Warunki rozwoju ekonomii społecznej we Francji

Warunki rozwoju
ekonomii społecznej
we Francji
Audrey Azilazian
Niniejsze opracowanie powstało na zlecenie
Banku DnB NORD Polska SA,w ramach
realizacji projektu “W poszukiwaniu polskiego
modelu ekonomii społecznej.
Warunki rozwoju
ekonomii społecznej
we Francji
Audrey Azilazian
Audrey Azilazian
Spis treści:
Wstęp: Krótki opis ekonomii społecznej w Europie...................................................... 3
1. Ekonomia społeczna we Francji i dotyczące jej pojęcia.......................................11
1.1 Ekonomia społeczna..........................................................................................11
1.2 Ekonomia społeczna i trzeci sektor.................................................................. 14
1.3 Pojęcie przedsiębiorstwa solidarnego.............................................................. 15
2. Statystyki i ramy prawne struktur tworzących ekonomię społeczną
i solidarną we Francji.......................................................................................... 17
2.1 Stowarzyszenia................................................................................................. 17
2.2 Towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych........................................................... 18
2.2.1 Kodeks Ubezpieczeń Wzajemnych............................................................ 18
2.2.2 Statystyki.................................................................................................... 20
2.3 Fundacje ekonomii społecznej.......................................................................... 25
2.3.1 Definicja według ustawy 87-571 dotyczącej mecenatu z 23 lipca 1987..... 25
2.3.2 Organizacje federacyjne − kilka danych..................................................... 25
2.4 Przedsiębiorstwa przeciwdziałające wykluczeniu społecznemu....................... 27
3. Metody finansowania ekonomii społecznej we Francji........................................ 29
3.1 W ramach działalności bieżącej........................................................................ 29
3.2 Dochody pochodzące od instytucji publicznych................................................ 29
3.3 Ze środków prywatnych.................................................................................... 34
3.4 Finansowanie solidarne.................................................................................... 37
3.4.1 Oszczędzanie solidarne............................................................................. 37
3.4.2 Przepisy podatkowe dotyczące finansów solidarnych............................... 39
3.4.3 Znak firmowy Finansol............................................................................... 44
4. Doświadczenia Crédit Coopératif en France –www.credit-cooperatif.coop........ 47
4.1 Bank spółdzielczy, uczestnik ekonomii społecznej i solidarnej......................... 47
4.1.1 Bank spółdzielczy....................................................................................... 47
4.1.2 W służbie ekonomii społecznej i solidarnej................................................ 50
4.2 Podejście oparte na współpracy partnerskiej................................................... 53
4.3 Otwarcie na społeczeństwo, na wszystkie inicjatywy alternatywne i na świat....... 53
Podsumowanie........................................................................................................... 55
Załącznik 1................................................................................................................. 57
Załącznik 2................................................................................................................. 63
Załącznik 3................................................................................................................. 66
2
Warunki rozwoju ekonomii społecznej we Francji
Wstęp: Krótki opis ekonomii społecznej w Europie
Definicja gospodarki społecznej1:
Claude Vienney podał systemową definicję określającą ekonomię społeczną w kategoriach aktorów (względnie zdominowanych, przez co ponoszących konsekwencje
w swoim codziennym życiu i działaniach), działań (działań społecznie koniecznych, ale
w nikłym stopniu, jeśli w ogóle, zapewnianych przez państwo lub przez rynek) oraz
przynajmniej czterech szczegółowych zasad regulujących:
1) relacje pomiędzy spółdzielcami (praktyki demokratyczne);
2) relacje pomiędzy spółdzielcami i przedsiębiorstwem (określenie działalności
przez spółdzielców);
3) relacje pomiędzy przedsiębiorstwem i spółdzielcami (dystrybucja nadwyżek lub
alokacja zysków), oraz
4) przedsiębiorstwo lub podmiot wytwarzający towary/usługi jako taki (trwała własność spółdzielcza) (Lévesque i Ninacs, 1997).
Według podanej definicji, ekonomia społeczna nie powinna być mylona z szarą strefą
ani z gospodarką krajową (Lévesque et al., 1989: str. 9-52).
Pomimo tego, istnieje wiele podejść teoretycznych usiłujących opisać ogromną różnorodność doświadczeń w zakresie ekonomii społecznej. Różnorodność tę zaobserwować
można w szeregu praktyk w różnych krajach, jak też w różnych regionach. Inicjatywy
społeczno-gospodarcze, niezależnie od tego, jak są nazywane („ekonomia społeczna”,
„gospodarka solidarna”, „trzeci sektor” lub „trzeci system”) są integralną częścią nowej
gospodarki politycznej uznającej znaczenie wymiaru społecznego w wymiarze gospodarczym, co sprawia, że inicjatywy społeczeństwa obywatelskiego są widoczne i uprawnione; ostatnio różnorodność ta odzwierciedla formułowane przez obywateli żądania
istnienia bardziej odpowiedzialnej gospodarki. Z tej perspektywy ekonomia społeczna
jest coraz bardziej doceniana nie tylko z powodu swoich określonych celów (zaspokojenie niespełnionych potrzeb), ale również dla swojego potencjału przemiany naszych
społeczeństw i naszych gospodarek, w tym także – od dnia dzisiejszego – możliwości
spełnienia nadziei na inną formę rozwoju, inną globalizację. Mówiąc bardziej konkretnie,
ekonomia społeczna potencjalnie stanowi przestrzeń dla innowacji społecznej mającej
decydujące znaczenie zarówno dla rozwoju społecznego, jak i rozwoju gospodarczego,
szczególnie poprzez rozwój lokalny.
1
Z pracy zatytułowanej „The Social Economy. Diverse approaches and practices in Europe and
Canada” („Ekonomia społeczna. Różnorodne podejścia i praktyki w Europie i w Kanadzie”) Jean-Louis
Laville, BenoîtLévesque and Marguerite Mendell – Cahier de l’ARUC-ES -http://doc.politiquessociales.
net/serv1/C-11-2006.pdf
3
Audrey Azilazian
Aspekty historyczne pozwalające na lepsze zrozumienie ekonomii społecznej
w Europie.2
Współczesne stowarzyszenia mogły się pojawić po zakorzenieniu się w Europie demokracji.
Ruch stowarzyszeniowy początkowo postrzegany był jako powiązany z obywatelskością oraz jako ruch z gruntu społeczno-polityczny (Evers, 1997: str. 51).
W dziewiętnastowiecznej Wielkiej Brytanii pojęcie organizacji charytatywnych powiązane było z debatą nad obywatelskością; dobroczynność była zasadą społeczną, istotną
częścią składową społeczeństwa demokratycznego, która pomagała je regulować poprzez ustanowienie celów moralnych oraz dobrowolnego altruistycznego zaangażowania. Celem rządu w wiktoriańskiej Anglii było „zapewnienie ram zasad i wytycznych, aby
społeczeństwo mogło, w dużym zakresie, samo sobą zarządzać”. W efekcie stowarzyszenia i ich działalność charytatywna nie były finansowane przez rząd lecz zarządzane
były z dużą dozą autonomii; jednocześnie stowarzyszenia wytworzyły relacje współpracy z władzami odpowiedzialnymi za ustawodawstwo dotyczące ubóstwa. Dodatkowo duża część zasiłków z opieki społecznej była finansowana i zarządzana lokalnie,
z ograniczonym wsparciem ze strony rządu centralnego, powodując powstanie mnóstwa „instytucji działających jako pośrednicy” między państwem i obywatelami, będących jednocześnie „integralną częścią państwa” (Lewis, 1997: str. 169).
We Francji jednakże, chociaż część społeczności stowarzyszeń powstała z filantropijnego pragnienia harmonii społecznej, rzeczywistość kształtowana była również przez
republikański egalitaryzm. W połowie dziewiętnastego wieku pojawiło się pojęcie solidarności jako łączącego ogniwa społeczno-demokratyczne. Leroux opisał pojęcie solidarności stwierdzając, że „Natura nie stworzyła pojedynczego bytu dla niego samego…
Stworzyła wszystkie byty dla siebie nawzajem i dała im stosunek wzajemnej solidarności” (Leroux, 1851: str. 170). Dla uniknięcia zarówno konkurencyjnego indywidualizmu
jak i autorytarnego etatyzmu, Leroux stawiał na sieci solidarności obejmujące warsztaty,
jak też na stowarzyszenia i na prasę w celu podtrzymania ducha publicznego niezbędnego dla demokracji. W podobnym stylu podczas rzeczywiście dużego nasilenia ruchu
stowarzyszeniowego w latach 1830 i 1840 kwitły projekty mające na celu ustanowienie
gospodarki „braterskiej” lub „opartej na solidarności”.
Podane dwa przypadki przywołują dwa główne źródła europejskiego obywatelskiego
ruchu stowarzyszeniowego, oba też odnoszą się do szerokiego i wieloznacznego poję2
Z pracy zatytułowanej „The Social Economy. Diverse approaches and practices in Europe and
Canada” („Ekonomia społeczna. Różnorodne podejścia i praktyki w Europie i w Kanadzie”) Jean-Louis
Laville, Benoît Lévesque and Marguerite Mendell – Cahier de l’ARUC-ES -http://doc.politiquessociales.
net/serv1/C-11-2006.pdf
4
Warunki rozwoju ekonomii społecznej we Francji
cia solidarności (Laville, 2005). Wspólne działania inicjowane w imię solidarności były
nierozerwalnie społeczne, gospodarcze i polityczne. Ich skutki były rozpowszechnione
w całym dziewiętnastym stuleciu. W szczególności dały one podstawy dla form działań
publicznych stanowiących fundament pod budowę państwa socjalnego. Jednocześnie
ustanowione zostały konstrukcje prawne. Tego rodzaju instytucjonalizacja prowadziła
jednak do poszerzającego się rozstępu pomiędzy wymiarami, które wcześniej były powiązane. Więzy ze związkami zawodowymi rozluźniły się z powodu napięć ideologicznych wewnątrz ruchu robotniczego.
Podmioty ekonomii społecznej
Pod koniec dziewiętnastego wieku i przez cały wiek dwudziesty podziały i fragmentaryzacja podmiotów ekonomii społecznej zaostrzone zostały poprzez rozczłonkowanie
prawne oraz integrację z dominującym systemem gospodarczym. Wyraźnie wyróżniają
się trzy podgrupy: spółdzielnie, towarzystwa wzajemnej pomocy oraz stowarzyszenia.
 Spółdzielnie zintegrowały się z gospodarką rynkową, zajmując sektory,
w których działalność kapitalistyczna pozostawała słaba. Pozwoliły one różnym grupom zmobilizować zasoby konieczne dla ich działalności – w obszarach, których unikali inni inwestorzy. Podczas gdy niektóre typy spółdzielni, takie
jak spółdzielnie rolnicze, pojawiły się niemal wszędzie, inne rodzaje spółdzielni
były charakterystyczne dla poszczególnych krajów, np. spółdzielnie spożywców
w Anglii oraz spółdzielnie mieszkaniowe w Niemczech, Wielkiej Brytanii i Szwecji.
W krajach, w których tempo industrializacji było powolniejsze, takich jak Francja i
Włochy, rozwinęły się robotnicze spółdzielnie produkcyjne, promowane we Włoszech przez dystrykty przemysłowe Trzecich Włoch. Chociaż spółdzielnie mogły
korzystać z pewnych ustaleń wynegocjowanych z państwem, w większości podlegały konkurencji. Ogólnie rzecz biorąc, logiczną konsekwencją była koncentracja środków produkcji, co skłoniło je do specjalizacji na głównej działalności
powiązanej z tym, kim byli ich członkowie. Troska o długofalowe przetrwanie
takich przedsiębiorstw spowodowała ograniczanie szerokich celów politycznych,
a transformacja była kontynuowana – do tego stopnia, że stowarzyszenia stopniowo stawały się „prawdziwymi grupami finansowymi przypominającymi instytucje spółdzielcze typowe dla rozwiniętych gospodarek kapitalistycznych” (Vienney, 1982, str.108).
 Powstanie państwa opiekuńczego głęboko zmieniło rolę odgrywaną w Europie
przez towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych. Na początku dziewiętnastego wieku podejmowano liczne inicjatywy, by odpowiedzieć solidarnością na problemy
niezdolności do pracy, choroby i starości – jednocząc przedstawicieli danego
zawodu, przemysłu lub obszaru geograficznego. Postrzegane przez socjalistów
5
Audrey Azilazian
jako instrumenty wyzwolenia pracowników, przez liberałów i konserwatystów jako
bariery przeciwko niepokojom społecznym, takie towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych były tolerowane i kontrolowane przez rząd, jak miało to miejsce w Belgii
i we Francji, od połowy stulecia. Ponadto wysokość i warunki dotyczące składek
i zasiłków zostały ujednolicone dla całego kraju. W rzeczy samej, ryzykiem nieodłącznie związanym z takimi zasiłkami można było lepiej zarządzać dzięki udziałowi
dużej liczby członków w całym kraju oraz dzięki wsparciu ze strony technik statystycznych. Bezpieczeństwo systemu zapewnione zostało poprzez wprowadzenie
przymusowych systemów ubezpieczeniowych (chorobowych, emerytalnych). Po
drugiej wojnie światowej charakter prowadzonej działalności gospodarczej
spowodował uzależnienie od systemów ubezpieczeń społecznych, a towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych stały się organizacjami zabezpieczenia
społecznego komplementarnymi dla systemów obowiązkowych. Zaczęły
one podlegać normom narzuconym przez państwo uzupełniając transfery społeczne, nawet jeśli oznaczało to zmianę zasady dobrowolności członkostwa – po
to by móc zapewnić możliwości wsparcia warunkowego i uzupełniającego. W
Danii, Hiszpanii, Francji i Włoszech towarzystwa ubezpieczeń społecznych zjednoczyły swoją działalność w zakresie ubezpieczeń zdrowotnych z jednostkami
świadczącymi opiekę zdrowotną oraz z instytucjami opieki społecznej. Ostrzejsza konkurencja na rynkach ubezpieczeniowych poddała je jednak ostrej próbie,
podobnej do tej, jakiej poddane zostały towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych
ubezpieczające ryzyko związane z nieruchomościami.
 Stowarzyszenia były i są blisko powiązane z różnymi państwami opiekuńczymi,
odpowiadając trzem modelom państwa opiekuńczego zidentyfikowanym przez
Espinga-Andersena (1990). W pierwszym modelu, odpowiadającym uniwersalistycznym i socjaldemokratycznym systemom państw skandynawskich takich jak
Szwecja i Dania, polegającym w znacznym stopniu na państwie jako organizatorze społeczeństwa, świadczenia socjalne są uważane za “kolektywizację potrzeb” (Leira, 1992), przy czym priorytetowo traktowane są: integracja społeczna
i równość płci. W takim kontekście rolą stowarzyszeń jest wywieranie presji społecznej poprzez wyrażanie żądań; stowarzyszenia mobilizują sieci nacisku dla
zapewnienia świadczeń przez służby publiczne. W drugiej konfiguracji, odpowiadającej systemom liberalnym i dualnym, usługi są w dużym stopniu nieobecne.
W systemie liberalnego państwa opiekuńczego charakterystycznym dla Wielkiej
Brytanii interwencja rządu koncentruje się na znajdujących się w najgorszym
położeniu częściach społeczeństwa. Zachowano neutralność w zakresie świadczenia usług. Następstwem tego jest brak opieki nad dziećmi, co zmusza wiele
kobiet do pracy tylko na część etatu (Lewis, 1992). Niedostatek regulowanych
6
Warunki rozwoju ekonomii społecznej we Francji
przez rząd usług pozarynkowych jest również charakterystyczny dla systemów dualnych specyficznych dla Europy południowej i widocznych na
przykładach Hiszpanii, Włoch i Portugalii. Koncentrując się na transferach
pieniężnych tego rodzaju systemy wystrzegają się usług i zapewniają ochronę osobom dobrze zintegrowanym z rynkiem pracy, kosztem osób uwikłanych
w niepewne stosunki pracy lub znajdujących się w szarej strefie; tutaj “dostęp do
praw nie jest ani uniwersalny ani egalitarny lecz działa na bazie osobistej wiedzy, przywilejów i znajomości” (Ferrara, 1996). W obu tych konfiguracjach rola
stowarzyszeń jako wytwórców towarów lub usług jest bardzo ograniczona, ale
z przeciwstawnych powodów: w modelu uniwersalistycznym – tworzenie wielu
nowych usług, z przeniesieniem zadań wykonywanych przez sektor prywatny na
rząd, a w modelach liberalnych i dualnych – słaba eksternalizacja usług, gdzie
zadania pozostają w dużej części wykonywane przez kobiety i są skoncentrowane w sektorze prywatnym. Jeśli chodzi o trzecią konfigurację, to odpowiada
ona systemowi korporacyjnemu. W przeciwieństwie do poprzednich dwóch systemów, ta konfiguracja przypisuje ważną rolę stowarzyszeniom jako dostawcom
usług. Stosunki między stowarzyszeniami a rządem podlegają regulacji hierarchicznej, gdzie usługi świadczone przez stowarzyszenia uważane są za integralną część polityki społecznej finansowaną z podatków i składek na ubezpieczenia społeczne. Państwo ustanawia zasady świadczenia usług oraz zasady
funkcjonowania płatnych zawodów związanych z ich świadczeniem. Jeśli zasady są przestrzegane, finansowanie zapewnione zostaje w drodze redystrybucji.
W Niemczech, Austrii, Francji i Belgii, stowarzyszenia były pionierami usług
społecznych, identyfikując pojawiające się potrzeby społeczne, które później pozostawiono w sektorze stowarzyszeń, choć pod kontrolą państwa.
Regulacja państwowa zbliżyła stowarzyszenia do rządu i skłoniła je do tworzenia
dużych federacji krajowych (stowarzyszonych z partiami politycznymi, kościołami, Czerwonym Krzyżem oraz organizacjami niezaangażowanymi w Niemczech,
świeckimi i katolickimi we Francji, socjalistycznymi i chrześcijańskimi w Belgii).
W Europie zakorzenił się w efekcie cały szereg podmiotów ekonomii społecznej, przedkładających akumulację aktywów społecznych ponad wynagrodzenie kapitałowe.
Ponad 30% ludności to członkowie przynajmniej jednego z takich stowarzyszeń: banki
spółdzielcze, z 36 milionami członków i 91 milionami klientów, stanowią 17% rynku bankowego, a spółdzielcze towarzystwa ubezpieczeniowe i towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych stanowią prawie 30% rynku ubezpieczeniowego. Na koniec należy dodać, że
tego typu organizacje zapewniają miejsca pracy stanowiące odpowiednik 8,5 mln pełnych
etatów, zatrudniając 7,7% pracowników najemnych sfery cywilnej 7.7% (CIRIEC, 1999).
7
Audrey Azilazian
Spółdzielnie społeczne we Włoszech, w Portugalii, Hiszpanii i Wielkiej Brytanii
W większości przypadków ustawodawstwo pozwoliło na rozwój tego rodzaju inicjatyw.
We Włoszech spółdzielnie społeczne pojawiły się w wielu regionach w latach 1970
dzięki swojej zdolności do realizowania przedtem nierealizowanych funkcji, takich jak
zapewnianie przeciwdziałania wykluczeniu z rynku pracy oraz tworzenie szeregu usług
dla osób fizycznych. Rozwijały się one szybko, co umożliwiło ustawodawstwo z 1991
r. (rozszerzone przez ustawę o przedsiębiorstwach społecznych z 2005 roku). Do roku
2004 usługi dla setek tysięcy ludzi świadczyło 7 100 spółdzielni obejmujących 267 000
osób, w tym zatrudniających około 223 000 pracowników oraz 31 000 wolontariuszy
(Borzaga, Zandonai, 2004). Dlatego też, nawet jeśli ekonomia społeczna we Włoszech
pozostaje mniej istotna niż w innych krajach z powodu dominującej roli państwa w branżach takich jak edukacja i opieka zdrowotna (Gui, 1992), mająca ostatnio miejsce dynamiczna działalność spółdzielni opartych na „solidarności społecznej” jest znacząca.
Dowodzi to, że zaufanie do spółdzielni oparte na wymogu nieredystrybucji (Hansmann,
1980; Ortmann i Schlesinger, 1997: str. 97-119) może zostać zastąpione przez inne
cechy charakterystyczne dla spółdzielni, takie jak udział wspólników lub zachowanie
przedsiębiorców i pracowników (Young, 1983; Borzaga i Mittone, 1997).
W Portugalii ustawa o spółdzielniach solidarności społecznej uchwalona w 1998 r. obejmuje łącznie spółdzielców „najemnych”, usługobiorców oraz spółdzielców „wolontariuszy”, nienajemnych dostawców towarów i usług. W tym samym czasie spółdzielnie
społeczne pojawiły się w Hiszpanii. Ustawa z 1999 roku wymienia spółdzielnie usług
społecznych działające w takich sektorach jak edukacja, opieka zdrowotna oraz przeciwdziałanie wykluczeniu na rynku pracy, jak też realizujące inne potrzeby społeczne
niezaspokajane przez rynek. Na poziomie regionalnym istnieją mieszane spółdzielnie działające na rzecz integracji społecznej w Katalonii oraz spółdzielnie działające
na rzecz integracji społecznej w kraju Basków i w regionie Walencji, gdzie niektóre
spółdzielnie pracownicze składające się z pracowników opieki domowej rozwinęły się
w organizacje mieszane producentów i konsumentów.
(Sajardo-Moreno, 1996). W mniejszym zakresie sektor wolontariatu w Wielkiej Brytanii
został zastąpiony w niektórych obszarach przez spółdzielnie społeczne świadczące takie usługi jak pośrednictwo pracy, opieka nad dziećmi i opieka domowa.
Inicjatywy samopomocowe w Niemczech i w Austrii
W Niemczech i w Austrii tego typu inicjatywy nazwano „samopomocą” usiłując odzwierciedlić tym samym wolę wzmocnienia pozycji związanych z nimi osób. Inicjatywy można
podzielić na trzy pod-rodzaje: grupy pół-nieformalne, grupy samopomocowe (tj. grupy osób dotkniętych takimi samymi problemami) oraz grupy broniące spraw pewnych
8
Warunki rozwoju ekonomii społecznej we Francji
osób spoza grupy. Tworzone są one na bazie wolontariatu, a praca najemna jest tylko
uzupełnieniem. W Niemczech było do tej pory około 70 000 takich inicjatyw dotyczących w przybliżeniu 2,65 mln osób, z czego połowa mogłaby zostać opisana jako część
trzeciego systemu (Evers, Bode et al., 1999). Zaczęły one rozkwitać w latach 1980,
szczególnie w obszarze ochrony zdrowia oraz działań społecznych, przy czym w samej
ochronie zdrowia było od pięciu do dziesięciu tysięcy takich grup. Są one zakorzenione
w krytyce biurokratyzacji usług w sektorze społecznym oraz w dużych organizacjach
charytatywnych, w tym również w starszych stowarzyszeniach, z którymi współistnieją. Przykładowo w Wiedniu objęto opieką 65 000 dzieci, z czego połową zajmował się
sektor publiczny, a drugą połową stowarzyszenia będące bądź to stowarzyszeniami
tradycyjnymi, bądź też produktami inicjatyw obywatelskich (Leichsenring, 1997).
