joannici - Klasa II B
advertisement
JOANNICI • • Suwerenny Rycerski Zakon Szpitalników św. Jana z Jerozolimy z Rodos i z Malty zwany też Zakonem Maltańskim. Jego zwyczajowe nazwy to Szpitalnicy, Joannici i kawalerowie maltańscy. Rodowód swój wywodzi on z zakonów rycerskich powstałych na fali XII-wiecznych krucjat. Odegrał znaczącą rolę w historii Europy, głównie ze względu na swój - istotny kiedyś - potencjał militarny i znakomitą flotę. Joannici położyli także olbrzymie zasługi w dziele organizacji i prowadzenia pierwszych średniowiecznych szpitali na kontynencie europejskim. Zakon uznawany jest przez szereg państw za podmiot prawa międzynarodowego. Jego nieruchomości: dwie w Rzymie i jedna na Malcie mają status eksterytorialności. Zakon jest stroną umów międzynarodowych, utrzymuje stosunki dyplomatyczne, bierze udział w konferencjach międzynarodowych, działa w różnych organizacjach jako obserwator (ONZ, UNESCO, UNICEF, Unia Łacińska). Jednak nie można mówić o wyłącznym obywatelstwie zakonu - istnieje ono obok macierzystego. Zakon wydaje własne znaczki pocztowe, własne rejestracje dla samochodów służbowych (o kodzie S.M.O.M); ma też swoją walutę, którą jest scudo (1 scudo = 12 tari = 240 grani). Historia zakonu • • Zamek Krak des Chevaliers w SyriiZakon powstał jeszcze przed I krucjatą – jego początki sięgają nieformalnego bractwa zawiązanego przy szpitalu św. Jana Chrzciciela[1], który został założony przez mieszczan z włoskiego państewka Amalfi. Było to bractwo zakonne pod wodzą charyzmatycznego, półlegendarnego, a dziś błogosławionego brata Gérarda. W czasie pierwszej krucjaty szpital okazał się bardzo przydatną instytucją; istniejące przy nim bractwo przekształciło się w zakon rycerski, który w 1113 roku został oficjalnie uznany przez papieża Paschalisa II. W odróżnieniu od Krzyżaków, zakon joannitów - podobnie jak templariusze - miał od początku charakter międzynarodowy i przyjmowano do niego wszystkich szlachetnie urodzonych rycerzy katolickich bez względu na ich narodowość. Władcy Królestwa Jerozolimskiego, powstałego na bazie sukcesów pierwszej krucjaty, nałożyli na joannitów - dla odciążenia jednostek liniowych - obowiązek strzeżenia bezpieczeństwa wewnętrznego w nowym państwie. Joannici rozpoczęli w tym czasie budowę całej sieci warowni i zamków na terenie Palestyny; wśród nich była ogromna warownia-szpital Margat, która stała się później oficjalną siedzibą zakonu. W 1144 roku Rajmund II, hrabia Trypolisu, oddał szpitalnikom olbrzymi zamek Krak des Chevaliers. Zakon uzyskał w tym czasie także szereg przywilejów i dóbr w całej chrześcijańskiej Europie, w której powstała sieć jego komandorii część również w Polsce. Cypr, Rodos i Malta • • Po upadku Jerozolimy joannici przenieśli swój główny szpital do Akki, a siedzibę do Margat. Po zdobyciu Akki przez Saracenów i upadku Królestwa Jerozolimskiego w 1291 roku, zakon przeniósł się razem z templariuszami na Cypr. Po likwidacji zakonu templariuszy papież przekazał większość ich dóbr i ziem joannitom, jednak nie wszystkie posiadłości udało im się przejąć. Nagły wzrost potęgi umożliwił joannitom pod wodzą bezwzględnego Fulko de Villareta zorganizowanie najazdu na wyspę Rodos, będącą formalnie pod władzą Bizancjum. Joannici zajęli i spacyfikowali całą wyspę i utworzyli na jej terenie sprawnie zarządzane państwo zakonne. Rycerze przesiedli się z koni na okręty, a ich państwo stało się szybko potęgą morską kontrolującą handel we wschodniej części Morza Śródziemnego; jego obecność była czynnikiem sprzyjającym wzrostowi zamożności włoskich miast-państw, zwłaszcza Wenecji. Członkowie zakonu pochodzili z wielu państw Europy. Podzieleni byli na osiem grup