Demokracja gospodarcza i dialog społeczny

Demokracja gospodarcza i dialog
społeczny
Mierniki poziomu rozwoju
gospodarczego
Demokracja gospodarcza
Zwolennicy idei demokracji gospodarczej zauważają, że człowiek
spędza w pracy około 1/3 swojego życia. Wychodzą więc z założenia. że
skoro człowiek jako obywatel może korzystać z demokratycznych praw w
życiu publicznym, powinien mieć do nich dostęp również jako pracownik w
miejscu pracy (w przedsiębiorstwie, biurze, szkole). Istotą demokracji
gospodarczej jest współudział pracowników w zarządzaniu
przedsiębiorstwem.
Może się on przejawiać we wpływaniu na obsadę stanowisk
kierowniczych czy też na podejmowanie innych decyzji dotyczących
pracowników. Współcześnie demokracja gospodarcza stała się trwałym
elementem ustrojowym w wysoko rozwiniętych krajach Europy i świata.
Uczestnikami demokracji gospodarczej są partnerzy społeczni, czyli
organizacje pracowników (związki zawodowe) i pracodawcy lub organizacje
pracodawców.
Związki zawodowe i ich rola.
Cechą związków zawodowych jest ich niezależność od pracodawców, od
administracji państwowej i samorządu terytorialnego oraz samorządność,
przejawiająca się w swobodnym kształtowaniu ich struktur organizacyjnych, zasad
członkostwa, kompetencji organów związku oraz procedur podejmowania decyzji.
Związki zawodowe pełnią kilka funkcji:
– obronną (reprezentacja i obrona praw pracowników, ich interesów zawodowych
i socjalnych);
– reprezentującą (reprezentacja interesów pracowników w sporach i rokowaniach
zbiorowych);
– kontrolną (kontrola przestrzegania przepisów dotyczących pracowników,
emerytów, rencistów, bezrobotnych i ich rodzin, opiniowanie założeń i
projektów ustaw oraz aktów wykonawczych w zakresie objętym zadaniami
związków zawodowych, wnioskowanie o wydanie aktów prawnych z dziedziny
działalności związków, prawe wnoszenia rewizji nadzwyczajnych w sprawach z
zakresu prawa prac, i ubezpieczeń społecznych);
– samopomocową (prowadzenie kas zapomogowo-pożyczkowych, organizacja
wypoczynku);
– produkcyjną (wspomaganie; troska o należyte funkcjonowanie zakładu pracy);
– polityczną (udział w życiu politycznym kraju).
Organizacje pracodawców
Organizacje pracodawców powstawały później niż związki
zawodowe. Stanowią one formę obrony praw i reprezentowania interesów
pracodawców wobec silnego ruchu związkowego. Do najważniejszych
uprawnień organizacji pracodawców należą:
– uczestnictwo w prowadzeniu rokowań zbiorowych i zawieranie
układów zbiorowych pracy oraz innych porozumień w zakresie
objętym ich zadaniami statutowymi,
– opiniowanie założeń i projektów ustaw oraz aktów wykonawczych
zakresie objętym zadaniami organizacji.
– partnerzy społeczni (związki zawodowe i pracodawcy bądź ich
organizacje) mogą uczestniczyć w negocjacjach w celu rozwiązania
sporu zbiorowego oraz zawarcia układu zbiorowego pracy.
Spór zbiorowy
W ustawodawstwie pracy wyróżniamy dwa rodzaje sporów:
indywidualny i zbiorowy. Spór indywidualny to spór pojedynczego
pracownika z pracodawcą. Spór zbiorowy to spór (sytuacja konfliktowa)
między pracodawcą a grupą pracowników, a jego przedmiotem są interesy
szerszej grupy. Spór zbiorowy pracowników z pracodawcą może dotyczyć
warunków pracy, płac lub świadczeń socjalnych oraz praw i wolności
związkowych pracowników i innych grup, którym przysługuje prawo
zrzeszania się w związkach zawodowych. Prawa i interesy zbiorowe
pracowników są reprezentowane przez związki zawodowe. natomiast
prawa i interesy pracodawców mogą być reprezentowane przez właściwe
organizacje pracodawców. Najczęściej przedmiotem sporów zbiorowych są
sprawy płacowe.
Strajk
Według obowiązującego w Polsce ustawodawstwa celem strajku
jest rozwiązanie sporu zbiorowego, dotyczącego warunków pracy, płac
lub świadczeń socjalnych oraz praw i wolności związkowych
pracowników lub innych osób, którym przysługuje prawo zrzeszania
się w związkach zawodowych. Strajk jest prawem indywidualnym
pracownika, które jednak może być wykonywane tylko zbiorowo.
Udział w strajku jest dobrowolny. Jeżeli strajk jest legalny
(organizowany zgodnie z trybem ustawy), to pracownik uczestniczący
w nim nie narusza obowiązków pracowniczych i zachowuje prawo do
świadczeń z ubezpieczenia społecznego oraz uprawnień wynikających
ze stosunku pracy, z wyjątkiem prawa do wynagrodzenia.