Podczas gdy waga ekonomiczna ekonomii społecznej uległa umocnieniu w dwudziestym wieku, nie można tego samego powiedzieć o jej wpływie politycznym. Selekcja
spółdzielców na podstawie ich wkładu w działalność znacznie ograniczył poczucie
przynależności, w którym zakorzeniona była dynamika pionierskiego ruchu stowarzyszeniowego. Specjalizacja, analiza wydajności produktywności spółdzielni i towarzystw
ubezpieczeń wzajemnych w porównaniu z innymi przedsiębiorstwami oraz integracja
stowarzyszeń z krajowymi strategiami społecznymi spowodowały, że podmioty ekonomii społecznej koncentrują się bardziej na zagadnieniach technicznych. Pomimo wyrażania czasami zdecydowanych poglądów – przykładowo, na temat przyszłości systemów opieki zdrowotnej – różne tego rodzaju podmioty mają tylko drobny wpływ na
debatę publiczną i w wielu przypadkach porzuciły swoje ambicje społeczne na rzecz
zarządzania wydajnością albo stosowania się do standardów publicznych.
Utrata wielowymiarowości znalazła odzwierciedlenie przede wszystkim w porzuceniu
aspektów politycznych, ale również w separacji między różnymi jednostkami. Chociaż
spółdzielnie i towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych wywodzą się z tych samych korzeni co stowarzyszenia, to wspólne pochodzenie zostało zapomniane w krajach takich jak
Wielka Brytania. Wyjaśnia to odwoływanie się nie do ekonomii społecznej, ale do „trzeciego sektora” tworzonego wyłącznie przez organizacje typu non-profit, z wyłączeniem
zarówno towarzystw ubezpieczeń wzajemnych jak i spółdzielni, zgodnie z podejściem
dominującym w krajach anglosaskich. Stąd też odnoszenie się do ekonomii społecznej
nie jest ogólnie przyjęte w Europie i emanuje głównie z krajów francuskojęzycznych.
To głównie w tych krajach różne organizacje identyfikujące się z ekonomią społeczną
zaczęły w latach 1980. podejmować próby zbliżenia w celu potwierdzenia swojej tożsamości. Kiedy jednak takie przegrupowanie miało miejsce „na górze”, narastająca fala
obywatelskiego poczucia ruchu stowarzyszeniowego i spółdzielczego ponawiała swoje
zaangażowanie w gospodarkę opartą na solidarności.
9
Audrey Azilazian
Nowa dynamika ekonomii społecznej wynika przede wszystkim z tercjaryzacji gospodarki: usługi stanowią ponad 70% ogólnego zatrudnienia, więc usługi relacyjne stają się
coraz ważniejsze, co jest charakterystyczne dla Starego Kontynentu; podobną tendencję obserwuje się w nowych państwach członkowskich Unii Europejskiej.
Podnoszoną obecnie kwestią jest wzajemne powiązanie między pracą na zasadzie wolontariatu a udziałem politycznym i społecznym. Od lat 1960 pojawiają się
nowe inicjatywy na marginesie tradycyjnych ruchów społecznych, łączące współpracę
społeczną, wzajemną pomoc i protest. Rolą stowarzyszeń z tej perspektywy nie jest po
prostu zapewnienie usług i miejsc pracy; rola ta obejmuje poszukiwanie form zaangażowania innych niż udział zawodowy lub polityczny i powiązana jest z zagadnieniem
spójności społecznej oraz uczestnictwa obywatelskiego.
Uznawanie przez rząd
W tym nowym kontekście, zarówno z punktu widzenia gospodarczego jak i społecznego, trwająca dynamika wymaga rewizji statusu stowarzyszeń i spółdzielni, jak również
wynalezienia nowych typów organizacji docierających do wielu interesariuszy (Lipietz,
2000).
Takie właśnie podejście zainicjowały przepisy prawne regulujące funkcjonowanie
spółdzielni społecznych we Włoszech w 1991 roku, rozszerzone ustawą z 2005 roku
o przedsiębiorstwach społecznych; „spółki społeczne z ograniczoną odpowiedzialnością” w Portugalii w 1999 roku; rola usług społecznych przyznana spółdzielniom w Hiszpanii w ustawodawstwie z 1999 roku dotyczącym spółdzielni, po czym w tym samym
roku hiszpańskie regiony przyjęły precyzyjne ramy prawne; wprowadzenie spółek zorientowanych na cele społeczne w Belgii w 1995 roku; spółdzielnie pożytku społecznego
we Francji w 2003 roku; oraz nowe ustawodawstwo dotyczące spółek pożytku społecznego w Wielkiej Brytanii. Dodatkowo w roku 2002 rząd brytyjski uruchomił Koalicję na
rzecz Przedsiębiorstwa Społecznego oraz stworzył Jednostkę Przedsiębiorstwa Społecznego, koncentrujące się na przedsiębiorstwach mających cele społeczne i nakładając ograniczenia w zakresie wypłaty dywidend dla udziałowców (Defourny, 2004).
Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EESC) zlecił sporządzenie sprawozdania
o Ekonomii Społecznej w Unii Europejskiej, które można znaleźć pod podanym poniżej
adresem:
http://www.eesc.europa.eu/groups/3/categories/soceco/A_DI_CES97-2007_DI_en-rev.doc
Sprawozdanie podaje więcej szczegółów na temat ekonomii społecznej w Europie.
Niniejszy krótki zarys stanu ekonomii społecznej w Europie umożliwia ukazanie jej
miejsca w rzeczywistości francuskiej.
10
Warunki rozwoju ekonomii społecznej we Francji
1. Ekonomia społeczna we Francji i dotyczące jej pojęcia
1.1 Ekonomia społeczna
Ekonomia społeczna, bardziej znana przez naszych współobywateli pod nazwą rodzin,
które ją tworzą, jest terminem ogólnym, określającym grupy osób (nie kapitałów) odgrywające rolę ekonomiczną: wszelkiego rodzaju spółdzielnie (pracownicy, użytkownicy,
przedsiębiorstwa), towarzystwa wzajemnej pomocy (ubezpieczeniowe lub opieki zdrowotnej i pomocy społecznej), większość stowarzyszeń zarządczych i fundacje.3
Jest to więc związek trzech rodzin: towarzystw wzajemnej pomocy, spółdzielni oraz stowarzyszeń zarządczych (i fundacji, które dołączyły później), występujący pod nazwą „ekonomii społecznej”, uznanej prawnie na mocy dekretu z 15 grudnia 1981 r., ustanawiającego Międzyministerialną Delegację ds. Ekonomii Społecznej (DIES).
Ekonomia społeczna skupia wszystkie przedsiębiorstwa mające wspólne cechy, odróżniające je jednocześnie od przedsiębiorstw indywidualnych, przedsiębiorstw publicznych
i spółek kapitałowych: wywodzą się one z podmiotów fizycznych lub prawnych i mają
za zadanie zaspokajanie wspólnych potrzeb i oczekiwań tych podmiotów. W związku z
tym różnią się one od przedsiębiorstw indywidualnych charakterem kolektywnym, od
przedsiębiorstw publicznych – charakterem prywatnym, a od przedsiębiorstw kapitalistycznych tym, że skupiają osoby przed zgromadzeniem kapitałów i że kapitały te mają
dla nich drugorzędne znaczenie.4
Podmioty ekonomii społecznej łatwo więc rozpoznać po ich statusie prawnym.
Do końca XIX w. ekonomia społeczna oznaczała koncepcję ekonomiczną integrującą
czynniki: wolontarystyczny, kolektywny i solidarny działalności gospodarczej. Zdaniem
Charlesa Gide’a, ekonomia społeczna „wierzy w konieczność i skuteczność organizacji
chcianej, przemyślanej, racjonalnej”.
Na początku XX w. pojęcie ekonomii społecznej popada w zapomnienie. Powraca dopiero na posiedzeniu Krajowego Komitetu łączącego działania towarzystw wzajemnej
pomocy, spółdzielni i stowarzyszeń (CNLAMCA), które odbyło się w dniach 20-21 stycznia 1977 r. Zapytany o nazwę ruchu, Henri Desroche, historyk i socjolog, który przyczynił się w dużym zakresie do rozwoju ruchu spółdzielczego, zaproponował termin „przedsiębiorstwo” zamiast „instytucja”, w celu wprowadzenia idei projektu, oraz „ekonomia
społeczna” zamiast „o celach niezarobkowych”, w celu położenia akcentu na proces
demokratyczny”.
Dekret z roku 1981 wprowadza ekonomię społeczną do prawa francuskiego. Natomiast
ustawa z 12 lipca 1985 r. normuje utworzenie związku ekonomii społecznej, umożli3
http://www.ceges.org/eco_cadre.php
4
Alternatives Economiques, L’Economie Sociale de A à Z , Hors Série Pratique nr 22, styczeń 2006,
s.79-82
11
Audrey Azilazian
wiającego zgrupowanie różnych struktur spółdzielczych, wzajemnej pomocy i stowarzyszeniowych. Jest to jedyna forma przedsiębiorstwa, która zaczyna używać terminu
ekonomii społecznej.
W ciągu ostatnich lat nastąpił rozwój struktur przedsiębiorstw ekonomii społecznej:
utworzenie Ośrodka młodej kadry kierowniczej i podmiotów ekonomii społecznej, przekształcenie CNLAMCA w CEGES (Rada Przedsiębiorstw, Pracodawców i Grup Ekonomii Społecznej), skupiającego także przedstawicieli fundacji i związków zawodowych
ekonomii społecznej.
W regionach Regionalne Izby Ekonomii Społecznej (CRES) zrzeszają duże federacje
ekonomii społecznej. Niektóre z nich wraz z pojawieniem się pojęcia ekonomii społecznej, pragnąc zaznaczyć pokrewieństwo i związek między dwoma pojęciami, przyjęły
nazwę CRESS – Regionalnych Izb Ekonomii Społecznej i Solidarnej. Ich misją jest
reprezentowanie ekonomii społecznej (i solidarnej) na terenie regionu w kontaktach
z władzami publicznymi, publiczne propagowanie pojęcia ekonomii społecznej i solidarnej (media, edukacja narodowa etc.) oraz zapewnienie jej rozwoju.
Instytut Ekonomii Społecznej dysponuje Przeglądem badań na temat spółdzielni, towarzystw pomocy wzajemnej i stowarzyszeń (Recma) oraz kolekcją dzieł specjalistycznych.
Oto zasady, na których opiera się ekonomia społeczna:
- wolność przystąpienia,
- brak indywidualnego zysku (nadwyżki nie są rozdzielane proporcjonalnie do
wniesionego kapitału),
- niezależność od władz publicznych,
- zarządzanie demokratyczne zgodnie z zasadą: jedna osoba − jeden głos.
Prawie wszystkie gospodarstwa domowe żyjące we Francji mają kontakt z ekonomią
społeczną. 5
Towarzystwa pomocy wzajemnej: zdrowotne i pomocy społecznej świadczą usługi na
rzecz 30 milionów osób, towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych ubezpieczają co drugi
samochód i 2/3 mieszkań. Któż nie zna spółdzielni: rolnych, ogrodniczych, mleczarskich, rybackich, transportowych, dystrybucyjnych (Centra Leclerc, System U, Krys, Intersport itp.) albo banków spółdzielczych: Banques Populaires, Crédit Agricole, Crédit
Coopératif, Crédit Mutuel, Caisses d’Epargne? Jeśli chodzi o stowarzyszenia, są one
obecne wszędzie – w świecie sportu, kultury, edukacji, w życiu rodzinnym, służbie zdrowia, opiece społecznej, ochronie środowiska.
Ekonomia społeczna to ponad 1.000 miliardów środków pieniężnych, ponad 1.700.000
stanowisk pracy, jedno z najbogatszych źródeł nowych miejsc pracy w 760.000 przedsiębiorstw.
5
12
http://www.ceges.org/eco_cadre.php
Warunki rozwoju ekonomii społecznej we Francji
Znaczące innowacje w dzisiejszym życiu codziennym Francuzów mają swe źródło w
ekonomii społecznej: 6
- towarzystwa wzajemnych ubezpieczeń zdrowotnych i opieki społecznej: tworzenie zakładów ubezpieczeń społecznych poprzez spółki ratownictwa wzajemnego, pokrywanie tradycyjnych kosztów leczenia, odszkodowania wypadkowe,
lekarstwa generyczne;
- stowarzyszenia: pomoc w domu chorego, alternatywa dla umieszczenia go w
szpitalu, opieka nad niepełnosprawnymi, wioski wakacyjne;
- towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych: polubowne stwierdzenie szkody, licencjonowane zakłady naprawy pojazdów, trzeci płatnik w ubezpieczeniach samochodowych, informatyzacja stosunków pomiędzy ubezpieczycielami – rzeczoznawcami – technikami naprawy samochodów;
- spółdzielnie: kontrola jakości produktów, ożywienie życia społecznego w środowiskach wiejskich, pożyczki bankowe o zmiennej stopie procentowej.
Zawsze nowoczesne i niezbędne bardziej niż kiedykolwiek, przedsiębiorstwo ekonomii
społecznej:7
- jest uprzywilejowanym narzędziem ekonomicznym służącym do zapewniania
różnorodności przedsięwzięć i swobody ich podejmowania;
- jest jednym z najbardziej trafnych sposobów umożliwienia podjęcia działalności
gospodarczej grupom osób niedysponującym dużymi środkami finansowymi;
- umożliwia trwały rozwój w dzielnicach, regionach lub krajach borykających się z
trudnościami gospodarczymi i/lub społecznymi, a nawet politycznymi;
- zapewnia skuteczną ochronę przed działaniami spekulacyjnymi;
- jest źródłem kontaktów partnerskich i rozwoju demokracji ekonomicznej, wspierania sprawiedliwych i solidarnych inicjatyw;
- jest zwolennikiem modyfikowania norm oceny ogólnie przyjętych przy wprowadzaniu dodatkowej wartości społecznej i „środowiskowej”.
W ciągu ostatnich 20 lat pojawiło się nowe pojęcie: ekonomia społeczna i solidarna,
zwana często w skrócie ESS. Dzisiaj używane jest także pojęcie trzeciego sektora. Jako
że są to pojęcia używane we Francji, istnieje potrzeba ich wyjaśnienia. Różnorodność
pojęć wskazuje, że sektor ekonomii społecznej rozwinął się i że skala możliwości, które
dawał, stała się zbyt wąska w stosunku do nowych inicjatyw opartych na tych samych
zasadach, obejmujących coraz szerszy zakres produktów.
6
7
http://www.ceges.org/eco_cadre.php
http://www.ceges.org/eco_cadre.php
13
Audrey Azilazian
1.2 Ekonomia społeczna i trzeci sektor8
Pojęcie ekonomii solidarnej pojawia się w latach 80-tych dotkniętych kryzysem gospodarczym i bezrobociem, gdy kapitalizm nie jest już w stanie zapewnić pełnego zatrudnienia, będącego motorem procesu integracji społecznej w poprzednich dziesięcioleciach.
Pod tym pojęciem można też rozumieć reintegrację wykluczonych poprzez działalność
gospodarczą, oszczędzanie solidarne, sprawiedliwy handel (energie odnawialne, produkcja i komercjalizacja bioproduktów itp.).
Pojęcie to określa zróżnicowaną całość działań gospodarczych, mających na celu
umocnienie więzi społecznych oraz zapewnienie większej sprawiedliwości uczestnikom
wymiany.
Do określania tych działań używane jest również czasami pojęcie trzeciego sektora,
rozumianego jako sektor pośredni pomiędzy prywatną gospodarką produkcyjną a publiczną gospodarką redystrybucyjną.
Wszystkie te działania wykonywane są często przez struktury mające formę prawną
związaną z ekonomią społeczną. Stąd częsta tendencja do mówienia o ekonomii społecznej i solidarnej razem.
Według socjologów Jean-Louisa Laville’a i Bernarda Eme’a, którzy przyczynili się w dużym zakresie do stworzenia pojęcia ekonomii solidarnej, ekonomia owa jest kombinacją
trzech ekonomii: kupieckiej, niekupieckiej i niemonetarnej – począwszy od dynamiki
projektów, które odwołują się do wzajemności, sprawiedliwości i równości. Tutaj przybliża się ona do ekonomii społecznej. Ale ekonomia solidarna określana jest bardziej pod
kątem swych założeń (przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu, więź społeczna,
inny sposób produkcji) niż statutu (gwarantującego na przykład zarządzanie demokratyczne), jak ma to miejsce w przypadku ekonomii społecznej.
W roku 1997 utworzona została Inter-sieć ekonomii solidarnej, następnie w roku 2002
Ruch na rzecz Ekonomii Solidarnej (MES), który skupia głównie: Agencję Rozwoju
Gospodarki Lokalnej (ADEL), Agencję Rozwoju Usług Bezpośrednich (ADSP), Kluby
Inwestorów na rzecz Zarządzania Alternatywnego i Lokalnego Oszczędnościami Solidarnymi (Cigales), Krajowy Komitet Łączności pomiędzy Zarządami Dzielnicowymi,
Rzemieślników Świata itp. Istnieje ponadto Sieć Terytoriów Ekonomii Solidarnej (RTES)
skupiająca wspierające ją jednostki samorządu terytorialnego.
8
Alternatives Economiques, L’Economie Sociale de A à Z , Hors Série Pratique nr 22, styczeń 2006,
s.82-83
14
Warunki rozwoju ekonomii społecznej we Francji
1.3 Pojęcie przedsiębiorstwa solidarnego
Zanim szczegółowo opiszemy ułatwienia dotyczące restrukturyzacji oszczędności
pracowniczych we Francji, podajemy definicję przedsiębiorstwa solidarnego, zawartą
w różnych ustawach przyjętych w ostatnich latach.
Ustawa o oszczędnościach pracowniczych – Ustawa Fabius z 19 lutego 2001 r.9 i ustawa
Fillon 2003 o funduszach emerytalnych umożliwiły uruchomienie Partnerskich Planów Dobrowolnego Oszczędzania Pracowników (PPESV) i Partnerskich Planów Dobrowolnego
Oszczędzania Pracowników na Emerytury (PPESVR). Ustawy te przewidują ponadto, iż
„część zgromadzonych środków może zostać przeznaczona na nabycie udziałów w funduszach zainwestowanych zgodnie z limitami określonymi w artykule L. 214-39 kodeksu
monetarnego i finansowego w przedsiębiorstwa solidarne opisane w artykule L. 443-3-1
niniejszego kodeksu”.
Postanowienie to nosi tytuł: „ Zachęcanie do ekonomii solidarnej i zróżnicowanie lokat”.
Ustawy te wprowadzają fundusze solidarne – chodzi tutaj o fundusze zróżnicowane,
posiadające od 5 do 10% papierów wartościowych wyemitowanych przez przedsiębiorstwa solidarne, spółki venture capital lub Fundusze Inwestycyjne Podwyższonego Ryzyka (FCPR), posiadające co najmniej 40% papierów wartościowych wyemitowanych
przez przedsiębiorstwa solidarne. Solidarny Fundusz Inwestycyjny Przedsiębiorstwa
(FCPE) musi być koniecznie uwzględniony w planie PPESV (Partnerski Plan Dobrowolnego Oszczędzania Pracowników).
Poniższy tekst określa precyzyjnie warunki uzyskania przez przedsiębiorstwo statusu
przedsiębiorstwa solidarnego.
Uznanymi za solidarne są te przedsiębiorstwa, których papiery kapitałowe, jeśli takowe
istnieją, nie są dopuszczane do obrotu na rynku normowanym i które:
- zatrudniają pracowników, spośród których co najmniej jedna trzecia została przyjęta do pracy w ramach umów o pracę wymienionych w artykule L. 322-4-20 lub
należy do grupy osób wymienionych w pierwszym akapicie artykułu L. 322-4-2
lub może być zaklasyfikowana, zgodnie z artykułem L. 323-11, do kategorii
osób mocno upośledzonych lub pochodzących z warsztatu pracy chronionej lub
z ośrodka pomocy poprzez pracę; w przypadku przedsiębiorstwa indywidualnego wymienione warunki odnoszą się do osoby przedsiębiorcy indywidualnego;
- lub jeśli mają one formę stowarzyszeń, spółdzielni, towarzystw wzajemnej pomocy, instytucji socjalnych lub spółek, których zarządzający wybierani są bezpośrednio lub pośrednio przez pracowników, członków lub wspólników, pod wa9 Konsultacje niniejszego przepisu są możliwe na stronie: http://www.legifrance.gouv.fr/affichTexte.do;jsessionid=6B8343F6DD578CC321396DD353BCB420.tpdjo16v_1?cidTexte=JORFTEXT000000770048&dateTexte=&oldAction=rechJO
15
Audrey Azilazian
runkiem że całość kwot uzyskanych od przedsiębiorstwa przez jednego z nich,
z wyjątkiem zwrotu właściwie udokumentowanych kosztów, nie przekracza z tytułu zatrudnienia na pełnym etacie 48-krotnego wynagrodzenia miesięcznego
pobieranego przez pracownika pełnoetatowego na podstawie płacy minimalnej; warunek ten musi być jednak przestrzegany w przedsiębiorstwach zatrudniających co najmniej 20 pracowników, członków lub wspólników, przez 19 na
20 pracowników, członków lub wspólników. W żadnym wypadku wynagrodzenie
pracownika, członka lub wspólnika nie może przekroczyć z tytułu zatrudnienia
na pełnym etacie 48-krotnego wynagrodzenia miesięcznego pobieranego przez
pracownika pełnoetatowego na podstawie płacy minimalnej; w przypadku spółek
zarządzający podejmują decyzje odnośnie do osób wymienionych w pierwszym
akapicie 10 artykułu 885 O bis ogólnego kodeksu podatkowego.
Tytuł przedsiębiorstwa solidarnego odpowiadającego warunkom wymienionym powyżej
nadawany jest na mocy wspólnej decyzji ministra gospodarki i ministra ekonomii solidarnej.
Na równi z tymi przedsiębiorstwami traktowane są struktury, których aktywa składają
się co najmniej w 80% z papierów wartościowych wyemitowanych przez przedsiębiorstwa solidarne bądź instytucje kredytowe, które udzieliły przedsiębiorstwom solidarnym
80% wszystkich swoich pożyczek i inwestycji.
Przedsiębiorstwa solidarne podają w aneksie do swych rocznych sprawozdań informacje potwierdzające przestrzeganie zasad wymienionych w niniejszym artykule.
16
Warunki rozwoju ekonomii społecznej we Francji
2. Statystyki i ramy prawne struktur tworzących ekonomię społeczną i solidarną we Francji
2.1 Stowarzyszenia10
Ustawa z 1901 r. o stowarzyszeniach :
Stanowiąc, że „stowarzyszenia osób mogą tworzyć się swobodnie bez uprzedniego
zezwolenia lub oświadczenia”, ustawa z 1 lipca 1901 r. uznaje wolność stowarzyszeń.
Tymczasem, jeśli stowarzyszenie pragnie osiągnąć zdolność prawną, czyli mieć możliwość wszczęcia postępowania sądowego, nabywać dobra majątkowe, otworzyć konto
bankowe, zatrudnić pracowników itp., musi zostać publicznie obwieszczone. Aby tak się
stało, założyciele stowarzyszenia muszą złożyć oświadczenie w prefekturze lub podprefekturze dzielnicy właściwej dla siedziby stowarzyszenia. Publiczne obwieszczenie
stowarzyszenia w „Dzienniku Urzędowym” nadaje mu oficjalnie osobowość prawną. We
Francji większość stowarzyszeń ma tę osobowość.