narodowościowo-terytorialnych zwanych językami (Langues) lub prowincjami. Były to: Prowansja, Owernia, Francja, Anglia, Włochy, Niemcy, Aragonia i Kastylia. W fortecach bronionych przez joannitów każda Langua strzegła tylko jednej części murów, co wzmacniało rywalizację i konkurencję między prowincjami, choć z drugiej strony osłabiało jedność zakonu. • • • • Joannicka kontrola handlu morskiego stała w sprzeczności z interesami Imperium Otomańskiego, które podejmowało ciągłe ataki na Rodos, uwieńczone w 1521 roku sukcesem, kładącym kres istnieniu państwa zakonnego na tej wyspie. Przez kilkanaście lat zakon tułał się po różnych krajach Europy, aż wreszcie cesarz niemiecki Karol V w 1530 roku pozwolił joannitom osiedlić się na Malcie, gdzie zbudowali port, szpital i warownię, z której ponownie nękali okręty otomańskie. Spowodowało to szybką odpowiedź Imperium w postaci inwazji, jednak długotrwałe oblężenie Malty w roku 1565 przez wojska Sulejmana Wspaniałego nie przyniosło efektu. W roku 1566 rozpoczęto budowę miasta mającego stać się nową stolicą. Na cześć Jeana de la Valette, wielkiego mistrza w latach 1557-1568, dowodzącego wojskami zakonu podczas oblężenia, miasto to - będące stolicą współczesnej Malty - nazwano Vallettą. Zakon stworzył na Malcie państwo zakonne równie świetnie zorganizowane, jak wcześniejsze na Rodos. To późniejsze przetrwało do roku 1798, kiedy to flota Napoleona kierująca się do Egiptu zajęła wyspę bez większego oporu, przekształcając ją w zamorską prowincję Francji. Większość dóbr, które joannici zmuszeni byli pozostawić na Malcie, została zajęta przez wojska francuskie. Nie cofnęły się one nawet przed splądrowaniem kościołów, co wywołało bunt miejscowej ludności, początkowo przychylnej Francuzom. Kosztowności należące do zakonu wywieziono z wyspy na statku "L'Orien", który w czasie bitwy pod Abukirem został zatopiony wraz z całym ładunkiem. • • • Na skutek wojen napoleońskich w Europie zakon utracił większość swoich komandorii (oprócz kilku w Czechach) i niemal całkowicie podupadł. W roku 1800 wywołane przez Maltańczyków powstanie, wsparte przez flotę angielską i portugalską, doprowadziło do zajęcia Malty przez wojska brytyjskie. Dwa lata później między Francją i Wielką Brytanią został zawarty trakat w Amiens, którego jeden z punktów mówił o przywróceniu Malty zakonowi. Jednak rok później traktat ów został zerwany i do oddania wyspy joannitom nie doszło. Zakon ostatecznie musiał pogodzić się z jej utratą, kiedy w 1814 roku traktat paryski oficjalnie uznał brytyjskie zwierzchnictwo nad wyspą. Po upadku Malty wielki mistrz Ferdynand von Hompesch z konwentem udał się do austriackiego Triestu. W roku 1799, po rezygnacji von Hompescha, nowym wielkim mistrzem i protektorem joannitów został car Rosji Paweł I (wybrany 7 listopada 1798)[2]. Od roku 1797 na terenie zaboru i Rosji działał katolicki przeorat Polski, zawiązany ze zreorganizowanego przeoratu polskiego. W 1799 roku został utworzony także nowy prawosławny wielki przeorat Rosji. W tym czasie stolicą zakonu stał się Sankt Petersburg. W 1801 roku car Paweł I został uduszony przez członków swojej świty, wśród których było czterech kawalerów maltańskich. Następny car, Aleksander I, syn Pawła I, sam zrzekł się dziedziczenia stanowiska wielkiego mistrza, a na namiestnika joannitów mianował baliwa Mikołaja Sałtykowa; rada zakonu, za zgodą protektora cara Aleksandra I, zwróciła się w 1802 roku do papieża Piusa VII o wyznaczenie nowego wielkiego mistrza. W roku 1803 papież zatwierdził wybór, wspieranego przez prawosławny wielki przeorat Rosji, Jana Chrzciciela Tomassiego. Czasy Współczesne • • • Jeden z symboli zakonu – krzyż maltański. Po upadku Napoleona zakon