Etyka dokonuje pewnych rozróżnień czynu

NOTATKI Z WYKŁADÓW Z ETYKI
ETYKA TEORETYCZNA
Pojęcie etyka wywodzi się z filozofii starożytnej Grecji i języka starogreckiego. Etos
dosłownie oznacza stałe miejsce zamieszkania, zaś de facto obyczaj i od tego bierze swoje
znaczenie. Pojęcie etyki używane było już przez Sokratesa oraz Arystotelesa.
Etyka ma trzy znaczenia:
Strona 1 z 21
1. Pierwsze odnosi się do moralnej wartości ludzkiego postępowania (tzw. miara
etyczna) czy także skuteczności tego działania i jest jednym z kryteriów oceny
ludzkiego postępowania.
2. Drugie opisuje normy moralne faktycznie uznawane w danym środowisku
społecznym i wtedy mówi się często o etosie (etos zawodu nauczyciela, rycerza itd.).
3. Trzecie stanowi opis ocen moralnych przedstawicieli danej społeczności.
Etyka jako nauka to dyscyplina filozoficzna obejmująca zagadnienia moralności ludzkiej,
której celem jest wyjaśnienie istoty moralności w kontekście pojęć dobra i zła.
Przedmiot etyki materialnej jest potrójny:
1. Bada działania człowieka rozumiane w sensie szerokim: decyzja, czyn, postępowanie;
etyka zajmuje się działaniami, w których człowiek jest wolnym i świadomym sprawcą.
2. Badania postawy moralnej , z której te dane czyny ludzkie wypływają (kradzież jest
czynem, natomiast nieuczciwość jest postawą).
3. Refleksja nad osobą ludzką widzianą jako sprawca danego czynu.
Przedmiot etyki formalny: etyka bada czyny ludzkie ze względu na tzw. kryterium wartości
moralnej działania, ale przed jego dokonaniem. Te działania ludzkie mogą być nakazane (np.
ratowanie życia drugiemu człowiekowi), zakazane (np. kradzież) czy też dozwolone. Po
dokonaniu czynu mogą być one ocenione jako wartościowe, niewart ościowe lub obojętne.
Etyka, jak każda nauka, musi posiadać swój swoisty język. Tenże język ma podwójne oblicze:


przedmiotowy język etyki – wyraża powinności oraz wartości moralne dla działania
człowieka.
ocenny język etyki – etyka formułuje oceny moralne działań ludzkich, ocenianie
podmiotu działającego.
Strona 2 z 21
Etyka jako nauka ma swoją wewnętrzną strukturę. Dzieli się ona na dwie części:
1. Etyka fundamentalna (ogólna) – określa podstawowe kryteria ludzkich działań na
podstawie których formułuje się oceny tych ludzkich działań.
2. Etyka szczegółowa – określa konkretne reguły zachowania i odnosi się do
konkretnych zachowań. Jest to inaczej etyka praktyczna:
 Indywidualna – ustala zasady zachowania osób działających we własnym imieniu.
 Społeczna – dla osób działających w imieniu jakiejś społeczności.
W sensie formułowania dogmatów etyka dzieli się na:
1. Etykę normatywną – formułuje zasady, reguły i kryteria oceny ludzkiego
postępowania, ustala normy etyczne i przypomina prawo.
2. Etyka opisowa – nie tworzy norm ale opisuje, jakie normy obowiązują i przypomina
socjologię.
Podstawy antropologiczne etyki – filozofia człowieka: Aby mówić o moralności to
najpierw trzeba się przyjrzeć temu, jak człowiek jest postrzegany: materialnie tj. człowiek
jako byt materialny o rozbudowanych funkcjach życiowych, człowiek jako cząstka
przyrody, człowiek jako istota posiadająca mózg, duchowo (ma to związek z religią),
człowiek łączący dwa pierwiastki (ciało i duszę). Jedna i druga koncepcja nie może się
jednak uciec od faktu, że człowiek posiada rozumność i wolność co czyni go bytem trochę
bardziej rozwiniętym od reszty świata przyrody. Człowiek to jednostka rozumna, wolna,
niepowtarzalna i zdolna do działania. Człowiek ma charakter dynamiczny tzn. człowiek
wciąż się rozwija, wciąż prze do przodu. Człowiek jest z natury istotą społeczną, czyli nie
może istnieć i rozwijać się bez więzi z innymi.