Lokaut
W odpowiedzi na nielegalny bądź długotrwały strajk może być
zastosowany lokaut. Jest to instytucja zbiorowego prawa pracy,
sprzyjająca zrównoważeniu stron sporu zbiorowego. Polega na
zbiorowych rozwiązaniu przez pracodawcę stosunku pracy z grupą
strajkujących lub ze wszystkimi dotychczas zatrudnionymi
pracownikami, i na odmowie wypłaty wynagrodzenia.
W ustawodawstwie niektórych państw. podkreśla się, że lokaut
musi być ostatnim możliwym (ostatecznym) środkiem rozwiązania
sporu zbiorowego przez pracodawcę i nie może zmierzać do zniszczenia
przeciwnika. Lokaut może również zakładać, że pracodawca ponownie
zatrudni pracowników zwolnionych na podstawie lokautu.
Samorząd pracowniczy
W przedsiębiorstwach państwowych funkcjonuje samorząd
pracowniczy i rada pracownicza. Samorząd pracowniczy to organ
samorządu załogi przedsiębiorstwa państwowego, realizujący zasadę
pracowniczej partycypacji w bezpośrednim zarządzaniu przedsiębiorstwem
państwowym. Formą realizacji tej zasady są ogólne zebranie pracowników
przedsiębiorstwa (samorząd pracowniczy) i rada pracownicza. Ogólne
zebranie pracowników ma prawo wyrażać opinie we wszystkich sprawach
dotyczących przedsiębiorstwa. Załoga może wypowiadać się w istotnych
sprawach przedsiębiorstwa formie referendum. Zarówno samorząd
pracowniczy jak i rada pracownicza są organami przedsiębiorstwa. Organy
załogi są niezależne od administracji państwowej, związków zawodowych i
od partii politycznych. Rada pracownicza to wybierany demokratycznie
organ samorządu złogi w przedsiębiorstwie państwowym. Jedną
najistotniejszych, kompetencji rady pracowniczej jest powoływanie i
odwoływanie dyrektora przedsiębiorstwa oraz innych osób wykonujących
kierownicze akcje w przedsiębiorstwie.
Dialog społeczny
Dialog społeczny jest przejawem praktycznej realizacji idei
demokracji, służy zwiększeniu obywatelskiej aktywności. Niekiedy
sprowadza się go do konkretnych instytucji, służących tworzeniu
negocjacyjnego ładu społecznego. Wówczas dialog społeczny stanowi
podstawę systemu zbiorowych stosunków pracy, czyli powiązań i
stosunków między, pracownikiem, pracodawcą i państwem. Stosunki te
mogą mieć charakter dwustronny (układy zbiorowe pracy-pracodawca i
pracownicy i trójstronny (pracodawca-pracownicy-państwo). Aby
dialog społeczny był w pełni autentyczny i skuteczny, muszą by
spełnione następujące warunki:
– niezależność organizacji pracowników i pracodawców od państwa,
– równowaga między partnerami społecznymi;
- istnienie struktur organizacyjnych partnerów społecznych na poziomie
krajowym;
- reprezentatywność partnerów społecznych
Mierniki poziomu rozwoju gospodarczego
Ruch okrężny w gospodarce
Gospodarka narodowa składa się z dużej liczby podmiotów gospodarczych:
gospodarstw domowych, przedsiębiorstw oraz jednostce aparatu państwowego
zarówno szczebla centralnego, jak i lokalnego. Dzięki ich decyzjom uruchamiane są
różnorodne procesy gospodarcze. Upraszczając nieco sprawę pominiemy udział
aparatu państwowego. Kierunki przepływów strumieni rzeczowych i pieniężnych
między przedsiębiorstwami i gospodarstwami domowymi pokazuje rysunek. Jak
zapewne pamiętasz, gospodarstwa domowe są właścicielami czynników produkcji:
ziemi, kapitału, pracy, przedsiębiorczości, wiedzy. Te czynniki produkcji są potrzebne
przedsiębiorstwom do uruchomienia procesu produkcji.
Wydatki te tworzą dochody przedsiębiorstw, dzięki którym mogą one m.in.
płacić gospodarstwom domowym za usługi czynników produkcji. Z omówionego tu
modelu ruchu okrężnego w gospodarce można wysnuć pewne wnioski. Wyraźnie
widać, że obie grupy podmiotów gospodarczych (przedsiębiorstwa i gospodarstwa
domowe) są ze sobą powiązane i od siebie zależne. Sytuacja ekonomiczna
gospodarstw domowych zależy od sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstw i
odwrotnie, położenie przedsiębiorstw zależy od sytuacji ekonomicznej gospodarstw
domowych.
Produkt krajowy brutto
Produkt krajowy brutto (PKB) jest syntetyczną miarą
wartości produkcji wytworzonej w gospodarce w określonym
czasie, najczęściej w ciągu roku, i obrazuje końcowy rezultat
działalności wszystkich podmiotów gospodarki narodowej.
Wielkość PKB możemy obliczać właśnie jako sumę wartości
produktów i usług w gospodarce, albo jako sumę dochodów
czynników produkcji (czyli płace, renty, zyski) powstających
w procesie wytwarzania produktów i usług (czyli wartości
dodanej).