Każde stowarzyszenie może pobierać składki i posiadać majątek niezbędny do jego
funkcjonowania, ale tylko stowarzyszenia użyteczności publicznej są uprawnione do
otrzymywania darowizn i zapisów. Ten szczególny przywilej nadawany jest dekretem
Rady Państwa.11 Wniosek wraz ze statutem musi zostać złożony w Ministerstwie Spraw
Wewnętrznych, które go analizuje i przekazuje do decyzji Rady Państwa. Stowarzyszenia muszą posiadać cel oparty na wspólnym interesie w zakresie działalności filantropijnej, społecznej, zdrowotnej, edukacyjnej, naukowej, kulturalnej i taki, który wiąże się
z jakością życia, ochroną środowiska, ochroną miejsc i zabytków, solidarnością międzynarodową itd.
Inne ścisłe warunki do spełnienia to: funkcjonowanie od co najmniej trzech lat, dostarczanie sprawozdań w tym okresie, dysponowanie budżetem ponad 45 700 euro, posiadanie ponad 200 członków, działanie na szczeblu krajowym i posiadanie statutu zgodnego ze wzorem zaaprobowanym przez Radę Państwa. Oprócz prawa do otrzymywania darowizn gotówkowych, darowizn i zapisów, status ten legitymizuje i uwiarygodnia
stowarzyszenia. Jest ich we Francji nieco ponad 2000 i każdego roku dziesięć nowych
stowarzyszeń uzyskuje status organizacji użyteczności publicznej.
Stowarzyszenia uznane za struktury działające w dziedzinie ekonomii społecznej we
Francji są stowarzyszeniami zarządczymi, tzn. takimi, które „weszły na rynek” i świadczą usługi handlowe lub inne w odpowiedzi na potrzeby społeczne, w przeciwieństwie
do stowarzyszeń, które pełnią głównie rolę rewindykacyjną lub rzeczniczą.
10 http://www.associations.gouv.fr/article.php3?id_article=24; http://www.associations.gouv.fr/article.
php3?id_article=592
11 http://fr.wikipedia.org/wiki/Reconnaissance_d’utilit%C3%A9_publique
17
Audrey Azilazian
2.2 Towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych
Ubezpieczenie społeczne pokrywa w większości przypadków tylko część kosztów poniesionych przez ubezpieczonego. Towarzystwo ubezpieczeń wzajemnych jest strukturą uzupełniającą częściowo lub całkowicie spłaty zakładu ubezpieczeń społecznych na
rzecz ubezpieczonego. Może ono również zaoferować usługi medyczne i profilaktykę,
mające na celu poprawę stanu zdrowia ludności. Towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych są strukturami niezarobkowymi, normowanymi Kodeksem Ubezpieczeń Wzajemnych.
Na początku roku 2002 Krajowa Federacja Francuskich Ubezpieczeń Wzajemnych
(FNMF) postanowiła dokonać zmian w swej strukturze zgodnie z Kodeksem Ubezpieczeń Wzajemnych, który zabrania jej bezpośredniego podejmowania zobowiązań ubezpieczeniowych. Zmiany te doprowadziły do odłączenia działalności FNMF od Związku
Towarzystw Ubezpieczeń Wzajemnych, stosujących produkty pomocy społecznej francuskich towarzystw ubezpieczeń wzajemnych (UNPMF), które otrzymało zezwolenie
na działalność ubezpieczeniową 1 stycznia 2002 r.12
Towarzystwa wzajemnej pomocy należące do l’UNPMF rozwijają działalność, rozszerzając swoją ofertę dodatkowych usług medycznych na ogólne usługi opieki zdrowotnej
i społecznej.
Obecnie towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych dzielą się na dwie duże gałęzie: towarzystwa wzajemnych ubezpieczeń zdrowotnych, skupione w związku francuskich towarzystw wzajemnych ubezpieczeń zdrowotnych (Krajowa Federacja Francuskich Towarzystw Ubezpieczeń Zdrowotnych – FNMF) i normowane przepisami kodeksu ubezpieczeń wzajemnych, oraz towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych (dobra majątkowe
i osoby), wchodzące w skład Grupy przedsiębiorstw ubezpieczeń wzajemnych (Gema),
normowane przepisami kodeksu zabezpieczenia społecznego.13
2.2.1 Kodeks Ubezpieczeń Wzajemnych14
Kodeks Ubezpieczeń Wzajemnych stanowi unowocześnione ramy prawne, które umożliwiają ruchowi towarzystw ubezpieczeń wzajemnych odgrywanie w pełni roli podmiotu
dodatkowej solidarnej ochrony społecznej.
Kodeks Ubezpieczeń Wzajemnych zawiera całość postanowień prawnych regulujących działalność towarzystw zdrowotnych ubezpieczeń wzajemnych, ich związków i
federacji. Kodyfikacja postanowień normująca funkcjonowanie tych towarzystw, zwanych towarzystwami ubezpieczeń wzajemnych 45, nastąpiła w ramach rozporządzenia
12
13
14
18
http://www.mutualite.fr/la_mutualite_francaise/quatre_metiers_pour_mieux_vous_proteger/la_prevoyance
http://www.alternatives-economiques.fr/les-mutuelles-aujourd-hui_fr_art_350_27997.html
Alternatives Economiques, L’Economie Sociale de A à Z , Hors Série Pratique nr 22, styczeń 2006, s. 39
Warunki rozwoju ekonomii społecznej we Francji
nr 45-2456 z 19 października 1945 r. dotyczącego statusu towarzystw ubezpieczeń
wzajemnych oraz dekretu z 5 sierpnia 1955 r. Przedmiotem kodyfikacji było głównie
zharmonizowanie działań towarzystw ubezpieczeń wzajemnych z działaniami zakładów obowiązkowych ubezpieczeń społecznych. Kodeks Ubezpieczeń Wzajemnych był
w konsekwencji modernizowany wielokrotnie, w szczególności w roku 1985 i 2001.
Przeróbka Kodeksu Ubezpieczeń Wzajemnych w roku 2001 (aneks do rozporządzenia
z 19 kwietnia 2001 r.) umożliwiła przetransponowanie dyrektyw europejskich z roku 1992
oraz zmodernizowanie przepisów normujących struktury wzajemnej pomocy. Podstawowym kierunkiem jest wzmocnienie wymogów ostrożnościowych (towarzystwa ubezpieczeń
wzajemnych są zobowiązane, podobnie jak spółki ubezpieczeniowe, do zawarcia umowy
reasekuracyjnej) i finansowych oraz zwiększenie przejrzystości towarzystw ubezpieczeń
wzajemnych, przede wszystkim z nową definicją wybranego członka towarzystwa.
Część prawna Kodeksu Ubezpieczeń Wzajemnych podzielona jest na sześć następujących rozdziałów :
– Rozdział I: Podstawowe zasady funkcjonowania wszystkich towarzystw ubezpieczeń wzajemnych, ich związków i federacji,
– Rozdział II: Towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych i związki wykonujące operacje ubezpieczeniowe i kapitalizację,
– Rozdział III: Towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych i związki prowadzące działalność prewencyjną i społeczną oraz zarządzające osiągnięciami w dziedzinie
opieki zdrowotnej i społecznej,
– Rozdział IV: Relacje z organami państwowymi i innymi instytucjami publicznymi,
– Rozdział V: Kontrola towarzystw ubezpieczeń wzajemnych, związków i federacji,
– Rozdział VI: Przepisy wykonawcze.
Francuskie Towarzystwa Ubezpieczeń Wzajemnych „niosą pomoc zakładom ubezpieczeń społecznych, które od prawie 30 lat są mniej skuteczne w zakresie zwrotu kosztów leczenia i powiększają zadłużenie. […] przed wyzwoleniem (w roku 1945) towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych były prekursorami ubezpieczenia społecznego, oferując
umowy solidarne swym członkom. Dzisiaj są one drugą strukturą zajmującą się zwrotem kosztów leczenia, obok obowiązkowego ubezpieczenia chorobowego”.15
15
http://www.mutualite.fr/actualites/dossiers_d_actualite/la_mutualite_francaise_un_acteur_incontournable_des_reformes_du_systeme_de_sante
19
Audrey Azilazian
2.2.2 Statystyki
Zdrowotne towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych 16
Zdrowotne towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych, zwane Towarzystwami ubezpieczeń
wzajemnych 45, są jedną z dwóch gałęzi towarzystw ubezpieczeń wzajemnych obok
towarzystw wzajemnych ubezpieczeń społecznych. Przedmiotem ich działalności jest
zwrot tej części kosztów leczenia w przypadku choroby lub wypadku, której nie obejmuje podstawowe ubezpieczenie chorobowe. Korzenie ich sięgają XIX w., kiedy to działały
spółki wzajemnej pomocy, a potem w roku 1898 przyjęta została Karta towarzystw ubezpieczeń wzajemnych. W roku 1945 wymieniony powyżej kodeks towarzystw ubezpieczeń wzajemnych określił precyzyjnie termin „towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych”.
Są to spółki, które „w interesie swoich członków lub rodzin uruchamiają akcję pomocy
społecznej, solidarności i wzajemnej pomocy”. Towarzystwa zdrowotnych ubezpieczeń
społecznych są bardzo często tworzone z myślą o konkretnych osobach: urzędnikach,
osobach niepełnosprawnych i ich rodzinach, studentach, sportowcach, pracownikach
wolnych zawodów itp. Istnieje jednak także wiele towarzystw ubezpieczeń wzajemnych,
proponujących swe świadczenia odpowiednio do potrzeb lokalnych.
Towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych proponują również usługi związane z oszczędzaniem i dodatkową emeryturą. Konkurują z innymi strukturami pokrywającymi dodatkowe koszty leczenia: instytucjami opieki społecznej, zarządzanymi parytetowo,
zakładanymi w ramach zbiorowych umów przedsiębiorstw oraz ubezpieczycielami
komercyjnymi. W przeciwieństwie do ubezpieczycieli komercyjnych towarzystwa zdrowotnych ubezpieczeń wzajemnych nie selekcjonują swych członków pod kątem ich
stanu zdrowia. Odmawiają przyjmowania odpowiedzialności jedynie za „dobre ryzyko”,
a większość z nich stosuje składki „redystrybucyjne”, czyli proporcjonalne do dochodów. Prowadzą one także akcje prewencyjne i są z tego tytułu znaczącymi podmiotami
polityki zdrowotnej.
Liczby CEGES wskazują, że sektor towarzystw ubezpieczeń społecznych zatrudnia
w całości 58 000 pracowników i liczy 5 500 towarzystw ubezpieczeń wzajemnych, zarządzanych przez ponad 110 000 wolontariuszy wybranych w głosowaniu i zgrupowanych w czterech federacjach:17
1. FNMF (Krajowa Federacja Francuskich Towarzystw Ubezpieczeń Wzajemnych, dane
liczbowe 1998 r., www.mutualite.com)
Francuskie Towarzystwa Ubezpieczeń Wzajemnych chronią 38 milionów osób, w tym
18 milionów członków. Stanowi to około 6 na 10 obywateli francuskich. Skupiają one 2 002
16 Alternatives Economiques, L’Economie Sociale de A à Z , Hors Série Pratique nr 22, styczeń 2006,
s.152-153
17 http://www.ceges.org/eco_cadre.php
20
Warunki rozwoju ekonomii społecznej we Francji
towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych i ich związki, które zatrudniają 58 000 pracowników.
Francuskie Towarzystwa Ubezpieczeń Wzajemnych prowadzą 2 000 ośrodków leczniczych i wzajemnej pomocy społecznej (Ssam) zatrudniających 25.000 pracowników.
Sieć ośrodków leczniczych wzajemnej pomocy zdrowotnej składa się z:
- 87 szpitali,
- 84 ośrodków zdrowia i laboratoriów,
- 453 gabinetów dentystycznych,
- 212 centrów audioprotetycznych,
- 680 centrów optycznych,
- 70 aptek.
Sieć ośrodków wzajemnej pomocy społecznej składa się z:
- 120 zakładów i ośrodków dla osób niepełnosprawnych,
- 178 ośrodków rodzinnej pomocy społecznej: pogotowie opiekuńcze, mieszkania itp.
- 373 zakładów i ośrodków dla osób w podeszłym wieku.
Tworzą one pierwszą sieć służby zdrowia i pomocy społecznej we Francji. Zaspokajają
potrzeby ludności w zakresie opieki zdrowotnej i dobrego samopoczucia, oferując konsultacje medyczne, leczenie szpitalne, sprzęt optyczny i słuchowy, usługi dentystyczne,
analizy medyczne. Członkowie towarzystw wzajemnej pomocy mogą także korzystać
z różnych form pomocy skierowanych do rodzin, osób starszych i niepełnosprawnych.
Od zawsze Francuskie Towarzystwa Ubezpieczeń Wzajemnych upominają się o szerszy dostęp do dobrej jakościowo opieki medycznej. Podejmują szczególne starania
w zaniedbanych regionach, oferując usługi medyczne ich mieszkańcom. Mobilizują swe
siły w dziedzinach, w których potrzeby ludności w zakresie sprzętu lub usług nie są odpowiednio zaspokojone. Wszystkie ośrodki medyczne działające w ramach wzajemnej
pomocy przestrzegają stawek ustalonych przez Państwowy Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Osoby ubezpieczone pokrywają minimalną część kosztów.
Francuskie Towarzystwa Ubezpieczeń Wzajemnych dysponowały w 2001 r. kwotą
14,70 miliardów euro, w tym 10,84 miliardów euro pochodziło ze składek na dodatkowe
ubezpieczenie zdrowotne, z których 1,90 miliarda stanowiły obroty zakładów i ośrodków
medycznych, medyczno-społecznych i socjalnych. Składki na opiekę społeczną wyniosły 500 milionów euro z tytułu 73 800 umów zbiorowych obejmujących 4 512 300 osób
i 334 600 umów indywidualnych.
2. FNMI – Krajowa Federacja Interprofesjonalnych Towarzystw Ubezpieczeń Wzajemnych – www.mut-fnmi.fr
98 towarzystw (na dzień 31 grudnia 2002 r.) skupionych w federacji FNMI ubezpiecza
ok.10 milionów osób. Całość obrotów towarzystw przekracza 3,05 miliarda euro, w tym
21
Audrey Azilazian
305 milionów euro przypada na opiekę społeczną indywidualną i zbiorową. FNMI skupia zatem jedną trzecią personelu FNMF (Krajowej Federacji Francuskich Towarzystw
Ubezpieczeń Wzajemnych), której jest członkiem.18
3. FMF – Federacja Towarzystw Ubezpieczeń Wzajemnych - www.mutuelles-de-france.fr
Federacja Francuskich Towarzystw Ubezpieczeń Wzajemnych, krajowy podmiot ubezpieczeń zdrowotnych i społecznych, członek Krajowej Federacji Francuskich Towarzystw
Ubezpieczeń Wzajemnych od stycznia 2002 r., jest federacją związków terytorialnych
i krajowych. FMF zrzesza ponad 300 grup towarzystw ubezpieczeń wzajemnych, w tym
:
- 250 towarzystw ubezpieczeń wzajemnych,
- 49 związków lub towarzystw ubezpieczeń wzajemnych zarządzających osiągnięciami służby zdrowia i opieki społecznej,
- 4 struktury pomocy społecznej,
- 9 związków terytorialnych,
- 6 związków krajowych.
FMF zrzesza ponad milion członków, prawie 2,5 miliona osób objętych dodatkowym
ubezpieczeniem chorobowym i zarządza siecią 300 placówek służby zdrowia i opieki
społecznej. Jest ona także członkiem Międzynarodowego Stowarzyszenia Ubezpieczeń Wzajemnych.
4. Grupa Pasteur Mutualité - www.gpm.fr
GPM ─ Grupa Pasteur Mutualité, pierwszy podmiot ubezpieczeń wzajemnych w dziedzinie ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych pracowników służby zdrowia, została
utworzona w roku 1990 przez Krajowe Stowarzyszenie Lekarzy Francji (AGMF). Federacja ta zrzesza ponad 100 towarzystw ubezpieczeń wzajemnych departamentalnych,
krajowych lub zawodowych mających 104.500 członków.
Na dzień 31 grudnia 2006 r. wysokość obrotów grupy osiągnęła 125,5 milionów euro.
Towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych19
Towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych (lub spółki ubezpieczeń wzajemnych) tworzą
jedną lub dwie odnogi towarzystw ubezpieczeń wzajemnych z towarzystwami zdrowotnych ubezpieczeń wzajemnych. Podlegają one przepisom kodeksu zabezpieczenia społecznego. Istnieją towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych z pośrednikami i bez
pośredników. Towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych bez pośredników zrzeszone są
18 http://www.mut-fnmi.fr/fnmi_9.html
19 Alternatives Economiques, L’Economie Sociale de A à Z , Hors Série Pratique nr 22, styczeń 2006,
s.149-152
22
Warunki rozwoju ekonomii społecznej we Francji
w Grupie przedsiębiorstw – towarzystw ubezpieczeń wzajemnych. Nie wypłacają wynagrodzeń ani agentom ubezpieczeniowym, ani maklerom, w przeciwieństwie do spółek
ubezpieczeń wzajemnych, należących do Francuskiej Federacji Spółek Ubezpieczeniowych.
Najstarsze towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych bez pośrednika powstały w latach
30-tych, np. Maif (nauczyciele). Towarzystwa założone później, takie jak Macif (pracownicy przemysłu i handlu), powstałe w roku 1960, lub Towarzystwo ubezpieczeń wzajemnych motocyklistów założone w roku 1983, odniosły także duży sukces. Powstały
one z inicjatywy grup społeczno-zawodowych, pragnących ubezpieczyć ryzyko swoich
członków, którzy są jednocześnie ubezpieczonymi (płacą składki na pokrycie ryzyka)
i ubezpieczycielami (kontrolują strukturę, która pokrywa ryzyko).
Towarzystwa te przestrzegają następujących zasad: nadrzędność osoby i przedmiotu
społecznego nad kapitałem; przystąpienie dobrowolne i otwarte; sprawowanie demokratycznej kontroli przez członków według zasady: jedna osoba − jeden głos; połączenie interesów członków użytkowników z interesem ogólny; wprowadzenie w życie
zasad solidarności i odpowiedzialności; samodzielność zarządzania i niezależność od
władz publicznych; przeznaczenie nadwyżek finansowych na realizację celów ogólnych
i na świadczenie usług członkom. Nadwyżki są dodawane do rezerw lub rozdzielone
pomiędzy członków. Towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych dóbr majątkowych ustalają
więc często zmienne składki – mogą one dokonać zwrotu nadwyżek lub wezwać swych
członków do zapłacenia składek na koniec roku. Natomiast spółki ubezpieczeń wzajemnych na życie muszą obowiązkowo na mocy rozporządzeń narzucić składki stałe.
Działalność towarzystw ubezpieczeń wzajemnych obejmuje zarówno ryzyko osób indywidualnych (samochód, lokal mieszkalny, życie, pomoc społeczna itp.), jak i stowarzyszeń oraz środowisk zawodowych.
Od 20 lat widoczny jest duży postęp w trzech dziedzinach: rozwój oferty w zakresie
ubezpieczenia osób (pomoc społeczna, emerytura, oszczędności pracownicze), tworzenie przez towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych filii mających na celu zarządzanie
nowymi produktami lub umożliwienie osobom niebędącym członkami założycielskiej
grupy społeczno-zawodowej zawarcia umów ubezpieczeniowych; oraz zbliżenie się do
banków ekonomii społecznej w celu rozpropagowania produktów ubezpieczeniowych
w sieciach bankowych, na wzór umowy partnerskiej podpisanej pomiędzy Kasą
Oszczędnościową, Macif i Maif w roku 2004 lub umowy zawartej pomiędzy Maaf-MMA
i Banques populaires w roku 2003.
GEMA utworzony w roku 1964 ma za zadanie zwrócić uwagę opinii publicznej na kwestię ubezpieczeń i odszkodowań z punktu widzenia towarzystw ubezpieczeń wzajemnych oraz określenie i obronę ich interesów. Jest to związek zawodowy towarzystw
ubezpieczeń wzajemnych bez pośredników i ich filii. Spółki będące członkami GEMA,
23
Audrey Azilazian
Grupy Przedsiębiorstw Ubezpieczeń Wzajemnych (www.gema.fr), specjalizują się
w ubezpieczeniach klientów indywidualnych. Oferują ubezpieczenia indywidualne
i zbiorowe (ubezpieczenie szkód, osób i ubezpieczenia zawodowe).
GEMA skupiała na dzień 31 grudnia 2006 r. 43 spółki członkowskie i grupę ubezpieczeń
wzajemnych w Belgii, zatrudniając łącznie 33 000 pracowników etatowych.
Znane towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych to: MATMUT (pracownicy zrzeszeni
w towarzystwie ubezpieczeń wzajemnych), Mutuelle Fraternelle d’Assurances, GMF
(urzędnicy), Natixis Assurances, MAIF (nauczyciele), MACIF (kupcy i przemysłowcy
francuscy), MAAF etc.
Można tu wyróżnić dwie dziedziny działalności:
- działalność w zakresie ubezpieczeń nie na życie we Francji prowadzona przez 33
przedsiębiorstwa, w tym 15 spółek ubezpieczeń wzajemnych i 18 spółek akcyjnych,
czyli:
• 17,4 milionów członków w dziedzinie ubezpieczeń samochodowych i lokali
mieszkalnych, zwyżka o 500 000 członków (+3%),
• 21,4 milionów członków łącznie, w tym 3,4 miliony beneficjentów w wieku
szkolnym,
• 11 miliardów euro z tytułu składek, wzrost o 2,9%;
- działalność w zakresie ubezpieczeń na życie we Francji prowadzona przez 8 przedsiębiorstw, w tym 6 spółek akcyjnych i 2 spółki ubezpieczeń wzajemnych, czyli:
• 3,4 miliony ubezpieczonych – wzrost o 6,2% (czyli 200 000 dodatkowych
ubezpieczonych),
• 8,4 miliardy euro z tytułu składek – wzrost o 18,6%,
• 58,7 miliardów euro rezerw matematycznych – wzrost o 12,1%,
- 1 pojazd i jeden lokal mieszkalny na 2 ubezpieczonych oraz 2,6 miliony osób ubezpieczonych na życie.
24
Warunki rozwoju ekonomii społecznej we Francji
2.3 Fundacje ekonomii społecznej
2.3.1 Definicja według ustawy 87-571 dotyczącej mecenatu z 23 lipca 198720
Definicja fundacji pojawia się po raz pierwszy w ustawie 87-571 dotyczącej mecenatu
z 23 lipca 1987 r. Warunki utworzenia fundacji to: dobroczynność, niezbywalne darowizny, dotacje, ogólny interes i charakter non-profit.
„Fundacja jest aktem, na mocy którego jedna lub więcej osób fizycznych lub prawnych
podejmuje decyzję o niepodważalnym przeznaczeniu dóbr, praw lub środków na realizację działań na rzecz ogólnego dobra i bez osiągania zysku”.
Zapis z ustawy z 1 sierpnia 2003 r.
Beneficjenci sukcesji lub zapisu spadkowego, którzy przekazują w terminie sześciu
miesięcy od zgonu darowiznę na rzecz fundacji użyteczności publicznej, korzystają
z rabatu równoważnego wartości tej darowizny przy wyliczaniu należnej do zapłaty
opłaty spadkowej.