Relacja człowieka do przyrody: Istnieje nurt, który głosi, aby traktować człowieka jako
część ekosystemu. Religia mówi zaś, że człowiek ma prymat nad przyrodą.
Strona 3 z 21
Charakterystyka działań ludzkich: Czynności poznawania, woli, czynu to są działania
ludzkie. To wszystko razem składa się na tzw. akt ludzki. Jakie mogą być te akty ludzkie:
 Ze względu na użycie umysłu:
 ROZUMNE (czyny i decyzje, których podstawą jest rozumowe poznanie
celu takiego aktu)
 NIEROZUMNE (inaczej mówiąc nieświadome, wykonywane bez
uprzedniego rozpoznania umysłowego)
 Ze względu na udział woli, wolność:
 AKT ROZUMNY I WOLNY (dokonujący się w wolności)
 AKTY OGRANICZONE W WOLNOŚCI (albo nie mamy wolności wyboru
albo są one konieczne np. te podtrzymujące nasze funkcje życiowe)
 Ze względu na rozciągłość w czasie:
 ZAMIERZONE AKTUALNIE I WYKONANE (AKTUALNE) – podjęło się decyzje
i się ją wykonało
 WIRTUALNE – podjęło się decyzję ale jej nie wykonało (usiłowanie)
 HABITUALNE (np. wolontariat)
Przeszkody ograniczające dobrowolność aktów ludzkich: Przeszkodami nazywamy ogół
czynników, które oddziałując na człowieka mogą wywołać dwa rodzaje skutków:
 Utrudnić normalne funkcjonowanie rozumu i woli ludzkiej
 Uniemożliwić wolność, wolne działanie
Dwa rodzaje przeszkód:
 Aktualne – występują i wpływają na człowieka bezpośrednio przed podjęciem decyzji
czy czynności:
Strona 4 z 21
 Niewiedza, brak należytej wiedzy (dotyczy skutków czynu) – ktoś nie wie, co
robi
 Uczucia (pozytywne lub negatywne) – przeżycia lub doznania
zadowolenia/przykrości są wywołane czynnikami zewnętrznymi
 Przymus (przymus bezpośredni) zachodzi wtedy, gdy człowiek podejmuje
decyzję i dokonuje czynu wbrew własnej woli i z powodu realnego
(fizycznego/psychicznego) nacisku innego podmiotu (osoby lub grupy):
a. Bezwzględny – zachodzi, gdy osoba przymuszana udowodni opór swojej
woli czynami
b. Względny – gdy osoba przymuszana jedynie deklaruje, że działanie było
wbrew jej woli
 Habitualne (stały czynnik) – są bezpośrednio zamierzone w umyśle ludzkim:
 Błędne opinie i uprzedzenia – przekonania umysłowe, które są niezgodne z
obiektywną prawdą, wykształcone w wyniku błędnego wychowania bądź
środowiska
 Skłonności i nałogi (wrodzone i nabyte) – łatwość do ulegania i wykonywania
czynności
 Stany psychopatologiczne – niezdolność poznawcza lub emocjonalna
człowieka w takim stopniu, że nie jest on przystosowany do spełnienia
elementarnych zadań życiowych. Wyróżniamy siedem stanów:
Upośledzenie umysłowe (niedorozwój)
Syndromy mózgowe (uszkodzenia mózgu – niezdolność do prawidłowego
funkcjonowania człowieka – wypadek, choroba uszkadzająca, przyczyny
urazowe, udary)
Psychozy psychogenne (schizofrenia, okresy remisji)
Zaburzenia psychosomatyczne
Psychoneurozy
Strona 5 z 21
Zaburzenia osobowości
Przejściowe sytuacje zaburzenia osobowości (np. pod wpływem stresu,
impulsu, traumy, zamknięcie się w sobie).
Ważnym elementem etyki jest aksjologia, czyli nauka o wartościach moralnych i o
wartościowaniu czynów ludzkich. To wartościowanie jest zjawiskiem powszechnym
naturalnym. Wartościowaniu podlega ludzkie działanie jak i podmiot działań. Istnieją trzy
kategorie ocen:



Dobre
Złe
Obojętne
Wartość etyczna danego działania zależy od dwóch czynników:
- przedmiot działania (cel/skutek)
- okoliczności (Kto? Gdzie? Jakimi środkami? Z czyją pomocą? W jaki sposób? Kiedy?
