PŁAZIŃCE PRZYWRY – WYSTĘPOWANIE: Te wyłącznie

PŁAZIŃCE
PRZYWRY – WYSTĘPOWANIE:
Te wyłącznie pasożytnicze organizmy występują wewnątrz organizmów kręgowców lądowych i wodnych.
Żywicielami pośrednimi są dla przywr ślimaki.
PRZYSTOSOWANIA W BUDOWIE:
Są małe, nieczłonowane, listkowatego kształtu. Niektóre z wyglądu przypominają wirki. Dodatkowo mają one
APARAT CZEPNY w postaci dwóch przyssawek – przedniej, w której znajduje się otwór gębowy i brzusznej.
POWŁOKĘ CIAŁA stanowi syncytialny nabłonek pozbawiony rzęsek. NARZĄDY ZMYSŁÓW – dorosłej
przywry to komórki receptorowe zmysłu chemicznego i dotyku. Niektóre postacie larwalne, szczególnie te,
które muszą wyszukać kolejnego żywiciela, są wyposażone w dobrze rozwinięte narządy zmysłów; np.
fotoreceptory.
Przywry mają zdolność wchłaniania substancji pokarmowych i wydalania zbędnych produktów przez powłokę
ciała, przez którą zachodzi też WYMIANA GAZOWA. UKŁAD POKARMOWY – zbudowany jest z
dwugałęzistego jelita bez otworu odbytowego. UKŁAD WYDALNICZY – na zewnątrz prowadzi jeden otwór
odbytowy umieszczony na tylnym końcu ciała.
ROZMNAŻANIE:
Przechodzą one złożony cykl rozwojowy, z wieloma stadiami larwalnymi, przy czym niektóre z nich są zdolne
do rozmnażania. Z nielicznymi wyjątkami przywry są obojnakami.
MOTYLICA WĄTROBOWA – zauważamy u niej złożony cykl rozwojowy, w którym dochodzi do zmiany
żywiciela i prawdopodobnie partenogenetycznego rozmnażania larw.
1. Występuje ona na terenie Europy, także Polski. Pasożytuje w wątrobie bydła i owiec, ale także „niechcący”
u człowieka. Zarażenie motylicą charakteryzuje się bardzo silnymi objawami: utratą apetytu, nudnościami, a
nawet wymiotami i biegunką.
Po dłuższym okresie u człowieka dochodzi do obrzęku twarzy i tułowia, a nawet do marskości wątroby.
2. W przewodach żółciowych żywiciela dochodzi do zapłodnienia. Krzyżowego, a zapłodnione jaja wraz z
żółcią dostają się do przewodu pokarmowego i z kałem są usuwane na zewnątrz.
Jajo musi dostać się do wody, gdyż żywicielem pośrednim jest ślimak wodny. Z jaj wylęgają się pierwsze
postacie larwalne, które zarażają ślimaka. Larwy przechodzą w ślimaku wiele przeobrażeń, a także
rozmnażają się. Ostatnia z szeregu larw opuszcza ciało ślimaka i osiada na roślinie. Otacza się cystą i w tej
postaci czeka aż zje ją żywiciel ostateczny.
W jego przewodzie cysta ulega strawieniu, a uwolniona larwa przebija ścianę jelita i wraz z krwią dociera do
wątroby. Tam dorasta i dojrzewa, a cykl może zacząć się od początku.
TASIEMCE – WYSTĘPOWANIE:
Te wyłącznie pasożytnicze płazińce żyją (postacie dorosłe – poza nielicznymi wyjątkami), w jelitach
kręgowców, larwy mogą zamieszkiwać różne inne narządy wewnętrzne.
PRZYSTOSOWANIA W BUDOWIE:
Są największymi plazińcami, o ciele najczęściej w kształcie członowanej wstęgi.
W ciele tasiemców wyodrębnia się – GŁÓWKĘ (SKOLEKS) – z aparatami czepnymi (przyssawki, haczyki),
zawierającą zwoje mózgowe, SZYJKĘ – która jest miejscem powstawania nowych członów tasiemca,
STROBILĘ – ciało zbudowane z członów, z których ostatnie mogą odrywać się bez szkody dla kondycji
zwierzęcia. Człony wypełnione są narządami wewnętrznymi, często o budowie metamerycznej. Im dalej od
szyjki tym są większe; jednocześnie to właśnie w nich dojrzewa UKŁAD ROZRODCZY. Brak UKŁADU
POKARMOWEGO. Wchłanianie pokarmu zachodzi przez POWŁOKĘ CIAŁA. Główny UKŁAD KANAŁÓW
WYDALNICZYCH ma postać drabinki, a w ostatnim członie znajdują się dwa otwory, przez które tasiemce
wydalają zbędne produkty. U dorosłych osobników występują KOMÓRKI RECEPTOROWE zmysłu
chemicznego i dotyku. Formy dorosłe większości tasiemców ODDYCHAJĄ BEZTLENOWO.
