krzyżacy nad bałtykiem

KRZYŻACY NAD BAŁTYKIEM
STOSUNKI POLSKO – KRZYŻACKIE ZA PANOWANIA PIASTÓW.
1. Zakon Szpitala Najświętszej Maryi Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie powstał w
latach 1190 – 1198 w Jerozolimie podczas wypraw krzyżowych. Celem jego działalności
miała być walka z niewiernymi oraz opieka nad chorymi i pielgrzymami.
2. Sprowadzenie Zakonu Krzyżackiego do Polski i jego ekspansja
Zakon Krzyżacki sprowadził do Polski książę mazowiecki Konrad. Obiecał im nadanie ziemi
chełmińskiej w zamian za chrystianizację Prusów, którzy często napadali na ziemie mazowieckie.
a) powstanie państwa w Prusach
Konrad Mazowiecki nadał Krzyżakom w lenno ziemię chełmińską. Krzyżacy w 1230 roku
sfałszowali dokument, z którego od tej pory wynikało, że Konrad Mazowiecki darował im ziemię
chełmińską, a także te ziemie, które uda im się schrystianizować. Krzyżacy utworzyli na tych
terenach Państwo Zakonu Krzyżackiego (1283) umocnione dzięki połączeniu się z Zakonem Braci
Dobrzyńskich i Zakonem Kawalerów Mieczowych (1237) w Inflantach. Państwo Zakonne złożyło
hołd lenny papieżowi, który od tej pory ochraniał Zakon jako swego lennika.
b) zagarnięcie Pomorza Gdańskiego i próby jego odzyskania przez Władysława Łokietka.
 Zakon dążył do połączenia swego terytorium w Prusach i w Inflantach – musiał więc opanować
Żmudź i część Litwy. Chciał również rozszerzyć swe ziemie o Pomorze Gdańskie.
 Brandenburczycy najechali Pomorze Gdańskie
 Władysław Łokietek poprosił Zakon Krzyżacki o pomoc w walce z nimi
 Krzyżacy zajęli Gdańsk i wymordowali polską ludność oraz załogę - przejęli władzę nad
Pomorzem Gdańskim w 1308 r.
Władysław Łokietek początkowo starał się odzyskać Pomorze Gdańskie na drodze
dyplomatycznej. Zwrócił się do papieża.
 W 1320 - sąd papieski w Inowrocławiu - nakazał Zakonowi zwrócić nieprawnie zagarniętą
ziemię i zapłacić państwu polskiemu odszkodowanie. Krzyżacy nie poddali się wyrokowi.
 Wojna polsko-krzyżacka z lat 1329 – 1332 - nie była dla Polski korzystna. Krzyżacy zajęli
ziemie dobrzyńską (1329) i Kujawy (1332) mimo zwycięskiej dla Łokietka bitwy pod Płowcami
(1332).
c) Stosunki polsko-krzyżackie za panowania Kazimierza Wielkiego.
Król Polski chciał odzyskać utracone wcześniej ziemie na drodze dyplomatycznej.
 1335 r. na zjeździe w Wyszehradzie rozjemcy, królowie Węgier i Czech, zdecydowali że
Kujawy i ziemia dobrzyńska, zagarnięte przez Krzyżaków w ostatniej wojnie, mają wrócić do
Polski, lecz Pomorze Gdańskie i ziemia chełmińska mają pozostać przy Zakonie. Kazimierz
Wielki nie uznał wyroku i zwrócił się do papieża. Uzyskał od papieża odmowę uznania wyroku.
 W 1339 r. odbył się sąd papieski w Warszawie - wydał wyrok, zgodnie z którym wszystkie
ziemie polskie zagarnięte przez Zakon miały powrócić do Polski, a Krzyżacy mieli zapłacić
wysokie odszkodowanie za zagarnięcie tych ziem. Zakon Krzyżacki nie uznał wyroku. Kazimierz
był zbyt słaby by dochodzić swych praw zbrojnie. Król Polski zdecydował się na bezpośrednie
pertraktacje z Krzyżakami.
 W 1343 roku Kazimierz Wielki zawarł „wieczysty” pokój z Zakonem w Kaliszu. Na jego
mocy Kujawy i ziemia dobrzyńska powróciły do Polski. Pomorze Gdańskie i ziemia chełmińska
zostały uznane za „jałmużnę” króla Kazimierz Wielki zachował w swojej tytulaturze tytuł
„Pana Pomorza” co pozwoliło jego następcom upomnieć się o utracone ziemie.
1
STOSUNKI POLSKO – KRZYŻACKIE ZA PANOWANIA JAGIELLONÓW.