Wykorzystanie miernika PKB
Jak stwierdziliśmy wcześniej, produkt krajowy brutto
(PKB) jest główną kategorią w systemie rachunków państwa i
obrazuje końcowy rezultat działalności wszystkich podmiotów
gospodarki krajowej. Znaczenie ekonomiczne kategorii PKB
jest trojakie: tempo wzrostu PKB (porównanie wartości PKB
danego roku z rokiem poprzednim) jest miernikiem dynamiki
gospodarczej kraju; bezwzględna wielkość PKB określa
potencjał gospodarczy kraju; w przeliczeniu na jednego
mieszkańca.
Produkt narodowy brutto
Produkt krajowy brutto mierzy wartość produkcji
wytworzonej tylko w kraju. Ale część dochodów obywateli
powstaje za granicą. Dlatego wprowadzono inny miernik produkt narodowy brutto (PNB) , który te fakt uwzględnia.
Produkt narodowy brutto to suma dochodów obywateli danego
kraju, również uzyskanych poza jego granicami. Do produktu
narodowego nie wlicza się dochodów podmiotów
zagranicznych.
Produkt krajowy netto i dochód narodowy
Jeżeli od wartości produktu krajowego brutto (PNB) odejmiemy
środki zużyte w ciągu roku na amortyzację, to uzyskamy miernik o nazwie
produkt krajowy netto (PKN). Amortyzacja odzwierciedla bowiem
równowartość zużycia zasobów kapitałowych w danym okresie. Określa
też, jaka część wytworzonych dóbr nie została zużyta na konsumpcję lub
na nowe inwestycje, lecz na odtworzenie zużytego kapitału. Analogicznie
możemy mówić o produkcie narodowym netto (PNN), czyli o dochodzie
narodowym.
Jak wiesz, funkcjonowanie gospodarki wymaga zaopatrzenia jej w
czynniki produkcji ziemię, pracę, kapitał, przedsiębiorczość, wiedzę. W
zamian za ich dostarczenie społeczeństwo otrzymuje wynagrodzenie: płace
i dochody z indywidualnej działalności gospodarczej, renty, procenty oraz
zyski przedsiębiorców. Suma tych dochodów stanowi dochód narodowy.
Jednocześnie należy pamiętać, że wielkość dochodu narodowego jest
równa wielkości produktu narodowego netto, czyli jest miarą produkcji
uwzględniającą inwestycje netto (ponad wartość amortyzacji).
Podział produktu krajowego
Podział produktu krajowego odbywa się w dwóch fazach.
Podział pierwotny dokonuje się w miejscu wytworzenia
produktu, tj. w przedsiębiorstwie. Polega na podziale nowo
wytworzonej wartości na wynagrodzenia pracowników oraz na
dochód przedsiębiorstwa. Dochód przedsiębiorstwa stanowi
źródło zysków jego właścicieli. W podziale uczestniczą więc
dwie grupy podmiotów gospodarczych: gospodarstwa
domowe (dochody pierwotne ludności) i przedsiębiorstwa
(dochody pierwotne jednostek gospodarczych). W trakcie
podziału pierwotnego ścierają się dwie tendencje: dążenia
pracowników najemnych do wzrostu wynagrodzeń i dążenia
przedsiębiorców do osiągania możliwie największych zysków.
Proces wtórnego podziału PKB
W procesie wtórnego podziału PKB następuje opodatkowanie
podatkiem dochodowym dochodów osób fizycznych i dochodów osób
prawnych oraz obciążenie tych dochodów jeszcze innymi podatkami. dział
wtórny związany jest z koniecznością finansowania zadań państwa i
dokonuje się poprzez jego budżet. Wydatki państwa są przede wszystkim
przeznaczone na pokrycie kosztów utrzymania sfery nieprodukcyjnej.
Dotyczą m.in. wynagrodzeń pracowników administracji państwowej,
pracowników służby zdrowia, nauczycieli, pracowników sfery nauki i
kultury wszystkich tych, którzy są opłacani z budżetu państwa. We
wtórnym podziale uczestniczą także emeryci, renciści, ludzie pobierający
zasiłki i stypendia. Ze społecznego punktu widzenia istotny jest przepływ
środków pieniężnych do osób o niskich dochodach lub w ogóle ich
pozbawionych (np. bezrobotni). Poprzez decyzje ekonomiczne podmiotów
gospodarczych produkt krajowy dzieli się na spożycie, czyli konsumpcję, i
na akumulację. Określa się tu zatem przeznaczenie wypracowanego
produktu krajowego.
Konsumpcja i akumulacja
Na fundusz konsumpcji składa się:
•
•
spożycie indywidualne (z dochodów osobistych ludności);
spożycie zbiorowe w sferze usług socjalnych (np. oświata,
kultura) i w sferze usług ogólnospołecznych (np.
administracja, bezpieczeństwo, obrona).
Na fundusz akumulacji składają się z kolei:
•
•
inwestycje produkcyjne i nieprodukcyjne (przykładem tej
drugiej jest np. metro);
przyrost zapasów i rezerw.
Prezentacje wykonał:
Paweł Lipski kl. IIILM