2.3.2 Organizacje federacyjne − kilka danych
Stowarzyszenie fundacji ekonomii społecznej – ASFONDES
Utworzone w roku 2003 stowarzyszenie Asfondes zrzesza fundacje ekonomii społecznej we Francji uznane za struktury użyteczności publicznej lub działające pod patronatem Fondation de France (Fundacji Francji) lub przedsiębiorstwa. Jego członkami założycielami są: Fondation de l’avenir (Fundacja przyszłości), Fundacja Chèque Déjeuner,
Fundacja Crédit Coopératif, Fundacja Macif, Fundacja Maif. Dla Asfondes przynależność do ekonomii społecznej wyraża się (w przypadku fundacji) głównie ich pochodzeniem, ale również ich wolą wykazania się w tej dziedzinie.
Zaraz po powstaniu Asfondes nawiązało ścisłe relacje z Radą przedsiębiorstw, pracodawców i grup ekonomii społecznej (Ceges), którą obecnie zarządza. Świadczy to
o woli stowarzyszenia działania na rzecz rozwoju, umocnienia i właściwej oceny dziedziny ekonomicznej i społecznej, z której wywodzą się jego członkowie. Stowarzyszenie ma na celu rozwój mecenatu, działania na rzecz ogólnego interesu oraz śledzenie
zmian w ustawodawstwie, rozporządzeniach lub przepisach podatkowych dotyczących
fundacji ekonomii społecznej. Zrzeszanie fundacji jest dla Asfondes równoznaczne
z łączeniem działań, programów i środków.21
Fondation de France (Fundacja Francji)
Na dzień 31 grudnia 2006 r. Fondation de France zrzeszała 592 fundacje, w tym 57
20
http://www.cf-fondations.fr/creer-une-fondation/quest-ce-quune-fondation/definition-dune-fondation-1/
21
http://www.alternatives-economiques.fr/association-des-fondations-de-l-economie-sociale-nbsp-asfondes-_fr_art_223_31108.html
25
Audrey Azilazian
przedsiębiorstw. FdF miała do dyspozycji 77 milionów euro z tytułu 6 400 przyznanych
subwencji, nagród i stypendiów, 506 000 darczyńców, 7 delegatur regionalnych, 138
pracowników etatowych i 436 wolontariuszy.
Na rachunkach deponowane są prywatne darowizny pochodzące ze zbiórki i przeznaczone wyłącznie na realizację programów donatorów oraz darowizny fundacji działających pod ich patronatem. Poprzez różne komitety, w tym komitet karty deontologii,
Fondation de France zobowiązuje się do przestrzegania pewnych procedur, w szczególności odnośnie przejrzystości finansowej.
W roku 2006 kwota 127 milionów euro została podzielona następująco:
- 84% na misje społeczne,
- 10% na pokrycie kosztów eksploatacyjnych,
- reszta przeznaczona została na fundusze własne Fondation de France, na pokrycie kosztów rozwoju i poszukiwanie środków finansowych oraz na pokrycie
kosztów informacji i komunikacji.
W roku 2006 Zarząd Fondation de France przyjął 133 darowizny na kwotę 41,4 milionów euro: 91 zapisów, 28 darowiz, 1 ubezpieczenie na życie, 13 sukcesji aktywów.
W marcu 2007 r. Observatoire de la Fondation de France (Obserwatorium Fundacji
Francji) odnotował istnienie we Francji 1448 aktywnych fundacji.
Zważywszy kwotę 8 miliardów aktywów będących w posiadaniu fundacji, mecenat prywatny jest we Francji mało rozwinięty z punktu widzenia ilościowego, za to jest bardzo
silny finansowo. Dominacja założycieli będących osobami fizycznymi jest jeszcze wyraźna, ale zaczyna powoli słabnąć. Od końca drugiej wojny światowej stowarzyszenia pojawiają się coraz częściej w charakterze założycieli fundacji (21% założycieli to
stowarzyszenia). Od początku lat 90-tych do grona założycieli dołączają także coraz
częściej przedsiębiorstwa.
47 000 pracowników: fundacje przedsiębiorczości oraz fundacje działające pod patronatem innych fundacji są bardzo rzadko pracodawcami. Fundacje użyteczności publicznej, będące pracodawcami, są zwykle małe lub średnie (w każdym razie nie zatrudniają
więcej niż 50 pracowników). Struktury liczące ponad 200 pracowników stanowią zaledwie 4% wszystkich fundacji francuskich. Najwięcej osób zatrudnionych jest w sektorze
służby zdrowia i pomocy społecznej.
Komitet Karty
Komitet Karty skupia organizacje, które gromadzą fundusze i które wypracowały wspólnie zasady dobrych praktyk i przejrzystości w celu zagwarantowania swym darczyńcom
doskonałej jakości i czytelności działania. Największym osiągnięciem jest całkowita
26
Warunki rozwoju ekonomii społecznej we Francji
niezależność komisji nadzoru, która przydziela zezwolenia, pozwalając w ten sposób
uniknąć sytuacji, w której członkowie zarządu należący do stowarzyszeń, byliby jednocześnie sędziami i stronami. Komitet jest obecnie jedyną strukturą prywatną i niezależną, która wprowadziła kontrole deontologii i przejrzystości. Komitet Karty rozszerzył
niedawno swój zakres działania o struktury odwołujące się do ofiarności.22
Francuskie Centrum Fundacji
Francja była jedynym państwem Unii Europejskiej bez organizacji zrzeszającej fundacje. Kres temu położyło siedem fundacji, założonych przez osoby prywatne lub przedsiębiorstwa (wśród nich Fondation de France), tworząc w grudniu 2001 r. Francuskie
Centrum Fundacji. Jego zadaniem jest udostępnienie fundacjom platformy wymiany
i wspólnego korzystania z doświadczeń w celu stworzenia sieci ekspertyz przy pomocy
spotkań, konferencji, warsztatów i wizyt studyjnych. Ponadto chodzi o rozwój masowej
wymiany informacji na temat fundacji poprzez tworzenie dokumentów źródłowych, ankiet, opracowań i repertoriów; udzielanie rad dotyczących tworzenia i rozwijania fundacji; reprezentowania interesów fundacji francuskich przed organami władzy publicznej
i wszystkimi zainteresowanymi instytucjami krajowymi, międzynarodowymi i ponadnarodowymi.
Na koniec 2006 r. po upływie pięciu lat działalności Centrum zrzeszało 123 członków.
Zatrudnia dwie osoby, które czuwają nad wszystkim i organizują spotkania robocze dla
członków Centrum.
Spotkania organizowane przez Centrum umożliwiły doprecyzowanie kwestii kierowania, kontroli, odpowiedzialności społecznej względem pracowników fundacji, zwiększenia konkurencyjności oraz sprawy stypendiów postdoktoranckich w dziedzinie badań
naukowych.
2.4 Przedsiębiorstwa przeciwdziałające wykluczeniu społecznemu
Sektor tego, co się nazywa we Francji „przeciwdziałaniem wykluczeniu społecznemu
poprzez działalność gospodarczą” jest sektorem ekonomicznym sytuującym się pomiędzy działalnością handlową a projektem społecznym.
Im słabsze będzie powiązanie struktury z rynkiem, tym więcej środków pochodzić będzie z finansów publicznych – twierdzi Gilles Lazuech.
Krajowy Komitet Przedsiębiorstw Przeciwdziałających Wykluczeniu Społecznemu –
CNEI – powstał 23 marca 1988 r. z inicjatywy kadry kierowniczej przedsiębiorstw przeciwdziałających wykluczeniu społecznemu. Działa on na rzecz połączenia doświadczeń
i wysiłków, mających na celu promocję działań wyżej wymienionych przedsiębiorstw na
22
http://www.fdf.org/download/rapport_annuel/Rapport_annuel_2006.pdf
27
Audrey Azilazian
szczeblu krajowym oraz rozwój całego ruchu w celu umożliwienia niezależności osobom znajdującym się w bardzo trudnej sytuacji.
Obecnie CNEI jest siecią krajową, istniejącą od ponad 15 lat, przekształconą w federację Związków Regionalnych w lutym 1996 r. Skupia ona 22 Związki Regionalne, struktury polityczne i techniczne, działające na całym terytorium, do których przynależy 597
przedsiębiorstw przeciwdziałających wykluczeniu społecznemu.
Federacja skupia ponad 35 tys. pracowników (9 842 pracowników etatowych reintegrowanych (ETP= zatrudnienie pełnoetatowe), 4 150 pracowników stałych (ETP) i ponad
30 specjalistów służących pomocą wykluczonym. Wspierana jest ona przez sieć profesjonalistów, skupionych wokół idei, że „nikt nie jest bezużyteczny”.
Skonsolidowane obroty CNEI osiągnęły 377 644 416 euro.
CNEI reprezentuje przedsiębiorstwa przeciwdziałające wykluczeniu społecznemu przed
władzami publicznymi i organizacjami zawodowymi oraz zawiera umowy partnerskie z
fundacjami krajowymi i instytucjami finansowymi w celu kontynuacji procesu przyznania
znaku firmowego działaniom społecznym (Qualirei), w który sieć się zaangażowała.
Zaspokaja ona także potrzeby w zakresie doszkalania kierownictwa i pracowników stałych przedsiębiorstw, organizując cykliczne szkolenia.
Umowy zawierane z osobami wykluczonymi społecznie mają na celu reintegrację osób
uzyskujących minimalny dochód z jej tytułu (RMI), specjalny zasiłek solidarny (ASS),
zasiłek dla osoby wychowującej samotnie dziecko (API) lub zasiłek dla osób niepełnosprawnych (AAH), które mają szczególne trudności ze znalezieniem pracy. Osoba
zatrudniona posiada umowę na czas określony lub umowę o pracę tymczasową, na
część etatu (minimum 20 godzin tygodniowo) lub na cały etat, na okres minimum 6
miesięcy (lub trzech miesięcy w przypadku niektórych beneficjentów) z możliwością
przedłużenia. CI-RMA (umowa z tytułu reintegracji – minimalny dochód z działalności)
może także zostać zawarta na czas nieokreślony.
Przed zatrudnieniem pracodawca musi zawrzeć porozumienie z ANPE lub Radą Generalną, dzięki czemu otrzymuje na każdą umowę specjalne wsparcie. Beneficjent CIRMA uzyskuje wynagrodzenie od pracodawcy i w dalszym ciągu pobiera zasiłek, ale
przeważnie pomniejszony o kwotę zapomogi wpłaconej pracodawcy przez Radę Generalną. CI-RMA może zostać zawieszona lub, jeśli przyjmuje formę CDD (umowy na
czas określony) lub umowy o pracę tymczasową, może zostać w pewnych sytuacjach
zerwana.
28
Warunki rozwoju ekonomii społecznej we Francji
3. Metody finansowania ekonomii społecznej we Francji
Pod względem metod finansowania podmioty ekonomii społecznej nie różnią się od
przedsiębiorstw wolnorynkowych, mają jedynie większe trudności z pozyskiwaniem
środków zewnętrznych. Do podstawowych metod finansowania należą:
• samofinansowanie,
• finansowanie z funduszy własnych,
• finansowanie zewnętrzne o charakterze zwrotnym.
Dodatkowym źródłem finansowania podmiotów ekonomii społecznej są dotacje i pożyczki niezabezpieczone (udzielane w ramach programów publicznych), a także dedykowane instrumenty o charakterze podatkowym (ulgi w zakresie kosztów osobowych,
niektórych pozycji kosztów operacyjnych itd.).
Podmioty ekonomii społecznej działają w otoczeniu rynkowym, równocześnie jednak
oferują społeczeństwu wiele zbiorowych korzyści. Ta okoliczność uzasadnia przyznanie
im szeregu udogodnień w postaci ulg podatkowych, zwolnień ze składek na ubezpieczenie społeczne oraz dotacji (nazywanych przez A. Lipietza instrumentami „aktywacji
pasywnych wydatków państwa”).
3.1 W ramach działalności bieżącej
- Dochody z działalności
- Składki członkowskie
Informacje na temat dochodów generowanych w ramach działalności bieżącej zostały
podane we wcześniejszym rozdziale wraz z danymi statystycznymi odnośnie poszczególnych podmiotów ekonomii społecznej.
3.2 Dochody pochodzące od instytucji publicznych
L’AVISE dostarcza pewnych informacji na temat sytuacji ekonomii społecznej i otoczenia, w jakim działają obecnie przedsiębiorstwa społeczne 23:
„Systemy ubezpieczeń społecznych i solidarności społecznej przechodzą kryzys lub
proces znaczących przemian: państwo pozostaje gwarantem interesów ogólnych, nie
posiada już jednak monopolu na działalność w tym zakresie. Państwo nie zawsze potrafi przewidywać ani zaspakajać nowe potrzeby społeczeństwa poprzez innowacyjne
rozwiązania społeczne, w związku z czym zmuszone jest dzielić się zadaniami w sferze
zarządzania interesem zbiorowym.
23
http ://www.avise.org/IMG/pdf/Repere_ES_international_bat.pdf
29
Audrey Azilazian
Decentralizacja polityk publicznych, zjawisko występujące w wielu krajach europejskich,
jest środkiem redystrybucji władzy pomiędzy państwem i samorządami lokalnymi, który
ma podnieść skuteczność działań publicznych i pobudzić rozwój demokracji lokalnej
(poprzez zbliżanie procesów decyzyjnych do obywateli). Działania społeczne i lokalny rozwój gospodarczy jawią się jako ważne dziedziny decentralizacji, która sprzyja
rozwojowi przedsiębiorstw społecznych, powstających niejednokrotnie dzięki oddolnym
i spontanicznym inicjatywom obywatelskim.
W takim otoczeniu władze publiczne zaczęły stopniowo wycofywać się z bezpośredniej pomocy finansowej, ustępując pola innym podmiotom (samorządom terytorialnym),
koncentrując się na tworzeniu nowych ogólnokrajowych rozwiązań prawnych lub pozwalając po prostu działać rynkowi.
Oto kilka przykładów ulg podatkowych stosowanych wobec spółdzielni:
- SCOP (robotnicza spółdzielnia produkcyjna): zwolnienie z podatku przemysłowego; możliwość zmniejszenia podstawy opodatkowania podatkiem dochodowym, rezerwy udziałów i rezerwy inwestycyjnej;
- Société coopérative d’entrepreneurs (spółdzielcze zrzeszenie producentów):
zwolnienie z podatku przemysłowego, zwolnienie z podatku dochodowego od
osób prawnych z wyjątkiem operacji przeprowadzanych z podmiotami spoza
zrzeszenia;
- Coopérative Agricole (spółdzielnia rolnicza): zwolnienie z podatku dochodowego
od osób prawnych w zakresie operacji przeprowadzanych z członkami spółdzielni lub z podmiotami niezrzeszonymi, w sytuacji gdy chodzi o bieżące operacje
zarządzania środkami pieniężnymi.
FONDA24 powstała w 1981 r. z inicjatywy działaczy stowarzyszeniowych jako pierwsze wspólne forum środowisk stowarzyszeniowych. Po 25 latach Fonda jest jedyna
platformą świata stowarzyszeniowego, która stawia sobie za cel analizę i zrozumienie
przemian społecznych dzięki osobistemu zaangażowaniu jej członków, wolnych od
jakichkolwiek uwikłań instytucjonalnych. Poprzez swoje działania FONDA łączy nowy,
spontaniczny ruch obywatelski z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego, którym
dynamika tych ruchów ma pomóc się odrodzić.
Dokument opracowany przez FONDA25, projekt tez do dyskusji na forum poświęconym
roli stowarzyszeń jako czynnych uczestników życia gospodarczego, które odbyło się
pod koniec 2007 r., dobrze prezentuje ewolucję zadań władz publicznych w dziedzinie
finansowania ekonomii społecznej:
24
25
30
http://www.fonda.asso.fr/presentation/presentation.htm
http://www.fonda.asso.fr/PDF/Axe%20eco.pdf
Warunki rozwoju ekonomii społecznej we Francji
„W ciągu ostatnich 30 lat gospodarka francuska przeszła przez proces dogłębnych
przemian, przejawiających się m. in. poprzez przekształcenia trybu interwencji publicznej. Będące dotychczas najważniejszym regulatorem życia gospodarczego państwo,
traciło stopniowo możliwości działania. Byliśmy zatem świadkami kolejno odejścia od
polityki kontroli cen, prywatyzacji znaczących obszarów naszej gospodarki (szczególnie w sektorach bankowym i ubezpieczeniowym) oraz deregulacji rynków finansowych
podlegających procesom globalizacji, tworzenia jednolitego europejskiego rynku i postępującego otwierania się naszych gospodarek na międzynarodową wymianę handlową. Obecne działania publiczne przybierają przede wszystkim charakter strukturalny i opierają się na finansowaniu publicznym (polityka budżetowa) oraz na
instrumentach prawnych, w szczególności podatkowych.
Równolegle, otwarcie globalizujących się rynków osłabia skuteczność działań państwowych, uzasadniając tym samym niewątpliwie rozszerzanie pola interwencji Unii Europejskiej. Gwałtowny rozwój nowych technologii i transportu przesądza o strukturalnej
mobilności kapitałów i siły roboczej, w tym wykwalifikowanej. Dostęp do nowych obszarów konsumpcji i produkcji jest czynnikiem napędzającym kumulację bogactw, ale
prowadzi także w sposób nieunikniony do presji na zachodnie modele socjalne − czy
wręcz społeczne − wystawionych na konkurencję krajów o znacznie niższych kosztach
produkcji.
Świat zmienił się zatem, a wraz z nim uległy zmianie nasze modele ekonomiczne. Obecnie nie ulega wątpliwości, że zaspakajanie interesów ogólnych − społecznych czy środowiskowych − w nowych warunkach wymiany handlowej nie może opierać się jedynie
na regulacji publicznej ani na dialogu społecznym.
Społeczeństwo obywatelskie musi działać w samym sercu rynku, by wymusić
interakcję pomiędzy interesami gospodarczymi i pozostałymi interesami, których
obronę i promowanie stawia sobie za cel. Tymczasem takie działanie niesie ze sobą
określone konsekwencje dla środowisk stowarzyszeniowych, które będąc zorganizowanym i zbiorowym głosem społeczeństwa, muszą w obliczu tego zjawiska przewartościować dotychczasowe metody działania. Ochrona, jaką zapewniało państwo poprzez
mediację prowadzącą do narzucania określonych regulacji, traci swoją skuteczność.
Środowiska stowarzyszeniowe muszą działać w sposób bezpośredni.
Należy zauważyć także, iż nasza gospodarka w coraz większym stopniu opiera się na
rozwoju usług, szczególnie dla ludności. Usługi te stopniowo stają się podstawową
siłą sprawczą rozwoju. Solidarność, więzi społeczne, wypoczynek i czas wolny, wytwarzanie usług zbiorowych, wymiana wiedzy stanowią zarazem nowe rynki, wspólne pole
działania gospodarki rynkowej i interwencji publicznej, ale także – i przede wszystkim
– miejsce, w którym publiczne i prywatne podmioty gospodarcze spotykają się ze społeczeństwem obywatelskim. Zmiany te są niewątpliwie korzystne dla jednostek ekonomii
społecznej i solidarnej proponujących alternatywny model przedsiębiorczości.
31
Audrey Azilazian
Siły tych jednostek należy upatrywać w ich zdolności do budowania rzeczywistości stowarzyszeniowej, która łączy ludzi na podstawach innych niż jedynie własność kapitału
produkcyjnego, przede wszystkim poprzez wzajemne uznanie i szacunek, wymianę idei,
przekonań, wiedzy i woli działania, a także realizację wspólnego projektu. Rzeczywistość
ta w sposób naturalny pozwala stowarzyszeniom, ale także szerzej − towarzystwom wzajemnym i spółdzielniom, zdyskontować ich specyfikę na gruncie ekonomicznym.
Z drugiej strony w obliczu poważnego kryzysu społecznego (bardziej niż ekonomicznego) oraz przede wszystkim silnego zapotrzebowania społecznego państwo w sposób
istotny wsparło procesy powstawania i rozwoju działalności użytecznej społecznie tego typu. Ekonomia społeczna rozwinęła się jako odpowiedź na pewne zapotrzebowanie i pomogła równocześnie w jego artykulacji, będąc z natury katalizatorem
ekspresji potrzeb obywateli, w szczególności najbardziej potrzebujących.
Sektor stowarzyszeniowy oraz ekonomia społeczna rozwijały się w oparciu o trzy filary:
rozszerzanie rynków usług na rzecz ludności i solidarności, wsparcie władz publicznych
oraz zaangażowanie obywatelskie napędzające inicjatywy zbiorowe. Połączenie tych
trzech czynników ukształtowało specyficzny model rozwoju, czerpiący zarazem z zasobów prywatnych i publicznych, a także skupiający dobrowolne dary pieniężne na rzecz
projektów użyteczności publicznej.
Obecnie, gdy państwo „opatrznościowe” przeżywa kryzys i ma trudności z wdrożeniem
niezbędnych reform, stowarzyszenia, a także przedsiębiorstwa ekonomii społecznej
napotykają w sposób bardziej bezpośredni na konkurencję przedsiębiorstw prowadzących działalność nastawioną na zysk, ryzykując tym samym utratę swojej odrębności,
szczególnie jeśli działają na obszarach o wysokim stopniu profesjonalizacji. Trzeba zatem koniecznie określić na nowo warunki udziału stowarzyszeń w działalności gospodarczej. Opisywane przemiany zmuszają stowarzyszenia, a także pozostałe struktury
o charakterze społecznym, które dążą do uzyskania efektów ekonomicznych poprzez
rozszerzanie zbiorowych projektów realizowanych na drodze współuczestnictwa o wymiar produkcyjny i konsumpcyjny, a nie antagonistyczną wymianę ocenianą wyłącznie
w kategoriach rachunku ekonomicznego i ceny rynkowej – do zrewidowania zasad ich
udziału w działalności ekonomicznej i metod wykorzystywania możliwości, jakimi dysponują w tej dziedzinie.
Ograniczenia w sferze finansów publicznych i osłabienie możliwości oddziaływania
przez państwo na regulacje ekonomiczne wymagają od nas przemyślenia i zaproponowania nowych dróg działania, w szczególności nowych sojuszy z innymi podmiotami,
określającymi tryb regulowania stosunków społecznych i gospodarczych: związkami
zawodowymi, przedsiębiorstwami prowadzących działalność dochodową, strukturami
ekonomii społecznej. Jesteśmy zmuszeni także do tworzenia nowych strategii działalności wzajemnej, by zachować specyfikę zasłużonych instytucji, będących, szczegól32
Warunki rozwoju ekonomii społecznej we Francji
nie na szczeblu lokalnym, źródłem wartości dodanej ekonomii społecznej, do których
Fonda przywiązuje tak dużą wagę. Wreszcie, każda z organizacji musi zwiększyć własny potencjał wypracowywania wyników ekonomicznych poprzez poprawę swojej wewnętrznej organizacji.
Wzmocnienie zdolności produkcyjne przedsiębiorstw ekonomii społecznej i stowarzyszeniowej: dotychczas obywatele mogli działać na polu gospodarczym, zaspakajając
wspólne potrzeby za pośrednictwem zbiorowych rozwiązań, m. in. poprzez tworzenie
struktur inicjatyw zbiorowych jak stowarzyszenia, towarzystwa wzajemne czy spółdzielnie. Tymczasem stwierdzamy, że rozwój tych struktur zależy dziś przede wszystkim od
ich zdolności do zwiększenia własnego potencjału produkcyjnego, co implikuje konieczność: wzmocnienia funduszy własnych organizacji ekonomii społecznej, stworzenia
specyficznego dla ekonomii społecznego ładu gospodarczego i optymalizacji procesów
dzielenia się praktykami i zasobami.”
