Przykładowy zestaw pytań: 1) optimum Pareto 2) etyki kontraktowe 3
advertisement
ETYKA BIZNESU (EBI) hand-out WYTYCZNE REDAKCYJNE DLA AUTORÓW PRAC SEMESTRALNYCH Temat pracy: przykładowy program etyczny rzeczywistej lub fikcyjnej firmy, krytyczna analiza i ocena tego programu pod kątem wad i zalet, słabych i mocnych stron oraz pomysły na udoskonalenie tego programu Wskazówka praktyczna dot. wyboru firmy: w akcje społeczne i działania etyczne częściej angażują się firmy zagraniczne niż krajowe, polecam firmy amerykańskie, australijskie, szwajcarskie, niemieckie Struktura pracy: 1) krótka charakterystyka wybranej firmy pod kątem cech istotnych z punktu widzenia etyki: branża, produkty, klienci, zasięg działalności, udziały w rynkach, kwestie własnościowe, struktura organizacyjna i system zarządzania, zatrudnienie, wyniki, reputacja (ewentualne problemy w przeszłości: skandale, katastrofy, nałożone kary etc.) 2) opis programu etycznego wybranej firmy (wszystko, co można „zaksięgować” po stronie „MA”) 3) analiza i ocena tego programu etycznego pod kątem „WINIEN”: kompletność formalna i ewentualnie, co brakuje na płaszczyźnie legitymizacji, operacjonalizacji i implementacji; jaką koncepcję etyki przedsiębiorstwa i jaką filozofię biznesu odzwierciedla ten program, kompletność merytoryczna (czy zawiera regulacje dot. wszystkich istotnych obszarów działalności firmy: relacje z pracownikami, relacje z klientami, relacje z kontrahentami, relacje z konkurencją, relacje z państwem (kwestie obywatelstwa korporacyjnego), relacje ze społeczeństwem i relacje z sąsiadami) w zakresie dotrzymywania umów i wywiązywania się ze zobowiązań, bezpieczeństwa, sprawiedliwości, szacunku, zadowolenia i jakości życia oraz polityki informacyjnej (polityki jawności, kultury komunikacyjnej itd.)), integralność między „słowem” a „czynem” (czy firma rzeczywiście realizuje wszystko to, co deklaruje). 4) propozycje udoskonaleń: co należałoby uzupełnić, żeby zoptymalizować działania etyczne firmy pod kątem skuteczności, wiarygodności oraz ciągłego uczenia się. Wskazówki formalne: formatowanie dowolne (czcionka, interlinia etc.), nie należy tworzyć strony tytułowej, wystarczy w górnym rogu podpisać się imieniem i nazwiskiem z podaniem kierunku, trybu studiów (stacj. lub niestacj.) i roku akademickiego: 1 ZF-DL 2015/2016; należy pisać zwięźle, żeby nie przekroczyć 20 000 znaków (ok. 2 500 znaków/strona, zatem maksymalnie 8 stron!!!), mile widziane prace 2,5 – 3,5 strony, ale napisane zwięźle i w sposób wyczerpujący temat; należy WŁACIWIE korzystać z możliwie wielu źródeł, oznakowując odpowiednim przywołaniem źródła każde miejsce, w którym korzystamy z gotowych informacji (najlepiej za pomocą przypisu dolnego). Najlepiej według poniższego wzoru: Przywołanie pozycji książkowej: J. Auleytner, Polska polityka społeczna: Ciągłość i zmiany, Warszawa 2004, s. 34. M. Bąkiewicz, M. Grewiński (red.), Praca socjalna w środowisku lokalnym, Warszawa 2009, s. 540. - przywołanie artykułów w książkach lub materiałach konferencyjnych: M. Bąkiewicz, Prawo do informacji w jednostkach samorządu terytorialnego, [w:] T. Gardocka (red.), Obywatelskie prawo do informacji, Warszawa 2008, s. 25. - przywołanie artykułów z czasopism: J. Auleytner, Niepełnosprawni w polityce społecznej, „Niepełnosprawność i Rehabilitacja” 2001, nr 2, s. 57. - przywołanie artykułów prasowych M. Wojciechowski, Gra o Rosję, „Gazeta Wyborcza” z 16 września 2012, s. 3. - przywołanie zasobów internetowych: Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Handel zagraniczny [online], http://www.mpips.gov.pl [data dostępu: 9.08.2009]. Jeśli w kolejnym przypisie odwołujemy się do tego samego materiału, piszemy op. cit. (np. J. Sagatyński, op. cit., s. 15). Jeśli odwołujemy się np. do kolejnego dzieła cytowanego już autora, wtedy skracamy tytuł (np. J. Sagatyński, Pamiętnik..., s. 15). - przywołanie ustaw: Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym, Dz.U. 2007, nr 89, poz. 590, w wersji online: http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20070890590 [dostęp: 6.10.2014]. - przywołanie dokumentów UE: Decyzja Komisji z dnia 29 grudnia 2003 r. ustanawiająca zasady wdrażania decyzji Rady 2001/792/WE, Euratom ustanawiającej mechanizm wspólnotowy ułatwiający wzmocnioną współpracę w interwencjach wspierających ochronę ludności (notyfikowana jako dokument nr C(2003) 5185) (2004/277/WE, Euratom), „Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej” [online] z 25.03.2004 r., nr L87/20, http://www.eurlex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=DD:15:08:32004D0277:PL:PDF [dostęp: 19.01.2014]. Komisja Wspólnot Europejskich, Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów w sprawie ochrony krytycznej infrastruktury informatycznej „Ochrona Europy przed zakrojonymi na szeroką skalę atakami i zakłóceniami cybernetycznymi: zwiększenie gotowości, bezpieczeństwa i odporności”, KOM(2009) 149 wersja ostateczna [online], Bruksela 30.03.2009, witryna internet. Eur-Lex, http://eurlex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2009:0149:FIN:PL:PDF [dostęp: 27.01.2014]. UWAGA : przywołując źródło posiadające numerację stron proszę zawsze podawać numer strony !!! Kryteria oceny prac : 1) samodzielność 2) formalna i merytoryczna kompletność 3) logiczność wywodu 4) umiejętność korzystania ze źródeł « Logiczność wywodu » oznacza właściwe zdefiniowanie i rozwiązanie problemu, poprawne uzasadnienie każdego kroku poprzez trafne argumenty, pełna świadomość i kontrola nad tym, co się robi, zwartość (w pracy nie powinny się znaleźć treści, które są niepotrzebne z punktu widzenia celu pracy, rezultatów, wniosków końcowych itp.). Prace w wersji elektronicznej zapisane w edytorach Word, OpenOffice lub w formacie *.pdf należy przesyłać na adres pocztowy: [email protected], pisząc w temacie wiadomości EBI_nazwisko_imię Ostateczny termin odbioru prac upływa dnia 31. stycznia 2016 o godz. 23.59 Informacja dla osób zaliczających EBI na podstawie pisemnego kolokwium Forma kolokwium: pytania opisowe, 6 zagadnień do rozwinięcia (na „piątkę” wystarczy poprawnie odpowiedzieć na pięć pytań), czas pisania: 25 minut, terminy: czwartek 21.01.2016, godz. 7.00-7.30 (termin „zerowy”, w ramach ostatniego wykładu), środa 27.01.2016, godz. 10.30-11.00, s. L-356 (termin pierwszy), środa 3.02.2016, godz. 10.30-11.00, s. L-356 (termin drugi) lub środa 10.02.2016, godz. 10.30-11.00, s. L-356 (termin trzeci). Przykładowy zestaw pytań: 1) optimum Pareto 2) etyki kontraktowe 3) motywacyjny model socjoekonomiczny (społeczna gospodarka rynkowa) 4) konsumerystyczna etyka przedsiębiorstwa 5) whistleblowing 6) polityka dobrego sąsiedztwa w ramach CSR Lista lektur z EBI Filek J., Etyka biznesu: studia przypadków, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 2001 Gasparski W./Dietl J. (red.), Etyka biznesu w działaniu: doświadczenia i perspektywy, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001 Gasparski W., Wykłady z etyki biznesu, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości i Zarządzania im. L. Koźmińskiego, Warszawa 2007 Jackson J., Biznes i moralność, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999 Karczewski L., Zarys etyki biznesu, Oficyna Wydawnicza Politechniki Opolskiej, Opole 2004 Klimczak B., Etyka gospodarcza, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław 1999 Rybak M., Etyka menedżera - społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstwa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004 Smith C./Lennsen G. (red.), Odpowiedzialność biznesu: teoria i praktyka, Wydawnictwo