3. Wielka wojna z Zakonem Krzyżackim 1409 – 1411 r.
a) przyczyny:
 Władysław Jagiełło zawierając unię w Krewie zobowiązał się do odzyskania utraconych wcześniej
przez Polskę ziem. Unia była sojuszem zbrojnym przeciwko Zakonowi Krzyżackiemu, z którym
zarówno Królestwo Polskie jak i Wielkie Księstwo Litewskie miało problemy. Do wojny z
Zakonem musiało dojść wcześniej czy później. Stosunki się pogarszały:
 Unia polko-litewska pokrzyżowała plany Zakonu, związane z chrystianizacją Litwy. Połączone
unią państwa stanowiły zagrożenie dla Zakonu. Dlatego też Zakon Krzyżacki szerzył antypolską i
antylitewską propagandę głosząc, że Litwa jest nadal pogańska i wzywając rycerzy Europy
Zachodniej do świętej krucjaty przeciwko Litwinom,
 Krzyżacy zagarnęli ziemię dobrzyńską - książę Władysław Opolczyk oddał ją Zakonowi mimo,
że nie miał do tego prawa. Krzyżacy nie chcieli jej zwrócić.
 Książę litewski Witold podczas swego konfliktu z Jagiełłą przekazał Krzyżakom Żmudź. Po
pogodzeniu się ze stryjecznym bratem (Jagiełłą) starał się ją odzyskać. Bezpośrednią przyczyną
wojny było udzielenie pomocy powstańcom na Żmudzi, którzy powstali przeciwko Krzyżakom..
b) przebieg wielkiej wojny 1409 – 1411 (mapa)
 wojnę wypowiedział wielki mistrz Zakonu – Ulryk von Jungingen. Na jesieni 1409 r. wojska
krzyżackie spustoszyły pogranicze Wielkopolski i Mazowsza. Wojska polskie zdobyły
Bydgoszcz. Następnie podpisano na kilka miesięcy zawieszenie broni.
 działania wojenne zostają wznowione w 1410 r. Punktem zbiórki wojsk polskich, litewskich,
tatarskich i ruskich był obóz pod Czerwińskiem. Połączone wojska przekroczyły Wisłę pod
Czerwińskiem, po moście zbudowanym z łodzi . i wkroczyły w granice państwa zakonnego.
 Do rozstrzygającego starcia doszło 15 lipca 1410 r. pod wsią Grunwald (Tannenberg). W
bitwie pod Grunwaldem połączone wojska polsko-litewsko-taarsko-rusko-morawskie pokonały
wojska krzyżackie wspomagane przez rycerzy europejskich. W bitwie poległ wielki mistrz Ulrich
von Jungingen. Spod Grunwaldu Jagiełło ruszył pod Malbork. Nie udało jednak mu się go zdobyć.
c) pokój w Toruniu (1411) i jego znaczenie. ( I pokój toruński) Postanowienia:
 Żmudź powróciła do Litwy, tylko do śmierci Witolda,
 Do Polski powróciła ziemia dobrzyńska,
 Ziemia chełmińska i Pomorze Gdańskie miało pozostać przy Zakonie Krzyżackim.
Pokój toruński nie wykorzystał w pełni zwycięstwa pod Grunwaldem. Potęga Zakonu Krzyżackiego
została na zawsze złamana jednak Władysław Jagiełło nie zdobył największych twierdz krzyżackich.
Wielka wojna umocniła więzi między Polską a Litwą jednak zadecydowano o odrębności politycznej
Wielkiego Księstwa Litewskiego i Królestwa Polskiego. Suwerenność Litwy została potwierdzona
unią w Horodle w 1413 r.
4. Wojna trzynastoletnia 1454 – 1466.
a) przyczyny wojny:
 niechęć mieszczaństwa i szlachty pruskiej do Zakonu zaowocowało założeniem Związku
Pruskiego w 1440 r. Wywołało to sprzeciw Zakonu – sąd cesarsko-papieski nakazał rozwiązanie
Związku Pruskiego. Wyrok oraz wysoka kontrybucja wywołały wybuch powstania przeciwko
Zakonowi. Delegacja Związku Pruskiego poprosiła Kazimierza Jagiellończyka o przyłączenie
Prus i Pomorza Gdańskiego do Królestwa Polskiego.
 bezpośrednią przyczyną wybuchu wojny było wydanie aktu inkorporacji (przyłączenia) Prus i
Pomorza Gdańskiego do Polski przez króla polskiego Kazimierza Jagiellończyka 6.III. 1454 r.
b) przebieg wojny (mapa) :
2





Początkowo wojna nie była dla Polski pomyślna: pospolite ruszenie z Wielkopolski zostało
rozbite pod twierdzą krzyżacką Chojnice co spowodowało przedłużenie wojny i spadek
popularności Polski wśród powstańców pruskich.
kaprowie gdańscy pokonali koło Bornholmu flotę duńską, która wspierała Krzyżaków
(Kaper – pirat na usługach monarchy)
wykupienie Malborka z rąk najemników czeskich
punktem zwrotnym wojny była bitwa koło Świecina (nad Jeziorem Żarnowieckim) w 1462 r., w
której zwycięstwo odniósł Piotr Dunin, niestety nie dzięki szlachcie polskiej lecz dzięki wojskom
zaciężnym (najemnikom).