odzyskał część swoich dóbr na Sycylii i w okolicach Ferrary, jednak trudności finansowe zmusiły joannitów do ich porzucenia i przeniesienia swojej siedziby do Rzymu. Próbę odtworzenia zakonu w jego dawnej formie podjął, mianowany wielkim mistrzem, cesarz Austrii Ferdynand I. Dzięki jego staraniom joannici odzyskali ok. 100 dawnych komandorii w Apulii i Lombardii, później zabranych im ponownie przez Mussoliniego. W XIX wieku rozproszeni po Europie kawalerowie maltańscy zaczęli zakładać nieformalne stowarzyszenia świeckie, będące odtworzeniem dawnej struktury przeoratów. Część z nich miała charakter katolicki, część - protestancki. Pierwszym tego rodzaju stowarzyszeniem było Maltańskie Stowarzyszenie ReńskoWestfalskie, założone w 1806 roku, które grupowało katolickich członków dawnego zakonu. Jego konkurencją była, popierana przez królów Prus, protestancka komturia Brandenburgii zakonu joannitów, istniejąca od 1538 roku, a rozwiązana podczas sekularyzacji zakonów w Prusach w roku 1811; odnowiona w 1856, stała się elitarnym stowarzyszeniem pruskiej szlachty. To ten zakon określa się na ogół mianem joannitów. Protestanccy joannici mają swe organizacje także w Szwecji (Johanniterorden), Holandii i Wielkiej Brytanii (Venerable Order of St.John). Organizacje te są uznawane przez zakon katolicki. • • • • Na ich wzór powstawały też podobne stowarzyszenia w innych krajach: Anglii, Hiszpanii, Włoszech, Francji, Portugalii i Polsce. Stowarzyszenia te w czasie I i II wojny światowej organizowały szpitale polowe, a w czasach pokoju zajmowały się prowadzeniem szpitali zwykłych. Zakon stał się bardzo popularny w USA, gdzie przystąpiło do niego ponad 2000 kawalerów. Charakter zakonny przywrócił kawalerom maltańskim papież Pius XII w 1953 roku. Jednocześnie powstawało też wiele organizacji podszywających się pod zakon. Obecnie wszystkie katolickie stowarzyszenia kawalerów maltańskich mają jednakowy statut i są oficjalnie częścią zakonu, zaś protestanckie stowarzyszenie angielskie i niemieckie funkcjonują niezależnie, ale stale współpracują i wymieniają doświadczenia z zakonem katolickim. Zakon w swojej części katolickiej liczy dzisiaj ok. 10 tys. członków zrzeszonych w sześciu wielkich przeoratach, 4 subprzeoratach i 45 związkach narodowych. 150 członków jest Polakami. W 1994 roku zakon uzyskał status oficjalnego stałego obserwatora przy ONZ. Stanowi suwerenne państwo i jest oficjalnie uznawany przez rządy 94 państw na świecie, przy których ma swoich ambasadorów. Na jego czele stoi Szkot z pochodzenia, wielki mistrz, Andrew Bertie (czyt. Baati). Joannici w Polsce • • • Kościół św. Jana Jerozolimskiego za murami w Poznaniu. Na ziemie polskie joannici zostali sprowadzeni przez księcia Henryka Sandomierskiego, który przed rokiem 1166 nadał im miasto Zagość z kilkoma wsiami. W 1187 roku otrzymali kościół św. Michała Archanioła w Poznaniu - przemianowany na kościół św. Jana Jerozolimskiego (Jana Chrzciciela) - a wkrótce potem kościoły w Tyńcu nad Ślęzą, Bardzie i Strzegomiu na Śląsku, gdzie powstały komandorie joannitów. Na Pomorze Gdańskie sprowadził Joannitów prawdopodobnie (w roku 1198 lub wcześniej) książę świecki Grzymisław, któremu zawdzięczały swoje powstanie domy zakonne w Starogardzie i Skarszewach. W 1278 roku dzięki nadaniu Mściwoja II, powstała kolejna placówka w Lubiszewie, gdzie już od roku 1198, rycerze św. Jana sprawowali patronat nad kościołem św. Trójcy. Po zajęciu Pomorza Gdańskiego przez Krzyżaków, joannici rozwijali swoje posiadłości jeszcze przez jakiś czas - m.in. w 1320 roku doprowadzili do nadania Skarszewom praw miejskich - ale ostatecznie w 1370 odsprzedali wszystkie swoje dobra w tej dzielnicy zakonowi