Studio Emka, Warszawa 2009 Sternberg E., Czysty biznes: etyka biznesu w działaniu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004 Plan wykładu (1) Etyka biznesu, etyka gospodarcza, etyka w zarządzaniu – wstępne czynności klaryfikacyjne, rozgraniczenia, uwagi metodologiczne (2) Etyka biznesu – wewnętrzna sprzeczność? Modele dominacyjne i modele interdependencyjne (3) Krótka historia etyki biznesu (4) Etyczna legitymizacja biznesu – ekonomiczna legitymizacja etyki (5) Etyka gospodarcza w skali makro. Modele socjoekonomiczne, dobrobyt i zrównoważony rozwój (6) Główne problemy etyki przedsiębiorstwa (7) Etyka menedżerska – etyka biznesu w skali mikro (8) Problemy legitymizacyjne etyki biznesu (9) Problemy operacjonalizacyjne etyki biznesu (10) Problemy implementacyjne etyki biznesu (1) Wprowadzenie Omówienie głównych pojęć etyki biznesu: - etyka, etos, moralność, dobre praktyki, zgodność (compliance) - wartość, sprawiedliwość, odpowiedzialność, konsens, uprawnienia i obowiązki etc. - etyki opisowe versus etyki normatywne - deontologizm versus konsekwencjalizm w etyce - etyki proceduralistyczne i materialne etyki wartości Omówienie głównych narzędzi etyki biznesu. Podejścia w etyce biznesu podejścia opisowe: racjonalna rekonstrukcja dyskursu, analiza drzewa wartości, analiza preferencji ujawnionych i preferencji wyrażonych, metody dyskursywne itp. podejścia normatywne: klasyczna filozofia moralności, teorie kontraktowe, rachunek utylitarystyczny, teorie dobrobytu, teorie wyboru społecznego i in. Analiza i rekonstrukcja dyskursu Podstawa analizy: argumentacje wyrażone w tekstach mówionych i pisanych. Standardowo cztery etapy: (1) określenie stron konfliktu i wzajemnych relacji między nimi, (2) ustalenie interesów i stanowisk, które determinują określone preferencje, działania, cele, wartości w tych grupach, (3) ustalenie, jakie wzorce argumentacyjne regularnie pojawiają się w dyskusji i przyporządkowanie ich poszczególnym stronom konfliktu i grupom interesu oraz (4) określenie wzajemnych relacji między tymi wzorcami argumentacyjnymi polegające na ujawnieniu przesłanek, leżących u ich podstaw przekonań, wizji człowieka i społeczeństwa. Następująca po analizie dyskursu logiczna rekonstrukcja sprawdza, w jakim stopniu przebieg argumentacji odpowiada : - zasadom konsensu (przezwyciężania konfliktów) - zasadom logiki: niesprzeczności, tranzytywności (przechodniości), trafności uzasadnienia i uogólnialności normatywnych przekonań przyjmowanych przez strony konfliktu Rezultat: wzajemne oddzielenie prawomocnych i nieprawomocnych propozycji działania. W razie wykrycia jakichkolwiek błędów formułuje się wskazówki odnoszące się do konstruktywnego obcowania z sytuacjami konfliktowymi. Analiza drzewa wartości ma pomóc lepiej uzasadnić preferencje i przekonania wartościujące oraz zintegrować odmienne wzorce wartości w jednolity system wartości dający nadzieję na powszechną zgodę. Metoda jest elementem każdego procesu opiniotwórczego ukierunkowanego na konsens w sprawach budzących społeczne kontrowersje. Drzewo wartości jest próbą strukturalizacji nieujawnianych lub wyrażanych explicite wartości jednostek i grup, która racjonalizuje te wartości i czyni je bardziej zrozumiałymi dla innych. Etapy postępowania: (1) wywiad, który informuje o tym, jakimi kryteriami i wartościami kieruje się dana osoba lub grupa przy podejmowaniu decyzji. Na jego podstawie sporządza się (2) osobne drzewo wartości dla każdej jednostki lub grupy, które odzwierciedla sumę istotnych dla nich normatywnych przekonań i reprezentuje moralność (w znaczeniu opisowym) tej osoby lub grupy (3) usunięcie elementów powtarzających się i uporządkowanie pozostałych w formie drzewa zawierającego wartości wszystkich uczestników. Jeśli to wspólne drzewo zostanie zaakceptowane przez wszystkich, wówczas może posłużyć za podstawę do następnych kroków oceny i podejmowania decyzji Metoda rekonstrukcji preferencji ujawnionych Za pioniera teorii preferencji uważa się amerykańskiego ekonomistę Paula Samuelsona, który rozwijał metody analizy wyboru w celu zbadania wpływu polityki na zachowania konsumentów. Samuelson założył, że preferencje konsumentów mogą być w pełni ujawnione dzięki badaniu ich nawyków zakupowych. Metoda wykorzystywana do oceny akceptowalności, np. narażenia na ryzyko. Metoda analizy preferencji wyrażonych Wykorzystywana do oceny akceptowalności ryzyka. Podstawą formułowania kryteriów oceny są wyniki badań demoskopowych. Przy pomocy odpowiednio sformułowanych kwestionariuszy i eksperymentów socjologicznych identyfikuje się intuicyjne wzorce rzeczywistej percepcji i oceny poszczególnych źródeł zagrożeń, a następnie te wzorce w odpowiednio usystematyzowanej formie wykorzystuje się do oceny nowych źródeł zagrożeń. Metoda ta zakłada wysoki stopień transparentności ryzyka dla ludności, istnienie stabilnych preferencji i wzorców oceny oraz możliwość ekstrapolowania tych wzorców na dowolne źródła zagrożeń. Wszystkie te założenia wzbudzają sporo kontrowersji Teorie dobrobytu To normatywne teorie wywodzące się z mikroekonomii, definiujące kryteria optymalnego wyboru społecznego i wykorzystujące te kryteria do oceny gospodarek opartych na różnych modelach i instytucjach pod kątem optymalnej dystrybucji dóbr. Jednym z głównych problemów analizowanych w teoriach dobrobytu jest pytanie, jak w gospodarce narodowej zarządzać skromnymi zasobami tak, aby uzyskać poziom zaopatrzenia oceniany przez wszystkich członków społeczeństwa jako najlepszy z możliwych. Tradycyjna ekonomika dobrobytu opierała się na założeniu, że można sformułować teorię pomiaru indywidualnych użyteczności kardynalnych w jakichś uniwersalnych jednostkach (np. „utilsach”) i na jej podstawie dokonywać interpersonalnych porównań indywidualnych użyteczności na zasadzie wspólnego mianownika oraz transformować je w funkcje dobrobytu, a dla nich obliczać odpowiednie optima. Zakładano więc, że istnieje naukowy sposób pomiaru i oceny satysfakcji ludzi z panujących porządków społecznych. Nowszy paradygmat odrzuca możliwość takiego pomiaru i interpersonalnego porównywania, a użyteczność traktuje nie w kategoriach kardynalnych, lecz porządkowych. Przy tych założeniach wyprowadzanie optimum w sensie powszechnego dobrobytu jest możliwe tylko przy użyciu kryteriów dobrobytu takich jak efektywność Pareto czy kryterium Kaldora-Hicksa. Efektywność w sensie Pareto lub „optimum Pareto” to taki społeczny podział dóbr, przy którym wzajemna wymiana dóbr na zasadzie dobrowolności przestaje być możliwa, bo nie istnieje sposób na zwiększenie dobrobytu jednej jednostki bez jednoczesnego uszczerbku dla dobrobytu innej. Jeśli jeden z rozbitków na bezludnej wyspie dysponuje chlebem, a drugi pitną wodą, to zgodnie z prawem malejącej użyteczności krańcowej obaj będą wymieniać posiadane dobra tylko do momentu, kiedy przyrost korzyści związany z następną jednostką nabywanego dobra w przypadku obu kontrahentów znajdzie się w stanie równowagi. Natomiast analizowane rozwiązanie jest efektywne w sensie kryterium Kaldora-Hicksa (prowadzi do wzrostu efektywności), gdy w wyniku jego zastosowania jeden podmiot zyskuje więcej, niż traci inny, a jednocześnie istnieje sposób kompensacji strat przez podmiot zyskujący na rzecz podmiotu tracącego. Innymi słowy, jeżeli dany projekt uprzywilejowuje pewne grupy ludności kosztem innych grup, wówczas musi być możliwa taka kompensacja szkód ze strony beneficjentów projektu, która jest dla poszkodowanych uczciwa, a jednocześnie pozostawia beneficjentom jeszcze nadwyżkę korzyści netto. Jeżeli natomiast przy istniejącej