8. Czy wójt, na podstawie art. 17 ustawy o systemie

Toruń, dnia 15.09.2013 r.
Dr Małgorzata Szalewska
UMK w Toruniu
Opinia prawna
Sprawa 218/DOR/2013
Treść zadanego pytania:
Czy wójt, na podstawie art. 17 ustawy o systemie oświaty, może zawrzeć z rodzicami
dziecka niepełnosprawnego umowę o zwrot kosztów przejazdu dziecka wraz z opiekunem ze
szkoły do domu, w sytuacji gdy gmina zapewnia uczniom transport?
Sentencja odpowiedzi:
- Tak, wójt ma obowiązek zawarcia, na podstawie art. 17 ust. 3a pkt 3 u.s.o., z rodzicami
ucznia umowy określającej zasady zwrotu przez gminę kosztów przejazdu ucznia
niepełnosprawnego, o którym mowa w art. 17 ust. 3a pkt 1 i 2 u.s.o., oraz jego opiekuna do
szkoły lub ośrodka, jeżeli rodzice podejmą decyzję o dowożeniu dziecka do szkoły.
Opis stanu faktycznego:
Gmina, wnioskująca o wydanie opinii, zorganizowała na swoim terenie dowóz wszystkich
uczniów niepełnosprawnych do szkół. Wśród dzieci objętych dowozem jest uczeń I klasy z
orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego (autyzm). Dziecko to jest najmłodsze wśród
dowożonych uczniów. Jednocześnie ze względu na miejsce zamieszkania, oddalone od
siedziby szkoły o ok. 20 km oraz organizację dowozu uczniów, dziecko to średnio, dziennie
spędza ok. 5 godzin na dojazdach do szkoły oraz oczekiwaniu na ten dojazd. Stanu tego nie
akceptują rodzice, którzy wnioskują o zmianę organizacji dowozu uczniów lub sfinansowanie
przez gminę kosztów, zorganizowanego we własnym zakresie, dowozu dziecka do szkoły. W
ocenie wójta zmiana organizacji gminnego dowozu uczniów nie jest możliwa.
Podstawa prawna:
- ustawa z 7 września 1991 r. o systemie oświaty (t.jedn. Dz.U. z 2004 r., Nr 256, poz. 2572 z
późn. zm.) zwana dalej ustawą o systemie oświaty lub określana skrótem u.s.o.
Uzasadnienie:
Przepis art. 17 ust. 3a u.s.o. stanowi, iż obowiązkiem gminy jest: 1) zapewnienie
uczniom niepełnosprawnym, których kształcenie i wychowanie odbywa się na podstawie art.
71b, bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu do najbliższej szkoły podstawowej i
gimnazjum, a uczniom z niepełnosprawnością ruchową, upośledzeniem umysłowym w
stopniu umiarkowanym lub znacznym - także do najbliższej szkoły ponadgimnazjalnej, nie
dłużej jednak niż do ukończenia 21. roku życia; 2) zapewnienie dzieciom i młodzieży, o
których mowa w art. 16 ust. 7, a także dzieciom i młodzieży z upośledzeniem umysłowym z
niepełnosprawnościami sprzężonymi, bezpłatnego transportu i opieki w czasie przewozu do
ośrodka umożliwiającego tym dzieciom i młodzieży realizację obowiązku szkolnego i
obowiązku nauki, nie dłużej jednak niż do ukończenia 25 roku życia; 3) zwrot kosztów
przejazdu ucznia, o którym mowa w pkt 1 i 2, oraz jego opiekuna do szkoły lub ośrodka,
wymienionych w pkt 1 i 2, na zasadach określonych w umowie zawartej między wójtem
(burmistrzem, prezydentem miasta) a rodzicami, jeżeli dowożenie i opiekę zapewniają
rodzice.
Podstawową kwestią pojawiającą się w przedmiotowej sprawie jest ustalenie
wzajemnych relacji pomiędzy obowiązkiem zdefiniowanym w pkt 1 i pkt 3 art.17 ust. 3a
u.s.o., w szczególności poprzez ustalenie, czy realizacja obowiązku określonego w pkt 1
wyklucza obowiązek określony w pkt 3. W uchwale z dnia 17 lutego 2011 r. (III CZP 133/10)
Sąd Najwyższy przyjął, iż obowiązek pokrycia kosztów dowozu ucznia do szkoły przez
rodziców jest drugim, alternatywnym obowiązkiem gminy, aktualizującym się, jeśli rodzice
lub opiekunowie ucznia niepełnosprawnego zdecydują się sami zorganizować dziecku
odpowiedni dowóz do placówki oświatowej. W ocenie Sądu Najwyższego wybór podmiotu
realizującego transport ucznia pozostawiony został uznaniu rodziców w tym znaczeniu, że
jeśli podejmą się dowozić ucznia we własnym zakresie, to gmina nie może przeciwstawić się
temu rozwiązaniu, nawet gdyby miała zorganizowany transport i opiekę dla innych uczniów
w takim samym stanie zdrowia i do tej samej lub bliższej placówki. Analogiczne stanowisko
zajęte
zostało
przez
sądy
administracyjne
(por.