ROZMNAŻANIE:
UKŁAD ROZRODCZY – dojrzewa w najstarszych, największych, najdalej położonych od szyjki członach
tasiemców. Przechodzą one złożony cykl rozwojowy, z dwoma lub trzema pokoleniami larw.
Cykl ten wymaga żywicieli pośrednich – odpowiednich dla danego gatunku tasiemca. Larwy z reguły nie mają
zdolności samodzielnego poszukiwania żywiciela muszą być przez niego zjedzone. Są też larwy wolno
żyjące (np. bruzdogłowa), które poszukują żywiciela pośredniego. Niektóre larwy mogą się rozmnażać i
osiągać duże rozmiary, powodując zniszczenie narządów, w których żyją (np. larwa tasiemca
bąblowcowego).
W naszej szerokości geograficznej ważną rolę odgrywają: tasiemiec uzbrojony, nieuzbrojony i bruzdogłowiec
szeroki. Człowiek jest żywicielem ostatecznym tych tasiemców, gdyż w jego jelicie żyją postacie dojrzałe
pasożyta. Najczęstsze objawy zarażonego to nudności, bóle brzucha i głowy, ogólne osłabienie, chudnięcie,
niepokój, a czasem objawy uczulenia. Po zarażeniu bruzdogłowcem szerokim dodatkowo następuje
niedokrwistość oraz znaczny ubytek witaminy B12.
W przypadku zarażenia wągrami objawy zależą od umiejscowienia, ilość wągrów i reakcji obronnej żywiciela.
Lokalizacja wągrów w ważnych dla żywiciela narządach np. w tkance mózgowej może doprowadzić do
ciężkich zaburzeń chorobowych, kalectwa, a nawet śmierci.
Tasiemiec uzbrojony osiąga długość do 4 m, a jego główka zaopatrzona jest w haki i przyssawki. Dojrzałe
człony, zawierające macicę wypełnioną zapłodnionymi jajami odrywają się i wraz z kałem są usuwane na
zewnątrz ciała żywiciela ostatecznego (człowieka). Uwolnione z członów jaja mogą przeżyć w środowisku
zewnętrznym kilka miesięcy. Jeżeli w tym czasie zostaną zjedzone przez żywiciela pośredniego (świnię) – ich
rozwój trwa dalej. Larwa onkosfera wydostaje się z osłonek, przebija ścianki przewodu pokarmowego
żywiciela i wraz z prądem krwi przedostaje się do innych narządów wewnętrznych. Najczęściej osiedla się w
mięśniach, gdzie przekształca się w wągra.
Larwa typu wągra ma postać pęcherzyka wypełnionego płynem i zawiera jedną główkę tasiemca uzbrojoną w
wieniec haków. Wągier tasiemca uzbrojonego może przetrwać w mięśniach około roku, zachowując zdolność
do zakażenia. Żywiciel ostateczny zaraża się wskutek zjedzenia (najczęściej mięśni) żywiciela pośredniego
zawierającego wągry. W przewodzie pokarmowym żywiciela ostatecznego osłonki wągra ulegają strawieniu,
a główka tasiemca wydobywa się na zewnątrz i przyczepia za pomocą aparatu czepnego do ścianki jelita
człowieka. Rozpoczyna się przyrost strobili i kolejne człony osiągają dojrzałość płciową.
Tasiemiec nieuzbrojony jest rozpowszechniony w Europie. W żywicielu może dożyć 30 lat. Osiąga długość
do 12 m. Na główce ma tylko przyssawki. Jego cykl rozwojowy wygląda tak samo jak tasiemca uzbrojonego,
ale jego żywicielem pośrednim jest bydło. Człowiek może zarazić się tasiemcem nieuzbrojonym gdy zje
surowe mięso wołowe, w którym znajdują się wągry.
Tasiemce są obupłciowe i gdy w przewodzie pokarmowym pasożytuje tylko jeden tasiemiec, może
występować samozapłodnienie (zawsze jednak pomiędzy różnymi członami). Człony opuszczające ciało
żywiciela ostatecznego wraz z kałem są wypełnione zapłodnionymi jajami.
NICIENIE
GLISTA LUDZKA – WYSTĘPOWANIE:
Jest pasożytem występującym w jelicie cienkim człowieka.