alokacji zasobów zmiana spełniająca taki warunek byłaby niemożliwa, wówczas obecna alokacja jest efektywna w sensie Kaldora-Hicksa. Teorie wyboru publicznego Ponieważ proste sumowanie porządkowych jednostek użyteczności jest niemożliwe, funkcje dobrobytu pod względem teoretycznym buduje się w oparciu o decyzje większości. Dlatego Kenneth Arrow przetransformował klasyczną teorię dobrobytu w teorię wyboru publicznego, wskazując na paradoksy głosowania. Arrow wykazał, że po przyjęciu pewnych założeń co do oczekiwanej racjonalności decyzji grupowych skonstruowanie satysfakcjonującej (spełniającej te założenia) metody podejmowania grupowych decyzji jest niemożliwe. Jeśli od decyzji zbiorowych żąda się, aby były uniwersalne, suwerenne, wolne od dyktatury, jednomyślne i oparte na niezależności od nieistotnych alternatyw, wówczas dla dwóch głosujących dysponujących przynajmniej trzema możliwościami wyboru nie da się sformułować procedury podejmowania decyzji spełniającej wszystkie wymienione warunki. Arrow zwrócił w ten sposób uwagę na znaczenie instytucji dla procesów demokratycznych i zakwestionował powszechnie przyjmowane za pewnik przekonanie o demokratyczności decyzji podejmowanych przez głosowanie. Filozoficzne etyki biznesu 1) Podejścia systemowe (w starym stylu): traktują etykę jako szczegółową teorię w ramach całościowego systemu filozoficznego np. ontologia i aretologia Arystotelesa, teorie prawa naturalnego (stoicy, św. Tomasz z Akwinu), etyki fenomenologiczne (Scheler, Ingarden, Wojtyła) i in. 2) Podejścia uniwersalistyczne, m.in. - Utylitaryzm (Bentham, Mill) - Etyka transcendentalna (Kant) - Etyka dyskursu (Habermas, Apel) - Etyka koherencyjna (Tugendhat, Bayes) 3) Teorie umowy społecznej / Etyki kontraktowe (Hobbes, Rawls, Giddens) (2) Etyka biznesu – wewnętrzna sprzeczność? Modele dominacyjne i modele interdependencyjne Etyka biznesu: (1) na poziomie przedmiotowym - społeczny system regulacyjny złożony z wykraczających poza przepisy prawa, powszechnie uprawomocnionych (uogólnialnych) norm postępowania stojących na straży dobra wspólnego i chroniących dobra lub uprawnienia osób uczestniczących w wymianie gospodarczej oraz instrumentów implementacyjnych, kontrolnych i egzekucyjnych (sankcji) zapewniających powszechne przestrzeganie tych norm (2) na poziomie metaprzedmiotowym – interdyscyplinarna nauka społeczna usytuowana między ogólną teorią ekonomiczną, naukami o zarządzaniu, etyką filozoficzną a socjologią moralności, badająca (1): faktycznie funkcjonujące systemy regulacyjne w biznesie i poszukująca możliwości udoskonalania tych systemów na płaszczyźnie treściowej, legitymizacyjnej, operacjonalizacyjnej i implementacyjnej. Czy możliwe jest wprowadzenie do biznesu i utrwalenie pozaekonomicznych, społecznych regulacji? Trwa dyskusja. Przedłożone propozycje i stanowiska w tej dyskusji można sprowadzić do trzech modeli: 1) Prymat etyki nad ekonomią (teza o instrumentalnym charakterze ekonomii, cele definiowane „od zewnątrz”). Jeżeli dwie opcje działania są etycznie równowartościowe, to wtedy o wyborze przesądzają względy ekonomiczne. Orientacja ofensywna i maksymalistyczna dominująca wśród nieekonomistów. 2) Prymat ekonomii nad etyką (teza o determinizmie ekonomicznym: warunki to postępowania etycznego w biznesie ograniczone mechanizmami ekonomicznymi: wymogami konkurencyjności, prawami popyt-podaż itp.). Jeżeli dwie opcje działania są ekonomicznie równowartościowe, to wtedy o wyborze przesądzają względy etyczne. Orientacja defensywna i minimalistyczna dominująca wśród ludzi biznesu. 3) Koncepcje interdependencyjne: poszukiwanie trzeciej płaszczyzny, gdzie oba normatywne obszary na zasadzie równoprawności się wzajemnie limitują – trudności metodologiczne związane z godzeniem heterogenicznych norm i wymogów. Obecnie gwałtownie wzrasta popularność inicjatyw etycznych w biznesie, o czym świadczy np. upowszechnianie się paradygmatu społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw i rozwój prawnej kodyfikacji CSR (np. aktualna Wytyczna Komisji Europejskiej KOM 2014/95/EU z dn. 22. października 2014 w sprawie sprawozdawczości finansowej w dużych przedsiębiorstwach). Czynniki warunkujące wzrost popularności inicjatyw etycznych: - naciski ze strony konsumentów / użytkowników (!) - uznanie znaczenia zadowolenia pracowników - dążenie do doskonalenia obsługi klientów - wzrost znaczenia pracy zespołowej - wpływ polityki państwa, głównie działania dostosowawcze do aktualnie obowiązujących międzynarodowych standardów - polityka liderów firm wynikająca z ich przekonań religijnych i aktywności społecznej - zaufanie otoczenia osiągane dzięki wzrostowi zainteresowania sprawami społecznymi i postępującą zmianą wartości uznawanych przez korporacje - globalizacja gospodarki i postępujące umiędzynarodowienie biznesu - ZRÓWNOWAŻONY ROZWÓJ!!! (3) Krótka historia etyki biznesu Doktryny etyczne, które wpłynęły na współczesną zachodnią etykę biznesu: (1). Etyka gospodarcza Arystotelesa: - materialna etyka wartości zbudowana na antropologii i teorii potrzeb; - trójpodział teorii działania na etykę, ekonomikę i politykę i wzajemne związki między nimi; - klasyczna aretologia (teoria sprawności i cnót: rozwinięcie platońskiej teorii cnót kardynalnych, nacisk na roztropność – umiejętność odnoszenia naczelnych zasad etycznych do konkretnej sytuacji działania oraz umiar – złoty środek między skrajnościami); - etyka społeczna (człowiek jako istota społeczna i zwierzę polityczne, klasyczna teoria sprawiedliwości: sprawiedliwość rozdzielcza, współdzielcza i wymienna); - zasada społecznej odpowiedzialności za wspólne dobro (w tym dobra publiczne); - zasada integralności myślenia i działania; (2). Etyka prawa naturalnego, doktryna etyczna św. Tomasza z Akwinu i personalizm chrześcijański: - kontynuacja głównych wątków etyki Arystotelesa uzupełnionych o elementy etyki stoickiej i chrześcijańskiej teologii moralnej (m.in. św. Augustyna); - prawa człowieka podstawą ładu gospodarczego; - źródło prawa: obiektywistyczna i realistyczna ontologia i antropologia; - personalizm – uznanie godności osoby ludzkiej za najwyższe dobro doczesne; (3). Etyka kontraktowa, teoria umowy społecznej, doktryna T. Hobbesa wojny wszystkich przeciw wszystkim: - człowiek jako racjonalny egoista; - brak obiektywnych podstaw prawa i obowiązków; - prawo jako rezultat negocjacji; - proceduralizm: problem sprawiedliwości przeniesiony z poziomu przedmiotowego na poziom metody. (4). Kartezjusza doktryna o prowizorycznej moralności; (5). I. Kanta etyka obowiązku (deontologizm): - uniwersalizm w wersji transcendentalnej – legitymizacja norm etycznych polegająca na sprawdzaniu, czy powszechne praktykowanie nie zagrozi koniecznym warunkom ich własnej ważności; - imperatyw kategoryczny i nowa formuła personalizmu; - nakaz bezwzględnego poszanowania prawa i pomysł kodeksów etycznych. (6). Utylitaryzm J. Benthama i J. S. Milla: - początkowo hedonizm, potem wyrafinowane teorie interesów; - etyka oceny skutków (konsekwencjalizm); - skutki ocenia się pod kątem użyteczności, ale w krótkookresowej perspektywie; - zasada utylitarystyczna: maksymalna użyteczność dla maksymalnej liczby interesariuszy; - uniwersalizm w wersji pragmatystycznej: jaki będzie pożytek dla wszystkich z tego, że postąpią tak wszyscy? - wymóg bezstronności. (7). „Etyka protestancka i duch kapitalizmu” (M. Weber): - praca i oszczędność jako nakaz Boży; - pomnażanie dóbr jako troska o zbawienie; - bogacenie się na chwałę Bożą – bogaty zyska podziw i zjedna wyznawców; - purytanizm i ascetyczny styl życia. (8). Etyka dyskursu (J. Habermas, K.O. Apel), partycypacja i koncepcja interesariuszy - kontynuacja głównych wątków klasycznej etyki kontraktowej; - centralne pojęcie: konflikty; - etyka to metodologia racjonalnego rozwiązywania konfliktów; - uprawomocnienie poprzez uczciwe uczestnictwo w dyskursie; - zasada silniejszego argumentu; (9). Etyka odpowiedzialności (H. Jonas) - odpowiedzialność prospektywna jako solidarność i troska zamiast odpowiedzialności z tytułu rękojmi; - odpowiedzialność dalekiego zasięgu; - bezwzględny nakaz zachowania ciągłości trwania człowieczeństwa na Ziemi; - sprawiedliwość międzypokoleniowa i idea zrównoważonego rozwoju; - idea społecznej odpowiedzialności biznesu. (4) Etyczna legitymizacja biznesu – ekonomiczna legitymizacja etyki • Wspólne cele etyki i ekonomii – kooperacja, synergie i wartości dodane • „Dylemat więźniów” – strategie egoistyczne i wymagania wspólnego dobra • „Tragedia wspólnot” (G. Hardin) czyli jak w zbiorowości w warunkach braku koordynacji, działania w pojedynkę „na własną rękę”, ograniczoności zasobów i nieograniczonej konkurencji załamuje się równowaga podaży-popytu • Argumentacje ewolucjonistyczne – jakie kultury etyczne zapewniają grupom przetrwanie (5) Etyka biznesu w skali makro• Etyka, sprawiedliwość i modele socjoekonomiczne • Wartości etyczne i cele makroekonomiczne: stabilizacja cykli ekonomicznych, zapobieganie kryzysom, optymalizacja (re-)dystrybucji, dobrobyt, zaspokojenie popytu, zaspokojenie potrzeb, bezpieczeństwo gospodarcze, zatrudnienie i minimalizacja bezrobocia, samowystarczalność, optymalizacja wykorzystania zasobów itp.) • Społeczne kształtowanie warunków ramowych biznesu • Etyka i zrównoważony rozwój. Klasyczna koncepcja ZR (Brundtland-Report 1992). Integracyjna koncepcja ZR (Federacja Helmholtza 2001) • Idea sprawiedliwości dalekiego zasięgu (międzypokoleniowej i globalnej): trzy filary rozwoju: kapitał ekonomiczny, kapitał przyrodniczy i kapitał ludzki/społeczny. Modele socjoekonomiczne • Typologia R.Titmussa (1975): model marginalny, model motywacyjnowydajnościowy, model instytucjonalno-redystrybucyjny • Typologia N.Furnissa/D.Tilton (1977): państwo pozytywne (the social service state), państwo bezpieczeństwa społecznego (the social security state), państwo dobrobytu społecznego (the social welfare state) • Typologia G.Esping-Andersena (1990): reżimy liberalne, konserwatywnokorporacyjne, socjaldemokratyczne Model liberalny (marginalny) Zwolennicy: skrajni liberałowie, konserwatyści Odpowiedzialność za bezpieczeństwo społeczne ponosi jednostka Naturalne kanały zaspokajania potrzeb: rynek komercyjny (ubezpieczenia komercyjne na zasadzie dobrowolności) i rodzina Ochrona socjalna selektywna, świadczenia fakultatywne Państwo pasywnie lub aktywnie stymuluje rynek Solidaryzm społeczny na zasadach wzajemności (fundusz ryzyka społecznego) – ochroną objęci tylko płacący składki Prawa socjalne nie mają charakteru roszczeniowego Źródłem pomocy socjalnej jest nie obowiązek, lecz dobra wola Interwencja państwa jest niepotrzebna (ludzie sobie bez niej radzą) i szkodliwa (zachęca do lenistwa, osłabia przezorność i odpowiedzialność za siebie, zniechęca do przedsiębiorczości, obniża wydajność pracy etc.) System ochrony socjalnej słaby, niski poziom finansowania, bo system podatkowy oparty na niskich składkach i niewielkiej progresji podatkowej Dominują świadczenia pieniężne, usługi socjalne są domeną rodziny, organizacji komercyjnych lub pozarządowych Redystrybucja ma charakter wertykalny (od bogatych do biednych) Wyraźne różnice w statusie i poziomie zaspokojenia potrzeb między grupami ludności Społeczeństwo bez wspólnych interesów oparte na litości, obawach lub zawiści Duża wrażliwość na zmiany kontekstu politycznego (układ sił) Charakterystyczny dla: USA, Kanada, Japonia, Wielka Brytania, Szwajcaria Model motywacyjny Zwolennicy: socjalliberałowie „trzecia droga”, określana jako socjalna gospodarka rynkowa Szersza misja socjalna państwa, ale bez zakłócania mechanizmów gospodarki rynkowej Odpowiedzialność za bezpieczeństwo społeczne państwo dzieli z jednostką, którą zmusza do ubezpieczania się od wszelkich ryzyk (obowiązkowe systemy ubezpieczeniowe odzwierciedlające status każdej osoby) Zaspokojenie potrzeb zależne od statusu osoby (kryterium: zasługi, staż pracy, wydajność) Redystrybucja ma głównie charakter horyzontalny (różne etapy w życiu człowieka) Instrumenty polityki społecznej: aktywizacja zawodowa ludności Podatki na średnim poziomie, system podatkowy umiarkowanie progresywny Zagwarantowany standard życiowy na poziomie minimalnym (powyżej bezwzględnej linii ubóstwa) Niewielka wrażliwość na zmiany kontekstu politycznego Charakterystyczny dla takich krajów, jak: Australia, Niemcy, Austria Model instytucjonalno-redystrybucyjny Zwolennicy: socjaldemokraci Odpowiedzialność za bezpieczeństwo społeczne ponosi wyłącznie państwo, bo skoro państwo jest odpowiedzialne za występowanie problemów społecznych, powinno być też odpowiedzialne za ich rozwiązywanie Mechanizmy rynkowe zastępowane przez planowe działania państwa Powszechność prawa do ochrony socjalnej: bezpieczeństwo zagwarantowane bezwarunkowo, bez dyskryminacji Dostęp do świadczeń wyłącznie na podstawie kryterium potrzeb Cel: zapewnienie każdemu równego poziomu zaspokojenia potrzeb nie odbiegającego od standardu normalnego dla klasy średniej Solidaryzm jest powszechny i ma charakter braterski Podstawową rolę odgrywają świadczenia zaopatrzeniowe – wszystkie ważne obszary życia społecznego są zasilane przez usługi publiczne Finansowanie systemu redystrybucji oparte na wysokich i progresywnych podatkach Niewielka kontrola społeczna nad sektorem usług publicznych – bo dostęp do nich jest powszechny, a stawiane warunki – łatwe do spełnienia. Instrumenty: polityka pełnego zatrudnienia poprzez obowiązek pracy Niewrażliwość na zmiany kontekstu politycznego Charakterystyczny dla krajów skandynawskich: Norwegii, Finlandii, Szwecji i Danii oraz Holandii Welfare state? Misja etyki gospodarczej: sprawiedliwość społeczna, dobrobyt wszystkich obywateli (wysoki poziom zaspokojenia potrzeb przez wszystkich) dzięki optymalnemu wykorzystaniu zasobów społecznych i uczciwemu podziałowi produktu. Przeciwieństwo: niesprawiedliwość, deprywacja, ubóstwo, marnotrawstwo etc. Podstawą zaspokojenia potrzeb jest produkcja dóbr i usług poprzez pracę oraz ich wymiana poprzez handel. Idealny rynek: produkt wytworzony w procesie pracy całkowicie zaspokaja potrzeby społeczeństwa. Warunki powszechnego dobrobytu: (1) Gospodarka produkuje i oferuje wszystko, co potrzebne (samowystarczalność), (2) Społeczny podział produktu jest równomierny (sprawiedliwość), (3) Nikt nie zaspokaja potrzeb poniżej poziomu uznanego za minimum socjalne (subsydiarność). Sprawiedliwość społeczna (socjalna) • Produkt powstaje dzięki pracy, wynagrodzeniem za pracę jest udział w produkcie. Wielkość udziału jest mierzona pieniądzem i jest przedmiotem wymiany. Pieniądz jest symbolicznym pośrednikiem w wymianie. Wynagrodzenie za pracę jest powszechnie uznanym pełnowartościowym dochodem. Różne teorie społeczne różnie traktują inne źródła dochodu • Sprawiedliwość rozdzielcza: problem uczciwego wynagrodzenia • Wynagrodzenie za pracę winno być proporcjonalne do ilości i jakości pracy. Należy opracowywać i udoskonalać systemy parametrycznej oceny pracy, aby na ich podstawie obliczać adekwatne wynagrodzenia • Problem osób niepracujących – na jakich zasadach zapewniać im udział w produkcie? • Sprawiedliwość wymienna – problem uczciwej ceny • Dysproporcje dochodowe i majątkowe stanowią zagrożenie dla bezpieczeństwa