Zaburzenia mowy - Dzieci Kociewia

STOWARZYSZENIE „ DZIECI KOCIEWIA” STAROGARD GDAŃSKI
SPECJALNE POTRZEBY
EDUKACYJNE
ZABURZENIA MOWY
STAROGARD GDAŃSKI 2013
Przyczyny występowania zaburzeń mowy u dzieci
Przyczyny występowania zaburzeń mowy dzielimy na egzo – i endogenne
(zewnątrz- i wewnątrzpochodne). Na naszą uwagę jako nauczycieli
przedszkola zasługują przyczyny zewnątrzpochodne, na których
eliminowanie mamy – będąc środowiskiem wychowawczym – znaczący
wpływ. Zatem:
Wśród zewnątrzpochodnych przyczyn zaburzeń mowy nie stwierdza się
żadnych ubytków anatomicznych ani psychoneurologicznych, które mogą
stanowić przyczynę zaburzenia. Jednocześnie da się zauważyć wpływy
środowiska – np. wadliwe wzorce wymowy, zaniedbania opiekuńczo –
wychowawcze (tzw. nieprawidłowa sytuacja socjolingwistyczna), zmiany
środowiskowe oraz nowe dla dziecka sytuacje. Najbardziej sprzyjające dla
rozwoju mowy mowy dziecka są postawy stymulujące , które
charakteryzują się zainteresowaniem, inspirowaniem i pobudzaniem chęci
wypowiedzi, budzeniem tak zwanej „radości mówienia” (Nauczyciel ma
tutaj ogromne pole do popisu). Natomiast postawy obojętne i hamujące są
niekorzystne, gdyż wywołują u dziecka reakcje obronne – niechęć do
mówienia. Zastanówmy się zatem, co i w jaki sposób mówimy do naszych
podopiecznych...
Istotnym dla prawidłowego rozwoju mowy jest również jednolity styl
wychowawczy, w którym dziecku stawiane są przez rodziców i środowisko
wychowawcze podobne wymagania, stosowany jest też jednakowy układ
kar i nagród (dlatego tak istotne jest współdziałanie środowiska domowego
z przedszkolnym oraz indywidualizacja każdego dziecka). Przeciwne efekty
może wywołać wychowanie zbyt surowe (lęk, bunt, agresja prowadzące np.
do mutyzmu, jąkania), zbyt troskliwe (mowa niedbała, przedłużanie okresu
swoistej mowy dziecięcej, spieszczanie) lub niekonsekwentne (zaburzenia
tempa i rytmu mowy).
Najczęstsze przyczyny endogenne występowania zaburzeń mowy to:
- wady zgryzu, wady uzębienia (spowodowane np. przez zbyt długie
korzystanie ze smoczka);
- dziedziczenie;
- zaburzenia słuchu fizycznego, osłabienie słuchu, niedosłuch;
- zaburzenia słuchu fonemowego;
- mała sprawność narządów artykulacyjnych;
- zaburzenia rozwoju fizycznego (motoryki dużej i małej);
- skrzyżowana, rzadziej lewostronna lateralizacja;
- zaburzenia spostrzegania słuchowego i/lub wzrokowego i/lub
kinestetyczno-ruchowego;
- zaburzenia emocjonalne, choroby psychiczne; upośledzenie umysłowe.
Klasyfikacja zaburzeń mowy
Istnieje wiele klasyfikacji zaburzeń rozwoju mowy, ale najbardziej przydatna
dla nauczyciela wychowania przedszkolnego jest ta, która pozwoli mu na
wstępną diagnozę i interwencję, a w przypadku zaburzeń bardziej
nasilonych – pomoc terapeutyczną logopedy.
Tak więc przedstawione poniżej klasyfikacje wiążą się z etiologią zaburzeń
mowy (Styczek 1980) oraz ich objawami (Kaczmarek 1975). I tak:
Klasyfikacja przyczynowa (etiologiczna) zaburzeń mowy według Ireny
Styczek obejmuje:
1. Zaburzenia mowy zewnątrzpochodne (egzogenne, środowiskowe), w
których nie stwierdza się defektów anatomicznych, które można by uznać
za przyczynę zaburzeń mowy;
2. Zaburzenia mowy wewnątrzpochodne (endogenne), w tym:
- dysglosja – zniekształcenie dźwięków mowy lub niemożność ich
wytwarzania na skutek nieprawidłowej budowy narządów mowy lub
obniżenia słyszalności;
- dyzartria – zniekształcenie dźwięków mowy lub niemożność ich
wytwarzania (anartria) na skutek uszkodzenia ośrodków i dróg
unerwiających narządy mowne;
- dyslalia – opóźnienie w przyswajaniu sobie języka na skutek opóźnionego
wykształcenia się funkcji pewnych struktur mózgowych (skrajna postać to
alalia);
- afazja – częściowa lub całkowita utrata znajomości języka na skutek
uszkodzenia pewnych struktur mózgowych;
- jąkanie – zaburzenie płynności mowy (rytmu i tempa) – zaliczane również
do zaburzeń egzogennych;
- nerwice mowy (logoneurozy) – mutyzm, afonia, jąkanie, zaburzenia tempa
mowy, modulacji siły i wysokości głosu u osób cierpiących na nerwice;
- oligofazja – niedokształcenie mowy spowodowane upośledzeniem
umysłowym;
- schizofazja – mowa u osób chorych psychicznie.
Klasyfikacja objawowa zaburzeń mowy według Leona Kaczmarka:
Wg prof. Kaczmarka w każdej wypowiedzi można wyróżnić trzy części
składowe: treść (to, co mówimy), formę językową (to, jak mówimy) oraz
substancję foniczną (to, za pomocą, czego mówimy). Połączenie treści i
formy umożliwia przekazywanie myśli. Substancja foniczna jest natomiast
nośnikiem dla myśli. Wszystkie trzy części składowe wypowiedzi
determinują trzy rodzaje zaburzeń mowy:
1) zaburzenia treści – powstają w wyniku chorób umysłowych,
psychicznych; objawiają się m.in. brakiem logiki w budowanych tekstach,
zakłóceniami w procesie uogólniania i abstrakcji, niespójnością występującą
w zbudowanych tekstach;
2) zaburzenia formy (zaburzenia językowe) – są skutkiem ogniskowych
uszkodzeń mózgu; objawiają się niedokształceniem mowy lub jej brakiem,
np.: dyslalia, alalia, afazja;
3) zaburzenia substancji fonicznej: jąkanie, rynolalia, bełkot, bradylalia,
tachylalia, - spowodowane np.: upośledzeniem słuchu, uszkodzeniem
obwodowych narządów mowy i obwodowych narządów nerwowych,
wpływami środowiska, itp.