wyroki
Wojewódzkich
Sądów
Administracyjnych w Warszawie z dnia 16 stycznia 2008 r., VIII SA/Wa 614/07, niepubl. i w
Bydgoszczy z dnia 16 kwietnia 2008 r., II SA/Bd 1000/07, niepubl. oraz z dnia 5 czerwca
2008 r. II SA/Bd 211/08, niepubl.). WSA w Bydgoszczy wprost stwierdził, iż wykładania
językowa przepisu art. 17 ust. 3a u.s.o. wskazuje, że wymienionym w nim alternatywnie
obowiązkom gminy towarzyszy uprawnienie rodziców dziecka do wyboru rodzaju
spoczywającego na gminie obowiązku. Jeśli nie chcą lub nie mogą zapewnić dowożenia
dziecka do właściwej placówki, mogą żądać aby gmina zapewniła ich dziecku bezpłatny
transport i opiekę w czasie przewozu, jeśli natomiast zdecydują o dowożeniu we własnym
zakresie dziecka, organ gminy nie może tego kwestionować (wyrok WSA w Bydgoszczy z
dnia 5 czerwca 2008 r., II SA/Bd 211/08).
W tym stanie należy w sposób jednoznaczny stwierdzić, iż gmina jest związana
dokonanym prze rodziców wyborem sposobu dowożenia dziecka do szkoły. Rodzice mogą
skorzystać z organizowanego przez gminę dowozu ale mogą również, z różnych przyczyn (w
przedmiotowej sprawie rodzice szczegółowo uzasadniają okoliczności przemawiające za
faktyczną niemożnością korzystania przez dziecko z dowozu organizowanego przez gminę),
zdecydować się na samodzielną organizację takiego dowozu. W takiej sytuacji na gminie
ciąży obowiązek pokrycia kosztów dowozu ucznia do szkoły przez rodziców, a co się z tym
wiąże obowiązek zawarcia stosowanej umowy, w której ustalone zostaną zasady pokrywania
tych kosztów.
Zgodnie z argumentacją prawniczą a maiori ad minus (jeśli można więcej, można i
mniej) należy przyjąć, że wskazana powyżej zasada rekompensaty przez gminę kosztów
dowozu ucznia niepełnosprawnego do szkoły odnosi się również do sytuacji, w której rodzice
podejmą decyzję o samodzielnej organizacji transportu ucznia tylko do szkoły lub tylko ze
szkoły, korzystając w pozostały zakresie z transportu organizowanego przez gminę. Innymi
słowy, rodzice ucznia niepełnosprawnego mogą podjąć decyzję, iż dziecko będzie w drodze
do szkoły korzystało z bezpłatnego transportu zapewnionego przez gminę, natomiast ze
szkoły będzie odwożone przez rodziców, którym gmina będzie zobowiązana zwrócić koszty
przejazdu ucznia ze szkoły do domu.
Wykaz wykorzystanych publikacji i orzeczeń:
- uchwała Sądu Najwyższego z dnia 17 lutego 2011 r., III CZP 133/10;
- wyrok WSA w Warszawie z dnia 16 stycznia 2008 r., VIII SA/Wa 614/07;
- wyrok WSA w Bydgoszczy z dnia 16 kwietnia 2008 r., II SA/Bd 1000/07;
- wyrok WSA w Bydgoszczy z dnia 5 czerwca 2008 r. II SA/Bd 211/08;
- M. Plich, Ustawa o systemie oświaty. Komentarz, ABC 2012;
Opinię sporządziła: dr Małgorzata Szalewska, UMK w Toruniu;
Niniejsza porada prawna nie jest oficjalnym stanowiskiem Ministerstwa Administracji i
Cyfryzacji.
Udzielane porady prawne nie mogą być wykorzystywane w jakichkolwiek postępowaniach
sądowych, administracyjnych i innych, jako dowód na poparcie stanowiska stron, posiadają
bowiem walor doradczo-informacyjny.