społecznego i są czynnikiem spowolnienia wzrostu (przesunięcie strumieni dochodu w kierunku małych grup najlepiej zarabiających osłabia popyt, bo osoby najlepiej zarabiające mają w większości zaspokojone potrzeby i udział w produkcie zamieniają na kapitał) • Czynnikiem popytu i motorem wzrostu jest masowa konsumpcja. Jej warunkiem jest powszechny dostęp do pracy i równomierny podział dochodu. • Część potrzeb ma pozagospodarczą naturę i podział produktu według wydajności pracy nie gwarantuje powszechnego dobrobytu. Dlatego w większości teorii społecznych przyjmuje się zasadę interwencjonizmu państwa, paleta rozwiązań sięga od koncepcji omnipotencyjnych poprzez koncepcje partnerstwa publiczno-prywatnego aż po minimalistyczne koncepcje korygujące. • Nawet pozycje liberalistyczne pod wpływem dobrych argumentów odeszły od skrajnej koncepcji państwa jako stróża nocnego Kompensacyjne (wyrównawcze) funkcje państwa Spór w ekonomii sięgający przełomu XVII/XVIII wieku: czy możliwy jest automatyczny mechanizm dostosowania wielkości produktu (podaż) do potrzeb (popyt) poprzez ceny (rynek)? Dominująca orientacja: rynek regulowany. Zadaniem państwa jest tworzenie i ochrona warunków do prawidłowego działania mechanizmów rynkowych oraz kompensacja szkód i nierówności. Zasady rynku: swoboda działalności gospodarczej (swoboda cenowa, swoboda wejścia i wyjścia z rynku i in.), ochrona uczciwej konkurencji, ochrona prywatnej własności plus sprawny system orzecznictwa w sporach wynikających ze stosunków umownych. Zapewnienie warunków dla rynku wymaga pozarynkowych regulacji i instytucji publicznych. Nawet idealnie funkcjonujące mechanizmy rynkowe ani nie zapewniają powszechnego dobrobytu ani same sobie nie zapewniają bezpieczeństwa jednostce i grupom ludności. Produkcji potrzebnej ilości niektórych dóbr i usług nie zapewnią mechanizmy rynkowe. Dzieje się tak albo wtedy, kiedy kosztów produkcji nie da się pokryć z dochodów uzyskanych ze sprzedaży tych dóbr i usług (np. tzw. wysoka kultura), albo wtedy, kiedy z różnych powodów (np. moralnych), dobra te nie powinny podlegać handlowi (obywatelstwo, indywidualne swobody, głosy wyborców, więzi międzyludzkie etc.). Są w społeczeństwie osoby, które z różnych względów nie mają równych szans udziału w produkcie na zasadach rynkowych, bo nie są w stanie konkurować z innymi członkami społeczeństwa pod względem wydajności pracy. Wtedy wkracza na scenę państwo. Nowoczesne państwo ma bogaty repertuar działań regulacyjnych: - Regulacja ilości i jakości produktu: zakaz produkcji, kwoty produkcyjne, normy jakościowe (np. odnoszące się do bezpieczeństwa pracy lub bezpieczeństwa konsumenta) itp. - Regulacja cen: ceny zerowe (towary i usługi bezpłatne), ceny minimalne (np. najniższe wynagrodzenie), ceny maksymalne. - Subsydiowanie produkcji - Subsydiowanie konsumpcji - Wprowadzanie przymusu konsumpcji - Subsydiowanie zatrudnienia (6) Etyka biznesu w skali mezo-: etyka na poziomie organizacji Etyka przedsiębiorstwa (EP) • Subdyscyplina nauk o zarządzaniu • Dwa modele: 1) Top-down: EP jako inicjatywa odgórna przedsiębiorstwa: instrument marketingowy (funkcja alibi, Greenwashing, Bluewashing, polityka wizerunkowa itd.) lub wyraz społecznej odpowiedzialności, kultury komunikacyjnej i korporacyjnego obywatelstwa; 2) Bottom-up: EP jako inicjatywy wymuszone przez konsumentów i społeczeństwo instrument społecznego, konsumenckiego nadzoru nad przedsiębiorstwami (licenceto-operate). • Punkt wyjścia: spektakularne wypadki i katastrofy przemysłowe oraz codzienne wpadki firm (niebezpieczne produkty, produkty złej jakości, oszustwa, niewłaściwy sposób załatwiania reklamacji i zażaleń, wyzysk pracowników, nieuczciwa cena, zatruwanie środowiska, skandale korupcyjne itp.) jako wynik zorganizowanej nieodpowiedzialności przedsiębiorstw. • W centrum uwagi: korporacje jako osoby moralne i problem odpowiedzialności kolektywnej i korporacyjnej. Podejścia w EP: 1) Tradycyjne podejście: zaprogramowanie przedsiębiorstw na zysk a CSR 2) Podejście dyskursywne: konflikty interesów i roszczeń interesariuszy. EP jako metodologia dyskursywnego rozwiązywania konfliktów 3) Podejście marketingowe: EP jako narzędzie zyskiwania przewagi konkurencyjnej 4) Podejście konsumerystyczne: EP jako etyczna ocena marek, przedsiębiorstw, produktów przez konsumentów / organizacje konsumenckie. Źródło EP: etyczna konsumpcja. Podejście tradycyjne: - założenie o wewnętrznym etycznym potencjale sterującym przedsiębiorstwa - filozofia business compliance - Good Corporate Citizenship (przedsiębiorstwo jako korporacyjny obywatel) - CSR i wkład przedsiębiorstwa w „dobre życie” społeczeństwa i w ład społeczny (również w odniesieniu do zrównoważoności): przedsiębiorstwo jako dobry pracodawca, dobry kontrahent i partner biznesowy, dobry sąsiad i dobry obywatel. - w praktyce zróżnicowania postaw wobec CSR. Idea CSR • ISO 26000 / obszary operacjonalizacji: (1) kierowanie przedsiębiorstwem, organizacja, systemy zarządzania; (2) polityka zatrudnienia; (3) zarządzanie środowiskowe i zarządzanie zasobami; (4) interakcje z otoczeniem biznesowym; (5) relacje z klientami i konsumentami i (6) relacje publiczne i relacje ze społecznościami lokalnymi. • Płaszczyzny odpowiedzialności społecznej: (1) odpowiedzialność za siebie i kulturę organizacyjną przedsiębiorstwa; (2) odpowiedzialność za jednostkę, zbiorowość i całą ludzkość, respektowanie praw człowieka; (3) odpowiedzialność za własne kadry, zasoby ludzkie, za bezpieczne i humanitarne warunki pracy oraz za sprawiedliwy podział zysków; (4) odpowiedzialność za środowisko, zasoby naturalne, za zrównoważony rozwój i minimalizację szkodliwego wpływu działalności na środowisko; (5) odpowiedzialność za uczciwe prowadzenie interesów oraz za wzajemne zaufanie w relacjach biznesowych; (6) odpowiedzialność za klienta i ochronę konsumentów; (7) odpowiedzialność za społeczność lokalną, sąsiadów, dobre życie wokół firmy oraz odpowiedzialność wobec państwa i narodu wynikającą z korporacyjnego obywatelstwa firmy. Główne zasady CSR • Zasada przejrzystości działań: polityka otwartości i bieżące wiarygodne informowanie o inicjatywach, procesach, oddziaływaniach, celach, wartościach, przyjętych standardach, mechanizmach kontroli etc.; • Bezkompromisowe przestrzeganie zasad etycznych takich jak równouprawnienie i równe traktowanie, dotrzymywanie zobowiązań, sprawiedliwość w zgodzie ze standardami obowiązującymi w otoczeniu firmy (compliance); • Budowanie właściwych, obustronnie satysfakcjonujących i obustronnie korzystnych relacji z interesariuszami poprzez wrażliwość na ich potrzeby, odpowiednie reagowanie na ich problemy, zapewnianie możliwości współdecydowania etc.; • Bezwzględne poszanowanie prawa, powstrzymywanie się przed działaniami, które mogłyby zostać przez kogokolwiek poczytane jako nielegalne lub wzbudzić odnośne podejrzenia i niepewność; • Przestrzeganie międzynarodowych standardów zachowań i międzynarodowo uznanych norm w razie braku odpowiednich krajowych regulacji w dziedzinie standardów środowiskowych, socjalnych, bezpieczeństwa i informacji o produktach; • Bezwzględne poszanowanie praw człowieka zawartych w deklaracji UNO 1948 i pochodnych dokumentach prawa międzynarodowego poprzez dbałość o respektowanie praw człowieka na całym świecie, niekooperowanie z partnerami łamiącymi prawa człowieka, wycofywanie się z rynków, gdzie dochodzi do łamania praw człowieka i akcje bojkotu i whistleblowingu; Postawy firm wobec CSR • awersja i obstrukcjonizm: unikanie jakichkolwiek form zaangażowania społecznego lub tylko udawanie takiego zaangażowania, nieprzestrzeganie