W 1463 r. flota krzyżacka została pokonana w bitwie na Zalewie Wiślanym przez połączone floty
Gdańska i Elbląga. To przeważyło szalę na stronę Królestwa Polskiego. W 1464 r. rozpoczęto
rokowania pokojowe, które zakończyły się podpisaniem II pokoju toruńskiego w 1466 r.
c) skutki wojny trzynastoletniej
 na mocy II pokoju toruńskiego z 1466 r. do Polski powróciły Pomorze Gdańskie, ziemia
chełmińska, przyłączono Warmię, Malbork i Elbląg. Od tej pory wszystkie te ziemie nosiły nazwę
Prus Królewskich.
 Pozostała część państwa zakonnego została nazwana Prusami Książęcymi (stolicą Królewiec) i na
mocy pokoju stała się lennem Królestwa Polskiego. Każdy wielki mistrz Zakonu miał obowiązek
składać hołd lenny królowi polskiemu i wspomagać go w czasie wojny. Skutkiem tego była utrata
suwerenności przez państwo zakonne.
 Państwo polskie odzyskało dostęp do morza, dzięki czemu mógł się rozwijać handel. W XVI
wieku Polska stała się „spichlerzem Europy”. Skorzystały na tym również miasta pruskie, a w
szczególności Gdańsk.
 nadanie szlachcie wymuszonych podczas wojny przywilejów przez Kazimierza Jagiellończyka
przyczyniło się do dalszego ograniczenia władzy królewskiej.
5. Upadek państwa krzyżackiego w Prusach.
a) W latach 1519-1521 toczyła się wojna polsko-krzyżacka wywołana przez wielkiego mistrza
Albrechta Hohenzollerna, który dążył do uniezależnienia się od Polski. Próbował on stworzyć
koalicję przeciwko Jagiellonom czym doprowadził do wybuchu wojny. W wojnie tej przewagę
uzyskały wojska polskie. Zakon Krzyżacki został uratowany tylko dzięki mediacji papieża.
Zawarto rozejm, a po czterech latach, 8.04.1525 roku, zawarto pokój w Krakowie.
b) postanowienia pokoju krakowskiego:
 nastąpi sekularyzacja (zeświecczenie) Zakonu Krzyżackiego. Na jego miejscu powstało państwo
świeckie – Prusy Książęce; książę wraz z całym zakonem przeszedł na luteranizm,
 dziedzicznym księciem pruskim został Albrecht Hohenzollern. Gdyby umarł tron pruski mieli
przejąć jego bracia. W przypadku wygaśnięcia jego rodu Prusy miały zostać przyłączone do
państwa polskiego. Z dziedziczenia wykluczono linię brandenburskich Hohenzollernów,
 Albrecht zobowiązał się do złożenia hołdu lennego królowi polskiemu z Prus Książęcych i do
pomocy wojskowej dla Polski w razie wojny,
 Albrecht otrzymał godność członka senatu i miejsce w senacie Królestwa Polskiego.
c) 10 kwietnia 1525 roku odbył się hołd pruski – na rynku krakowskim książę Albrecht
Hohenzollern publicznie złożył hołd lenny królowi Zygmuntowi I Staremu z Prus Książęcych,
d) skutki i znaczenie hołdu lennego:
 nie wykorzystano sytuacji i nie włączono ziem Prus Książęcych do państwa polskiego,
 zakończono ostatecznie spór polsko-krzyżacki. Zwycięsko z niego wyszło państwo polskie, a były
wielki mistrz musiał się ukorzyć,
 Zakon Krzyżacki przekształcił się w państwo świeckie, które w przyszłości będzie chciało
uzyskać pełną suwerenność. Gdy to osiągnie stanie się jednym z największych wrogów państwa
polskiego,
3

zakończenie wojen polsko-krzyżackich przyczyniło się do rozwoju gospodarczego ziem polskich
– dzięki przejęciu pełnej kontroli nad głównym szlakiem spławu zboża – Wisłą.
4