krzyżackiemu. Zamek Joannitów w Łagowie w XII wieku i później powstały dalsze komandorie, m.in. na Pomorzu Zachodnim (Stargard 1186) i w Nowej Marchii (ziemia lubuska), np. w Słońsku i w Łagowie, a po kasacie zakonu templariuszy w Chwarszczanach. • • W 1775 roku powstał w Polsce Wielki Przeorat połączony został w 1797 przez cara Pawła I z nowym przeoratem rosyjskim w jedno zgromadzenie (rozwiązane formalnie w 1817, choć potwierdzone przyjęcia nowych kawalerów, w większości Polaków trwały do 1824). Ostatnią komandorią była komandoria poznańska, przejęta przez władze pruskie po śmierci ostatniego komandora w 1832 roku. Związek Polskich Kawalerów Maltańskich powstał w roku 1927 pod kierownictwem hr. Bogdana Hutten-Czapskiego. Po II wojnie światowej Związek odrodził się na emigracji, a w roku 1992 został reaktywowany w Polsce, kiedy to powrócił do swojej dawnej poznańskiej siedziby. Tradycja przynależności do zakonu joannitów przetrwała do dziś w wielu rodach szlacheckich i stanowi tytuł honorowy. W Polsce do zakonu należy 148 osób, w tym politycy, m.in. Marcin Libicki. Strój zakonny • • • Strój zakonny joannitów został ustalony przez papieża Aleksandra IV w 1259 roku i składał się z czarnego habitu oraz czarnego płaszcza z kapturem. Na habicie i płaszczu po lewej stronie naszyty był biały ośmiorożny krzyż, który obecną formę (krzyża tzw. "maltańskiego") przybrał w XVI w. Bracia rycerze w czasie pokoju nosili czarny płaszcz z białym krzyżem, do walki natomiast nakładali na zbroję czerwoną tunikę z białym krzyżem łacińskim. W drugiej połowie XVII wieku stopniowo zrezygnowano ze zbroi, a w XVIII wieku bojowym strojem kawalerów maltańskich stała się szkarłatna suprawesta z białym łacińskim krzyżem. Obecnie uroczystym strojem kawalerów maltańskich jest tzw. (ku)kulla; długa, luźna czarna szata z wyszytym na piersi dużym białym ażurowym krzyżem maltańskim o rysunku zależnym od rangi w Zakonie. W wystąpieniach o charakterze dyplomatycznym rzymscy dostojnicy zakonu używają nadal szkarłatnych mundurów o kroju pochodzącym z drugiej połowy XIX w. i kapeluszy typu bicorne. Insygnia zakonne • Insygnium Wielkiego Mistrza jest łańcuch orderu Zakonu Maltańskiego z Krzyżem. 72. Wielki Mistrz, car Paweł I, miał ponadto koronę książęcą, tzw. koronę maltańską. Która ma obecnie znaczenie symboliczne i pozostaje jedynie dekoracją w herbie Zakonu. Rangi i kategorie w zakonie • • • • • • • • • • • • • • Klasa pierwsza - członkowie, którzy złożyli śluby ubóstwa, czystości i posłuszeństwa. Są zakonnikami w rozumieniu prawa kanonicznego, nie są jednak zobowiązani do życia w zgromadzeniu. Konwentualny Kapelan Profesyjny (ze ślubami czasowymi lub wieczystymi) Kawaler Profesyjny Sprawiedliwości (ze ślubami czasowymi lub wieczystymi) Kawaler Przyjęty do Nowicjatu Klasa druga - członkowie, którzy złożyli śluby posłuszeństwa zobowiązując się do życia zgodnego z zasadami chrześcijaństwa zainspirowani regułą zakonu. Kawalerowie i Damy Wielkiego Krzyża w Posłuszeństwie Kawalerowie i Damy Łaski Magistralnej w Posłuszeństwie Klasa trzecia - członkowie, którzy nie złożyli ślubów. Kawalerowie i Damy Honoru i Dewocji Konwentualni Kapelani ad honorem Kawalerowie i Damy Łaski i Dewocji Kapelani Magistralni Kawalerowie i Damy Łaski Magistralnej Donaci i Donatorki Dewocji Legalne odłamy zakonu Św. Jana • • • • • Najczcigodniejszy Zakon Szpitala św. Jana z Jerozolimy, Wspólnota Brytyjska anglikański i ekumeniczny Zakon Szpitala św. Jana z Jerozolimy, Baliwat Brandenburski (protestancki) Zakon Szpitala św. Jana z Jerozolimy, Królestwa Holandii (protestancki) Zakon Szpitala św. Jana z Jerozolimy, Królestwa Szwecji (protestancki) Ortodoksyjny Zakon Szpitalników