zasad uczciwości, w razie jakiejkolwiek „wpadki” zatajanie faktów i uchylanie się od odpowiedzialności, • postawa pasywna, zachowawcza i minimalizm: społeczna bierność, poprzestawanie na przestrzeganiu prawa i elementarnych zasad uczciwości w duchu „poprawności biznesowej”, podejmowanie działań wykraczających poza perspektywę doraźnego zysku tylko pod przymusem sytuacji – jako działań obronnych i samozachowawczych, • postawa dostosowawcza i reakcyjna: oglądanie się na innych i ich naśladowanie, gotowość do większego zaangażowania społecznego w zależności od sytuacji, ale bez „wychodzenia przed szereg”, • postawa czynna, ofensywna i maksymalizm: aktywne poszukiwanie nowych możliwości zaangażowania na rzecz społeczeństwa, najwyższy poziom poczucia odpowiedzialności społecznej, podejmowanie pionierskich inicjatyw. Inicjatywy na rzecz CSR w Polsce: 2000 – Forum Odpowiedzialnego Biznesu (FOB) 2002 – Roczne raporty FOB „Odpowiedzialny biznes w Polsce. Dobre praktyki” 2007 – pod patronatem FOB prowadzony przez CEBI Ranking Odpowiedzialnych Firm, publikowany w dzienniku „Gazeta Prawna” 2009 – uruchomienie Respect Index na Warszawskiej GPW – pierwszy indeks odpowiedzialnych i społecznie zaangażowanych firm w Europie Środkowo-Wschodniej 2009 – prezes RM Donald Tusk powołuje Międzyresortowy Zespół ds. Społecznej Odpowiedzialności Przedsiębiorstw Podejście dyskursywne: - nawiązuje do teorii komunikacyjnej Habermasa / Giddensa (racjonalność ma charakter komunikacyjny, konsens jest istotą prawdy) - procesy komunikacyjne w przedsiębiorstwie i z interesariuszami zorientowane na konsens - angażowanie pracowników i interesariuszy zewnętrznych w procesy samookreślenia i w konkretne procesy decyzyjne w przedsiebiorstwie metody dyskursywnego porozumienia: „okrągłe stoły”, „konferencje konsensualne”, „komórki planowania”, „warsztaty przyszłości” etc. Podejście marketingowe: - pozorowanie społecznej i etycznej odpowiedzialności do budowy i utrwalania wizerunku i reputacji lub do uzyskania innych korzyści biznesowych, np. notowań na specjalnych indeksach giełdowych – przykład: wyodrębniony na Warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych w 2009 roku tzw. Respect Index – pierwszy w Europie ŚrodkowoWschodniej indeks firm odpowiedzialnych i zaangażowanych społecznie oraz działających według zasad zrównoważonego biznesu; - podejmowanie inicjatyw etycznych tylko pod warunkiem bezpośredniej rentowności; - Bluewashing i Greenwasching; - wytwarzanie alibi w sytuacjach kryzysowych (katastrofy, zanieczyszczenia środowiska, skandale korupcyjne. Podejście konsumerystyczne – (a)test etyczny Kryteria oceny etycznej: 1) Walory społeczne – czy produkcja przebiega na sprawiedliwych społecznie warunkach (uczciwy system wynagradzania i awansowania pracowników) i czy poszanowane są interesy pracowników i innych interesariuszy 2) Walory środowiskowe – jakie działania w zakresie poszanowania środowiska są podejmowane w sektorze zarządzania produkcją i zarządzania produktem (jakość zarządzania środowiskowego) 3) Polityka informacyjna i komunikacyjna – jakość informacji o produktach i produkcji (rzetelne oznakowanie), jej dostępność dla zainteresowanej publiczności (konsumentów) oraz kultura komunikacji (sposób załatwiania reklamacji i zażaleń) - (7) Etyka biznesu w skali mikro• Etyka zawodowa, gł. etyka menedżerska i etyka konsumencka • W centrum akty decyzyjne jednostek • Aspekt: decyzje jako element samorozwoju i samodoskonalenia człowieka • Łączy elementy psychologii i nawiązuje do klasycznej problematyki etycznej: cnoty moralne, sumienie itd. • Integralnym elementem są kodeksy etyczne i kultura zrzeszeń • Problematyka whistleblowingu. (8) Problemy legitymizacyjne etyki biznesu Wymóg legitymizacji (argumentacyjnego wykazywania ważności) wszedł na stałe do nowoczesnej racjonalistycznej kultury społeczeństwa. Wymagania niedostatecznie uzasadnione i uprawomocnione są skazane na społeczne odrzucenie. Problem „punktu archimedesowego” – nie wiadomo, od czego wyjść w uzasadnianiu, żeby uniknąć zarzutu błędnego koła lub nieskończonego regresu. Jest kilka rozsądnych możliwości: (1) sceptycyzm, można go rozwinąć w amoralizm, który jako stanowisko nie jest zbyt przekonujący, ale logicznie możliwy do obrony; (2) fundamentalizm – tradycyjne podejścia w etyce normatywnej wychodzące od mocnych przesłanek materialnych (etyka prawa naturalnego, etyki oparte na wartościach, niektóre deontologiczne wersje formalizmu, np. etyka I.Kanta czy utylitaryzm) (3) etyka kontraktowa, etyka dyskursu i proceduralizm (4) etyka koherencyjna – oparta na zasadzie równomierności (5) etyka opisowa, etologia, socjologia moralności w biznesie. Normatywizm w etyce i możliwości jego obrony 1) Podejścia systemowe (w starym stylu) – odchodzą do lamusa; 2) Podejścia uniwersalistyczne – różne typy uogólnialności: utylitarystyczna, transcendentalna, pragmatystyczna, koherencyjna itp. (9) Problemy operacjonalizacyjne EBI - Naczelne zasady i normy etyczne oraz ich wzajemna hierarchizacja: prymat zasady godności osoby (własnej i adresata działania), zasada odpowiedzialności (np. w formie spolegliwego opiekuństwa), zasada sprawiedliwości (uczciwości), obowiązek wyboru większego dobra - Reguły metaetyczne: np. reguła uogólnialności, gilotyna Hume`a, zasada wykonalności (ultra posse nemo obligatur) etc. - Specyficzne zawodowe (branżowe) zasady postępowania, np. w przypadku menedżera: zasada lojalności i odpowiedzialności powierniczej, zasada równego traktowania w porównywalnych okolicznościach, zasada ulepszania i nieszkodzenia (primum non nocere), prymat dobra firmy (dobra wspólnego) nad osobistymi korzyściami, prymat dobra ogółu społeczeństwa nad dobrem firmy, obowiązek sygnalizowania nieprawidłowości i nadużyć (whistleblowing) etc. - Etycznie relewantne dane i kryteria empiryczne (np. potrzebne do rachunku dóbr / kalkulacji korzyści-szkód), dostarczane przez analizę operacyjną, analizę interesariuszy, analizę konfliktów, analizę drzewa problemu, analizę cele-środki, relewantne płaszczyzny / wymiary oceny Procedura ewaluacyjna • Analiza operacyjna – analiza sytuacyjna, identyfikacja alternatywnych opcji decyzyjnych • Ocena deontologiczna poszczególnych opcji decyzyjnych w celu wyeliminowania opcji bezwarunkowo niedopuszczalnych (np. godzących w podstawowe uprawnienia osób takie jak prawo do życia, prawo do samostanowienia, prawo do ochrony przed okrucieństwem etc.) • Ocena konsekwencjalistyczna: ocena cząstkowa każdej opcji decyzyjnej w poszczególnych etycznie relewantnych wymiarach: analiza interesariuszy, rachunek dóbr, kalkulacja korzyści-szkody, analiza dystrybucyjna, następnie ocena całościowa: reguły postępowania w razie przeciwstawnych ocen cząstkowych, • Porównanie wyników oceny każdej z opcji decyzyjnych i wybór opcji o najwyższej wartości. Szczegółowa ocena konsekwencjalistyczna w wyróżnionych wymiarach szkód-korzyści oparta na szacowaniu skutków i analizie dystrybucyjnej. Wartości, normy i uprawnienia moralne - wyjaśnienie • Standard prawomocności to zasada równomierności: normy moralne i wartości moralne są powszechnie uprawomocnione wówczas, gdy wszyscy w równej mierze mają dobre racje by je zaaprobować. A dzieje się tak dokładnie wtedy, gdy powszechne przestrzeganie tych norm i wartości podnosi w równej mierze szanse wszystkich na spełnienie ich indywidualnych wyobrażeń o dobrym życiu. Uniwersalnie ważne jest tylko kryterium akceptowalności, które żąda, aby racje przytaczane na rzecz ważności jakiejś normy były równie dobrymi racjami dla wszystkich. • Tylko te normy i wartości