Dlaczego? Z jakim zamiarem?)
Osąd moralny zależy od wyznaczonego celu działania. Jeśli np. uznajemy, że pomoc
drugiemu człowiekowi jest dobra, to osąd ten jest dodatni. Wyjątek – cel nie uświęca
środków, zasada wywiedziona już w starożytności (nie jest moralną kradzież bogatemu, aby
dać biednemu).
Druga „część” aksjologii, czyli nauki o wartościach moralnych. Wartości moralne to inaczej
pewne ideały, wzorce postępowania człowieka np. sprawiedliwość, odwaga,
prawdomówność itd. W etyce ukształtowały się dwie koncepcje odnośnie myślenia o tych
ideałach:
Strona 6 z 21
A. Absolutystyczne – istnieją powszechne i niezmienne wartości obiektywnie uznawane
przez ludzi; istnieją ideały powszechnie uznawane.
B. Relatywizm moralny – nie ma, nie istnieje świat powszechnych i niezmiennych
wartości moralnych (np. w pewnych warunkach warto być niesprawiedliwym). Ocena
działań moralnych (dwa kryteria).
 Ideały postępowania są wynikiem rozwoju ludzkości
 Relatywizm uwarunkowany jest osobno każdą jednostką ludzką, jest
subiektywny.
Konflikt wartości moralnych zachodzi wtedy, gdy zaistnieje taka sytuacja, że zrealizowanie
jednej wartości moralnej nie może się dokonać inaczej, jak tylko kosztem drugiej. Konflikt
wartości rozwiązuje się w oparciu o hierarchię wartości. Pomagają nam w tym wartości
moralne takie jak również prawo.
Deontologia to część etyczna, która mówi o powinności (co powinno się). Deontologia ma
swój kontrapunkt w nauce o uprawnieniach. Nauka ta mówi o powinnościach i
uprawnieniach konkretnej społeczności – mniejszej lub większej (np. deontologia rodziny).
Najczęściej mówi się o deontologii w przypadku etyki zawodowej. Czasem są one spisywane
w kodeksy.
Prawo naturalne to pojęcie wiążące się z poczuciem istnienia powszechnych i niezmiennych
norm moralnych. Prawo naturalne nie jest tożsame z prawem natury.
Prawa natury to zasady rządzące istniejącym światem przyrody, biologii.
Prawa naturalne to zbiór norm, które są rozpoznawalne rozumem, a które służą jako
kryteria oceny moralnej. Są to pewne reguły praktycznego postępowania moralnego
wyrażone w nakazach bądź zakazach. Źródłem prawa naturalnego jest z jednej strony
rozumna natura człowieka – człowiek w oparciu o swój rozum, życiowe doświadczenie może
Strona 7 z 21
sam dojść do wniosku, jakie działanie jest dla niego moralne, a jakie nie i z tego wyciąga
wnioski. Ogólny imperatyw prawa naturalnego brzmi – unikaj zła.
Synderologia (gr. synderesis - nauka o sumieniu). Sumienie jest to osąd o moralnym dobru
lub złu zamierzonego bądź dokonanego czynu, który to osąd staje się dla człowieka źródłem
wewnętrznej aprobaty lub poczucia winy.
Funkcje sumienia:
o Uchwycenie relacji pomiędzy ogólną zasadą moralną a konkretnym czynem;
o Sumienie pełni funkcję normatywną, ponieważ mówi o jakości moralnej jego
zamiarów bądź czynów, lecz ta jego funkcja normatywna nie jest autonomiczna,
albowiem odwołuje się do różnych zasad etycznych i moralnych.
Norma normans (norma normująca) i norma norment (norma normowana).
Rodzaje sumienia:
1.


2.


3.

