ZABURZENIA OSOBOWOŚCI
advertisement
Niepatologiczne zaburzenie osobowości, to trwały wzorzec wewnętrznego doświadczenia oraz zachowań, które różnią się wyraźnie od oczekiwań środowiska kulturowego, w którym to środowisku osoba ta w ciągu dłuższego czasu funkcjonuje. Przejawia się stale w wielu sytuacjach: • zadaniowych, • rodzicielskich, • towarzyskich, zabawowych itp. • Jego objawy są długotrwałe i wiążą się z pogorszeniem się funkcjonowania osobnika w rozlicznych sytuacjach społecznych i komunikacji interpersonalnej. Trwały wzorzec przeżywania i zachowania cechuje się: • sztywnością (obejmuje szeroki zakres sytuacji); • wywołuje zakłócenia w funkcjonowaniu społecznym, zawodowym i innych dziedzinach; • jest niezmienny lub długotrwały; • nie jest konsekwencją innych zaburzeń psychicznych; • nie jest efektem działania jakichś substancji lub ogólnego stanu zdrowia Uwaga: Dopasowanie zachowań do opisów osobowości jest czysto hipotetyczne (nie poparte badaniami) i zostało zaczerpnięte z prezentacji: Piotra Dąbrowskiego „Wybrane zaburzenia osobowości i psychopatologia zachowań a kierowanie pojazdem”http://www.psychologiatransportu.strony.ug.edu. pl/.../zaburzenia_osobowosci.... Slajdy zaznaczone kolorem czerwonym: P. Dąbrowski Slajdy niebieskie: DSM IV Osobowość paranoidalna jest wzorcem nieufności i podejrzliwości, w wyniku czego motywy i intencje innych ludzi są spostrzegane i interpretowane jako wrogie. Jednostka zakłada, że inni ją wykorzystują, oszukują, spiskują przeciwko niej i mogą w każdej chwili zaatakować Rozpamiętują zachowania innych pod kątem nielojalności i wrogich intencji. Żywią ciągłą urazę, nie wybaczają zniewag lub zlekceważenia. Łatwo reagują gniewem na domniemane zniewagi. Niechętnie nawiązują bliższe kontakty z obawy przed wykorzystaniem. Osobowość paranoiczna- a kierowanie pojazdem • Tendencja do nieskupiania się i nadmiernego analizowania • Ryzykowne zachowania • Niedostosowywanie zachowania do panujących warunków – sztywne trzymanie się swych praw kosztem bezpieczeństwa • Bardzo ostre stosowanie zasady ograniczonego zaufania Piotr Dąbrowski Osobowość schizoidalna jest wzorcem izolowania się od kontaktów z drugimi ludźmi i ograniczonego zakresu ekspresji emocjonalnej. Brak dążenia do bliskich kontaktów, obojętni, wyizolowani, preferują czynności mnie wymagające interakcji z innymi (mechaniczne lub abstrakcyjne zadania). Rzadko odwzajemniają gesty, czy mimikę – jawią się jako chłodni i powściągliwi. Nie reagują adekwatnie na sygnały społeczne. Zredukowana zdolność czerpania przyjemności . Osobowość schizotypowa jest wzorcem silnego dyskomfortu w bliskich relacjach międzyludzkich oraz zniekształceń percepcyjnych i bardziej złożonych efektów poznawczych jak wreszcie ekscentryczności zachowań. Uważane za dziwne, ekscentryczne; nie przywiązują wagi do społecznych konwencji, często zaniedbują ubiór; zachowania dziwaczne, (np. magiczne rytuały, zabobonność), wypowiedzi niejasne, czasem niezwykłe . Brak lub ograniczone związki z innymi ludźmi, podejrzliwość. Osobowość antysocjalna jest wzorcem lekceważenia i pogwałcania praw innych ludzi (dawniej psychopatia, socjopatia). Przejawy: 1. niedostosowanie do norm społecznych (konlikty z prawem); 2. oszukiwanie, wykorzystywane seksualne; 3. impulsywność, brak planowania; 4. skłonność do irytacji, agresywność ; 5. lekkomyślność (lekceważenie bezpieczeństwa); 6. brak odpowiedzialności; 7. brak wyrzutów sumienia. Psychopatia, osobowość dyssocjalna, osobowość antyspołeczna – a kierowanie pojazdem • Traktowanie przepisów instrumentalnie • Zachowania ryzykowne • Narażanie na niebezpieczeństwo innych użytkowników drogi • Nie stosowanie przepisów ruchu drogowego • Możliwość gwałtownych reakcji emocjonalnych w konfrontacji z innymi użytkownikami drogi Piotr Dąbrowski Osobowość borderline przejawia się w niestabilności ( chwiejności) w stosunkach interpersonalnych jak i w obrazie siebie samego (self – image) oraz w przeżywanych uczuciach; odznacza się wyraźną impulsywnością. Objawy: 1. obawa