Państwo uczestniczy w tych procesach jako akcjonariusz lub dostawca finansowania
na rzecz przedsiębiorstw i projektów ekonomii społecznej i solidarnej.
Oto kilka przykładów instytucji finansowych (obok Credit Cooperatif), w których działalności uczestniczy państwo jako ich akcjonariusz i współzałożyciel:
- la Caisse Solidaire du Nord Pas de Calais, której udziałowcami są Rada Regionalna Regionu Nord Pas de Calais (4.36% kapitału, tj. 161 tys. euro) oraz Kasa Depozytowo-Konsygnacyjna – patrz Załącznik nr 1 (1.57% kapitału, tj.58 tys. euro),
- la Caisse Solidaire de Franche Comté – Besançon,
- l’IDES – Instytut Rozwoju Ekonomii Społecznej, którego udziałowcami są Państwo i Kasa Depozytowo-Konsygnacyjna posiadające odpowiednio: 26% i 14%
udziałów.
Równolegle istnieją również struktury mieszane:
- Wysoka Rada ds. Współpracy,
- Wysoka Rada Ekonomii Społecznej,
w których zasiadają przedstawiciele ekonomii społecznej i solidarnej, a także administracji publicznej.
Jak wspomnieliśmy, władze publiczne zaczynają uznawać ekonomię społeczną i solidarną od początku lat 80-tych. Pojęcie ekonomii społecznej funkcjonuje oficjalnie od
1981 r. i zostało usankcjonowane na płaszczyźnie instytucjonalnej wraz z powstaniem
Międzyresortowej Delegatury ds. Ekonomii Społecznej (DIES). Z kolei sektor ekonomii
społecznej i solidarnej został uznany przez instytucje w 2000 r., kiedy to doszło do powołania Sekretariatu Stanu ds. Ekonomii Solidarnej, kierowanego przez Guy Hascoët.
Do powyższej listy należy włączyć także Regionalne Izby Ekonomii Społecznej i Solidarnej.
33
Audrey Azilazian
3.3 Ze środków prywatnych
W 2004 r. Fondation de France przeprowadziła badanie ankietowe dotyczące darowizn,
nazwane „barometrem dobroczynności”. Poniżej prezentujemy część wyników badania 26:
„Liczba darczyńców utrzymuje się na stałym poziomie dla wszystkich typów darowizn,
równocześnie obserwujemy jednak stopniowe zmniejszanie się darowizn w gotówce.
O ile liczba darczyńców w wymiarze rocznym jest w zasadzie taka sama od czterech lat
(poza rokiem 2000), ich zachowanie zmienia się w sposób niepokojący. Częstotliwość
darowizn gotówkowych spada w sposób wyraźny. Darczyńcy nie rezygnują z działalności dobroczynnej, ich hojność wydaje się jednak słabnąć.
To samo dotyczy darczyńców pomocy w formie czeków i przekazów bankowych, wśród
których znacznie rośnie liczba darczyńców jednorazowych, przy równoczesnym spadku
liczebności grupy osób deklarujących dwu- i trzykrotną pomoc w ciągu ostatnich dwóch
miesięcy (-10 punktów między 2002 i 2004 rokiem).
Kwoty darowizn bezpośrednich utrzymują się raczej na stabilnym poziomie (chodzi
o niewielkie kwoty, jako że blisko 60% osób deklaruje pomoc poniżej 15 euro), przy
pewnej niewielkiej tendencji spadkowej; szczegółowa analiza darów w formie czeków
i przekazów bankowych wykazuje natomiast znaczący wzrost w kategorii 15-75 euro
(+17 punktów od 2000 r.) i istotny spadek udziału dużych darowizn (75 i więcej euro) –
o 10 punktów od 2000 r.
Ogólnie, badanie wydaje się wskazywać na spadek darowizn w gotówce. Niepokoje
i marazm ekonomiczny osłabiają zapał do niesienia pomocy w tej formie.
Mecenat przedsiębiorstw rozwija się we Francji od lat 80-tych. Pod wpływem l’Admical
ruch ten przejął początkowo formy działania właściwe dla struktur wspierających działalność artystyczną. Z początkiem lat 90-tych mecenat przedsiębiorstw zaczął ewoluować jednak w kierunku działań prośrodowiskowych i humanitarnych, odzwierciedlając
tym samym głębokie przemiany zachodzące w samych przedsiębiorstwach, przebudowę ich systemu wartości, metod zarządzania i funkcjonowania.27
Istotny impuls dla rozwoju mecenatu, zarówno wśród przedsiębiorstw, jak i osób fizycznych, stworzyła ustawa z dnia 1 sierpnia 2003 r 28:
„Prezydent Republiki oraz premier zobowiązali się do wspierania inicjatyw, zachęcając
francuskie społeczeństwo do jeszcze szerszego zaangażowania się w interesie ogółu. Na propozycję Jean-Jacques’a Aillagona, Ministra Kultury i Komunikacji, Parlament
przyjął ustawę, która nada nowy rozmach działalności w zakresie mecenatu prowadzonej we Francji, zapewniając równocześnie lepsze warunki działania fundacjom.
26 http://www.fdf.org/download/2004_barometre.pdf
27 Revue française de gestion Francuski przegląd zarządzania 2006- 8 (nr 167)| ISSN 0338-4551 |
ISSN wersja elektroniczna w trakcie opracowywania | ISBN : nie | str. 49-64
28 http://www.culture.gouv.fr/culture/actualites/politique/mecenat/loi2003.htm
34
Warunki rozwoju ekonomii społecznej we Francji
W tej dziedzinie Francja pozostawała dotychczas w tyle za innymi krajami europejskimi
i Stanami Zjednoczonymi. Przyczyną takiego stanu rzeczy nie jest brak woli niesienia
pomocy ze strony Francuzów, lecz niewystarczająca determinacja władz publicznych.
Ustawa z 1 sierpnia 2003 r. w sprawie mecenatu stowarzyszeń i fundacji, opracowana przez Ministerstwo Kultury i Komunikacji przy wsparciu Ministerstwa Gospodarki,
Finansów i Przemysłu oraz Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Swobód Lokalnych, pozwoli na usystematyzowanie pomocy na rzecz inicjatyw prywatnych, zarówno ze strony przedsiębiorstw, jak i wszystkich naszych obywateli. Ustawa służy wszelkim działaniom w interesie ogółu, szczególnie o charakterze
edukacyjnym, naukowym, społecznym, humanitarnym, sportowym, na rzecz rodziny
i – oczywiście – kultury.
Rząd jest przekonany, że członkowie społeczeństwa obywatelskiego, osoby prywatne
i przedsiębiorstwa poczuwają się do odpowiedzialności za wspólne dobro i że dzięki
nowej inicjatywie na rzecz mecenatu zechcą poprzez swoje zaangażowanie wspierać
działania już prowadzone w tej dziedzinie siłami publicznymi.”
Tymi słowami Ministerstwo Kultury i Komunikacji prezentuje ustawę z 2003 r. na swoich
stronach internetowych.
Najważniejsza zmiana wprowadzona przez ustawę polega na stworzeniu nowych zachęt zarówno dla darowizn prywatnych, jak instytucjonalnych dzięki uldze odliczanej od
podatku w wysokości 60%. Oznacza to nieomal podwojenie wsparcia podatkowego na
rzecz mecenatu przedsiębiorstw. Ustawa umacnia także pozycję fundacji, optymalizując zasady opodatkowania ich działalności i zmniejszając obciążenia administracyjne
związane z ich zakładaniem, zarówno jeśli chodzi o wymagane formalności, jak i obowiązujące terminy. Należy mieć nadzieję, iż nowe zachęty umocnią zaufanie do mecenatu, który w naszym kraju jest wciąż niewystarczająco doceniany.
Beneficjentami mecenatu mogą być:
- państwo, jednostki publiczne i samorządy terytorialne,
- fundacje i stowarzyszenia użyteczności publicznej,
- instytucje i jednostki działające w interesie ogółu (w szczególności stowarzyszenia działające na podstawie ustawy z 1901 r.). Klauzula użyteczności publicznej
oznacza, że członkowie organów jednostki wykonują swoje funkcje nieodpłatnie,
a działalność jednostki nie jest nastawiona ani na osiąganie zysku, ani na zaspakajanie potrzeb ograniczonego kręgu beneficjentów. W świetle tych kryteriów
istnienie interesu ogólnego ocenia się na podstawie przedmiotu działalności stowarzyszenia (zwolnionego z obowiązku uzyskania zezwolenia na prowadzenie
działalności). Dodatkowo do kategorii tej zalicza się wyłącznie stowarzyszenia
działające w oparciu o ustawę z 1901 r. niebędące płatnikami VAT (w całości lub
35
Audrey Azilazian
w odniesieniu do poszczególnych sektorów działalności) oraz stowarzyszenia
objęte VAT wykonujące działalność w sektorze teatru, muzyki i kina;
- wybrane placówki szkolne publiczne i prywatne, które uzyskały zezwolenie na
działalność.
Rozwój mecenatu i fundacji stanowi jeden z priorytetów rządu.
Osobom fizycznym przyznano szereg nowych korzyści:
Artykuł 54 A ustawy o programach na rzecz spójności społecznej przyjętej przez Parlament 20 grudnia 2004 r. stanowi:
„IA (nowy) w pierwszym zdaniu pierwszego ustępu artykułu 200 Ogólnego Kodeksu
Podatkowego stopa 60% zostaje zastąpiona przez stopę 66%, co oznacza, że ulga
odliczana od podatku od osób fizycznych wzrasta do 66%.
Dodatkowo ulga zostaje podniesiona do 75% (w granicach kwoty 470 euro) w przypadku wpłat na rzecz jednostek non profit wydających nieodpłatnie posiłki osobom
w trudnej sytuacji materialnej, zapewniających pomoc mieszkalną oraz zajmujących
się, w ramach podstawowej działalności, organizacją bezpłatnej opieki zdrowotnej.”
We Francji mecenat rozwija się od początku lat 60-tych. Ważnym impulsem dla jego
rozwoju było powstanie z inicjatywy Andre Malraux Fondation de France oraz wprowadzenie mechanizmu ulg podatkowych. Pomimo nowych zachęt stworzonych pod
koniec lat 80-tych w ustawie z lipca 1987 r. o mecenacie i ustawie z 1990 r. o fundacjach przedsiębiorstw, porównanie z innymi krajami europejskimi wskazuje, iż francuski
system mecenatu był w tym okresie w dalszym ciągu mało atrakcyjny, skomplikowany
i nie sprzyjał rozwojowi działalności w tej dziedzinie. W szczególności ulgi w podatku
dochodowym od osób fizycznych i prawnych były nadal niższe niż w innych krajach,
a przepisy regulujące działalność fundacji − wyjątkowo złożone.
W efekcie zaobserwowano stagnację działalności w dziedzinie mecenatu, szczególnie
jeśli chodzi o udział osób fizycznych. Kwota darowizn wzrastała co prawda nieznacznie,
osiągając jednak zaledwie 914 milionów euro, jak wynika z danych zgromadzonych
w ramach Barometru dobroczynności i mecenatu. 15% francuskich gospodarstw domowych deklaruje wnoszenie darowizn.
Silna pozycja państwa w tradycji i historii Francji przed długi czas hamowała rozwój mecenatu i fundacji. Wysiłki, jakie podejmowano w przeszłości, by zaradzić tej sytuacji poprzez uatrakcyjnienie zasad opodatkowania – szczególnie na drodze ustawy z 1987 r.
o mecenacie – były jak najbardziej realne. Inicjatywy ustawodawcze okazały się jednak
zbyt słabe i niewystarczająco liczne, by w warunkach silnej presji podatkowej stworzyć
faktyczny efekt dźwigni.
36
Warunki rozwoju ekonomii społecznej we Francji
Dwie kluczowe informacje liczbowe
W Stanach Zjednoczonych udział mecenatu i działalności dobroczynnej w PKB osiąga
2,1% (10 miliardów euro). We Francji, jak wynika z niepełnych danych sprzed 2003
r., 15% obywateli przekazuje darowizny, a liczba przedsiębiorstw zaangażowanych
w mecenat i sponsoring wynosi około 2000. Ogółem, udział mecenatu i działalności
dobroczynnej we Francji stanowi zaledwie 0,09% PKB.
Dzięki wprowadzeniu ulgi odliczanej od podatku dochodowego od osób fizycznych
w wysokości 66% darowizny, w granicach 20% dochodu stanowiącego podstawę opodatkowania, w połączeniu z możliwością odpisywania nadwyżki darowizny od podatku
przez okres pięciu lat, Francja posiada obecnie system porównywalny do rozwiązań
istniejących w większości innych krajów, jeśli chodzi o górny pułap opodatkowania; równocześnie jednak wysokość stosowanej ulgi przekracza średnią tych krajów.
Dodatkowo, wprowadzając możliwość odliczenia 60% darowizny od podatku od osób
prawnych, Francja podniesie dwukrotnie efektywne korzyści podatkowe dla przedsiębiorstw − darczyńców. W porównaniu z innymi krajami, stosującymi bez wyjątku ulgi
w postaci zmniejszenia podstawy opodatkowania o 100% darowizny, oznacza to prawdziwą rewolucję.
Pułap obliczany w stosunku do przychodów ze sprzedaży zostanie podniesiony dwukrotnie i ujednolicony, co uprości i uelastyczni stosowane rozwiązania, szczególnie
z korzyścią dla MSP.
Barometr dobroczynności za rok 2004 wykazuje, iż darczyńcy stanowią 54% wszystkich uczestników badania.
3.4 Finansowanie solidarne
3.4.1 Oszczędzanie solidarne29
Oszczędzanie solidarne pojawiło się we Francji na początku lat 80-tych wraz z utworzeniem przez Credit Cooperatif i Katolicki Komitet do Walki z Głodem i na rzecz Postępu
(CCFD) pierwszego funduszu inwestycyjnego opartego na sprawiedliwym podziale −
Funduszu Inwestycyjnego na rzecz Walki z Głodem i Postępu.
Crédit Coopératif osiągnął znaczny postęp w finansowaniu „etycznym” rozumianym
we Francji jako inwestycje społecznie odpowiedzialne, polegającym na inwestowaniu
w spółki notowane na giełdzie, przestrzegające licznych kryteriów w zakresie ochrony środowiska, polityki społecznej, kontaktów z dostawcami i podwykonawcami itp. i
wykluczające czasami niektóre sektory, takie jak przemysł zbrojeniowy, tytoń, alkohol,
29 Alternatives Economiques, L’Economie Sociale de A à Z, Hors Série Pratique nr 22, styczeń 2006,
s. 90-91
37
Audrey Azilazian
i którego celem jest, jako narzędzia biorącego pod uwagę parametry inne niż wydajność finansowa, zwiększanie odpowiedzialności przedsiębiorstw już obecnych na rynku
finansowym. Crédit Coopératif, który przedstawiony zostanie w dalszej części raportu,
okazał się zatem bardzo nowatorski, tworząc w roku 1983 pierwszy fundusz inwestycyjny
z opcją sprawiedliwego podziału, należący do finansów solidarnych i alternatywnych.
Finanse solidarne i alternatywne dysponują tymi samymi nośnikami co finanse klasyczne, takimi jak: produkty bankowe (karta bankowa, konto czekowe, ubezpieczenie na
życie), produkty oszczędzania (książeczki oszczędnościowe) i inwestycje (FCP, SICAV
etc.). Szczególną cechą tych produktów finansowych jest angażowanie obywatela: chodzi tutaj o podział dochodów, przekazanie małej części oszczędności lub dobrowolne
zaangażowanie, a w niektórych przypadkach, w grę wchodzą trzy formy jednocześnie.
Finansowanie solidarne ma swoje korzenie w ambitnym przedsięwzięciu osób oszczędzających, opartym na woli stosowania oszczędności jako narzędzia finansowania projektów lub przedsiębiorstw o wartości dodanej w wymiarze społecznym, środowiskowym, humanitarnym. Osoby te akceptują zasadę ewentualnego otrzymania mniejszego
wynagrodzenia.
Oszczędzanie solidarne zaspokaja zatem jednocześnie pragnienie solidarności osób
oszczędzających oraz potrzeby finansowania przedsiębiorstw solidarnych, stowarzyszeń itp.
Banki i solidarne instytucje finansowe umożliwiają nawiązanie relacji tych dwóch kategorii podmiotów z produktami oszczędzania i inwestycyjnymi, uruchamiającymi specyficzne mechanizmy finansowe. Produktami tymi mogą być produkty tradycyjne – książeczki oszczędnościowe, Codevi (zwane obecnie Książeczkami Trwałego Rozwoju),
struktury inwestowania zbiorowego w papiery wartościowe (OPCVM), ubezpieczenia
na życie itp., do których dochodzą różne formy mechanizmów solidarnych.
Oszczędzanie z opcją podziału zysku: osoba oszczędzająca może odstąpić całość
lub część swych oszczędności strukturze prowadzącej działalność korzystną dla ogółu
i uprawnionej do otrzymywania darowizn (stowarzyszenia i fundacje).
Oszczędności z inwestowania solidarnego: w ramach OPCVM – struktur inwestowania zbiorowego w papiery wartościowe część portfela jest inwestowana w papiery wartościowe przedsiębiorstw solidarnych oraz produkty, których liczba otwiera linię
kredytową na rzecz instytucji kredytowej w celu sfinansowania działań, które osoba
oszczędzająca chce wesprzeć.
Do kategorii tej należą spółki venture capital (CIGALES, FEMU QUI, Garrigue, Herrikoa, SIFA etc.) oraz instytucje finansowe (ADIE, France Active, Nef, Sidi), które „mają
na celowniku” jedynie przedsiębiorstwa trzeciego sektora i finansowanie solidarne.
Fundusze solidarne, utworzone na mocy ustawy Fabiusz, dotyczącej oszczędności
38
Warunki rozwoju ekonomii społecznej we Francji
pracowniczych (nr 2001-152 z 19 lutego 2001 r.), mieszczą się w drugiej kategorii: inwestują od 5 do 10% swych środków w przedsiębiorstwa, które otrzymały od państwa
status przedsiębiorstwa solidarnego (powyżej przedstawione zostały kryteria uzyskania
tego statusu, patrz str. 18-19).
Przedmiot finansowania jest różny: reintegracja społeczna, ochrona środowiska, wspieranie rozwoju. Może to być także oszczędzanie na rzecz rozwoju gospodarki lokalnej.
Oszczędności solidarne są w fazie autentycznego rozwoju.
Stowarzyszenie Finansol (więcej na ten temat w dalszej części opracowania) wydaje
każdego roku „Barometr finansów solidarnych”, dzięki pomocy instytutu sondażowego
IPSOS. Został on założony w roku 2003 przy wsparciu Kasy Depozytowej (patrz załącznik 1) i w partnerskiej współpracy z francuskim dziennikiem La Croix.
Jego piąte wydanie przedstawia wyniki finansowania solidarnego w roku 2006.
„Z liczbą 272 000 oszczędzających oraz prawie 1.3 miliarda euro inwestycji finansowanie solidarne we Francji znajduje się aktualnie w wyjątkowo dobrej kondycji”.
3.4.2 Przepisy podatkowe dotyczące finansów solidarnych
Przepisy podatkowe związane z ustawami o oszczędnościach pracowniczych
Oszczędności pracownicze to według przepisów prawa francuskiego zbiór narzędzi
umożliwiających pracownikom finansowy udział w prawidłowym funkcjonowaniu przedsiębiorstwa i/lub założenie, przy jego pomocy, oszczędności.
Zanotowany ostatnio boom finansowania solidarnego związany jest z rozwojem
oszczędności pracowniczych. W 2004 r. 53% solidarnych oszczędzających dokonało
tą drogą subskrypcji. 30
Źródło: Le Baromètre des Finances Solidaires 2007 (Barometr Finansów Solidarnych 2007)
Solidarne oszczędności pracownicze, które mogły się rozwinąć w konsekwencji głębokiej reformy oszczędności pracowniczych, wprowadzonej w roku 2001, wpisuje się
wyraźnie, choć jeszcze skromnie, w ogólny pejzaż oszczędzania przez pracowników
we Francji. W roku 2006, osiągając poziom 404 mln euro, solidarne oszczędności
pracownicze stanowiły jeszcze zaledwie 0,5% całości oszczędności pracowniczych,
które wynosiły 82,4 mld euro na koniec roku 2006, lecz ich wzrost (+47%) był wyższy od wzrostu wszystkich oszczędności pracowniczych (+19%). Liczby te mogą być
zbliżone do tych dotyczących oszczędności pracowniczych, zainwestowanych zgodnie
z kryteriami inwestycji odpowiedzialnych społecznie (ISR), które, będąc na poziomie
30
http://www.alternatives-economiques.fr/finances-solidaires_fr_art_223_31232.html
39
Audrey Azilazian
1,6 mld euro, stanowiły 2% wszystkich oszczędności pracowniczych (źródło AFG).
Liczba pracowników, którzy przystąpili do funduszu solidarnych oszczędności pracowniczych, wynosi 191 000 (+44%), czyli 2% wszystkich oszczędzających pracowników
(10,3 mln osób).
Solidarne oszczędności pracownicze wynoszą średnio 2 100 euro na pracownika w stosunku do wszystkich oszczędności pracowniczych, które wyniosły na koniec 2006 r. we
Francji 8 tys. euro na pracownika. Okazuje się zatem, że pracownicy, którzy zainwestowali w solidarne oszczędzanie, przeznaczyli średnio ponad 25% swych oszczędności
na fundusze solidarne. Pracownicy grup Carrefour, Axa i Areva są głównymi oszczędzającymi w ten sposób: ich oszczędności osiągnęły w końcu 2006 r. kwotę 296 mln
euro, czyli 73% całości solidarnych oszczędności pracowniczych.
Ustawa Fabius z 2001 r., a potem ustawa Fillon z 2003 r. umożliwiły wreszcie pracownikom przedsiębiorstwa, korzystającym z mechanizmów oszczędzania solidarnego, inwestowanie w pracownicze solidarne fundusze inwestycyjne (FCPE). Aktualnie istnieje
30 solidarnych funduszy FCPE, spośród których trzy uzyskały znak Finansol. Związki
zawodowe bardzo zabiegają o to, by fundusze solidarne FCPE były systematycznie
brane pod uwagę w planach oszczędnościowych przedsiębiorstwa.
Od 5 do 10% solidarnych lokat oszczędnościowych pracowników musi być przeznaczonych na finansowanie przedsiębiorstwa solidarnego. Definicja przedsiębiorstw solidarnych brzmi następująco:
Są to przedsiębiorstwa, które rozwijają działalność w zakresie pomocy osobom indywidualnym, usług świadczonych w bliskim otoczeniu, trwałego rozwoju, sprawiedliwego
handlu, mieszkalnictwa socjalnego, ochrony środowiska. Za przedsiębiorstwa solidarne
uznawane są przedsiębiorstwa nienotowane na rynku giełdowym, mogące mieć taki
sam statut jak spółdzielnia, towarzystwo pomocy wzajemnej, stowarzyszenie, spółka,
której zarządzający zostają wybrani bezpośrednio lub pośrednio przez pracowników,
członków lub wspólników.