Podział sumienia wg odniesienia do momentu wykonania czynu przez człowieka:
Przeduczynkowe (ma formę ocenną)
Pouczynkowe (objawia się w poczuciu aprobaty lub dezaprobaty)
Podział sumienia wg zdolności rozpoznania obiektywnej normy moralnej:
Prawdziwe (w sposób właściwy rozpoznaje normę moralną)
Błędne (nie rozpoznaje właściwie normy moralnej)
Podział sumienia wg sprawności jego działania:
Pewne (taki stan sumienia, w którym człowiek rozpoznaje w sposób niewątpliwy
jakość moralną swojego czynu)
 Wątpliwe (taki stan sumienia, w którym człowiek nie jest w stanie dokonać osądu o
wartości moralnej czynu)
4. Podział sumienia wg wartości osądu:
Strona 8 z 21
 Trafne (sumienie, które potrafi w sposób jak najbardziej prawidłowy orzec nie tylko o
wartości czynu ale także jak wielkie było dobro lub zło)
 Sumienie szerokie i skrupulancie (obydwa dają niewłaściwą miarę dobra lub zła;
pierwsze pomniejsza rzeczywistą wartość zła, a to drugie je wyolbrzymia.
Jak kształtować sumienie? Istnieją dwa sposoby:


Bezpośredni – polega na tym, że człowiek w wątpliwościach może zwrócić się do
kogoś, kogo uważa za autorytet moralny czy też darzy go zaufaniem
Pośredni – w oparciu o niektóre zasady etyczne, które winno się stosować w
przypadkach wątpliwych. Odnoszą się one do sześciu sytuacji:
o Posiadanie – zasada moralna jest taka, że w lepszej sytuacji jest ten, kto
posiada niż ten, kto zgłasza roszczenie (principium possisendi)
o Czynność obowiązkowa – w wątpliwości osądza się wg zasady, jak ta osoba,
która ma wykonać tą czynność zachowuje się zazwyczaj
o Sytuacja wykroczenia – nikomu się należy przypisywać wykroczenia na
podstawie domysłu, lecz należy to udowodnić (domniemanie niewinności)
o Sytuacje władcze (relacja zależności) – w wątpliwości domniemanie jest po
stronie sprawującego władzę
o Sytuacje pozytywne (przyjemne) i negatywne (przykre) – to, co przyjemne się
poszerza natomiast przykrości się zawęża
o Czynność prawna – w wątpliwości zawsze jest domniemanie ważności
czynności prawnej.
Zawsze należy iść za wskazówkami sumienia, które jest pewne, nawet jeśli jest błędne.
Natomiast nie należy podejmować działań w sytuacjach wątpliwych aż do momentu
rozstrzygnięcia tej wątpliwości.
Strona 9 z 21
Aretologia to cześć etyki, która dosłownie oznacza naukę o cnotach moralnych, czyli stałych
przymiotach jakiejś osoby [arete (gr.) – cnota moralna]. Jest to przymiot, wiąże się z
konkretną osobą ludzką. Przymiot ten jawi się jako sprawność osoby ludzkiej do czynienia
dobra, do czynów moralnie pozytywnych. Sprawność ta nie jest wrodzona. Przy
kształtowaniu się tej woli występują następujące warunki:
1. Rozpoznanie podłoża psychologicznego.
2. Praktyka, ćwiczenie.
3. Autoszczerość, szczerość wobec samego siebie.
Już starożytni Grecy zauważyli, że ważną cechą tych cnót moralnych jest umiar. Przykładowo,
hojność sytuuje się między dwoma skrajnościami – skąpstwem i rozrzutnością. Odwaga
plasuje się między tchórzostwem a brawurą. Wypracowane przez Greków i przyjęte przez
Rzymian cztery cnoty kardynalne:
A. Roztropność (Prudential) – zakłada umiar, oparcie postępowania również na
podstawie własnego doświadczenia.
B. Sprawiedliwość (iustitia) – pojęcie wieloznaczne, niekoniecznie odnosi się do relacji
między ludźmi, podmiotami. Może to być także przymiot osoby – stała zdolność
człowieka do oddawania każdemu tego, co mu się słusznie należy. Miarą owej
słuszności jest system obiektywnie istotnych uprawnień człowieka lub innego
podmiotu, do których można się odnieść.
C. Męstwo (fortitudo) – zdolność do pokonywania życiowych trudności zewnętrznych i
wewnętrznych. Jej kwintesencją jest umiejętność przezwyciężania lęku przed
śmiercią.
D. Opanowanie (temperantia) – wprowadzone przez stoików; wg nich cnotą
pomagającą w kształtowaniu charakteru jest opanowanie, powściągliwość. Brak
opanowania wiąże się z ponoszeniem się emocjom i często ta reakcja jest zbyt
emocjonalna co prowadzi do szkód, nieporozumień.
