Zaburzenia mowy
advertisement
Zdrowie najmłodszych Zdrowie najmłodszych Zaburzenia mowy Mowa jest formą komunikacji między ludźmi. Rozróżniamy mowę wewnętrzną, czyli powstawanie bezdźwiękowego tekstu pomyślanego, oraz mowę zewnętrzną, czyli powstanie tekstu dźwiękowego, graficznego lub gestowego. Dla prawidłowego i skutecznego porozumiewania się konieczne są: słuch, sprawny wzrok, sprawny układ nerwowy obwodowy, mięśniowy oraz kostny narządu mowy, sprawny mózg i wydolna pamięć, prawidłowy rozwój psychosomatyczny oraz motywacja do posługiwania się mową. Prawidłowy rozwój mowy trwa ok. 4–5 lat. Pierwsze 12 miesięcy to czas wokalizacji przedsłuchowej. Jest to okres paplania, gaworzenia, powtarzania dźwięków przez siebie wytworzonych, naśladowania sylab słyszanych. Okres wokalizacji słownej zaczyna się od powtarzania samogłosek i niektórych spółgłosek. W ciągu kilkunastu miesięcy dziecko mówi coraz więcej krótkich słów. Około 4.–5. roku życia dziecko wymawia 2–3 tysiące wyrazów. Zaburzenia mowy Opóźniony rozwój mowy – dla prawidłowej oceny opóźnionego rozwoju mowy ważny jest nie tylko moment pierwszego okresu mówienia, ale także ocena płynności pojawiania się kolejnych etapów doskonalenia mówienia. Wyróżnia się następujące rodzaje opóźnień: •proste opóźnienie rozwoju mowy, które jest spowodowane dysharmonią rozwojową, ale dalszy rozwój jest prawidłowy, •zespół opóźnienia mowy czynnej, który jest następstwem niedojrzałości aparatu artykulacyjnego – mowa pojawia się z opóźnieniem i jej dalszy rozwój przebiega z trudnościami; dzieci te mówią mało, choć ich poziom intelektualny, a także słuch są dobre, •opóźnienie mowy, które jest wynikiem upośledzenia słuchu, upośledzenia 52 rozwoju umysłowego, opóźnienia dojrzewania ośrodkowego układu nerwowego, uszkodzeń mózgu, uszkodzeń obwodowego narządu mowy, zaburzeń emocjonalnych i psychicznych oraz deprywacji kulturowych i środowiskowych. Dysfazja – w przypadku uszkodzeń korowych ośrodków mowy przed okresem rozwoju mowy mamy do czynienia z dysfazją. Duża plastyczność mózgu dziecięcego sprawia, że urazy mózgu nie powodują tak dużych i długotrwałych zmian jak u dorosłych. W przypadku dysfazji dziecko wymawia pierwsze słowa ok. 3.–4. roku życia. W zależności od okolicy mózgu, która uległa uszkodzeniu, mówi się o dysfazji o zaburzeniach dysfatyczno-ekspresyjnych lub receptywno-dysfatycznych. Rehabilitacja tych dzieci jest długotrwała. W przypadku niedostatecznego rozwoju mowy w chwili osiągnięcia wieku szkolnego konieczne jest odroczenie lub skierowanie dziecka do szkoły specjalnej dla dysfatyków. Dyslalia, czyli bełkotanie – jest to zaburzenie mowy pochodzenia ośrodkowego polegające na opóźnionym przyswajaniu i nieprawidłowym wymawianiu. Mowa jest niezrozumiała, zachowane są natomiast rytm, melodia i akcent. Rozpoznanie dyslalii ustala się na podstawie wywiadu, badania laryngologicznego i foniatrycznego, oceny logopedycznej wymowy, słownictwa, umiejętności gramatycznych, sprawności czytania i pisania, oceny psychologicznej. Dysleksja – jest to trudność w uczeniu się czytania pomimo dostatecznego pozio- mu inteligencji i stosowania odpowiednich metod edukacyjnych. W dysleksji rozwojowej znamienne są zaburzenia pamięci werbalnej i pamięci wzrokowej. Zaburzeniom tym towarzyszą często zakłócenia orientacji w przestrzeni. Rozpoznanie ustala się na podstawie badania logopedycznego i psychologicznego. Konieczne są konsultacje laryngologa, foniatry, neurologa i okulisty. Dysgrafia – to trudność w opanowaniu właściwego poziomu graficznego pisma. Jest elementem dysleksji rozwojowej i wynikiem utraty/uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego przy braku zaburzeń ruchowych. Dysglosja – jest to zaburzenie artykulacyjne powstające w wyniku obwodowego uszkodzenia narządów artykulacyjnych. Uszkodzenie może dotyczyć budowy anatomicznej narządu lub czynności mięśni artykulacyjnych oraz obwodowego unerwienia – nerwów czaszkowych