Ekonomia 14 - Modele rynkowe
advertisement
Podstawy ekonomii MODELE RYNKOWE Opracowanie: dr Tomasz Taraszkiewicz Konkurencja doskonała - determinanty Konkurencja doskonała dotyczy rynku, na którym: - znajduje się wielka liczba producentów i konsumentów, toteŜ Ŝadna firma nie posiada dostatecznej siły ekonomicznej, by wpływać na poziom ceny swojego produktu, jest więc biorcą ceny; nie konkuruje ceną, lecz kosztami; - istnieje pełna swoboda wejścia na rynek, szczególnie w długim okresie czasu; wejście i opuszczenie rynku nie jest chronione Ŝadnymi barierami; warunek ten wymaga pełnej mobilności zasobów w gospodarce i braku ingerencji rządu w kształtowanie się ceny; - sprzedawany towar jest homogeniczny (jednorodny) i posiada liczne substytuty, toteŜ brak istotnych róŜnic w cechach wyrobów róŜnych producentów eliminuje takŜe potrzebę konkurencji niecenowej, np. za pomocą reklamy; - konsekwencją powyŜszych zjawisk oraz załoŜenia o pełnej informacji rynkowej jest doskonale elastyczny popyt na dobra i usługi wytwarzane przez poszczególnych producentów. Opracowano w oparciu o materiał źródłowy Konkurencja doskonała - popyt rynkowy Popyt na produkt firmy na rynku doskonale konkurencyjnym Przy podaŜy S i popycie D ukształtowała się cena równowagi P0. Oznacza to, Ŝe firma po tej cenie moŜe sprzedać teoretycznie dowolną, nieograniczoną ilość produkcji, lecz praktycznie najmniejsza nawet podwyŜka ceny przez firmę spowoduje całkowitą utratę nabywców, poniewaŜ popyt na produkt firmy d jest doskonale elastyczny. MR=P=MC Opracowano w oparciu o materiał źródłowy Konkurencja doskonała - zysk ekonomiczny Firma przynosząca zysk ekonomiczny w krótkim okresie Przy cenie produktu P0 firma maksymalizuje zysk przy wielkości produkcji X0. Zysk równa się polu powierzchni prostokąta C0P0EF. Opracowano w oparciu o materiał źródłowy Konkurencja doskonała - nadwyŜka producenta NadwyŜka producenta: - róŜnica pomiędzy ceną produktu przy skali produkcji maksymalizującej zysk firmy a kosztem krańcowym, czyli ceną, po której producent byłby skłonny oferować produkcję na rynek; - suma róŜnic między ceną a kosztem krańcowym dla wszystkich jednostek produkcji, do osiągnięcia równowagi firmy. aŜ Opracowano w oparciu o materiał źródłowy Konkurencja doskonała - punkt równowagi Prowadząc działalność produkcyjną w krótkim okresie w zaleŜności od poziomu kosztów rynkowej ceny sprzedawanego dobra, firma moŜe w punkcie równowagi: - osiągnąć zysk ekonomiczny, gdy: TR > TC lub P > ATC - osiągnąć zysk normalny, gdy: TR = TC lub P = ATC - minimalizować stratę, gdy: - zawiesić produkcję, gdy: Opracowano w oparciu o materiał źródłowy i Monopol - determinanty Monopol jest absolutnym przeciwieństwem konkurencji doskonałej: - występuje pojedynczy sprzedawca produktu; daje to firmie siłę rynkową umoŜliwiającą wpływ na kształtowanie się ceny; jest więc dawcą ceny i nie musi konkurować kosztami, szczególnie w krótkim okresie; - istnieją naturalne lub sztuczne bariery wejścia na ten rynek; - sprzedawany towar nie posiada bliskich substytutów, toteŜ zmiany cen i wielkości sprzedaŜy innych produktów nie wpływają na zachowanie monopolu; podobnie jest z ceną i wielkością produkcji monopolu – zmiany ich poziomu nie są uwzględniane przy podejmowaniu decyzji przez innych producentów; - rezultatem powyŜszych zjawisk jest na ogół toŜsamość krzywej popytu na wyrób monopolu i krzywej popytu rynkowego na ten wyrób; zatem krzywa popytu na produkt monopolu ma nachylenie ujemne, tzn. opada w kierunku osi odciętych. Opracowano w oparciu o materiał źródłowy Monopol - utarg całkowity i krańcowy Krzywe utargu całkowitego i krańcowego monopolu Utarg całkowity rośnie wraz ze wzrostem sprzedaŜy, produkcji, gdy Edp>1. Wpływa to na krzywą utargu krańcowego MR. Kiedy krzywa popytu jest linią prostą, to graficznie krzywa MR wychodzi z tego samego