Strona 10 z 21
Do tych cnót etyka chrześcijańska dodała jedną – Caritas socialis (miłość społeczną). Jest to
zdolność do przekraczania ram sprawiedliwości i rezygnacji z własnych uprawnień na rzecz
innego człowieka lub dobra wspólnego. Cnota ta nadaje ludzkiej podstawie pewien rys
szlachetności, wyzwala z egoizmu.
Wady moralne to nic innego jak zaprzeczenie cnót moralnych. Jest to podatność woli do
czynów moralnie złych. Co powodują wady:
 Dezintegrują „kościec” moralny człowieka
 Odpowiedzialność moralna – aby zaistniała odpowiedzialność musi również zaistnieć
poczytalność, czyli taka właściwość umysłu, która pozwala człowiekowi uznać dany
czyn za swój własny, a siebie za świadomego sprawcę tego czynu. Odpowiedzialność
moralna wyraża się w sankcjach dwojakiego rodzaju:
A. Zewnętrznych – wyrażających się przede wszystkim ostracyzmem społecznym
B. Indywidualnych, czyli przede wszystkim wyrzuty sumienia, wewnętrzna dolegliwość w
umyśle każdego z nas.
Odpowiedzialność kształtuje się na podstawie sprawstwa przyczynowo – skutkowego. Musi
być przyczyna i skutek. Dwa rodzaje tego sprawstwa:
a. Akt/czyn w wyniku zamierzenia bezpośredniego – czyn osoby poczytalnej, który w
naturalny sposób wywołuje określony skutek po zaistnieniu tego czynu (np. strzał z
pistoletu do kogoś)
b. Czyny zamierzenia pośredniego – oprócz naturalnego skutku tego czynu dochodzą
skutki uboczne, które są niezamierzone przez sprawcę czynu.
HISTORIA ETYKI
Strona 11 z 21
Korzeni etyki możemy się doszukać w starożytnej Grecji, choć wpływ na jej kształtowanie się
miały także kultury danych zbiorowości. Za ojca etyki uważa się Sokratesa (sokratejska
metoda stawiania pytań, rozmyślania nad dobrem i złem).
Intelektualizm etyczny – wystarczy poznać, co jest dobre, a co złe aby być dobrym.
Eudajmonizm etyczny – racją istnienia etyki jest szczęście. Jeżeli dany czyn daje ci szczęście,
to jest etyczny. Kilka nurtów eudajmonii:




Eudajmonizm hedonistyczny (Arystyp z Cyreny) – wszystko co jest przyjemne i daje
szczęście jest etyczne.
Eudajmonizm aretyczny (Antystenes) – szczęście człowiek znajduje w niezależności.
Wszystko, co prowadzi cię do uniezależnienia się od różnych czynności jest etyczne.
Eudajmonizm agatyczny (agate – dobro; Platon) – szczęście człowieka polega na tym,
że jest w stanie przyswoić sobie ideę dobra i piękna. Dążenie do tej wiedzy jest
etyczne.
Eudajmonizm perfekcjonistyczny (Arystoteles) – szczęście człowiek osiąga wtedy, gdy
sam się realizuje, gdy siebie doskonali, ale ma się realizować w społeczeństwie ku
jego dobru.
Arystoteles jest także twórcą etyki społecznej dotyczącej także ekonomii i polityki.
Epikureizm – etyczne jest rozumne zaspokojenie potrzeb jednostki.
Stoicyzm – osiągnięcie życia cnotliwego jest najwyższym dobrem (stoicki spokój).
Neoplatonizm – głosił go Plotyn – najwyższym szczęściem i samorealizacją człowieka jest
uczestnictwo w tym, co boskie i nieśmiertelne.
Etyka chrześcijańska – wprowadza zasadę miłości Boga i bliźniego jako podstawowe
kryterium mądrości. Uwolnić się od egoizmu i afirmować bliźniego jako równego sobie
Strona 12 z 21
rozumiane jest jako doskonałość. Idea wertykalna – Bóg jako źródło wszelkiego dobra i
horyzontalna – miłość do bliźniego.
Św. Tomasz z Akwinu – etyka opiera się na rozumności człowieka i obiektywnych normach
prawa naturalnego.