moralne są powszechnie akceptowalne i rozumne, których członkowie jakiejś wspólnoty moralnej mogą się od siebie wzajemnie domagać w oparciu o racje równie dobre dla wszystkich, czyli takie, których przestrzeganie przez wszystkich w równym stopniu poprawia szanse każdego z osobna na urzeczywistnienie własnej indywidualnej wizji dobrego życia. • W obiektywnym interesie każdej rozumnej osoby jest zaspokojenie pewnych potrzeb zakwalifikowanych jako podstawowe, tzn. takie, jakie mają rozumne osoby niezależnie od swojej kondycji bytowej i niezależnie od stopnia (etapu) swojego osobniczego rozwoju. • Każdej rozumnej osobie przypisuje się: - interes w zrealizowaniu własnej indywidualnej wizji dobrego życia, - interes w zaspokojeniu specyficznych pragnień i potrzeb, które treściowo określają to wyobrażenie - interes w społecznym zapewnieniu warunków koniecznych do realizacji tych potrzeb. • Poszanowanie wymienionych interesów obiektywnych jest tym, czego każdemu członkowi każdej wspólnoty moralnej wolno się prawomocnie domagać od każdego innego członka tej wspólnoty, pod warunkiem, że uznaje on takie samo roszczenie każdego innego wobec samego siebie. • Osoba X ma uprawnienie moralne wtedy i tylko wtedy, gdy interesy, które ma chronić to uprawnienie, są racją wystarczającą do tego, aby na inne osoby nałożyć odpowiedni obowiązek nie działania przeciwko tym interesom. • Ocena konsekwencjalistyczna Przykładowe wymiary skutków (korzyści-szkód) 1) biofizyczne: życie, zdrowie, fizyczna integralność, sprawność fizyczna, nienaruszalność ciała, ochrona przed okrucieństwem, tortur, bólu etc. 2) psychiczno-duchowe: samoświadomość, samookreślenie, rozwój podmiotowości (rozwój intelektualno-poznawczy, wolitywny, emocjonalny), integralność i nienaruszalność psychiczna, ochrona przed demoralizacją, manipulacją, psychicznym znęcaniem się etc. 3) prawno-polityczne: bezpieczeństwo, pokój, indywidualne swobody, ochrona prawna, nienaruszalność dóbr osobistych, ład społeczny (instytucje prawowitej władzy), dobra obywatelskie etc. 4) ekonomiczno-środowiskowe: prawo własności, dostęp do zasobów materialnych umożliwiających przetrwanie i realizację indywidualnych celów, odpowiednia jakość środowiska umożliwiająca dbałość o godne życie etc. 5) społeczno-kulturowe: właściwa socjalizacja (społeczne dostosowanie), prawo do udziału w życiu społecznym, wolność od dyskryminacji, możliwość społecznego awansu, swoboda zawierania związków społecznych, dostęp do dóbr kultury i dziedzictwa przeszłości etc. Analiza dystrybucyjna - wytyczne Rozkład szkód i korzyści akceptowalny etycznie: - jest równomierny - jest nierówny, ale bardziej podnosi szanse wszystkich na realizację moralnych uprawnień i ważnych obiektywnych interesów w porównaniu z równomierną dystrybucją - jest nierównomierny, ale bardziej podnosi szanse osób dotychczas poszkodowanych i pokrzywdzonych oraz tych, którzy znajdują się w najgorszej sytuacji socjalnej • Dystrybucja, która niektórych uprzywilejowuje, ale nikomu nie szkodzi, nie jest etycznie nieakceptowalna • Dystrybucja, która uprzywilejowuje najgorzej sytuowanych kosztem osób najlepiej sytuowanych, ale nie pogarsza sytuacji tych ostatnich na tyle, aby zaspokajali swoje potrzeby na poziomie niższym niż średni, nie jest etycznie nieakceptowalna • Sprawiedliwość rozdzielcza w wymiarze przestrzennym ma pierwszeństwo przed sprawiedliwością rozdzielczą w wymiarze czasowym (pokoleniowym). Ocena całościowa – reguły heurystyczne 1) W przypadku pozytywnej oceny w wymiarze nadrzędnym i negatywnej oceny w wymiarze podrzędnym działanie jest etycznie dopuszczalne 2) W przypadku przeciwstawnych ocen w dwóch równorzędnych wymiarach decyduje skala oceny: działanie jest etycznie dopuszczalne, jeśli ocena w jednym wymiarze wypada bardziej pozytywnie niż ocena w innym wymiarze wypada negatywnie 3) W przypadku oceny pozytywnej w wymiarze podrzędnym a negatywnej oceny w wymiarze nadrzędnym działanie jest etycznie dopuszczalne tylko wówczas, gdy ocena pozytywna jest wyraźnie wyższa od oceny negatywnej 4) Jeśli można znaleźć kombinację par wszystkich wymiarów, w których ocena parami daje pozytywne rezultaty, wówczas działanie jest etycznie dopuszczalne 5) Pozytywna ocena w jednym wymiarze może przeważyć negatywne oceny we wszystkich innych wymiarach tylko wtedy, gdy wymiar mający pozytywną ocenę góruje nad innymi wymiarami w hierarchii, a ocena wypada bardzo pozytywnie przy słabo negatywnych ocenach w innych wymiarach. Rezultat końcowy oceny Oceniane działanie może się okazać w świetle swoich skutków: 1) etycznie dopuszczalne 2) etycznie niedopuszczalne bezwarunkowo 3) etycznie dopuszczalne warunkowo – całościowa ocena etyczna jest negatywna, ale ocena innych alternatywnych opcji jest jeszcze gorsza. Wówczas działanie jest dopuszczalne pod warunkiem zapewnienia odpowiedniej rekompensaty osobom pokrzywdzonym i poszkodowanym (10) Problemy implementacyjne etyki Realizacja etyki na poziomie firmy: 1) Program etyczny 2) Integracja etyki i CSR w misję firmy 3) Wewnętrzny kodeks etyczny 4) Deklaracje etyczne, dobrowolne zobowiązania etc. 5) Komisje etyczne, pełnomocnicy ds. etyki 6) Wewnętrzny system powiadamiania o nadużyciach (np. infolinie) 7) Programy promocji i wsparcia postaw etycznych 8) Programy ochrony whistleblowerów 9) Audyt etyczny 10) Zewnętrzne i wewnętrzne procedury ewaluacyjne Program etyczny: • Narzędzie budowania i utrwalania reputacji firmy • Aktywa firmy (zaufanie i lojalność konsumentów, kontrahentów, pracowników etc.) • Wyraz odpowiedzialności firmy • Czynnik przewagi konkurencyjnej • Zapobiega konfliktom • Minimalizuje oszustwa, korupcję, defraudację i inne złe praktyki • Zwiększa atrakcyjność firmy dla pracowników wysokiej klasy Elementy programu etycznego - wskazanie wartości wspólnych - sformułowanie wizji i misji firmy, wyeksponowanie wszystkich momentów etycznych - określenie standardów etycznych i zawodowych - opracowanie kodeksu etycznego - opracowanie podręcznika standardów zawodowych - opracowanie programu kształcenia i doskonalenia etycznego - utworzenie stanowiska (komórki) ds. etyki propagowanie i promowanie zachowań etycznych monitorowanie przestrzegania norm etycznych oraz standardów zawodowych utworzenie etycznej infolinii okresowe przeprowadzanie audytu etycznego Kodeksy etyczne Cele kodeksów etycznych 1) budzenie świadomości etycznej i poczucia odpowiedzialności za działanie / uwrażliwianie na wymogi etyczne 2) dawanie orientacji i pomoc w podejmowaniu decyzji 3) legitymizacja decyzji 4) funkcja koordynująca / ujednolicenie standardów zachowań 5) zapobieganie konfliktom 6) ochrona firmy 7) ochrona pracownika 8) zapobieganie wypadkom, katastrofom 9) zapobieganie roszczeniom (np. odszkodowawczym) osób trzecich Warunki powodzenia • możliwie jasne i zrozumiałe sformułowania, jak najmniej abstrakcyjny charakter, w razie potrzeby stosowne objaśnienia • kompatybilność norm etycznych z zasadami uznawanymi w społeczeństwie • konieczne uzupełnienie instrumentami polityczno-prawnymi, ułatwiającymi przestrzeganie norm etycznych i zapewniającymi ochronę osobom wchodzącym z tego powodu w konflikty z przełożonymi, pracodawcami, kolegami czy przedstawicielami instytucji publicznych • uczciwy dostęp do środków przekazu / niezakłócony przepływ informacji • zewnętrzny nadzór poprzez zrzeszenia branżowe, organizacje konsumenckie, inne organizacje pozarządowe • struktury obywatelskie w społeczeństwie Ograniczenia kodeksów etycznych • w praktyce: zamiast standardów etycznych – wymagania profesjonalizmu • legalizm i redukcyjny charakter: zamiast wysokich norm etycznych – zwyczajne normy prawnicze (np. kodeks pracy) • niemożliwość wzajemnego oddzielenia pretensji moralnych od pozamoralnych • przecenianie możliwości przypisywania osobistej odpowiedzialności aktorom uczestniczącym w procesach opartych na podziale pracy • niemożliwość odróżnienia i wzajemnego oddzielenia motywów etycznych od strategicznych • inflacyjny charakter pojęć etycznych, sceptycyzm etyczny • mała integralność słów i czynów • apelatywny charakter z uwagi na dobrowolność uczestnictwa i brak sankcji • zbytnia kolektywizacja etyki / groźba zorganizowanej nieodpowiedzialności • utrata adresatów pod wpływem zmiany kontekstu (przykład: LINUX – jak docierać z postulatami etycznymi do osób, które wytwarzają produkty w ramach ruchów typu Open Source?) Struktura formalna zawodowego kodeksu etycznego 1) preambuła: określa ogólne wymogi etyczne stawiane danej profesji, zwykle są to: uczciwość i rzetelność, kompetencja i profesjonalność, bezstronność i odpowiedzialność. 