punktu na osi rzędnych (A) i przecina oś odciętych w połowie odcinka 0B. Opracowano w oparciu o materiał źródłowy Monopol - róŜnicowanie cen RóŜnicowanie cen – stosowanie innych cen wobec róŜnych odbiorców lub pobieranie od konsumentów róŜnych stawek cenowych za róŜne ilości tego samego dobra. Warunki róŜnicowania cen: monopol jest w stanie utrzymać oddzielne rynki lub sprzedawać kolejne jednostki po innej cenie; w przeciwnym razie towar byłby zakupowany po niŜszej a odsprzedawany po wyŜszej cenie; elastyczności cenowe popytu, przy kaŜdym poziomie ceny muszą się róŜnić na poszczególnych rynkach; przyczyny róŜnic cen na poszczególnych rynkach nie mogą wynikać z kosztów produkcji i sprzedaŜy produktu na tych rynkach. Doskonałe róŜnicowanie cen – sprzedawanie kaŜdej jednostki dobra lub usługi maksymalnej cenie, po której nabywający jest skłonny ją zakupić (rzadko spotykane praktyce) po w Niedoskonałe róŜnicowanie cen wykorzystuje się gdy: moŜna dokonać segmentacji rynku wyodrębniając segmenty charakteryzujące się róŜną elastycznością cenową popytu dla kaŜdego poziomu cen; przybywają nowe grupy konsumentów; nie jest dokładnie znany kształt krzywej popytu. Opracowano w oparciu o materiał źródłowy Monopol - nieefektywność ekonomiczna Nieefektywność ekonomiczna monopolu - ujęcie ogólne Na rynku doskonale konkurencyjnym firma wytwarzałaby X1 i sprzedawałaby w cenie P1. Byłaby efektywna pod względem alokacyjnym poniewaŜ MC=P. W monopolu zaś MR<P, toteŜ punkt równowagi E leŜy poniŜej punktu B. Pojawia się nieefektywność alokacyjna równająca się polu powierzchni figury EAB. Opracowano w oparciu o materiał źródłowy Monopol Monopol maksymalizujący zysk działa tylko w obszarze popytu elastycznego, tj. gdy MR>0. Jest w równowadze przy wielkości produkcji, dla której MC=MR i w krótkim okresie czasu moŜe: - osiągnąć zysk ekonomiczny, gdy: TR>TC lub AR=P>ATC - realizować zysk normalny, gdy: TR=TC lub AR=P=ATC - minimalizować stratę, gdy: - zawiesić produkcję, gdy: Opracowano w oparciu o materiał źródłowy Siła monopolu Formuła Lernera W kaŜdym przypadku monopolista musi zdecydować o wielkości ceny, po której zamierza sprzedać określoną wielkość swojej produkcji. Odczytuje ją z krzywej popytu. PoniewaŜ monopol jest cenodawcą, a wielkość podaŜy nie jest funkcją ceny, nie moŜna zatem w tym przypadku bezpośrednio wyznaczyć krzywej podaŜy. Rynkowa siła monopolu zaleŜy od cenowej elastyczności popytu. Jest tym większa, im mniejszy jest współczynnik Edp. Siłę monopolu mierzy się formułą Lernera: Opracowano w oparciu o materiał źródłowy Formy konkurencji niedoskonałej Najczęściej spotykaną formą rynku jest konkurencja niedoskonała, rywalizacja pośrednia pomiędzy konkurencją doskonałą i monopolem. W ramach konkurencji niedoskonałej wyodrębniamy konkurencję monopolistyczną i oligopol. Opracowano w oparciu o materiał źródłowy Konkurencja monopolistyczna Determinanty konkurencji monopolistycznej: - dość duŜa liczba stosunkowo niewielkich firm posiadających mało widoczny udział w rynku, umoŜliwiający jednak oddziaływanie na cenę produktu; firma działająca na tym rynku naleŜy do dawców ceny nie uwzględniających w podejmowaniu decyzji reakcji swoich konkurentów; jej zachowanie nie określa teŜ kształtu krzywej popytu na wyroby innych firm w krótkim okresie; - istnieje swoboda wejścia na rynek, szczególnie w długim okresie czasu; - producenci wytwarzają dobra i usługi zaspokajające te same potrzeby, ale róŜniące się od siebie np. jakością, wyglądem, stopniem promocji, opakowaniem itp. (przykład w skali lokalnej mogą stanowić restauracje lub salony kosmetyczne, a w skali krajowej fabryki mebli lub odzieŜy); zachodzi więc konieczność stosowania konkurencji niecenowej (np. reklama) w celu przyciągnięcia klienta; - firma moŜe podnieść cenę nie obawiając się utraty wszystkich nabywających jej wyrób, poniewaŜ niektórzy konsumenci są do niego przywiązani; oznacza to, Ŝe krzywa popytu jest opadająca i nachylona do osi odciętych. Opracowano w oparciu o materiał źródłowy Oligopol Determinanty oligopolu: - branŜę opanowało od kilku do kilkunastu producentów, którzy podejmując decyzję o wielkości produkcji i poziomie ceny liczą się z reakcją konkurentów – współzaleŜność decyzji; - istnieją bariery wejścia na rynek; mają one podobny charakter jak w monopolu, chociaŜ róŜnią się skutecznością, niekiedy są łatwe do pokonania (np. nowo powstający przemysł), a czasem podjęcie działalności jest prawie niemoŜliwe (np. olbrzymie wydatki na reklamę); - sprzedawany produkt moŜe być albo jednorodny (np. stal, aluminium), albo zróŜnicowany (np. samochody, komputery); - ze względu na niepewność zachowania rywala na rynku i konieczność uwzględniania jego kontrakcji firma zakłada, Ŝe popyt na wyrób firmy jest elastyczny, choć często domniemany; stopień oligopolistycznej niepewności moŜe róŜnić się w zaleŜności od rynku; jeśli firma ma na rynku rozeznanie co do reakcji partnerów na jej decyzje produkcyjnocenowe, to jest w stanie wyznaczyć krzywą popytu na swój produkt; moŜliwe działania odwetowe. Opracowano w oparciu o materiał źródłowy Oligopol Oligopol w warunkach zmowy doskonałej Maksymalizacja zysku wymusza w długim okresie na oligopolistach dwa rozbieŜne sposoby zachowań: A) z jednej strony współzaleŜność decyzyjna firm w oligopolu zachęca do zmowy, poniewaŜ moŜna: - działając jak monopol obniŜyć stopień konkurencji i zwiększyć zyski; - obniŜyć stopień niepewności zachowań rywali; - stworzyć bariery wejścia na rynek; B) z drugiej strony bodźce do konkurowania o większy udział w rynku, a co za tym idzie o większy udział w zyskach branŜy, skłaniają do utrzymania formalnej samodzielności. Pierwszy sposób przybiera najczęściej formy: - zmowy doskonałej; - zmowy niedoskonałej. Opracowano w oparciu o materiał źródłowy Kartel Istotę zmowy doskonałej oddaje kartel – formalna organizacja producentów na danym rynku (np. OPEC), w której szereg decyzji zarządczych przeniesiony został na szczebel centralny. W zaleŜności od rodzaju scentralizowanych decyzji wyróŜniamy: - kartel scentralizowany; - kartel dokonujący podziału rynku. Kartel scentralizowany – występuje całkowita kontrola nad wielkością produkcji, cenami, rynkami zbytu i podziałem zysków. Kartel dokonujący podziału rynku – strony porozumienia ograniczają się do podziału stref zbytu. Opracowano w oparciu o materiał źródłowy Zmowa niedoskonała Zmowa niedoskonała – nieformalne i często nietrwałe porozumienie cenowe i (lub) co do wielkości produkcji czy rynków zbytu; ma ono na celu ominięcie ustawodawstwa antymonopolowego. Zmowa niedoskonała moŜe przybierać formy: - przywództwa cenowego; - umowy dŜentelmeńskiej, w której strony uzgadniają wspólne działanie w konkretnej sytuacji, np. postanawiają na jakiś czas obniŜyć ceny swoich wyrobów, wyeliminować outsiderów, lub grać na zwyŜkę cen, by wymusić np. poŜądaną decyzję rządową. Opracowano w oparciu o materiał źródłowy Opracowano w oparciu o materiał źródłowy Begg D., Fischer S., Dornbusch R.: Ekonomia. Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne. Warszawa 2007. Milewski R., Kwiatkowski E.: Podstawy ekonomii. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa 2007. Kamińska T., Kubska-Maciejewicz B., Laudańska-Trynka J.: Teoria podejmowania decyzji przez podmioty rynkowe. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego. Gdańsk 2000. Kamińska T., Krysinska A., Kubska-Maciejewicz B., Laudańska-Trynka J.: Wybrane problemy z mikroekonomii - zadania. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego. Gdańsk 2006. Czarny B., Rapacki R.: Podstawy ekonomii. PWE. Warszawa 2002. Szczepaniec M.: Makroekonomia. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego. Gdańsk 2003.