Nowożytność – nową teorię etyki przedstawił Tomasz Hobbes: etyka jako jeden z warunków
dla pokojowego życia społecznego. Etyka jako pewna umowa społeczna, która dyktuje normy
przetrwania ludzi. Wynikła z tego również koncepcja powstania państwa jako strażnika tych
norm. Etykę de facto utożsamiał z prawem.
Intuicjonizm etyczny – powstał w Anglii; etyka opiera się na intuicji moralnej człowieka, to
człowiek intuicyjnie potrafi wprowadzić równowagę pomiędzy realizacją swoich potrzeb a
godnością drugiego człowieka.
Immanuel Kant – dążył do tego, żeby pojęcie moralności uwolnić od różnego rodzaju
ograniczeń zewnętrznych czyli stworzyć zasady tzw. moralności autonomicznej i żeby dobro,
które człowiek czyni miało charakter bezinteresowny. Człowiek dokonując pewnych
wyborów nie był „ograniczony” prawem, prawami boskimi czy wizją szczęścia. Czyń tak
jakbyś chciał, żeby wszyscy czynili.
Heglizm – jednostka winna podporządkować się państwu, państwo jest wyrazem
doskonałości.
Materializm dialektyczny (etyka marksistowska) – najwyższą jednostką był człowiek żyjący
w społeczeństwie bezklasowym.
Nurty etyczne XX wieku: Pierwszy wyrósł z tzw. fenomenologii i jest to tzw. etyka wartości.
Twórcą był Max Schiller. Wychodzi ona z wartości, że istnieją pewne obiektywne wartości
ważne dla każdego człowieka np. życie, prawo do rozwoju, miłość, sprawiedliwość.
Strona 13 z 21
Zamysłem było stworzenie swoistej hierarchii tych wartości i w oparciu o tą hierarchię
stworzyć etykę. W jaki sposób człowiek poznaje te wartości? Poprzez intuicję. Wystarczy
mieć intelekt dziecka aby poczuć co jest sprawiedliwe a co nie.
Pozytywizm etyczny – założenia:


Odrzucenie kategorii powinności (odwoływali się do poglądów Kanta)
Skupmy się na tym, co ludzie uważają za powinność i dlaczego, w tym celu
pozytywizm posługuje się metodą socjologiczną (poprzez ankiety, badajmy
przekonania ludzi o moralności). Odwoływał się do psychologii.
Nurt ten wykształcił inny nurt zwany akognitywizmem oraz elognitywizm (ludzie działają
pod wpływem emocji).
Utylitaryzm – kładł nacisk na utylitarność, etyczne = użyteczne. Powstał na wyspach
brytyjskich. Wykorzystany do kształtowania etyki społecznej. Moralnym jest to, aby jak
największą ilość dóbr materialnych i niematerialnych przysporzyć jak największej ilości osób.
Etyka państwa i prawa – rozwijała się po wojnach. Zastanawiano się nad tym, jak państwo i
prawo wpływają na etykę. Synteza etyki, polityki i teorii państwa i prawa. Jak człowiek może
przyswajać wszystkie wartości i antywartości propagowane przez państwo.
Etyka niezależna – w Polsce propagował ją prof. Tadeusz Kotarbiński. Odnosi się trochę do
fenomenologii. Wg tego nurtu istnieje pewna przewidywalność ludzkich zachowań oraz bez
problemu je sklasyfikować jako dobre lub złe. Można ustalić pewien zbiór wartości
powszechnie akceptowanych bez względu na przyjmowane przez poszczególnych ludzi
systemy aksjonormatywne. Pewien kanon wartości jest przyjmowany przez wszystkich.
Wydana przez ONZ Powszechna Deklaracja Praw Człowieka dała impuls do chronienia tych
podstawowych ludzkich wartości.
Strona 14 z 21
Etyka personalistyczna – odwołuje się do pojęcia osoby ludzkiej. W centrum stawia
człowieka – człowiek jest podmiotem moralności, ponieważ jest on źródłem moralności.
Najwyższą wartością w etycznej hierarchii jest człowiek, jego godność i szacunek do niego.
Filozofia postmodernistyczna – wykształciła zasady etyki postmodernistycznej. Zasady
oparte na przeciwstawieniu prawdy i wolności. Ile jest osób tyle jest myśli i poglądów.