2) główne zasady etyczne 3) konkretne statuty dot. zachowań w życiu zawodowym, np. świadczenie usług tylko w granicach kompetencji, zwracanie uwagi na skutki własnej pracy, wymagania lojalności czy zakaz zachowań dyskryminacyjnych. Często jest mowa o obowiązku informowania o potencjalnych konfliktach interesów wynikających z powiązań, o obowiązku doskonalenia zawodowego, poszanowaniu prawa i obowiązujących w danej branży kodeksów zachowań. 4) procedury wdrożeniowe, kontrolne i doskonalące (formy upowszechniania, instytucjonalizacja, pełnomocnicy, kontrola, sankcje, komunikacja etc.) Struktura tematyczna kodeksu etycznego 1) kwestie odpowiedzialności (struktury interakcyjne, formy odpowiedzialności, zakres odpowiedzialności, adresaci etc.) 2) orientacja (wartości, normy, style etc.) 3) praktyczna realizacja (zaangażowanie, partycypacja, rozwiązywanie konfliktów, whistle blowing etc.) Kodeks etyczny w praktyce - główne obszary regulacji: - Bezpieczeństwo wyrobów i usług, - Bezpieczeństwo w miejscu pracy, - Polityka kadrowa (zasady rekrutacji, wynagradzania, awansowania i zwalniania pracowników), - Whistleblowing, - Polityka kooperacyjna (zasady doboru kontrahentów), - Polityka inwestycyjna (zasady inwestowania i wyboru lokalizacji) - Udział w międzynarodowych akcjach przeciwko nieetycznym firmom (bojkoty itp.), - Jakość, - Konflikty ról i interesów (np. zatrudnianie członków rodziny), - Warunki i zasady likwidacji działalności, - Kwestie płciowe, - Nagradzanie i karanie, - Normy prawne, jakich należy przestrzegać w sposób szczególny, - Ochrona środowiska, - Poufność, - Praca a rodzina, - Przechowywanie dokumentów finansowych, - Przechowywanie i udostępnianie informacji, - Prywatność w miejscu pracy i poza nim, - Różnorodność i tolerancja, - Stosunki ze światem polityki, - Świadczenia na rzecz społeczności lokalnych, - Upominki i udział w przyjęciach, - Zdrowie pracowników, - Zasady wydatkowania środków, podróże służbowe i zwrot innych poniesionych kosztów. Zredaguj własny kodeks etyczny Krok 1: Przejrzyj przykładowe kodeksy etyczne podobnych firm. Przestudiuj uważnie te dokumenty i wyszukaj informacji, które mógłbyś wykorzystać przy tworzeniu kodeksu Twojej firmy. Krok 2: Przejrzyj inne dokumenty odnoszące się do Twojej firmy, w tym określenie misji oraz wszelkie szczegółowe polityki. Dokumenty te mogą określać zasady zachowania „na służbie”, np. korzystania z Internetu lub telefonu w pracy oraz zasady zachowania po „służbie”. Użyj tych dokumentów jako przewodników podczas tworzenia formalnego kodeksu etycznego. Krok 3: Pomyśl o dylematach etycznych, z którymi zmaga się nie tylko Twoja firma, ale także konkurencja. Te kwestie etyczne różnią się w zależności od branży. Ważne jest, aby bezpośrednio ująć je w kodeksie etycznym firmy. Na przykład producent odzieży może zobowiązać się do unikania powiązań z dostawcami, którzy korzystają z pracy dzieci lub zatruwają środowisko. Krok 4: Zabiegaj o włączenie pracowników w proces tworzenia kodeksu etycznego. Wiele firm popełnia błąd ignorując opinie pracowników, podczas gdy pracownicy „frontowi” często stają wobec dylematów etycznych. Zapytaj pracowników o przykłady sytuacji, które sprawiają, że czują się nieswojo i włącz ich idee w kodeks etyki. Krok 5: Ureguluj w swoim kodeksie etyki potencjalne konflikty ról i interesów w miejscu pracy, np. romanse biurowe i nepotyzm. Jeśli w małej firmie pracują głównie członkowie rodziny, wówczas inni pracownicy mogą czuć się onieśmieleni. Upewnij się, że kodeks etyki właściwie reguluje praktyki zatrudniania i awansowania, nie powodując u nikogo poczucia krzywdy. Krok 6: Wyznacz osobę odpowiedzialną za opracowanie i udoskonalanie kodeksu etycznego. Upoważnij tą osobę do korzystania z zasobów, których potrzebuje, zadbaj o elastyczność, otwartość i szczerość komunikacji z pracownikami firmy, szczególnie pracownikami frontowymi. Umożliw jej otrzymywanie informacji zwrotnych zarówno od kierownictwa, jak i szeregowych pracowników. Krok 7: Zapytaj doświadczonego prawnika o opinię na temat proponowanego kodeksu etyki przed wprowadzeniem go w życie. Poproś prawnika o sugestie ewentualnych zmian w dokumencie. Zachowania nieetyczne, od których warto się otwarcie odżegnać - HR (zarządzanie zasobami ludzkimi): różne formy dyskryminacji pracowników, kontrahentów i klientów, np. etnicznej, płciowej, ze względu na pochodzenie lub przekonania; - Księgowość: różne formy legalnych i nielegalnych trików księgowych (spłaszczanie przychodów i generowanie kosztów, dowartościowywanie przedsiębiorstwa w bilansach, przemieszczanie wydatków do niewłaściwych okresów itp.); - Skutki społeczne: eksternalizacja kosztów, spychanie części kosztów działalności na jednostki lub grupy nie mające związku z działalnością firmy (np. obniżenie długości i jakości życia poprzez szkodliwe oddziaływania); - Kradzieże i nadużycia, przywłaszczenie mienia firm, defraudacje i akty marnotrawstwa. Przykłady kodeksów etycznych firm 10 short rules of ethical behaviour (Kraft Foods): - make food that is safe to eat; - market responsibly; - treat people fairly; - respect the free market; - compete fairy; - respect the environment; - deal honesty with the government; - keep honest books and records; - never trade on inside information; - give Kraft Foods your complete business loyalty. Colgate-Palmolive The Colgate-Palmolive code of ethics is a long document, but is broken down into individual areas of conduct. The code is intended as a guide to all daily business interactions and is used in conjunction with the company's business practice guidelines. The code covers 10 areas, including: Our Relationship with Each Other; Our Relationship with the Company; Our Relationship with Consumers; Our Relationship with Government and the Law; Our Relationship with Society and Our Relationship with the Environment. Najbardziej etyczne firmy świata WORLD’S MOST ETHICAL COMPANIES – HONOREES The World's Most Ethical Companies® designation recognizes companies that truly go beyond making statements about doing business "ethically" and translate those words into action. Honorees not only promote ethical business standards and practices internally, they exceed legal compliance minimums and shape future industry standards by introducing best practices today. In 2015, 132 honorees were named spanning 21 countries and five continents and representing over 50 industries. In its ninth year, the list includes 15 nine-time honorees and 11 first-time honorees. Więcej na ten temat: http://ethisphere.com/worlds-most-ethical/wme-honorees/#sthash.s1g6P4sS.dpuf Metodologia
