Cykle rozwojowe pasożytów

Julia Kubicka, M3.
Cykle rozwojowe pasożytów
Pasożytnictwo to przykład związku antagonistycznego, w którym jeden organizm,
nazywany pasożytem, osiąga korzyści, podczas gdy drugi, tzw. gospodarz (żywiciel), ponosi
szkody. Pasożyt czerpie od swojego żywiciela pożywienie, rzadko zdarza się, że go zabija
aczkolwiek może go poważnie osłabić.
Ze względu na miejsce pasożytowania dzielimy je na dwie grupy:
 Pasożyty zewnętrzne (ektopasożyty) – żyją one na zewnętrznej powierzchni ciała
żywiciela
 Pasożyty wewnętrzne (endopasożyty) – żyją we wnętrzu ciała swoich żywicieli
Ze względu na stopień nasilenia powiązania z gospodarzem wyróżniamy pasożyty:
 Bezwzględne: pasożytniczy tryb życia jest dla nich koniecznością uwarunkowana
biologicznie
-czasowe (wykorzystują żywiciela jedynie w czasie pożywiania się)
-okresowe (wykorzystują żywiciela jedynie w czasie niektórych stadiów rozwojowych)
-stałe (pasożytują przez całe swoje życie)
 Względne: w zależności od warunków mogą pasożytować lub żyć wolno
 Przypadkowe: gatunki, które prowadzą wolny tryb życia, a pasożytniczy tryb życia
mogą prowadzić po przypadkowym dostaniu się do organizmu gospodarza.
W cyklach rozwojowych pasożytów wewnętrznych wyróżnia się:
 Żywiciela ostatecznego – jest to organizm, w którym forma dorosła pasożyta
rozmnaża się płciowo
 Żywiciela pośredniego – jest to organizm, w którym przebywa forma larwalna
pasożyta.
Cykle życiowy zarodźca malarii
Etapy cyklu rozwojowego zarodźca malarii
 Sporogonia – wytwarzanie sporozoitów, postaci inwazyjnych o wrzecionowatym
kształcie, które wędrując z krwią dostają się do ślinianek komara, po ukąszeniu
dostają się z ciała komara do organizmu człowieka
 Schizogonia – wielokrotne podziały mitotyczne – forma inwazyjna zarodźca dostaje
się do śledziony lub wątroby i zmienia kształt na amebowaty. Schizonty dzielą się tam
wielokrotnie. Następnie atakują one erytrocyty, rozrastają się w nich i dzielą na
merozoity, atakujące następne krwinki, wszystkie zaatakowane krwinki rozpadają się
w tym samym czasie powodując atak choroby. Część z merozoitów przekształca się w
komórki macierzyste gamet - gametocyty
 Gametogonia – wytwarzanie gamet, – gdy komar ponownie ukąsi człowieka wsysa on
wraz z krwią gametocyty do przewodu pokarmowego, gdzie przekształcają się one w
dojrzałe gamety. Po zapłodnieni zygota przechodzi mejozę, oraz liczne podziały
mitotyczne, tworząc sporozoity.
Droga zakażenia człowieka: ukąszenie komara
Profilaktyka zakażeń: przyjmowanie preparatów antymalarycznych, stosowanie moskitier
oraz środków służących odstraszeniu komarów.
Cykle rozwojowy motylicy wątrobowej:







Dojrzała motylica wątrobowa składa dziennie około 6000 jaj, które muszą trafić do
wody aby wykluła się z nich larwa –miracidium
Miracidium w ciągu 8-48 godzin musi znaleźć żywiciela pośredniego, którym jest
ślimak – błotniarka moczarowa, w jego trzustko-wątrobie przekształca się w
sporocystę
Sporocysta jest wypełniona komórkami rozrodczym, z których na drodze
partenogenezy powstają redie. Z redii partenogenetycznie powstają cerkarie, mają ona
przyssawkę, otwór ustny, jelito i ogonek, który umożliwia im pływanie.
Cerkarie opuszczają żywiciela pośredniego i pływają w wodzie, następnie osadzają się
na roślinach wodnych i otaczają się grubą cystą, przekształcając się w metacerkarie.
Metacerkarie dostają się do wnętrza żywiciela ostatecznego, gdy ten zje roślin lub
przypadkowo połykane wraz z wodą.
W jelicie młoda przywra uwalnia się z cysty, przebija się do naczyń krwionośnych i
dociera do wątroby, gdzie osiąga dojrzałość płciową.
Jaja wydostają się z kałem żywiciela ostatecznego
Droga zakażenia człowieka: zjedzenie roślin wodnych z metacerkariami lub picie
nieprzygotowane wody.
Profilaktyka zakażeń: gotowanie wody, przestrzeganie zasad higieny
Cykl rozwojowy przywry krwi:




Dorosłe osobniki przywry krwi żyją w splotach żylnych pęcherza moczowego i
miednicy małej, samica składa jaja zaopatrzone w kolec, dzięki czemu mogą one
przebić ściane pęcherza moczowego lubjelita i wydostać się z moczem do środowiska
zewnętrznego.
W wodzie wykluwa się miracidium, które wnika aktywnie do ciała ślimaka i
przekształca się w sporocyste.
Sporocysta w wyniku partenogenezy daje początek cerkariom.
Cerkarie opuszczają ciało ślimaka i pływając w wodzie szukają żywiciela
ostatecznego, którym jest człowiek, wwiercają się w skórę, przedostają się z krwią
żylną do płuc, tam przekształcają się w schistosomule, dobierają się parami i
naczyniami wędrują do splotów żylnych.
Droga zakażenia człowieka: przywry wwiercają się w skórę ludzi brodzących w wodzie
Cykl rozwojowy tasiemca bąblowca





Postać dorosła tasiemca bąblowca pasożytuje w jelicie cienkim psowatych i
kotowatych
Żywicielem pośrednim mogą być np. króliki, świnie, małpy a także człowiek,
który zaraża się np. podczas zabawy z zakażonym zwierzęciem.
Z jaj w żołądku wydobywa się onkosfera, która przebija się przez ścianki jelita,
wędruje z krwią, umiejscawia się w wątrobie, następnie w płucach. Niektóre
onkosfer może dotrzeć do innych narządów np. mózgu lub nerek.
Gdy onkosfera się osadzi powstaje bąbel, wypełniony płynem i otoczony dwiema
błonami – wewnętrzna wytwarza warstwę twórczą – która drogą rozmnażania
wegetatywnego daje początek torebkom lęgowym pierwszego pokolenia, w nich
powstają protoskoleksy drugiego pokolenia.
Po zjedzeniu protoskoleksów przez żywiciela ostatecznego główki wągrów
wynicowują się w jelicie cienkim, przytwierdzają do jego ścian za pomocą
haczyków i po ok. dwóch miesiącach osiągają dojrzałość płciową.
Droga zakażenia człowieka: zabawa z psami, kotami
Profilaktyka zakażeń: przestrzeganie zasad higieny
Cykl rozwojowy tasiemca uzbrojonego




Dojrzałe człony tasiemca uzbrojonego, które zawierają macicę z zapłodnionym
jajami dostają się do środowiska zewnętrznego
Larwa zostaje zjedzona przez żywiciela pośredniego, jakim może być świnia, w jej
jelicie rozwija się onkosfera. Przebija się ona przez ściany jelita i wraz z prądem
krwi trafia do mięśni.
W mięśniach larwa przekształca się w wągier (błoniasty pęcherzyk)
Żywiciel ostateczny, czyli człowiek zjada mięso, które zawiera wągry, w układzie
pokarmowym człowieka osłonka wągra ulega strawieniu i główka wągra
przyczepia się do ściany jelita.
Droga zakażenia człowieka: spożycie niedogotowanego zakażonego mięsa
Profilaktyka zakażeń: obróbka termiczna mięsa, kontrole weterynaryjne
Cykl rozwojowy bruzdogłowca szerokiego




Cykl tego pasożyta jest związany z wodą, w wodzie z zapłodnionego jaja rozwija się
swobodnie pływająca larwa, koracidium
Pierwszym żywicielem pośrednim bruzdogłowca jest skorupiak, który połyka wraz
pokarmem koracidium. W jelicie tego skorupiaka(najczęściej jest oczlik), powstaje
onkosfera, która przebija następnie przy pomocy haczyków ścianę jelita i trafia do
jamy ciała, gdzie przekształca się w formę larwalną – procerkoid.
Drugim żywiciele pośrednim jest ryba np. szczupak lub okoń, który zjada zakażonego
skorupiaka. Procerkoid przenika z jelita do jamy ciała, a potem do mięśni. Tam
przekształca się w kolejną formę larwalną zwaną plerocerkoidem.
Plerocerkoid może przetrwać w mięśniach nawet kilkanaście lat i jest on formą
inwazyjną dla żywiciela ostatecznego ( człowiek, ptaki rybożerne).
Droga zakażenia człowieka: spożycie niedogotowanego zakażonego mięsa ryb
Profilaktyka zakażeń: obróbka termiczna ryb
Cykl rozwojowy tęgoryjca dwunastniczego