Prawda jest subiektywna i liczy się tylko to, co dana osoba uważa za prawdziwe i etyczne.
Etyczność jest indywidualna.
Nie sprawdziło się to w realnym życiu. Nie ma wartości ani jakiegoś ogólnego kanonu
etycznego. Problem sprawia też kwestia prawa – prawo jest jednak regulatorem moralności,
choć mamy do czynienia z zjawiskiem tzw. inflacji prawa.
ETYKA SZCZEGÓŁOWA
Problem etyki we współczesności: Współczesne rozważania dotyczące etyki wiążą się z
filozofią tyczącą się ludzkiego życia, autonomicznej wizji życia człowieka. W sensie
pojęciowym odwołują się do tych samych pojęć (godność) ale różnie rozumianych.
Wyróżniamy dwa nurty:
a. Filozofia klasyczna, postrzegająca człowieka jako autonomiczną jednostkę powiązaną
jednak z innymi jednostkami i grupami społecznymi.
b. Nurt indywidualistyczny bez powiązania z innymi jednostkami i grupami społecznymi.
Stawia się tutaj na samostanowienie.
Strona 15 z 21
Pierwszy z nich zakłada i przyjmuje wielorakie ograniczenia wynikające z praw naturalnych
oraz racjonalnego oglądu rzeczywistości (rozumności). W drugim nurcie zakłada się pogląd,
że człowiek jest niczym nieograniczony. Może być kreatorem własnej rzeczywistości.
Triada wartości wolności ludzkiej:
PRAWDA
DOBRO
PIĘKNO
Etyka w centrum swoich rozważań umieszcza dobro człowieka. W rozważaniach etycznych
należy przyjąć następujące założenia:
A. Człowiek posiada własną wolę i przyrodzoną godność – mówi się, że jest to główny
miernik działań etycznych.
B. Wszyscy ludzie jeśli chodzi o godność są sobie równi (choć w rzeczywistości nie są).
C. Pojęcie dobra wspólnego; człowiek nie jest wyizolowaną jednostką lecz może się
rozwijać tylko w grupach społecznych (dobro społeczne jest jednocześnie dobrem
jednostki – Arystoteles). Dobro wspólne wykracza poza świat ludzki – dotyczy
również przyrody, materii itd.
Między dobrem wspólnym a dobrem jednostki zawsze pojawia się konflikt interesów.
Kwestie etyczne obecnie dyskutowane:
1. Zagadnienia etyczne dotyczące życia ludzkiego. Etykę buduje się na podstawie życia
człowieka. Życie ludzkie jest fundamentem etyki. Istnienie ludzkie jest najwyższą
wartością, jest ono jednak ograniczone w czasie i przestrzeni. Prawo niemal
wszystkich religii co do zasady zabrania zabierania życia (zabijania) drugiego
Strona 16 z 21
człowieka. Wg religii życie ludzkie pochodzi od Boga i zabicie drugiego człowieka jest
dla Niego ujmą. Panuje bezwzględny zakaz zabijania niewinnego człowieka. Wyjątki
łagodzące czyn zabójstwa to obrona własna oraz społeczności. Kto broniąc własnego
lub cudzego życia zabije napastnika nie jest winny zabójstwa. Użycie tej siły musi być
jednak proporcjonalne do siły użytej przez agresora. Ta zasada jest również wyrażona
w prawie. Ten obowiązek spoczywa również na władzy publicznej. Uprawniona
obrona prywatna jest bardzo ograniczona, albowiem w państwie prawa nie ma
samosądów.
2. Kwestia kary śmierci – kara śmierci jest problemem etycznym i prawnym. Co do
zasady to nie powinno się jej wykonywać. Czy jednak jesteśmy w stanie obronić
społeczeństwo przed potencjalnym zagrożeniem? Zasada etyczna jest taka, że jeżeli
nie ma możliwości ochrony niewinnych ludzi przed potencjalnym zagrożeniem,
zbrodniarzem, to można zastosować karę śmierci.
Etyka dokonuje pewnych rozróżnień czynu zabójstwa:
a. Zabójstwa bezpośrednie i zamierzone
b. Zabójstwa bezpośrednie i niezamierzone
c. Zabójstwa pośrednie
Są także przestępstwa, które są wyjątkowo surowo karane (zabicie własnego dziecka, zdrada
ojczyzny).
Przy tych rozważaniach należy również zwrócić uwagę na mordy na tle rasowym czy
eugeniczne, czyli zabójstwa ludzi ze względu na ich ułomność, problemy ze zdrowiem, wiek.
Inaczej rozpatruje się zabójstwa niezamierzone (np. potrącenie pieszego). Nie pociągają one
konsekwencji moralnych natomiast mogą pociągnąć odpowiedzialności prawne.
Problemy etyczne dotyczące początku i końca życia.
Strona 17 z 21
Dwa stanowiska w kwestii aborcji:
1. Życie ludzkie od samego początku jest nienaruszalne i powstaje wskutek
zapłodnienia.
2. Dopuszczenie aborcji poprzez wolność wyboru matki i rodziców.
Większość religii nie dopuszcza aborcji. Stanowisko to kościół chrześcijański zajął już w II – III
wieku.
Problem aborcji wiąże się z problemem zdefiniowania pojęcia embrionu, ponieważ od
starożytności istnieje problem wyznaczenia granic ludzkiego życia. Ta kwestia wiąże się
również z:
1. Sprawą niektórych eksperymentów nadzwyczajnych z użyciem embrionów.
2. Kwestiami prawnymi (w Polsce w 1993 roku przyjęto ustawę o aborcji, będącą
rozwiązaniem kompromisowym, gdyż aborcję dopuszcza się w przypadku, gdy ciąża
zagraża zdrowiu i życiu matki, gdy ciąża pochodzi z gwałtu i gdy płód jest bardzo
ciężko uszkodzony; ten trzeci przypadek może być utożsamiany z eugeniką).
Dlaczego KK sprzeciwia się sztucznemu zapłodnieniu (in vitro): Wiele embrionów w
początkowym stadium zostaje zamrożonych i są przechowywane w ciekłym azocie.
Kwestia końca życia.
Eutanazja (dosł. dobra śmierć) polega na ukróceniu życia osób starych, chorych bądź
umierających i dokonuje się jej za zgodą tej osoby. Może być bezpośrednia lub pośrednia.
Eutanazja moralnie jest niedopuszczalna, a w Polsce również i prawnie. Argumenty
zwolenników eutanazji:
1. Każdy człowiek jest wolny i ma prawo decydować również o końcu swego życia.
Strona 18 z 21
2. Gdy człowiek jest beznadziejnie chory i wiąże się to z cierpieniem to jest to pewne
rozwiązanie.
Religijne argumenty przeciwników:
1. To Pan Bóg decyduje, kiedy odejdziemy z tego świata.
2. Cierpienie jest wartością (duchową).
Racjonalne argumenty przeciwników:
3. Człowiek będący w stanie cierpienia nie jest pewny, czy wybiera dla siebie najlepsze
rozwiązanie.
Eutanazja dla niektórych środowisk może być wręcz korzystna (np. kwestia wieku
emerytalnego, kliniki specjalizujące się w eutanazji).
Zaprzestanie uporczywej terapii.
Uporczywa terapia to stosowanie kosztownych, ryzykownych, nadzwyczajnych lub
niewspółmiernych do spodziewanych rezultatów zabiegów medycznych.
Opieka paliatywna to opieka nad osobami terminalnie chorymi.
Kwestia badań i doświadczeń naukowych na osobach ludzkich lub grupach ludzi: badania
te mogą być medyczne lub psychologiczne. Same w sobie są dobre lecz muszą być
prowadzone według następujących kryteriów:
1. Muszą być prowadzone za zgodą i wiedzą osób, na których owe badania są
prowadzone.
Strona 19 z 21
2. Nie można prowadzić badań, jeżeli narażają one życie ludzkie albo integralność
fizyczną lub psychiczną na niewspółmiernie wielkie ryzyko w stosunku do osiągalnych
efektów.
3. Nie wolno przeprowadzać medycznych czy psychologicznych eksperymentów tak,
żeby narażać osobę poddaną eksperymentowi w pewnych obszarach na szkody w
innych sferach.
Zagadnienie przeszczepów.
Jest ono jak najbardziej moralne. Organy mogą być pobierane od żywych i zmarłych.
Ustalenie momentu śmierci – obecnie śmierć człowieka wiąże się z momentem śmierci pnia
mózgu.
Strona 20 z 21
Strona 21 z 21