Są to także przedsiębiorstwa, w których co najmniej 1/3 pracowników stanowią osoby
młode, wykluczone na margines życia społecznego lub uznane za niepełnosprawne. Prefekt departamentu wydaje zgodę przedsiębiorstwom, które podlegają mu terytorialnie.
Ustawa Fabius z 2001 r.
Źródła Planu Oszczędnościowego Przedsiębiorstwa (PEE) :
- uczestnictwo (obowiązkowe dla przedsiębiorstw sektora prywatnego, zatrudniających
więcej niż 50 pracowników) = rozdzielić część zysków spółki pomiędzy pracowników;
- premia za wydajność (fakultatywna, dotycząca wszystkich przedsiębiorstw) =
włączyć kolektywnie pracowników do działań spółki na rzecz zwiększenia jej
konkurencyjności;
40
Warunki rozwoju ekonomii społecznej we Francji
- wpłata dobrowolna pracownika: do 25% jego miesięcznego wynagrodzenia
brutto (w tym udział w zyskach wpłacony w ramach Planu Oszczędnościowego
Przedsiębiorstwa - PEE);
- wpłata dodatkowa przedsiębiorstwa: dodatek do wpłat pracownika: do 2300 euro
rocznie, maksymalnie 3-krotna wpłata pracownika. Kwota maksymalna wynosi
3450 euro, jeśli część oszczędności zainwestowana zostaje w akcje przedsiębiorstwa (z możliwą obniżką podatku w wysokości 20% ceny akcji).
PEE jest przewidziany na 5 lat.
Łącznie kwota, którą przedsiębiorstwo mogło wypłacić rocznie każdemu pracownikowi,
bez podatków, wyniosła 42 180 euro w roku 2002 (udział w zyskach + uczestnictwo +
wpłata dodatkowa spółki).
Korzyści wynikające z ustawy:
 Dla przedsiębiorstwa − wpłata dodatkowa może być odpisana od podatku oraz
zwolniona ze składek społecznych płaconych przez pracodawcę i z podatku od wynagrodzeń.
 Dla pracownika − premia za wydajność wypłacana na rzecz Planu Oszczędnościowego Przedsiębiorstwa (PEE) jest zwolniona z podatków od dochodu, podobnie
jak wpłata dodatkowa przedsiębiorstwa (która jest zwolniona ze składek społecznych,
z wyjątkiem CSG i CRDS), gdy przestrzegane są terminy zamrożenia oszczędności.
Dochody z PEE (na przykład dywidendy) są ponownie inwestowane, czyli nie są opodatkowane, lecz nadwyżki przy wyjściu z PEE podlegają obowiązkowi płacenia składek
społecznych w wysokości 10%.
Ustawa Fillon z 2003 r.
Ustawa reformująca emerytury wprowadza PERCO – Zbiorowy Oszczędnościowy Plan
Emerytalny, nowy plan oszczędności pracowniczych.
Wyciąg z ustawy Fabius z roku 2001
Postanowienia niniejszego artykułu regulują także kwestię funduszy solidarnych, które
mogą być nabyte w ramach partnerskiego planu dobrowolnych oszczędności pracowniczych, wymienionego w artykule L. 443-1-2 tego samego kodeksu. Aktywa funduszy
solidarnych składają się :
- w przypadku udziału zawartego pomiędzy 5 a 10% - z papierów wartościowych wyemitowanych przez przedsiębiorstwa solidarne przyjęte na mocy
artykułu L. 443-3-1 kodeksu pracy lub przez spółki venture capital wymienione
w artykule 1-1 ustawy nr 85-695 z 11 lipca 1985 r. dotyczącej różnych kwestii
gospodarczych i finansowych lub przez fundusze inwestycyjne z obniżonym po41
Audrey Azilazian
ziomem ryzyka, wymienione w artykule L. 214-36, pod warunkiem że ich aktywa
składają się w co najmniej 40% z papierów wartościowych wyemitowanych przez
przedsiębiorstwa solidarne wymienione w artykule L. 443-3-1 kodeksu pracy;
- w przypadku nadwyżki − z papierów wartościowych przyjętych do negocjacji na
rynku regulowanym i, dodatkowo, środków płynnych.
Fundusze te mogą posiadać tylko 10% papierów wartościowych przedsiębiorstwa, które uruchomiło plan, lub spółek, które są z nim związane w myśl artykułu L. 444-3 kodeksu pracy.
Przedsiębiorstwa, które wpłacają w ramach partnerskiego planu dobrowolnych oszczędności pracowniczych, uruchomionego zgodnie z artykułami L. 443-1-2 i L. 443-7 kodeksu pracy, sumy uzupełniające kwotę wpłaconą przez ich pracowników w celu nabycia
udziałów w funduszach normowanych przepisami zawartymi w czterech ostatnich akapitach artykułu L. 214-39 kodeksu monetarnego i finansowego, mogą utworzyć rezerwę
na inwestycje równą 35% wpłat uzupełniających, zwolnioną z podatku. Papiery wartościowe przedsiębiorstw solidarnych lub nabytych struktur muszą być przechowywane przez fundusze przez okres co najmniej dwóch lat.
Próg ten wzrasta do 25%, gdy emitent jest przedsiębiorstwem solidarnym wymienionym w artykule L. 443-3-1 kodeksu pracy, i którego fundusze własne nie przekraczają
miliona franków.
Podmioty ekonomii społecznej wspierają rozwój oszczędzania solidarnego
Obecnie podmioty ekonomii społecznej prowadzą akcje lobbingową mającą na celu
dalszy wzrost oszczędzania solidarnego.
France Active opublikowała w listopadzie 2007 r. komunikat prasowy zawierający przepisy, które powinny znaleźć się w Ustawie finansowej:
France Active w pełni zaangażowana w działalność na rzecz tworzenia miejsc pracy
w przedsiębiorstwach zatrudniających osoby wykluczone społecznie i w przedsiębiorstwach solidarnych, wysoko oceniła regulacje prawne dotyczące wspierania ekonomii
solidarnej, zaakceptowane przez Christine Lagarde, Ministra Gospodarki, Finansów
i Zatrudnienia. W efekcie, opierając się na propozycjach France Active, projekt ustawy
o unowocześnianiu gospodarki, przedstawiony przez rząd na początku roku 2008, zawiera trzy następujące założenia:
1/ Wszystkie plany oszczędności pracowniczych będą zawierać solidarny fundusz pracowniczy.
Obowiązek ten, obecnie ciążący tylko na PERCO, będzie pociągał progresywnie bardzo duży wzrost inwestycji w przedsiębiorstwa solidarne i w solidarne zatrudnienie.
42
Warunki rozwoju ekonomii społecznej we Francji
2/ Procedura przyjęcia przedsiębiorstwa w poczet solidarnych zostanie uproszczona.
Przyjęcie to będzie prawomocne dla przedsiębiorstw przeciwdziałających wykluczeniu społecznemu i dla przedsiębiorstw dostosowanych. Procedura zostanie bardzo
uproszczona w odniesieniu do innych przedsiębiorstw. W ten sposób tysiące przedsiębiorstw zostanie przyjętych do grona solidarnych.
3/ Zmodyfikowane zostaną dwie kwoty w celu umożliwienia rozwoju inwestorom
solidarnym:
- „współczynnik zajęcia” podwyższony zostanie z 10 do 25%
- „kwota solidarna” ustalona zostanie na poziomie 35% wszystkich aktywów tych instytucji.
Jednocześnie Minister zwraca się z prośbą do swoich podwładnych o dogłębne zbadanie:
- dostępu przedsiębiorstw solidarnych do kontraktów publicznych;
- możliwości sfinansowania szkolenia zawodowego osób wspierających przedsiębiorców solidarnych. Przedsiębiorczość społeczna i solidarna będzie w ten
sposób stymulowana i szanse przedsiębiorstw solidarnych, już teraz wyższe od
średniej, zostaną zwiększone;
- stworzenia statusu spółki „niezarobkowej” w celu zapewnienia rozwoju ekonomii
społecznej.
Przedsięwzięcia zaproponowane przez rząd umacniają plan działania France Active,
przewidujący objęcie Francji w ciągu trzech lat FRIS (Regionalnymi Funduszami Inwestycji Solidarnych). 10 z nich już działa lub są w trakcie uruchamiania, oraz stworzenie
bądź umocnienie 20 tys. miejsc pracy rocznie (wobec 8 200 w 2006 r.), do których
pierwszeństwo mają osoby ze szczególnymi trudnościami w znalezieniu zatrudnienia.
Inny typ systemu podatkowego obejmującego produkty oszczędzania solidarnego we Francji
Osoby prawne lub klienci indywidualni mogą skorzystać z obniżenia podatku od dochodów lub od spółek oszczędzających solidarnie:

25% ulgi od podatku dochodowego z akcji nienotowanych na giełdzie papierów wartościowych: Oszczędności solidarne zainwestowane w akcje nienotowane
na giełdzie podlegają ustawie 2003-721 z 1 sierpnia 2003 r. dotyczącej inicjatywy
gospodarczej, dzięki której ma miejsce zmniejszenie podatku do 25% zrealizowanej
inwestycji, w ramach rocznego limitu 20 tys. euro w przypadku osoby stanu wolnego
i 40 tys. euro w przypadku małżeństwa ze skutkiem wstecznym od 1 stycznia 2003
r. W ten sposób oszczędzający klienci indywidualni mogą odliczyć od swoich po43
Audrey Azilazian
datków 25% oszczędności, które zainwestowali w produkty noszące znak Finansol,
takie jak: akcje kapitałowe Habitat et Humanisme Développement (Mieszkalnictwo
i Humanizm Rozwoju), Autonomie et Solidarité (Samodzielność i Solidarność), Caisse Solidaire du Nord Pas de Calais (Kasa Solidarna Północy Pas de Calais), Garrigue, Iés, La Nef, Femu Qui i udziały niepodzielne w Clubs Cigales.

66% ulgi podatkowej na darowizny wygenerowane przez dochody z solidarnego podziału zysku: Dochody z solidarnego podziału zysku podlegają uldze podatkowej. Obejmuje ona klientów indywidualnych oraz przedsiębiorstwa, których 66%
dochodu przetransferowanych zostaje pod postacią darowizn, i wynosi 20% opodatkowanego dochodu klientów indywidualnych oraz 5 promili obrotów przedsiębiorstw.
Osiąga ona poziom 75% w przypadku stowarzyszeń udzielających pomocy w postaci produktów żywnościowych, opieki i zakwaterowania osobom potrzebującym.
3.4.3 Znak firmowy Finansol
Jeśli rozwój finansów solidarnych jest często uzależniany od ustawy Fabius, która spowodowała uruchomienie funduszy solidarnych, które to z kolei przyczyniły się do rozwoju oszczędności pracowniczych, to finansowanie solidarne mogło się umocnić i stać się
coraz bardziej popularne w życiu codziennym Francuzów, jak i w krajobrazie politycznym dzięki wysiłkom stowarzyszenia Finansol w zakresie komunikacji i lobbingu.
Praca ta przyjęła całkiem inny obrót wraz z utworzeniem znaku firmowego Finansol,
który umożliwił zabezpieczenie uruchomienia finansowania solidarnego oraz wyróżnienie odpowiednich produktów. Sektor zapewnił sobie stopniowo legitymizację i jest obecnie bardzo wiarygodny.
Dzięki ośmiu nowym oznakowanym inwestycjom w roku 2007 znak firmowy Finansol
wyróżnia obecnie 66 produktów finansowych, gwarantując ich przejrzystość i właściwy
stopień solidarności.
Znak ten pozwala dokonać odpowiedniego wyboru wśród bardzo licznych produktów
finansowych na rynku. Zapewnia rzeczywistą gwarancję w oparciu o kryteria, które waloryzuje i które określają finansowanie solidarne.
Nowelizacja „Finansol” Ustawy finansowej, umożliwiająca wprowadzenie korzystnych
zmian w przepisach dotyczących opodatkowania dochodów z produktów oszczędzania solidarnego, jest świadectwem skuteczności działań stowarzyszenia Finansol oraz
poważnego podejścia władz publicznych do sektora finansowania solidarnego i jego
wpływu na rzeczywistą sferę ekonomiczną i solidarną.
44
Warunki rozwoju ekonomii społecznej we Francji
Nowelizacja „Finansol” Ustawy Finansowej 2008 we Francji
Artykuł pochodzi ze strony internetowej Finansol - http://www.finansol.org/QuoiDeNeuf/List.asp#QuoiDeNeuf365
Paryż, 19 grudnia 2007 – Ustawa finansowa 2008 zachęca do oszczędzania solidarnego opartego na sprawiedliwym podziale zysku po nowelizacji „Finansol”. Nowelizacja
„Finansol”, która przewiduje nową korzyść z tytułu oszczędzania solidarnego opartego
na sprawiedliwym podziale zysku, została przyjęta we wtorek 18 grudnia przez Zgromadzenie Narodowe i Senat w ramach ustawy finansowej na 2008 r. W ten sposób
nowy podatek uwalniający po obniżonej stopie procentowej (5%) będzie miał zastosowanie od 1 stycznia 2008 r. w odniesieniu do odsetek i dywidend z oszczędności
solidarnych z opcją sprawiedliwego podziału zysku.
Oszczędzanie solidarne z opcją sprawiedliwego podziału zysku jest inwestycją finansową (książeczka oszczędnościowa, fundusze inwestycyjne lub SICAV). Część dochodu
z tej inwestycji jest przeznaczona dla jakiegoś stowarzyszenia lub organizacji pozarządowej. Aż do dziś darowizna ta podlegała zryczałtowanemu podatkowi w wysokości
16% (który wzrośnie do 18% z dniem 1 stycznia 2008 r.) bez CSG. Zmniejszając ten
podatek do 5%, ustawa finansowa umożliwia podwyższenie o 18% wysokość darowizn przekazywanych na rzecz organizacji pozarządowych z oszczędności solidarnych
z opcją sprawiedliwego podziału zysku.
Oszczędzanie solidarne z opcją podziału zysku uczestniczy w finansowaniu projektów
70 organizacji pozarządowych, wśród których znajdują się CCFD, Czerwony Krzyż,
Armia Zbawienia, Walka z Głodem, Federacja Praw Człowieka, Mieszkalnictwo i Humanizm, WWF. Klasyczna zbiórka darowizn jest kosztowna z punktu widzenia promocji
(mailing), podczas gdy oszczędzanie solidarne z opcją sprawiedliwego podziału zysku
umożliwia przeznaczenie wszystkich darowizn na wspierane projekty.
„Każdy przyznaje, że oszczędzanie solidarne z opcją podziału zysku musi być wspierane, nawet Prezydent Republiki jest tego samego zdania” − stwierdził na posiedzeniu
Didier Migaud, przewodniczący komisji finansowej, który przedstawił propozycję nowelizacji „Finansol” i uzyskał zgodę Erica Woertha, Ministra Budżetu.
Finansol organizuje także Regionalne Tygodnie Oszczędzania Solidarnego, umożliwiające promocję finansowania solidarnego w każdym regionie Francji. Tygodnie te
są okazją do zaprezentowania idei finansowania solidarnego oraz inicjatyw ekonomii
społecznej i solidarnej, wspieranych przez solidarnych oszczędzających. Polegają
one na łączeniu na wydzielonym terytorium kampanii reklamowej z kontaktami z prasą
i organizacją masowych imprez informacyjnych. Umożliwiają one zwiększenie popularności znaku firmowego Finansol i oszczędzania solidarnego, edukację nt solidarnego
oszczędzania oraz umocnienie synergii terytorialnych pomiędzy solidarnymi podmiota45
Audrey Azilazian
mi finansowymi, partnerami publicznymi i partnerami prywatnymi sektora. Tygodnie te
są zawsze współfinansowane przez właściwe jednostki samorządów terytorialnych.
Finansol publikuje na swojej stronie internetowej tabelę zbiorczą podmiotów finansowania solidarnego:
http://www.finansol.org/Acteurs/TableauActeurs.asp.
46
Warunki rozwoju ekonomii społecznej we Francji
4. Doświadczenia Crédit Coopératif en France
– www.credit-cooperatif.coop
4.1 Bank spółdzielczy, uczestnik ekonomii społecznej i solidarnej
4.1.1 Bank spółdzielczy
Historia Crédit Coopératif sięga końca XIX w. i rozpoczyna się w chwili podjęcia przez
grupę spółdzielców decyzji o utworzeniu własnego banku. Banku, który od chwili powstania po dziś dzień nieprzerwanie różnicuje swoją działalność i portfel klientów, pozostając równocześnie wiernym swojej pierwotnej misji.
Grupa Credit Coopératif jest zrzeszeniem banków spółdzielczych skupionych wokół
struktury centralnej – banku krajowego.
W swoim obecnym kształcie Crédit Coopératif powstał w wyniku połączenia dwóch banków o strukturze spółdzielczej:
- banku Crédit Coopératif (poprzednio Banque Française de Crédit Coopératif),
spadkobiercy banku założonego w 1893 r.;
- la Caisse Centrale de Crédit Coopératif powstałej w 1938 r. w celu finansowania
inwestycji spółdzielni produkcyjnych i spożywczych.
Obie struktury połączyły się w 1970 r., tworząc grupę bankową zdolną do zaspokojenia wszystkich potrzeb bankowych swoich udziałowców, którymi są przede wszystkim
osoby prawne. W miarę upływu czasu Crédit Coopératif rozwinął także ogólnokrajową
sieć agencji.
W 2003 r. Crédit Coopératif przyjął formę prawną banku spółdzielczego SA o kapitale
zmiennym. Crédit Coopératif jest udziałowcem la Banque Fédérale des Banques Populaires (BFBP) i jedną ze spółek macierzystych grupy Banque Populaire, działającej pod
egidą BFBP − centralnego organu zrzeszenia w rozumieniu prawa bankowego. Przeniesienie kompetencji w tym zakresie z Kasy Centralnej do BFBP umożliwiło uproszczenie struktury Grupy Crédit Coopératif na drodze fuzji – przejęcia Kasy.
Podstawowe misje Crédit Coopératif, określone w przyjętej przez bank deklaracji zasad, polegają na „wspieraniu rozwoju podmiotów prawnych ekonomii społecznej”.
Crédit Coopératif, bank spółdzielni produkcyjnych i spożywczych, stał się stopniowo
partnerem spółdzielni i spółdzielców w wielu różnorodnych dziedzinach: współpracy
morskiej, współpracy rzemieślników, handlowców, MSP itd.
Równolegle, od lat 70-tych bank zaczął oferować kredyty stowarzyszeniom prowadzącym działalność gospodarczą, mającym w owym czasie duże trudności z pozyskiwa47
Audrey Azilazian
niem zwrotnych źródeł finansowania. Chodziło przede wszystkim o stowarzyszenia
wspierające osoby niepełnosprawne i rozwijające turystykę społeczną. W okresie, kiedy
wieloma strukturami tego typu zarządzały towarzystwa wzajemne, Crédit Coopératif
zdobył pozycję liczącego się banku sektora ekonomii społecznej.
Obecnie bank kieruje swoją ofertę do wszystkich jednostek i przedsiębiorstw działających w duchu ekonomii społecznej, spośród których wiele walczy ze zjawiskiem wykluczenia społecznego (pomoc w zakresie mieszkalnictwa, pomoc na rzecz osób niepełnosprawnych, osób w starszym wieku, bezrobotnych).
Crédit Coopératif jest bankiem spółdzielczym: zrzesza przede wszystkim klientów –
osoby prawne, reprezentujących szeroki wachlarz form prawnych: stowarzyszeń,
spółdzielni, towarzystw wzajemnych, małych i średnich przedsiębiorstw zrzeszonych
w spółdzielniach itd. Udziałowcy z tej grupy posiadają większość kapitału i całość praw
głosu. Ich przedstawiciele tworzą radę administracyjną banku. Crédit Coopératif to ich
bank − bank, w którym są jedynymi akcjonariuszami, partnerami działającymi wspólnie
z bankiem w oparciu o zasadę długotrwałej współpracy i zarządzania uczestniczącego, wykraczającą szeroko poza zobowiązania wynikające ze statusu Crédit Coopératif.
Wykonują swoje uprawnienia podczas walnych zgromadzeń zgodnie z zasadą: jedna
osoba – jeden głos. Udziałowcy Crédit Coopératif to w głównej mierze osoby prawne,
w znaczącej części rekrutujące się spośród przedsiębiorstw ekonomii społecznej i solidarnej oraz MSP należących do zrzeszeń. Zgodnie z podwójnym statusem jednostek
o charakterze spółdzielczym udziałowcy Crédit Coopératif są zarazem właścicielami
kapitału banku i klientami − odbiorcami produktów i usług oferowanych przez bank.
W zarządzaniu Crédit Coopératif uczestniczą instancje dwóch kategorii:

instancje spółdzielcze (Walne Zgromadzenia oraz Rada Administracyjna Crédit Coopératif), zgodnie ze spółdzielczą formą działalności banku. Ich zadania dotyczą
kierowania działalnością spółdzielczą, opierającą się na aktywności udziałowców.
Na szczeblu regionalnym udziałowcy spotykają się na Zgromadzeniach Sekcji i zajmują
stanowisko w kwestiach umieszczonych w porządku obrad. Zgromadzenia Sekcji wypowiadają się w sprawie:
-
podziału zysku roku obrotowego,
-
wynagrodzenia udziałów,
-
wyboru członków Rady Administracyjnej.
Zgromadzenia Sekcji wybierają delegatów, którzy uczestniczą w zwyczajnym walnym
zgromadzeniu delegatów szczebla krajowego, podejmującym uchwały poprzez kumulację głosów lokalnych.
Rada Administracyjna składa się z przedstawicieli wybranych przez udziałowców podczas walnych zgromadzeń.
48
Warunki rozwoju ekonomii społecznej we Francji

instancje stowarzyszeniowe (Rady Agencji, Komitety Regionalne i Krajowa Rada
Crédit Coopératif): istnienie tych instancji przewiduje statut Krajowej Rady Crédit
Coopératif, stowarzyszenia działającego w oparciu o przepisy ustawy z 1901 r.,
powołanego w celu umożliwienia udziałowcom i klientom uczestnictwa w codziennej aktywności Grupy Crédit Coopératif.
Instancje, o których mowa, kierują działalnością stowarzyszeniową banku, która opiera się
na doradcach będących rzecznikami udziałowców i klientów Grupy Crédit Coopératif.
Działalność stowarzyszeniowa jest prowadzona w ramach ustawy 1901 r., Krajowej
Rady Crédit Coopératif, obejmującej trzy szczeble reprezentacji:
- Rady Agencji, w których zasiadają przedstawiciele udziałowców i klientów Crédit
Coopératif szczebla lokalnego, funkcjonują przy dyrektorach agencji i czuwają
nad jakością produktów i usług bankowych oferowanych przez ich bank;
- Komitety Regionalne zrzeszają na szczeblu regionalnym doradców agencji,
umożliwiając im dzielenie się wiedzą na temat reprezentowanych przez nich sektorów działalności, uczestniczą w życiu regionalnym i w przygotowaniu walnych
zgromadzeń.
Na dwóch corocznych zebraniach organizowanych na szczeblu ogólnokrajowym Przewodniczący Komitetów Regionalnych przedstawiają organom banku informacje na temat zmian otoczenia, w jakim działają klienci, oddolne propozycje i oczekiwania wobec
banku.