od V do XII. Przyczyną mogą być wady rozwojowe, zapalenia, nowotwory. Dyzartria – jest zespołem zaburzeń mowy dotyczącym artykulacji, fonacji i rozumienia. Występuje wskutek zaburzeń w unerwieniu ruchowych mięśni artykulacyjnych i oddechowych. Może być spowodowana zmianami w obrębie mózgu, móżdżku, dróg jąder nerwów, nerwów obwodowych zaopatrujących narządy aparatu artykulacyjnego. Wyróżnia się następujące rodzaje dyzartrii: •korowa – polegająca na uszkodzeniu korowych ośrodków ruchowych, •nadjądrowa – gdy występują spastyczne niedowłady mięśni artykulacyjnych, a także niekiedy zaburzenia połykania; głos jest zmieniony, a czasem zanika, •jądrowa – jest wynikiem zmian patologicznych w obrębie rdzenia przedłużonego; występuje wiotki niedowład mięśni artykulacyjnych, zaburzenia połykania; mowa jest niewyraźna, nosowa, ochrypła, •móżdżkowa – powstaje wskutek uszkodzenia móżdżkowego ośrodka koordynacji mowy, •podkorowa – jest wynikiem uszkodzeń ośrodków podkorowych, •hipokinetyczna – występuje w chorobie Parkinsona i zespołach parkinsonowskich o różnych etiologiach, •hiperkinetyczna – szybka hiperkineza występuje w pląsawicy; w obrębie twarzy występują tiki – nieregularne i nieprzewidywalne szybkie skurcze mięśniowe; mowa jest nieprawidłowa, zmieniona, pauzy są przedłużone, głos jest ochrypły, •obwodowa – powstaje wskutek uszkodzenia pni i nerwów czaszkowych: V, VII, VIII, IX, X, XI XII, •mieszana – objawy zależą od lokalizacji zmiany i stopnia uszkodzenia unerwienia ruchowego; występuje w stwardnieniu zanikowym bocznym, stwardnieniu rozsianym. Rozpoznanie ustala się na podstawie wyników badania laryngologicznego, foniatrycznego i logopedycznego. Zaburzenia płynności mówienia Zaburzenia płynności mówienia dzielimy na niepłynność mówienia, jąkanie, mowę bezładną, jąkanie z mową bezładną. Niepłynność mówienia może mieć kilka przyczyn, np. strach, rozmowa z nieznaną osobą. dechowych. Mówiący odczuwa lęk. Występuje logofobia – lęk przed mówieniem. Powoduje ona nasilenie jąkania, a nawet występowanie tików nerwowych i zmian w psychice pacjenta. Jąkanie może zanikać przy zwolnieniu tempa mowy i w czasie śpiewu. Jeśli występuje w czasie szeptu, to ma podłoże organiczne. Leczenie polega na stosowaniu psychoterapii, ćwiczeń logopedycznych, korzystaniu z korektora mowy lub cyfrowego korektora mowy, fizykoterapii, a także leczenia farmakologicznego. Afazja – jest nabytym zaburzeniem w rozumieniu i tworzeniu języka mówionego, pisanego czy też migowego. Przyczyną afazji jest najczęściej porażenie obszarów językowych mowy w wyniku udaru mózgu. Wyróżnia się afazję niepłynną, występującą u chorych, którzy mówią krótkimi zdaniami, oraz afazję płynną, u chorych używających długich zdań. Leczenie afazji polega na intensywnej terapii mowy. Jąkanie – niezgodność równoczesnego i stopniowanego programowania ruchów mięśniowych potrzebnych do wytworzenia dźwięków mowy lub ich połączeń z następnymi dźwiękami w wyrazie. Przyczyny jąkania są nieznane. Istnieją różne teorie etiologiczne, np. dziedziczność, lokalizacyjne, funkcjonalne, dysfunkcji obwodowej kontroli mowy, zaburzeń rozwoju mowy, zaburzeń psychogennych. Pierwsze objawy jąkania stwierdza się między 2. i 6. rokiem życia, gdy rozwija się umiejętność wypowiadania zdań. W jąkaniu występuje zaburzenie płynności mowy i powtarzanie sylab – wyrazów lub fraz. Zaburzona jest koordynacja mięśni od- Mowa bezładna – wielopostaciowe prof. dr hab. n. med. zaburzenie mowy o charakterze nieStanisław Iwankiewicz, płynności niespastycznej bez logootolaryngolog fobii. W mowie bezładnej wystęCukierki Melisowe puje zespół zaburzeń psychologiczReutter nych, niepłynność mówienia sponta...nerwy uspokoi nicznego, rzadziej i do snu ukoi w czasie czytania, a nigdy podczas w milionach ust na świecie! śpiewu. Leczenie opiera się na redla całej rodziny! habilitacji logopedycznej i opieDostępne tylko w aptekach i sklepach zielarskich. ce psychologa. 53