przed odrzuceniem; 2. oscylacja między idealizacją a dewaluacją swojej sytuacji; 3. zakłócenia tożsamości, chwiejność „ja”; 4. impulsywne zachowania; 5. samouszkodzenia, próby samobójcze; 6. chwiejność emocjonalna; 7. chroniczne poczucie pustki; 8. wybuchy niekontrolowanego gniewu; 9. czasem wyobrażenia wielkościowe Borderline – a kierowanie pojazdem • Skłonność do brawurowych zachowań • Tendencja do niestosowania się do przepisów ruchu drogowego • Nagłość i zmienność zachowań od powolnej jazdy do przekraczania prędkości • Wysokie prawdopodobieństwo do ataków werbalnych na innych kierowców • Bardzo emocjonalne zachowanie w stosunku do innych popełniających błędy kierowców • Przecenianie swoich możliwości • Zachowania autodestrukcyjne skierowane na siebie i innych – podejmowanie bezsensownego ryzyka Piotr Dąbrowski Osobowość histrioniczna stanowi wzorzec nadmiernej emocjonalności i poszukiwania możliwości zwrócenia na siebie uwagi. Objawy: 1. potrzeba bycia w centrum zainteresowania; 2. prowokujący wygląd i zachowania (uwodzicielskie); 3. ekspresja emocjonalna płytka, zmienna, teatralna; 4. nadmierne przywiązywanie wagi do swego ubioru i wyglądu; 5. egzaltowany styl mówienia; 6. dramatyzowanie ; 7. podatne na sugestię; 8. łatwo zmieniają opinię pod wpływem innych lub chwilowej mody Osobowość histrioniczna a kierowanie pojazdem • Tendencja do szalonych manewrów – jazda na jednym kole itp. • Umieszczanie na pojeździe niedozwolonych przyciągających wzrok elementów Piotr Dąbrowski Osobowość narcystyczna jest wzorcem wielkościowości (megalomanii) z potrzebą bycia podziwianą z jednoczesnym brakiem empatii. Objawy: 1. przeceniają własne zdolności, nastawienie wielkościowe; 2. fantazjują na temat sukcesów, potęgi, władzy; 3. lekceważą kontakty z innymi, uważają się za lepszych od innych; 4. domagają się podziwu ze strony otoczenia; 5. oczekują specjalnego traktowania; 6. postawa eksploatatorska w stosunku do innych; 7. brak zdolności do empatii (współodczuwania); 8. przejawiają uczucia zazdrości (sukcesu, pozycji, dóbr); 9. wyniośli, aroganccy, protekcjonalistyczni wobec innych. Osobowość narcystyczna a kierowanie pojazdem • Tendencja do bycia jedynym i najważniejszym użytkownikiem ruchu drogowego • Myślenie o nieograniczonych możliwościach własnych i nadmierne szafowanie ryzykiem • Przecenianie własnych kompetencji, wiedzy i umiejętności • Zachowanie niebezpieczne dla innych – zajeżdżanie drogi, wyprzedzanie na trzeciego, nieustępowanie pierwszeństwa przejazdu • Ostre reakcje emocjonalne na konfrontacje z innymi użytkownikami ruchu • Nieliczenie się z bezpieczeństwem innych „mało ważnych” uczestników ruchu drogowego • Traktowanie instrumentalne przepisów ruchu drogowego Piotr Dąbrowski Osobowość unikająca stanowi wzorzec społecznego zahamowania (defensywności), nieadekwatności uczuciowej oraz nadwrażliwości w odniesieniu do negatywnych ocen ze strony innych. Objawy: 1. lęk przed odrzuceniem (unikanie kontaktów interpersonalnych); 2. rezerwa i niechęć do działania w grupie; 3. trudności w tworzeniu intymnych związków (lęk przed wyśmianiem); 4. obniżony próg tolerancji na krytykę (negatywne oceny); 5. w nowych sytuacjach czują się nieswojo i niezręcznie; 6. negatywna ocena własnej atrakcyjności; 7. przewidywanie kłopotów i porażek (ograniczenie inicjatywy); Osobowość unikająca a kierowanie pojazdem • Ciągłe wahania i niepewność • Lękowa interpretacja sytuacji drogowej • Przesadna uwaga (nadczujność i zawężenie percepcji) niezauważanie ważnych elementów na drodze • Nadmierna krytyka innych prowadzących, albo innych użytkowników drogi • Koncentracja na swoim pojeździe Osobowość zależna jest wzorcem uległego i „przywierającego” (przesadnie wiernego) zachowania związanego z nadmierną potrzebą doznawania opieki i wsparcia. Objawy: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. trudności w podejmowaniu codziennych decyzji; oczekiwanie od innych decyzji w swoich sprawach; godzenie się z poleceniami lub radami „nie po myśli”; nieporadność w realizacji