- Krajowa Rada Crédit Coopératif spotyka się na zgromadzeniach, w których uczestniczą Przewodniczący Komitetów Regionalnych, przedstawiciele krajowych federacji –
klientów Crédit Coopératif, przedstawiciele instytucji kredytowych zrzeszonych w Crédit
Coopératif. Walne zgromadzenie jest organem konsultacyjnym działającym przy Radzie Administracyjnej i stanowi forum, na którym wyrażane są potrzeby klientów. Walne
zgromadzenie jest najważniejszym źródłem informacji na temat planów strategicznych
Grupy i jej podstawowych celów.
Do kapitału Crédit Coopératif mogą przystępować także osoby fizyczne. Nie posiadają
one co prawda statusu udziałowca, mają natomiast możliwość uczestniczenia w rozwoju banku poprzez obejmowanie udziałów wynagradzanych na zasadach priorytetowych,
bez prawa głosu, i mogą wyznaczać swojego przedstawiciela − ze statusem kontrolera
− do Rady Administracyjnej Crédit Coopératif.
Relacje bankowe łączące Crédit Coopératif z jego klientami – udziałowcami mają szczególny charakter. Wspólnie z nimi bank urzeczywistnia w swojej codziennej działalności
zasady spółdzielcze, do których jest głęboko przywiązany:
- udziałowcy współkształtują decyzje i cele strategiczne banku, uczestnicząc w regionalnych walnych zgromadzeniach; wszystkie decyzje są podejmowane zgodnie z zasadą: jedna osoba − jeden głos (niezależnie od liczby posiadanych udziałów).
49
Audrey Azilazian
Udziałowcy uczestniczą w procesie doskonalenia produktów i usług bankowych Crédit
Coopératif, kształtując je zgodnie ze swoimi oczekiwaniami i potrzebami za pośrednictwem swoich przedstawicieli w radach terytorialnych oraz − bezpośrednio – poprzez
udział w komisjach sektorowych i klubach użytkowników. Udziałowcy otrzymują systematycznie rozszerzone informacje na temat działalności i kondycji swojego banku.
Wskaźniki finansowe
Crédit Coopératif
na 31/12/2006
Stan kredytów klientów
5.74 mld euro
Stan depozytów klientów
6.65 mld euro
Jednostki udziałów Funduszy Wspólnego 7.39 mld euro
Inwestowania
Wskaźnik „koszty ogólne / PBN”
71.6%
Współczynnik wypłacalności
14.01%
Rentowność kapitałów własnych
8.54%
Kapitały własne
1.17 mld euro
Zysk netto
45.3 mln euro
Przychód bankowy netto
307,9 mln euro
Działalność Grupy Crédit Coopératif i najważniejsze wydarzenia roku 200731
W pierwszym półroczu 2007 r. bank intensywnie rozwijał działalność we wszystkich
sektorach. Liczba czynnych klientów wzrosła o 8,7% w porównaniu ze stanem na 30
czerwca 2006 r., przekraczając poziom 211 tys. na 30 czerwca 2007 r., przy czym najsilniejszy wzrost dotyczył kategorii klientów indywidualnych (+12,5%). Depozyty klientów
i kapitał zainwestowany w jednostki uczestnictwa OPCVM (Instytucji Zbiorowego Inwestowania w Zbywalne Papiery Wartościowe) osiągnęły łącznie średnio 12,5 mld euro
w pierwszym półroczu 2007 r., wzrastając o 17,5% w stosunku do poprzedniego roku.
Dynamika wzrostu obserwowana w tej kategorii jest porównywalna z wynikiem roku
2006, kiedy to wskaźnik przyrostu zgromadzonych środków osiągnął 16,7%.
4.1.2 W służbie ekonomii społecznej i solidarnej
Crédit Coopératif jest zatem wiodącym bankiem ekonomii społecznej, przedsiębiorstw
działających w formie spółdzielni i zrzeszeń, struktur opartych na zasadzie wzajemności, SEM (spółek o charakterze mieszanym), jednostek parytetowych i organizacji pracujących na rzecz ogółu, obecnych we wszystkich sektorach działalności: opieka zdrowotna i pomoc socjalna, kultura, mieszkalnictwo społeczne, ubezpieczenia społeczne,
31 http://www.credit-cooperatif.coop/fileadmin/doc/communiques_de_presse/CP_resul_1ersem_2007.pdf
50
Warunki rozwoju ekonomii społecznej we Francji
handel i przemysł. Crédit Coopératif współpracuje ściśle z federacjami zrzeszającymi
wymienione podmioty i dzieli się swoim doświadczeniem z MSP wszystkich sektorów.
Wśród udziałowców banku licznie reprezentowane są podmioty działające na rzecz
solidarności społecznej, ekonomicznej, humanitarnej. Bliskość tych relacji skłoniła bank
do opracowania i wdrożenia produktów finansowania solidarnego, tworzących obecnie najszerszą ofertę tego typu dla osób fizycznych, uzupełniającą klasyczne produkty
i usługi. W sposób całkowicie naturalny zatem bank zaczął wspólnie z klientami tworzyć
nowe rozwiązania w dziedzinie mikrofinansów i finansów solidarnych.
Crédit Coopératif jest pionierem finansów solidarnych, od 1983 r. oferującym wspólnie
z CCFD (patrz wyżej strona 45) pierwszy fundusz wspólnego inwestowania o profilu
solidarnościowym, a także liderem tego sektora dzięki współpracy z wieloma partnerami i najszerszej z dostępnych na rynku ofert produktów oszczędności solidarnych
zatwierdzonej przez Komitet Znaku Finansol, obejmującej 16 produktów oszczędności
solidarnych, które posiadają znak Finansol:
Cod’Adie, Codesol, Codesol Biocoop, FCP Epargne Solidaire, FCP Faim et Développement Equilibre, FCP Faim et Développement Horizon 2007, FCP Faim et Développement Trésorerie, Livret Agir, Livret Codevair du Crédit Coopératif, Livret Crédit Coopératif – Nef, Livret Epidor Solidaire, Livret Jeune Solidarité Emploi Adie, Livret Solidaire de la Caisse Solidaire Nord-Pas-de-Calais, SICAV Choix Solidaire, SICAV Crédit
Coopératif AGIR-UNICEF, FCP Confiance Solidaire.
Więcej informacji na temat produktów solidarnych Crédit Coopératif można znaleźć na
stronach www.banque-solidarites.coop.
W 2007 r. dochody z solidarnościowych produktów oszczędnościowych Crédit Coopératif przekazane w formie darowizn stowarzyszeniom-partnerom osiągnęły kwotę 3,3
mln euro. Podmioty gromadzące środki w takiej formie wykorzystują oszczędności
do finansowania szeregu konkretnych działań w dziedzinie ochrony środowiska, walki
z bezrobociem, edukacji, pomocy na rzecz osób niepełnosprawnych. Wartość przekazanych darowizn wzrosła o 34% w porównaniu z rokiem 2006. Od 1983 r. mechanizm
solidarnych oszczędności pozwolił na sfinansowanie łącznie 30 mln euro darowizn.
Crédit Coopératif wspiera również rozwój podmiotów sektora solidarnego za pośrednictwem wielu innych instrumentów:
- obsługa typu back-office (jak np. w przypadku la Nef);
- doradztwo w zakresie inżynierii finansowej i wsparcie techniczne;
- obejmowanie udziałów kapitałowych (za pośrednictwem SICAV i FCP zarządzanych przez Ecofi Investissement);
- działania „na miarę” (np. emisja obligacji ALTER ECO oraz narzędzia wspierające finansowanie, np. SOFINEI oraz FINANTOIT).
51
Audrey Azilazian
Crédit Coopératif potwierdził swoje zaangażowanie na rzecz tych podmiotów poprzez
wiele innych inicjatyw:
- Crédit Coopératif jest wiodącym akcjonariuszem grupy ESFIN-IDES
- udzielił blisko jednej czwartej całości kredytów gwarantowanych przez sieć France Active na rzecz mikroprzedsiębiorstw i przedsiębiorstw integracji społecznej,
- jako pierwszy bank otworzył linie kredytowe dla l’ADIE,
- jest pierwszą grupą bankową, która podpisała Kartę na rzecz udzielania pożyczek na zakładanie nowych przedsiębiorstw (PCE),
- a także współzałożycielem Agencji ds. Wspierania Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych (Avise) powstałej w 2002 r.
Zgodnie z humanistyczną misją grupy, pragnąc zapewnić wsparcie dla innowacyjnych
inicjatyw społeczno-ekonomicznych, do których nie przystają klasyczne mechanizmy
finansowania bankowego, w 1984 r. Crédit Coopératif powołał do życia Fundację Crédit
Coopératif (Dz.U. z 10 stycznia), przekształconą w 1992 r. w Fondation d’Entreprise
(Fundację Przedsiębiorczości).
Działalność Fundacji jest zgodna z wartościami Grupy: dzielenie się i etyka solidarności, odpowiedzialność społeczna i obywatelska, wkład w zrównoważony rozwój. Fundacja Crédit Coopératif wdraża na co dzień politykę mecenatu Grupy Crédit Coopératif
na polu ekonomii społecznej. Zadaniem Fundacji jest promowanie i rozpowszechnianie
wiedzy na temat ekonomii społecznej i różnorodności przedsiębiorstw, które ją tworzą.
Działania Fundacji Crédit Coopératif nie można sprowadzać do klasycznego mecenatu,
jako że jest ona prowadzona w oparciu o uprzywilejowaną współpracę instytucji i osób,
które łączy wspólna wizja ekonomii społecznej. Fundacja nawiązuje partnerstwo jedynie z osobami prawnymi, w szczególności reprezentującymi sektor ekonomii społecznej
i solidarnej: stowarzyszeniami, towarzystwami wzajemnymi, przedsiębiorstwami, spółdzielniami itd.
Od ponad 25 lat Fundacja Crédit Coopératif przyznaje corocznie „Nagrodę i Trofeum
Inicjatyw w zakresie Ekonomii Społecznej”. Co roku Fundacja otrzymuje około 500 kandydatur i przyznaje nagrody na łączną kwotę 100 000 euro. Wszystkie kandydatury są
rozpatrywane i poddawane pod głosowanie na posiedzeniach Komitetów Regionalnych
udziałowców Crédit Coopératif. Raz do roku Rada Administracyjna Fundacji spotyka
się w składzie komisji konkursowej i wybiera laureatów krajowych spośród kandydatów
nagrodzonych na szczeblu regionalnym.
Od czasu powołania Fundacja wyróżniła ponad 900 jednostek i przedsiębiorstw, a łączna wartość przyznanych nagród przekroczyła kwotę 2,2 mln euro.
52
Warunki rozwoju ekonomii społecznej we Francji
4.2 Podejście oparte na współpracy partnerskiej
Sieć agencji Crédit Coopératif nie jest szczególnie silnie rozwinięta i liczy 68 placówek
na terenie całej Francji, niewiele w porównaniu z tysiącami agencji, jakie posiadają inne
uniwersalne banki francuskie.
Niemniej, obecność Crédit Coopératif w terenie jest zauważalna i doceniana dzięki delegaturom regionalnym, dyspozycyjnym opiekunom klientów, a także za pośrednictwem
solidnej i skutecznej współpracy partnerskiej z centralnymi jednostkami ruchów ekonomii społecznej i solidarnej.
Dzięki takiej organizacji Crédit Coopératif i przedsiębiorstwa ekonomii społecznej i solidarnej utrzymują stałe kontakty będące źródłem obopólnych korzyści. Crédit Coopératif
posiada kompleksową znajomość oczekiwań i potrzeb przedsiębiorstw ekonomii społecznej i solidarnej. Sojusze, o których mowa, mają często charakter historyczny i przesądzają o postrzeganiu Crédit Coopératif jako wiodącego partnera finansowego, proponującego optymalne rozwiązania wszystkich problemów, przed jakimi stają podmioty
ekonomii społecznej i solidarnej.
Crédit Coopératif systematycznie analizuje przemiany, niejednokrotnie znaczące, otoczenia prawnego i ustawowego sektora. Działania partnerskie są prowadzone w perspektywie długoterminowej.
Opisane metody działania ułatwiają tworzenie instrumentów dedykowanych dla przedsiębiorstw ekonomii społecznej, będących konkretną i adekwatną odpowiedzią na potrzeby
finansowe i bankowe poszczególnych sektorów ekonomii społecznej i solidarnej.
4.3 Otwarcie na społeczeństwo, na wszystkie inicjatywy alternatywne i na
świat
Pracownicy Crédit Coopératif systematycznie obserwują i analizują przemiany społeczne, ze szczególnym uwzględnieniem innowacji społecznych. Dodatkowo Crédit Coopératif jest członkiem, a niejednokrotnie członkiem-założycielem, kluczowych instytucji
ekonomii społecznej i solidarnej.
I tak: Crédit Coopératif jest członkiem-założycielem Krajowego Zrzeszenia ds. Współpracy (GNC). Prezes Crédit Coopératif pełni zarazem funkcje przewodniczącego zrzeszenia i zasiada w Wysokiej Radzie ds. Współpracy, instancji konsultacyjnej działającej
przy rządzie francuskim.
Prezes Crédit Coopératif reprezentuje Grupę Groupe Banque Populaire w Europejskim
Zrzeszeniu Banków Spółdzielczych (GEBC) i zasiada w Komitecie Koordynacyjnym
Europejskich Stowarzyszeń Spółdzielczych (CCACE).
Crédit Coopératif jest członkiem prezydium Międzynarodowego Sojuszu Spółdzielczego (ACI) i jego wyspecjalizowanej organizacji, Międzynarodowego Stowarzyszenia
Banków Spółdzielczych (AIBC).
53
Audrey Azilazian
Crédit Coopératif jest reprezentowany we wszystkich Regionalnych Izbach Ekonomii
Społecznej (Cres), w których zasiadają przedstawiciele ruchów spółdzielczych, wzajemnych i stowarzyszeniowych.
Jean-Claude Detilleux, Prezes Crédit Coopératif, należy do izby zawodowej Zespołu
ds. Polityki Przedsiębiorczości Komisji Europejskiej, gdzie reprezentuje interesy przedsiębiorstw ekonomii społecznej.
Prezes Crédit Coopératif przewodniczy także instancjom przedstawicielskim ekonomii
społecznej na szczeblu francuskim (Rada Pracowników, Pracodawców i Zrzeszeń Ekonomii Społecznej – CEGES) oraz europejskim (Europejska Stała Konferencja Spółdzielni, Towarzystw Wzajemnych, Stowarzyszeń i Fundacji (CEP-CMAF).
Crédit Coopératif należy do grona członków-założycieli Spotkań Mont-Blanc, gromadzących przedstawicieli kierownictwa organizacji ekonomii społecznej, uniwersytetów,
polityków z całego świata, którzy pragną realizować międzynarodowe projekty i podnosić rozpoznawalność ekonomii społecznej.
Crédit Coopératif promuje solidarną działalność finansową na szczeblu europejskim
i światowym:
- jest członkiem-zalożycielem Europejskiej Federacji Banków Etycznych i Alternatywnych, tworzącej wspólne narzędzia na poziomie europejskim (Gwarancja
Solidarna, SICAV Solidarny Wybór oraz SEFEA, europejska spółka kapitału podwyższonego ryzyka),
- jest założycielem CoopEstm wspólnie z la Société Financière Internationale
(SFI-Banque Mondiale),
- zainwestował w Global Microfinance Facility.
54
Warunki rozwoju ekonomii społecznej we Francji
Podsumowanie
Możemy podsumować niniejsze rozważania, odwołując się do spostrzeżeń l’AVISE na temat obecnej sytuacji ekonomii społecznej i przedsiębiorstw społecznych
we Francji, które w moim odczuciu dobrze odzwierciedlają znaczenie ekonomii
społecznej w naszych zindywidualizowanych i zdominowanych przez mediach
społeczeństwach, w których zjawisko nierówności społecznych staje się coraz
bardziej dotkliwe.
„Przedsiębiorczość społeczna nie jest bynajmniej wytworem mody ani kolejnym wyjątkiem francuskim; przeciwnie − stanowi autentyczny i wyrażający oddolne potrzeby
ruch, który ma przed sobą przyszłość. Ruch ten wyrasta bowiem na gruncie dogłębnych
przemian, wspólnych dla większości krajów OECD.”
Przypomnijmy także słowa wyrażające potrzebę stworzenia alternatywnego podejścia
do pracy poprzez „nadanie pracy głębszego sensu”:
Młodzi absolwenci, którzy nie chcą „poświęcić życia po to, by na nie zarobić”, kierownicy dużych koncernów borykający się ze skutkami nadmiernego wpływu rynków finansowych na działalność gospodarczą, przedsiębiorcy, którym się powiodło i którzy
aspirują do „drugiego życia” użytecznego społecznie, pracownicy sektora publicznego,
którzy chcą inaczej służyć interesom ogółu, pragnąc łączyć życie zawodowe i realizację
osobistych przekonań, wszystkie osoby aktywne poszukujące alternatywnych metod
wykonywania pracy zawodowej, które już istnieją.
Możemy również odwołać się do nowych oczekiwań konsumentów (dotyczących etyki, ekologii, solidarności, przejrzystości): konsument definiuje się jako „konsument aktywny”, wybierając produkty szanujące człowieka, jego godność, zdrowie i środowisko;
dzięki coraz szerszej gamie produktów, od produktów „bio” po produkty sprawiedliwego
handlu, produkty o skróconym obrocie (producent – konsument), produkty turystyki solidarnej, ekoprodukty i produkty recyklingu, konsument ma coraz więcej możliwości wyrażenia swojego zaangażowania na rzecz ogółu poprzez codzienny akt zakupu. Nawet
jeśli w ujęciu ekonomicznym pozycja alternatywnych produktów pozostaje ograniczona,
ich znaczenie i rozpoznawalność wśród konsumentów rosną w sposób dynamiczny.
Zmieniają się także zachowania samych przedsiębiorstw, które coraz częściej deklarują
chęć włączenia się w działania na rzecz zrównoważonego rozwoju. Przedsiębiorstwa
przywiązują większą wagę do swojej odpowiedzialności społecznej i środowiskowej
i przenoszą wewnętrzne inicjatywy na kontrahentów i partnerów (odbiorców, dostawców, pracowników, samorządy lokalne, organizacje pozarządowe).
55
Audrey Azilazian
Francja stworzyła i rozwinęła własny model ekonomii społecznej, opierający się na szeregu organizacji.
Pojęcie ekonomii społecznej jest stopniowo wypierane przez nowe koncepcje ekonomii
solidarnej, trzeciego sektora. Tak naprawdę różnica dotyczy jedynie nazewnictwa i kategoryzacji. Podstawa pozostaje bowiem niezmieniona: chodzi o gospodarkę tworzoną
przez podmioty poszukujące nowego modelu społeczeństwa, który w większym stopniu
niż model obecny będzie opierać się na zasadzie solidarności.
56
Warunki rozwoju ekonomii społecznej we Francji
Załącznik 1
Użyteczne definicje
Kasa Depozytowa i Konsygnacji - www.caissedesdepots.fr
Kasa Depozytowa normowana jest przepisami kodeksu monetarnego i finansowego
(Art. L.518-1), który określa jej rolę:
„Kasa depozytowa i konsygnacji oraz jej oddziały tworzą grupę publiczną działającą na
rzecz ogólnego dobra i rozwoju gospodarczego kraju. Grupa ta realizuje zadania ogólne popierane przez państwo i samorządy terytorialne. Może też prowadzić działalność
konkurencyjną.”
Kasa Depozytowa: instytucja publiczna, działająca na rzecz ogólnego dobra i rozwoju
gospodarczego:
 Ochrona i zamiana, z zachowaniem wszelkich środków ostrożności, oszczędności regulowanych przepisami prawnymi Francuzów w celu sfinansowania priorytetowych działań na rzecz ogólnego dobra, a w szczególności mieszkań socjalnych
 Instytucja bankowa publicznego sektora sprawiedliwości i opieki społecznej
 Zarządca systemów emerytalnych
 Ważny długoterminowy inwestor instytucyjny
 Deweloper terytorialny obok jednostek samorządu lokalnego
Grupa Kasa Depozytowa: oddziały, które prowadzą działalność konkurencyjną na rzecz
ogólnego dobra
 Ubezpieczenie osób: CNP Assurances
 Nieruchomości: groupe SNI, Icade
 Rozwój MSP: CDC Entreprises, CDC Capital Investissement
 Usługi: Transdev, Egis, Compagnie des Alpes et Belambra vvf
Kasa Depozytowa działa na całym terytorium poprzez sieć dyrekcji regionalnych. Sieć
ta oparta na bezpośredniej relacji z jednostkami samorządu terytorialnego i partnerami
lokalnymi wykorzystuje całą wiedzę i finanse Kasy Depozytowej.
Numer 1 finansowania mieszkalnictwa socjalnego i polityki miejskiej we Francji
 Kasa Depozytowa zapewnia centralizację i zarządzanie częścią oszczędności
na książeczkach oszczędnościowych, zwolnionych z podatku, zgromadzonych
przez wszystkie ogniwa sieci bankowych, a głównie przez Kasy Oszczędnościowe i Pocztę; pod koniec 2006 roku, wysokość ich osiągnęła 192 Md€.
 Dzięki zarządzanym przez nią funduszom oszczędnościowym, Kasa Depozytowa
finansuje mieszkania socjalne (budowa, odnowa) w postaci pożyczek długoter57
Audrey Azilazian
minowych (5 Md€ w 2006). Jako partner Państwowej Agencji Remontów Miejskich
(ANRU), uczestniczy ona także w finansowaniu polityki miasta. Całkowita wysokość pożyczek na budowę mieszkań wyniosła na koniec 2006 roku 84,8 Md€.
Zarządca systemów emerytalnych
 Kasa Depozytowa zarządza ważnymi publicznymi systemami emerytalnymi
przez repartycję, obejmującymi pracowników sektora państwowego, samorządów lokalnych i placówek szpitalnych.
 Systemy te obejmują 7 milionów osób aktywnych zawodowo, prawie 3 miliony
emerytów (1 emeryt na 5) i 80 000 urzędników państwowych.
 Rząd francuski rozszerzył niedawno tę misję powierzając Kasie zarządzanie
Rezerwowym Funduszem Emerytalnym (FRR), którego celem jest działanie na
rzecz zapewnienia, od roku 2020, równowagi systemu emerytalnego przez repartycję, zarządzanie nowym systemem emerytur dodatkowych dla urzędników
państwowych (RAFP) oraz przejęcie systemu emerytur górniczych.
Długoterminowy partner samorządów lokalnych na rzecz rozwoju terytorialnego
Samorządy terytorialne oczekują sporządzenia przez Kasę Depozytową obiektywnej
ekspertyzy oraz wsparcia finansowego dla ich projektów rozwojowych.
 Jest ona akcjonariuszem 460 lokalnych spółek ekonomii mieszanej, zagospodarowania przestrzennego, eksploatacji i nieruchomości. Jest ona także długoterminowym inwestorem w dziedzinach użyteczności zbiorowej, którym operatorzy
prywatni nie poświęcają dostatecznej uwagi, i ma na celu działanie na rzecz
tworzenia partnerskich relacji publiczno-prywatnych oraz wygenerowanie odpowiednich efektów swego działania.
 Na podstawie porozumień zawartych z państwem, wspiera ona politykę lokalną
zarówno w zakresie odnawiania miast jak i finansowania MSP oraz wyposażenia w sprzęt cyfrowy samorządów terytorialnych. Udziela ona ponadto pomocy finansowej przy zakładaniu bardzo małych przedsiębiorstw (TPE) i zarządza
Funduszem spójności społecznej, utworzonym w końcu roku 2004 w celu uruchamiania działalności i przeciwdziałania wykluczeniu bankowemu poprzez faworyzowanie mikrokredytu.
