powstania. Podsumowanie wykładu. Socjologia jako nauka. Przedmiot socjologii,
główne pojęcia i koncepcje. Nowe koncepcje i wyzwania badawcze w socjologii
współczesnej. Specyfika rozwoju socjologii w Polsce.

Polacy – stosunek do innych narodów
• badanie – marzec 2016 r. (ranking sympatii i niechęci wobec narodowości):
• „Wschód” i „Zachód”;
• silny związek sympatii ze wskaźnikiem rozwoju społecznego (im wyższy
poziom życia, tym większa sympatia dla danego narodu);
• analiza czynnikowa:
czynnik I grupuje narody lubiane przez Polaków (wskaźnik sympatii wszystkie narody UE);
• czynnik II grupuje narody mniej lubiane przez Polaków (m.in. wschodni
sąsiedzi, narody bałkańskie).
• zmiany nastawień Polaków wobec innych narodów 1993 – 2016 r. :
• widoczna jest tendencja do unifikacji i powolnego (niesystematycznego)
wzrostu sympatii do prawie wszystkich narodowości;
• ale zmiany w 2015 – 2016 r. wzrost niechęci do najmniej lubianych narodów.
• zmiany nastawień Polaków wobec innych narodów 1975 - 1991 r.
•
Próba wyjaśnienia (I) –
właściwości ocenianych narodów oraz ich relacji z Polakami
o poziom rozwoju gospodarczego;
o podobieństwo cywilizacyjne i systemów polityczno- ideologicznych;
o podobieństwo wyznaniowe i kulturowe (językowe);
o postrzeganie odmienności cech kulturowo-etnicznych;
o świadomość historycznych związków:
związki kulturalne i dynastyczne;
o zabory i II wojna światowa, pamięć konfliktów itp.;
o bycie „mniejszością” na terytorium Polski (niegdyś lub obecnie);
o odległość geograficzna;
o liczba wyjazdów Polaków do danego kraju;
o częstość ukazywania danego kraju (narodu) w środkach masowego
przekazu (w jakim świetle, z jakich przyczyn?).
o
Próby wyjaśnienia (II) –
cechy społeczne respondentów
o wykształcenie;
o dochody i poczucie stabilizacji zawodowej;
o płeć;
o wiek (problem pokolenia);
o wielkość miejsca zamieszkania;
o region zamieszkania:
bliskość granicy zachodniej lub wschodniej;
o religijność.
o
Próby wyjaśnienia (III)
o różnicowanie postaw wobec innych narodów (trwałość i zmienność postaw
etnicznych):
o trwałość i zmienność znaku;
o podtrzymywanie nastawień:
środki masowego przekazu – filmy, seriale itp.;
o książki – czytanki;
o rodzice;
o dyskurs prowadzony w prasie i RTV.
o „sytuacyjność” nastawień;
o stereotypowość dzieci (!).
o
Problemy zmiany nastawienia wobec innych narodów
o możliwości zmiany nastawień:
indywidualizacja „innych”;
o poszukiwanie podobieństw;
o rozszerzanie kategorii „my”;
o kontakty dobrowolne, o silnych emocjach (pozytywnych).
o rola edukacji (szkoły) w tym procesie:
o uświadomienie i refleksja nad „my” i „oni” ;
o rola wiedzy;
o kształtowanie dyskursu publicznego („kulturowa poprawność”).
o umacnianie nastawień:
o negatywne emocje, rywalizacja i wzory negatywne.
o