Dorosła postać pasożytuje w dwunastnicy człowieka, składane przez postać
dojrzałą jaja wydostają się z kałem do gleby.
Z jaj wylęgają się larwy, tzw. larwy rabditopodobne, które po kilku wylinkach
przekształcają się w larwy filariopodobne i wędrują na powierzchnie ziemi
Larwy dostają się do układu pokarmowego człowieka np. wraz z zanieczyszczoną
glebą żywnością.
Droga zakażenia człowieka: połknięcie jaj znajdujących się w zakażonej wodzie, lub na
niedomytych owocach i warzywach
Cykl rozwojowy glisty ludzkiej




Glista ludzka należy do pasożytów monoksenicznych, tzn. że jej cykl jest
jednożywicielski.
Z jaj, które znalazły się organizmie człowieka rozwijają się larwy, które wędrują wraz
z krwią do płuc, gdzie w warunkach dużego dostępu tlenu linieją i rosną.
Następnie larwy dostają się drogami oddechowymi do gardła i zostają powtórnie
połknięte.
W jelicie larwy osiągają dojrzałość płciową
Droga zakażenia człowieka: spożycie pokarmu lub wypicie wody zanieczyszczonej fekaliami
Profilaktyka zakażeń: unikanie nawożenia roślin fekaliami
Cykl życiowy włośnia spiralnego





Cykl życiowy tego pasożyta przebiega w organizmie tylko jednego żywiciela jednak
jest on typowym pasożytem poliksenicznym, bowiem atakuje różne gatunki zwierząt.
Formą inwazyjną jest larwa, która tkwi w mięśniach zarażonego żywiciela.
Larwy uwolnione w jelicie ze strawionego mięsa rozwijają się w postacie dorosłe.
Po kopulacji samce giną, a samica rodzi ok. 1500 larw.
Larwy wędrują wraz z krwią do mięśni poprzecznie prążkowanych i zwykle osiedlają
się we włóknach mięśni, do których dopływa najwięcej krwi, np. mięśni przepony,
języka szyi.
Tkanki żywiciela wytwarzają wokół larwy cystę. Spoczynkowa faza pasożyta może
trwać nawet wiele lat, dalszy rozwój jest możliwy tylko w organizmie nowego
żywiciela.
Droga zakażenia człowieka: spożycie mięsa, które zawiera otorbione larwy włośnia
Profilaktyka zakażeń: kontrola weterynaryjna mięsa
Cykl rozwojowy filarii słoniowacizny



Osobniki dojrzałe filarii słoniowacizny pasożytują w naczyniach limfatycznych
człowieka, pasożyt produkuje znaczne ilości jaj, które wędrują z krwią po ciele
Po ukłuci zakażonego człowieka przez komara w jego przewodzie pokarmowym
uwalniają się mikrofilarie, które kolejny etap rozwojowy przechodzą w mięśniach
owada, następnie trafiają do jego narządów gębowych
W trakcie ssania krwi przez komara larwy dostają się do naczyń krwionośnych i
limfatycznych człowieka.
Droga zakażenia człowieka: ukąszenie komara
Profilaktyka zakażeń: stosowanie moskitier oraz środków służących odstraszeniu komarów.
Bibliografia:
1. B.Bakuła, „Biologia, protisty zwierzęce i bezkręgowce”, Wydawnictwo Szkolne
OMEGA
2. A.Czubaj „Biologia, część 1, tom drugi kształcenie w zakresie rozszerzonym”,
Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne Spółka Akcyjna.
3. E.P.Solomon, L.R.Berg, D.W.Martin, BIOLOGY, Seventh edition, MULTICO
Oficyna Wydawnicza
4. Żelazny, „Biologia, zagadnienia maturalne” Wydawnictwo Szkolne OMEGA