 We wszystkich tych sektorach, inwestuje ona każdego roku jedną trzecią swych
skonsolidowanych zysków netto. Inwestycje w roku 2006
- 422 M€ na rozwój terytorialny , w tym 342 M€ inwestycji
- ponad 250 M€ zaangażowanych na fundusze własne MSP, w szczególności w ramach uruchomienia nowego instrumentu France Investissement
(Francja Inwestycje)
Inwestor instytucyjny długoterminowy
 Rodzaj i wysokość funduszy zarządzanych przez Kasę Depozytową czynią
z niej ważnego inwestora instytucyjnego długoterminowego: portfele zarządzane
58
Warunki rozwoju ekonomii społecznej we Francji
przez instytucje zawierały na koniec 2006 roku ponad 100 Md€ w obligacjach
i 37 Md€ w akcjach notowanych na giełdzie. Kasa Depozytowa jest wobec powyższego najważniejszym inwestorem długoterminowym w akcje Place de Paris.
Kasa Depozytowa zarządza swoim portfelem akcji zgodnie z kryteriami finansowymi,
mając na celu uzyskanie wysokich i regularnych dochodów w długiej perspektywie.
Jest ona szczególnie ostrożna w zakresie zarządzania przedsiębiorstwami, których jest
akcjonariuszem: wykonywanie prawa głosu na walnych zgromadzeniach (około 200
walnych zgromadzeń rocznie, 2 500 uchwał). Komitet konsultacyjny służy jej poradą na
temat dobrego zarządzania przedsiębiorstwami, których jest ona akcjonariuszem. Jako
inwestor odpowiedzialny przed społeczeństwem, bierze ona pod uwagę, oprócz innych
kryteriów, analizy pozafinansowe agencji Vigeo.
Kasa Depozytowa i przeciwdziałanie zmianom klimatycznym
Od roku 1999, Kasa Depozytowa przygotowywała otwarcie w roku 2005 europejskiego
handlu przydziałami emisji gazów cieplarnianych oraz wejście w życie protokołu Kyoto.
Zainicjowała ona utworzenie narzędzia «Finanse i węgiel», niezbędnego do przeciwdziałania zmianom klimatycznym.
Jej osiągnięcia:
Krajowy Rejestr przydziałów emisji gazów cieplarnianych (GES). Kasa Depozytowa, upełnomocniona przez państwowe władze francuskie, opracowała ten rejestr i nim
zarządza. Czternaście Państw (Niemcy, Belgia, Hiszpania, Francja, Luksemburg, Polska, Portugalia, Republika Czeska, Słowacja, Szwajcaria, Monaco, Lichtenstein, Białoruś i Rosja) zaakceptowało jej technologię, znaną pod nazwą Seringas.
Europejski Fundusz Węglowy (FCE). Kasa Depozytowa zainicjowała utworzenie kredytowego funduszu inwestycyjnego CO2 w celu finansowania projektów redukcji emisji
gazów cieplarnianych. Fundusz ten uruchomiony w roku 2005 sponsorowany jest przez
Kasę Depozytową (25 M€) i Fortis (15 M€). Wynosi on prawie 150 M€ i został utworzony przez dziesięciu inwestorów instytucyjnych (banki i towarzystwa ubezpieczeniowe)
francuskich, europejskich i międzynarodowych.
Ciągła obserwacja prowadzona przez jej Mission climat (Zespół do spraw klimatycznych), mająca na celu wspieranie partnerów z Kasy Depozytowej w jej działaniu i
tworzeniu narzędzi operacyjnych. Lektura publikacji Mission climat (Zespołu do spraw
klimatycznych).
BlueNext: międzynarodowy handel przydziałami i kredytami emisji CO2, z NYSE Euronext (60%) i Kasą Depozytową (40%) jako akcjonariuszami.
Sagacarbon, oddział Kasy Depozytowej, pierwszy makler całkowicie oddelegowany
do handlu przydziałami CO2. Jako członek Powernext Carbon, Sagacarbon uczestniczy
także w handlu z wolnej ręki.
W roku 2007, Kasa Depozytowa wezwała do realizacji wewnętrznych projektów redukcji emisji CO2, mających na celu finansowanie, w różnych dziedzinach gospodarki,
projektów dobrowolnej redukcji emisji CO2.
59
Audrey Azilazian
CODEVI zwany obecnie Rachunkiem oszczędnościowym wspierającym zrównoważony rozwój (LDD)
LDD (rachunek oszczędnościowy wspierający zrównoważony rozwój), utworzony
1 stycznia 2007 roku, to nowa nazwa CODEVI (Rachunek wspierający Rozwój Przemysłowy). LDD jest rachunkiem oszczędnościowym regulowanym odpowiednimi przepisami, nie podlegającym opodatkowaniu. Odsetki uzyskiwane na tym rachunku wspierającym zrównoważony rozwój nie są zgłaszane w deklaracji podatkowej. LDD może być
używany jako rachunek oszczędnościowy uzupełniający rachunek A lub rachunek Bleu
(Niebieski). Każdy oszczędzający może posiadać tylko jeden rachunek oszczędnościowy wspierający zrównoważony rozwój. Małżonkowie mogą więc posiadać 2 rachunki
oszczędnościowe na rzecz zrównoważonego rozwoju. LDD jest dostępny w całej sieci
bankowej. Celem LDD jest finansowanie, na wzór Codevi wspierającego rozwój przemysłu, przy użyciu depozytów osób oszczędzających, projektów związanych ze zrównoważonym rozwojem: izolacja cieplna, ochrona środowiska.
LDD: szczegółowo:
• Pułap LDD : 6 000 € (bez kapitalizacji odsetek, na dzień 1 stycznia 2007),
• Minimalny depozyt na LDD : 15 €,
• Minimalna miesięczna wpłata : 0 € (wpłaty dowolne),
• Stopa procentowa LDD : 3.00% od 01/08/2007,
• Opodatkowanie LDD : nie opodatkowany
Aby już nigdy nie upolityczniać ustalania stopy procentowej rachunku oszczędnościowego A i nie powodować pogorszenia się wizerunku rządów w przypadku spadku, stopa
procentowa wyliczana jest, od dnia 1 lipca 2004 roku, według następującego wzoru:
Oprocentowanie rachunku oszczędnościowego A równa się średniej pomiędzy: średnią
miesięczną stopy EURIBOR z trzech miesięcy a wskaźnikiem inflacji (wskaźnik INSEE
cen artykułów konsumpcyjnych za wyjątkiem tytoniu) z 12 miesięcy. Otrzymany wynik
powiększony zostaje o ¼ punktu i zaokrąglony do ¼ punktu w górę lub w dół. Wynik
daje oprocentowanie rachunku oszczędnościowego A. Banque de France (Bank Francuski) ustala, według tego wzoru, dwa razy w ciągu roku, oprocentowanie rachunku
oszczędnościowego A: 15 stycznia i 15 lipca.
60
Warunki rozwoju ekonomii społecznej we Francji
Rachunek oszczędnościowy A: rachunek oszczędnościowy odnośny
Rachunek oszczędnościowy A jest ulubioną lokatą Francuzów. Otwartych zostało
prawie 46 milionów rachunków oszczędnościowych A. Ponadto, rachunki oszczędnościowe A są masowo używane, ponieważ na prawie 1 700 000 rachunków widnieją
maksymalne wpłaty.
Rachunek ten można otworzyć tylko w oddziałach Kasy Oszczędnościowej, Banku Pocztowego (Poczty do roku 2005) i Credit Mutuel (zwany Niebieską Książeczką
Oszczędnościową). Tradycyjnie występujący w postaci książeczki oszczędnościowej,
dzisiaj już nie istniejącej, może on także przyjąć formę rachunku. W odpowiedzi na
wniosek Komisji Europejskiej, dystrybucją powinna zająć się cała sieć bankowa.
Największa ilość rachunków oszczędnościowych A koncentruje się w Kasie Depozytowej i Konsygnacji (patrz wyżej), która używa funduszy do finansowania mieszkalnictwa
socjalnego.
Tylko ona może, w efekcie, zamienić na bardzo wysokim szczeblu i z zachowaniem
najwyższego bezpieczeństwa finansowego depozyty krótkoterminowe osób oszczędzających na pożyczki długoterminowe, nawet takie na 60 lat. Ten mechanizm zamiany umożliwia w szczególności, bez dyskryminacji jakiejkolwiek instytucji mieszkalnictwa socjalnego i na całym terytorium, stałe finansowanie według najkorzystniejszych
stóp procentowych dzierżawców lokali socjalnych, bez względu na koniunkturę rynku.
Dlatego właśnie, Kasie Depozytowej zależy na utrzymaniu centralizacji depozytów na
rachunku oszczędnościowym A i na Niebieskiej Książeczce Oszczędnościowej (Livret
Bleu).
Wysokość depozytów na rachunku oszczędnościowym A (112 Md€) stanowi już tylko
3% całości oszczędności pieniężnych małżeństw we Francji i zaledwie 10% wysokości
ubezpieczenia na życie.
• Minimalna wpłata : 15 € przy otwieraniu rachunku,
• Wpłata miesięczna : 0 € (wpłata dowolna),
• Pułap depozytów : 15 300 € (bez kapitalizacji odsetek),
• Stopa procentowa : 3.00% NETS (01/08/2007),
• Opodatkowanie : nie opodatkowany.
61
Audrey Azilazian
62
Warunki rozwoju ekonomii społecznej we Francji
Załącznik 2
Przepisy prawne i podatkowe we Francji
1/ Jaki system podatkowy stosowany jest względem dochodów z oszczędzania
solidarnego we Francji?
Osoby prawne lub klienci indywidualni mogą skorzystać z obniżenia podatku od dochodów lub od spółek oszczędzających solidarnie:
 25% ulgi od podatku dochodowego z akcji nie notowanych na giełdzie papierów wartościowych: Oszczędności solidarne zainwestowane w akcje nie notowane na giełdzie podlegają ustawie 2003-721 z 1 sierpnia 2003 roku dotyczącej
inicjatywy gospodarczej, dzięki której ma miejsce zmniejszenie podatku do 25%
zrealizowanej inwestycji, w ramach rocznego limitu 20 000 € w przypadku osoby
stanu wolnego i 40 000 € w przypadku małżeństwa ze skutkiem wstecznym od
1 stycznia 2003 roku. W ten sposób, oszczędzający klienci indywidualni mogą
odliczyć od swoich podatków 25% oszczędności, które zainwestowali w produkty
noszące znak Finansol, takie jak: akcje kapitałowe Habitat et Humanisme développement (Mieszkalnictwo i Humanizm Rozwoju), Autonomie et Solidarité (Samodzielność i Solidarność), Caisse Solidaire du Nord Pas de Calais (Kasa Solidarna
Północy Pas de Calais), Garrigue, Iés, La Nef, Femu Qui i udziały niepodzielne
w Clubs Cigales.
 66% ulgi podatkowej na darowizny wygenerowane przez dochody z solidarnego podziału zysku: Dochody z solidarnego podziału zysku podlegają uldze
podatkowej. Ulga ta obejmuje klientów indywidualnych oraz przedsiębiorstwa, których 66% dochodu przetransferowanych zostaje pod postacią darowizn, i wynosi
20% opodatkowanego dochodu klientów indywidualnych oraz 5 promili obrotów
przedsiębiorstw. Osiąga ona poziom 75% w przypadku stowarzyszeń udzielających pomocy w postaci produktów żywnościowych, opieki i zakwaterowania osobom potrzebującym.
 Zwolnienie oszczędności solidarnych z podatku dochodowego w planie
oszczędzania: Oszczędności pochodzące z wynagrodzeń, zainwestowane we
Wspólne Fundusze Inwestycyjne Przedsiębiorstw Solidarnych, zwolnione są z podatku dochodowego. Podobnie jest w przypadku dochodów i ewentualnych nadwyżek tych oszczędności. Oszczędności muszą jednak zostać zablokowane.
 Zwolnienie z podatku dywidend i nadwyżek w ramach Planu Oszczędzania
w Akcjach (PEA): Plan Oszczędzania w Akcjach (PEA) umożliwia klientom indywidualnym inwestowanie w akcje spółek francuskich lub europejskich oraz skorzystanie ze zwolnienia z podatku od dywidend i nadwyżek. Aby móc skorzystać
z tych przywilejów, oszczędności muszą być zablokowane przez okres minimum
5 lat.
2/ Nowelizacja „Finansol” Ustawy Finansowej 2008 we Francji
Artykuł pochodzi ze strony internetowej Finansol - http://www.finansol.org/QuoiDeNeuf/List.asp#QuoiDeNeuf365
Paryż, 19 grudnia 2007 – Ustawa finansowa 2008 zachęca do oszczędzania solidarnego opartego na sprawiedliwym podziale zysku po nowelizacji „Finansol”. Nowelizacja
63
Audrey Azilazian
Finansol, która przewiduje nową korzyść z tytułu oszczędzania solidarnego opartego na
sprawiedliwym podziale zysku, została przyjęta we wtorek 18 grudnia przez Zgromadzenie Narodowe i Senat w ramach ustawy finansowej na 2008. W ten sposób, nowy
podatek uwalniający po obniżonej stopie procentowej (5%) będzie miał zastosowanie od 1 stycznia 2008 roku w odniesieniu do odsetek i dywidend z oszczędności
solidarnych z opcją sprawiedliwego podziału zysku.
Oszczędzanie solidarne z opcją sprawiedliwego podziału zysku jest inwestycją finansową (książeczka oszczędnościowa, wspólne fundusze inwestycyjne lub SICAV). Część
dochodu z tej inwestycji jest przeznaczona dla jakiegoś stowarzyszenia lub organizacji
pozarządowej. Aż do dnia dzisiejszego, darowizna ta podlegała zryczałtowanemu podatkowi uwalniającemu w wysokości 16% (który wzrośnie do 18% z dniem 1 stycznia
2008) bez CSG. Zmniejszając ten podatek do 5%, ustawa finansowa umożliwia podwyższenie o 18% wysokość darowizn przekazywanych na rzecz organizacji pozarządowych z oszczędności solidarnych z opcją sprawiedliwego podziału zysku.
Oszczędzanie solidarne z opcją podziału zysku uczestniczy w finansowaniu projektów
70 organizacji pozarządowych, pomiędzy którymi znajdują się CCFD, Czerwony Krzyż,
Armia Zbawienia, Walka z Głodem, Federacja Praw Człowieka, Mieszkalnictwo i Humanizm, WWF. Klasyczna zbiórka darowizn jest kosztowna z punktu widzenia promocji
(mailings), podczas gdy oszczędzanie solidarne z opcją sprawiedliwego podziału zysku
umożliwia przeznaczenie wszystkich darowizn na wspierane projekty.
«Każdy przyznaje, że oszczędzanie solidarne z opcją podziału zysku musi być wspierane, i nawet Prezydent Republiki jest tego samego zdania», stwierdził na posiedzeniu
Didier Migaud, przewodniczący komisji finansowej, który przedstawił propozycję nowelizacji Finansol i uzyskał zgodę Eric Woerth , Ministra Budżetu.
Nowelizacja Finansol: Artykuł 12 Ustawy Finansowej 2008 - D.U. z 27.12.07,
który wszedł w życie 01.01.08
I - Po 9 III bis artykułu 125 A Ogólnego Kodeksu Podatkowego następuje 10 następującej treści: 5% dochodów z dochodów oszczędnościowych przekazanych na rzecz
instytucji wymienionej w punkcie 1 artykułu 200 w ramach mechanizmu zwanego solidarnym, przelewanych automatycznie beneficjentowi przez zarządzającego funduszem
oszczędnościowym.
3/ Ustawy o oszczędnościach pracowniczych (z wynagrodzeń)
Oszczędności pracownicze to, według przepisów prawa francuskiego, zbiór narzędzi umożliwiających pracownikom finansowy udział w prawidłowym funkcjonowaniu przedsiębiorstwa i/
lub utworzenie, przy jego pomocy, oszczędności.
Zanotowany ostatnio boom finansowania solidarnego związany jest z rozwojem
oszczędności pracowniczych. W roku 2004, 53% solidarnych oszczędzających dokonało tą drogą subskrypcji. 32
Ustawa Fabius z 2001, a potem ustawa Fillon z 2003 umożliwiły wreszcie pracownikom
przedsiębiorstwa korzystającym z mechanizmów oszczędzania solidarnego inwestowanie we wspólne pracownicze solidarne fundusze inwestycyjne (FCPE). Aktualnie istnieje trzydzieści solidarnych funduszy FCPE, spośród których trzy uzyskały znak Finansol.
32
64
http://www.alternatives-economiques.fr/finances-solidaires_fr_art_223_31232.html
Warunki rozwoju ekonomii społecznej we Francji
Związki zawodowe bardzo zabiegają o to, by fundusze solidarne FCPE były systematycznie brane pod uwagę w planach oszczędnościowych przedsiębiorstwa.
Od 5 do 10% oszczędnościowych solidarnych lokat pracowników musi być przeznaczonych na finansowanie przedsiębiorstwa solidarnego.
Ustawa Fabius 2001
Źródła Planu Oszczędnościowego Przedsiębiorstwa (PEE) :
- uczestnictwo (obowiązkowe dla przedsiębiorstw sektora prywatnego zatrudniających więcej niż 50 pracowników) = rozdzielić część zysków spółki pomiędzy
pracowników
- premia za wydajność (fakultatywna, dotycząca wszystkich przedsiębiorstw) =
włączyć kolektywnie pracowników do działań spółki na rzecz zwiększenia jej
konkurencyjności
- wpłata dobrowolna pracownika: do 25% jego miesięcznego wynagrodzenia
brutto (w tym udział w zyskach wpłacony w ramach Planu Oszczędnościowego
Przedsiębiorstwa - PEE)
- wpłata dodatkowa przedsiębiorstwa: dodatek do wpłat pracownika: do 2300 €
rocznie, maksymalnie 3-krotna wpłata pracownika. Kwota maksymalna wynosi
3450 €, jeśli część oszczędności zainwestowana zostaje w akcje przedsiębiorstwa (z możliwą obniżką podatku w wysokości 20% ceny akcji).
PEE jest zablokowany na 5 lat.
Łącznie, kwota, którą przedsiębiorstwo mogło wypłacić rocznie każdemu pracownikowi, bez podatków, wyniosła 42 180 € w roku 2002 (udział w zyskach + uczestnictwo +
wpłata dodatkowa spółki).
Korzyści wynikające z ustawy :
 Dla przedsiębiorstwa, wpłata dodatkowa może być odpisana od podatku oraz zwolniona ze składek społecznych płaconych przez pracodawcę i z podatku od wynagrodzeń.
 Dla pracownika : premia za wydajność wypłacana na rzecz Planu Oszczędnościowego Przedsiębiorstwa (PEE) jest zwolniona z podatków od dochodu, podobnie jak
wpłata dodatkowa przedsiębiorstwa (która jest zwolniona ze składek społecznych, za
wyjątkiem CSG i CRDS), gdy przestrzegane są terminy zablokowania oszczędności.
Dochody z PEE (na przykład dywidendy) są ponownie inwestowane, czyli nie są opodatkowane, lecz nadwyżki przy wyjściu PEE podlegają obowiązkowi płacenia składek
społecznych w wysokości 10%.
Ustawa Fillon 2003
Ustawa ta reformująca emerytury wprowadza PERCO – Zbiorowy Oszczędnościowy
Plan Emerytalny, nowy plan oszczędności pracowniczych.
65
Audrey Azilazian
Załącznik 3
Aktualności
Komunikat prasowy France Active z 19 listopada 2007: EKONOMIA SOLIDARNA:
KLUCZOWE PRZEDSIĘWZIĘCIA RZĄDU
Paryż, poniedziałek 19 listopada - France Active, w pełni zaangażowana w działalność
na rzecz tworzenia miejsc pracy w przedsiębiorstwach zatrudniających osoby wykluczone społecznie i w przedsiębiorstwach solidarnych, wysoko oceniła regulacje prawne
dotyczące wspierania ekonomii solidarnej, zaakceptowane przez Panią Christine Lagarde, Ministra Gospodarki, Finansów i Zatrudnienia. W efekcie, opierając się na propozycjach France Active, projekt ustawy o unowocześnianiu gospodarki, przedstawiony
przez rząd na początku roku 2008, zawiera trzy następujące założenia:
1/ Wszystkie plany oszczędności pracowniczych będą zawierać solidarny fundusz pracowniczy.
Obowiązek ten, obecnie ciążący tylko na PERCO, będzie pociągał progresywnie bardzo duży wzrost inwestycji w przedsiębiorstwa solidarne i w solidarne zatrudnienie.
2/ Procedura przyjęcia przedsiębiorstwa w poczet solidarnych zostanie uproszczona.
Przyjęcie to będzie prawomocne dla przedsiębiorstw przeciwdziałających wykluczeniu społecznemu i dla przedsiębiorstw dostosowanych. Procedura zostanie bardzo
uproszczona w odniesieniu do innych przedsiębiorstw. W ten sposób, tysiące przedsiębiorstw zostanie przyjętych do grona solidarnych.
3/ Zmodyfikowane zostaną dwie kwoty w celu umożliwienia rozwoju inwestorom
solidarnym:
„ współczynnik zajęcia” podwyższony zostanie z 10 do 25%
„ kwota solidarna” ustalona zostanie na poziomie 35% wszystkich aktywów tych instytucji.
Jednocześnie, Minister zwraca się z prośbą do swoich podwładnych o dogłębne zbadanie :
- dostępu przedsiębiorstw solidarnych do kontraktów publicznych
- możliwości sfinansowania szkolenia zawodowego osób wspierających przedsiębiorców solidarnych. Przedsiębiorczość społeczna i solidarna będzie w ten
sposób stymulowana i szanse przedsiębiorstw solidarnych, już teraz wyższe od
średniej, zostaną zwiększone.
- stworzenia statusu spółki niezarobkowej w celu zapewnienia rozwoju ekonomii
społecznej.
Przedsięwzięcia zaproponowane przez rząd umacniają plan działania France Active,
przewidujący objęcie Francji, w ciągu trzech lat, FRIS (Regionalnymi Funduszami Inwestycji Solidarnych), 10 jest już operacyjnych lub są w trakcie uruchamiania, oraz
stworzenie bądź umocnienie 20 000 miejsc pracy rocznie (wobec 8 200 w roku 2006),
do których pierwszeństwo mają osoby mające szczególne trudności w znalezieniu zatrudnienia.
66
Audrey Azilazian – jest absolwentką paryskiej HEC, od 2007 roku pracownik
departamentu finansowania alternatywnego i etycznego Credit Cooperatif
Group, kierowanego przez Karola Sachsa. Zainteresowała się ekonomią społeczną i solidarną po tym, jak zaangażowała się w działalność studenckiego
stowarzyszenia, które pozwoliło jej na wzięcie udziału w akcji humanitarnej
w Peru na rzecz rolników z najbiedniejszego regionu Huancavelica.
Następnie napisała pracę badawczą na temat „Socjologii uczciwego handlu”
(‘Sociology of Fair Trade Entrepreneurs’), pod kierownictwem Eve Chiapello,
współautorki „Nowego Ducha Kapitalizmu” (‘The New Spirit of Capitalism’).