PRZYSTOSOWANIA W BUDOWIE:
Samice są większe (20 cm) i ich ciało jest wyprostowane, natomiast samce są mniejsze (14 cm). Ich ciało
jest dwubocznie symetryczne, nieczłonowane z reguły wydłużone i cylindryczne. Zwężone na obu końcach.
Pokryte są kolagenowym oskórkiem (kutikulą).
Pod nią znajduje się jednokomórkowy lub syncytialny nabłonek zwany hypodermą – która tworzy cztery
podłużne zgrubienia wysunięte w kierunku jamy ciała – wałki hypodermalne. Rozdzielają one warstwę mięśni
podłużnych na cztery pasma. Mimo znacznej grubości oskórek jest elastyczny, przepuszcza wodę i gazy
oraz różne związki chemiczne. Poza tym chroni glistę przed niekorzystnym wpływem środowiska
zewnętrznego – przed działaniem enzymów trawiennych człowieka. Linieją.
Sztywność nadaje im płyn (o znacznym ciśnieniu) wypełniającą jamę ciała. Poruszają się w określony, wijący
sposób co powoduje cyrkulację płynów ciała, dzięki wyłącznie podłużnej warstwie mięśni.
UKŁAD POKARMOWY – to rurka z otworem pokarmowym na początku ciała, jelito przednie, środkowe i
tylne, zakończone otworem odbytowym na końcu ciała.
Nie mają UKŁADU ODDECHOWEGO – wymiana gazowa zachodzi przez powłokę ciała.
Brak jest u nich również UKŁADU KRWIONOŚNEGO, funkcję tą pełni płyn wypełniający jamę ciała.
Posiadają unikatowy UKŁAD WYDALNICZY – składa się z 1 – 3 komórek. Dwa kanały zakończone ślepo,
połączone nieco za otworem gębowym we wspólny pojedynczy przewód wyprowadzający. Produktem
końcowym ich metabolizmu jest amoniak.
UKŁAD NERWOWY – zbudowany z pierścienia okalającego gardziel i odchodzących od niego (zwykle 8)
nerwów, ułożonych wzdłuż ciała. Głównymi nerwami są: nerw grzbietowy i nerw brzuszny. Umiejscowione są
w wałkach hypodermalnych
Występują u nich różnorodne NARZĄDY ZMYSŁÓW – m.in. szczecinki czuciowe, brodawki czuciowe
pełniące funkcję narządów dotykowych i chemoreceptorów.
ROZMNAŻANIE:
Rozdzielnopłciowe. Cechuje je dymorfizm płciowy. U samic występują parzyste jajniki, jajowody i macice
łączące się we wspólną pochwę, uchodzącą na zewnątrz otworem płciowym. U samców wyróżniamy
pojedyncze cewkowate jądro, nasieniowodów, przewód wytryskowy, który otwiera się do jelita tylnego zwany
STEKIEM (KLOAKĄ). Zapłodnienie wewnętrzne zachodzi w macicy.
Zapłodniona samica składa na dobę ok. 200 000 jaj, które wydostają się na zewnątrz wraz z kałem żywiciela.
W środowisku zewnętrznym (przy odpowiedniej temperaturze, wilgotności i dostępie tlenu) rozwija się w jaju
larwa, która wewnątrz jaja linieje po raz pierwszy, osiągając stadium inwazyjne. Jajo takie nazywa się jajem
inwazyjnym. Jaja glisty zachowują zdolność do życia przez wiele lat.
Zarażenie następuje po zjedzeniu jaj, np. na niemytych warzywach, które były nawożone odchodami ludzkimi
lub wypiciu wody zanieczyszczonej gnojowicą. Jaja inwazyjne połknięte przez człowieka dostają się do
żołądka i jelita. Po zadziałaniu soków trawiennych z osłon jaj wydostają się larwy, które przebijają ściany
naczyń krwionośnych jelita i w wędrówce z krwią dostają się do płuc. W pęcherzykach płucnych larwy
przechodzą szybki rozwój i wzrost, dwukrotnie liniejąc. Z płuc drogami oddechowymi docierają do żołądka i
jelita cienkiego, gdzie znowu linieją i osiągają dojrzałość płciową. Podczas tej wędrówki larwa potrzebuje
tlenu, ponieważ prowadzi tlenową przemianę materii. W późniejszym okresie glista ludzka żyje w środowisku
beztlenowym. Kopulacja odbywa się w jelicie żywiciela. Samice żyją w przewodzie pokarmowym około 1
roku. Cały rozwój, od momentu połknięcia do osiągnięcia dojrzałości płciowej, trwa 2 – 4 miesięcy.