św. Jana z Cypru - prawosławny Nie uznawane „zakony” Św. Jana • • • • • • • Oprócz właściwego (katolickiego i protestanckiego) zakonu istnieje na świecie szereg organizacji uważających się za prawowitych spadkobierców tradycji joannitów. Są to m.in.: Wielki Przeorat Rosyjski Suwerennego Zakonu Św. Jana z Jerozolimy – założony w roku 1908 przez płk. armii carskiej Williama Lamba i wielkiego księcia Alexandra Michajłowicza Romanowa; protektorat nad nim sprawują patriarcha Moskwy i Wszechrusi Aleksiej II oraz carski dom Romanowów, co wzbudza pewne kontrowersje Szkocko-Amerykański Zakon Św. Jana – organizacja wolnomularska powstała w XIX wieku w Wielkiej Brytanii Souveraner kaiserliche-russischer Malteser-ritter-orden - założony w Danii w 1920 roku Zakon Św. Jana Chrzciciela – założony w roku 1923 przez Franciszka Nicholasa Ordo Domus Hospitalis Sancti Joannis Hyerosolomitani – założony w Danii w 1934 roku Suwerenny Zakon Św. Jana Inc. – założony w roku 1953 przez Karola Pichela i hrabiego von Zepellina, z siedzibą w Shickshinny w USA • • • • Regularny Zakon Św. Jana z Ziemi Świętej – założony w roku 1959 we Francji Suwerenny Zakon Św. Jana, Rycerzy Maltańskich Ekumenicznych – założony w 1962 roku; nie jest jasne dlaczego został objęty protektoratem wygnanego króla Jugosławii Piotra II; jego następca królewicz C II nie utrzymał protektoratu, co pozbawiło tę organizację prawowitości Wojskowy i Szpitalniczy Zakon Św. Jana z Jerozolimy, Protektoratu Bizatyjskiego – założony w roku 1967 przez Jana Nico Bloma, patriarchę kościoła Catholic Apostolic Primitive Church z siedzibą na zamku Valouze Suwerenny Ortodoksyjny Zakon Św. Jana z Jerozolimy – założony przez hrabiego Bobrinskoya w roku 1977 • • • • • • Autonoma Prioratet Sancti Iohannis Baptistae, Riddarbröder af St Johannes af Jerusalems Hospital – założony w roku 1993 Fraternité française de l'ordre de St-Jean de Jerusalem – założony we Francji Sovereign Military Hospitaller Order of St. John of Jerusalem, Knights of Malta, Ecumenical and Reigning Territorial Sovereignty (OSJ) - z siedzibą w Brukseli Sovereign Military and Hospitaller Order of Saint John of Jerusalem Knights of Malta United States Priory of the Order of Saint John Knights of Malta Ecumenical Imperial Russian Order of Saint John of Jerusalem [Knights of Malta], Ecumenical Foundation – z siedzibą w Nassau na Wyspach Bahama The Sovereign Military and Hospitaller Order of Saint John of Jerusalem, Knights • • • • The Royal Sovereign Military and Hospitaller Order of Saint John of Jerusalem, Knights of Malta, Ecumenical, A Reigning Territorial Sovereignty – założone przez Jana de Mariveles, z siedzibą w nieistniejącym państwie-wyspie: Kolonia Św. Jana Suwerenny Szpitalniczy Zakon Św. Jana – założony przez W. KościeszęKołakowskiego z siedzibą w Great Neck, Long Island w USA Autonomiczny Przeorat Sycylii i Aragonii Zakonu Św. Jana – założony przez księcia Roberta Paternò, bratanka byłego papieskiego namiestnika Zakonu Św. Jana Ordo Sancti Joannis Hospitalis Hierosolymitani – założony przez arcyksiężnę Michaelę Habsburg, córkę następcy tronu Austrii, arcyksięcia Ottona Habsburga Eksterytorialne nieruchomości Zakonu • • • Pałac Maltański (Palazzo di Malta) przy Via Condotti 68 w Rzymie, będący m.in. siedzibą wielkiego mistrza Kościół Santa Maria del Priorato wraz z ogrodem, budynki administracyjnobiurowe ambasady zakonu przy Republice Włoskiej i przy Stolicy Apostolskiej w Rzymie (Villa Malta) na Piazza Cavalieri di Malta Fort Św. Anioła (St. Angelo) w Birgu na Malcie • < Flaga Zakonu • • • • Symbol Zakonu > ^ Warownia Magrat , kwatera główna joannitów Zamek Krak des Chevaliers w Syrii > ^ Zamek Joannitów w Rodos ^