zadań życiowych; podporządkowywanie się innym mimo wykorzystywania pozostawione samym sobie czują bezradność i lęk; potrzeba bycia zawsze w jakimś związku; przewlekłe stany lękowe przed osamotnieniem. Osobowość zależna a kierowanie pojazdem • Brak odpowiedzialności za ruch drogowy • Nadmierne zjeżdżanie innym z drogi • Zatrzymywanie się na drodze z pierwszeństwem i ustępowanie pierwszeństwa wyjeżdżającym z drogi podporządkowanej • Tolerowanie łamania przepisów przez najbliższych – kierujących • Niezdolność przeciwstawienia się na prowadzenie auta przez najbliższych, pod wpływem alkoholu albo bez zapiętych pasów • Niezdolność do samodzielnego bezpiecznego poruszania się po drodze – wieczne rozterki, pytania i wątpliwości Osobowość obsesyjno-kompulsywna (anakastyczna ) jest wzorcem zachowania charakteryzującego się zaabsorbowaniem porządkiem, doskonałością i kontrolą. Objawy: 1. skrupulatnie przestrzegają zasad w każdym działaniu; 2. przejawiają perfekcjonizm zakłócający działanie; 3. nadmiernie zapracowani, kosztem odpoczynku i kontaktów; 4. surowe wymagania wobec zasad moralnych (dewocyjna religijność, oceny „czarno-białe”, podporządkowanie autorytetom) 5. opór przed pozbywaniem się starych, zużytych przedmiotów; 6. niechętnie powierzają innym zadania (żądają przestrzegania szczegółowych instrukcji); 7. skąpe, standard życia poniżej swoich możliwości Osobowość anankastyczna a kierowanie pojazdem • Sztywne trzymanie się utartych schematów • Poruszanie się po drodze w sposób rutynowy – bez myślenia • Nie przyjmowanie nowych sposobów prowadzenia auta • Przywiązywanie uwagi do formy a nie do bezpieczeństwa i praktyczności • Mała tolerancja dla błędów innych użytkowników drogi • Impulsywność w reakcjach emocjonalnych na stres Piotr Dąbrowski Osobowość typu A Wzór Zachowania A (WZA) • • • • • • • • Nadmierna ambicja skłonność do rywalizowania niecierpliwość przewlekłe napięcie mięśni wzmożona czujność cynizm wrogość nadmierna pobudliwość WZÓR ZACHOWANIA A Wzór Zachowania A to: "zespół jawnego zachowania albo styl życia charakteryzujący się: • skrajnym współzawodniczeniem, • walką o osiągnięcia, • agresywnością (czasami silnie tłumioną), • pośpiechem i niecierpliwością, • pobudliwością, • nadmierną czujnością, • wybuchowym sposobem mówienia, • napięciem mięśni twarzy, • poczuciem presji czasu i • nadmierną odpowiedzialnością" (Eliasz, Wrześniewski) Osobowość typu C Typ C (L. Temoshok, 1987) “OSOBOWOŚĆ NOWOTWOROWA” • Tłumienie emocji • Pasywność • Współpracujący i konformistyczny • Brak ujścia, pozostawanie w stanie wysokiego napięcia • Wysoki poziom kortyzolu, niszczenie komórek układu immunologicznego • Zwiększone ryzyko zachorowania na raka OSOBOWOŚĆ TYPU C Cechy charakterystyczne: • głód aprobaty społecznej, • mała asertywność, • cierpliwość, • gotowość do współpracy, pokora wobec autorytetów, • konformizm, • wypieranie i zaprzeczanie negatywnym emocjom Sądzono, że ten typ osobowości zwiększa ryzyko pojawienia się raka – jednak dane są niejednoznaczne osobowość typu D • Ludzie o osobowości typu D mają tendencję do przejawiania lęku, irytacji; • w wielu sytuacjach społecznych nie czują się pewnie, • zwykle koncentrują się na kłopotach a nie na jasnej stronie życia. • Stale zabiegają o akceptację ze strony innych i dokonują niezwykłych wysiłków by nie robić i nie mówić rzeczy, które mogą nie spodobać się innym. Denollet i współpracownicy (1996, 1998) definiują ten konstrukt jako wysoki poziom negatywnej afektywności i towarzyszący mu wysoki poziom zahamowania społecznego. OSOBOWOŚĆ TYPU H WROGOŚĆ Charakterystyka zachowań wrogich: • Cyniczny pogląd na świat • Interakcje z innymi - antagonistyczne • Negatywne oczekiwania i przekonania o innych Typy osobowości - podsumowanie TYP A TYP B Wysoki poziom energii, tendencja do rywalizacji, wrogość (Typ H). Niski poziom energii, zrelaksowany, nie łatwo się wzbudza. TYP C Typ D Wypiera emocje, unika konfliktów, stara się być miły. Negatywne emocje, pesymizm, nieokazywanie emocji, zahamowanie społeczne.
