Poradnik logopedyczny
advertisement
Opracowała: logopeda PG w Przytyku Agnieszka Piotrowska Zaburzenia i wady wymowy a niepowodzenia szkolne Zaburzenia i wady wymowy są jednym z czynników prowadzących do niepowodzeń szkolnych. Przede wszystkim są bardziej zauważalne, a ściślej - słyszalne, przez co przyciągają uwagę otoczenia w negatywnym znaczeniu. Wszyscy wokół wiedzą, że dziecko ma problemy z mową, bo przecież rozmawia z kolegami na przerwie, w klasie jest pytane przez nauczyciela, w domu też z reguły jego problemy są widoczne. Prawidłowy rozwój mowy jest jednym z elementów dojrzałości szkolnej. Od dziecka, które przychodzi do szkoły wymaga się swobodnych wypowiedzi, opisów, powtarzania, recytacji, śpiewu, i w tym przypadku dziecko, które ma trudności z komunikacją, od razu skazane jest na niepowodzenia albo w najlepszym przypadku na trudności w nauce szkolnej. O wadach wymowy mówimy wtedy, gdy wymowa odbiega od normy fonetycznej ogólnie przyjętej w danym języku. Wady obejmują szeroką gamę odchyleń od tej normy. Zaliczają się do nich zarówno drobne nieprawidłowości w realizacji poszczególnych głosek, jak i ciężkie wady, które utrudniają kontakt z otoczeniem, powodując szereg trudności w życiu społecznym i emocjonalnym. Do najczęściej spotykanych form zaburzeń wymowy należy nieprawidłowa artykulacja, spowodowana najrozmaitszymi czynnikami. Zaburzenia te określa się jako "dyslalię". Dyslalia obejmuje trzy grupy niewłaściwej realizacji głosek: opuszczanie, podstawianie lub zaniekształcenia. Ze względu na znieksztalcone dźwięki wyróżniamy tu: Reranie (nieprawidłową realizację dźwięku [r], seplenienie i szeplenienie (wadliwa wymowa głosek szumiących i syczących), kappacyzm (nieprawidłowa wymowa [k]), bezdźwięczność oraz nosowanie - czyli wymawianie głosek nosowych jako ustne i odwrotnie. Skrajnym przypadkiem może być dyslalia całkowita - wówczas wszystkie głoski są zniekształcone. Oprócz objawowego podziału zaburzeń stosuje się podział ze względu na pochodzenie słuchowe, ruchowo - kinestetyczne lub obwodowe i ośrodkowe. Zaburzenia pochodzenia obwodowego to takie, których przyczyną jest nieprawidłowa budowa aparatu artykulacyjnego lub zaburzenia receptora słuchowego, natomiast zaburzenia pochodzenia ośrodkowego mają związek z zakłóceniami budowy oraz funkcji ośrodkowego układu nerwowego. Te ostatnie zaburzenia uniemożliwiają prawidłowe kinestetyczne różnicowanie oraz wykonywanie ruchów artykulacyjnych, co związane jest z zaburzeniami czucia ruchu - tzw. gorszym różnicowaniem kinestetycznym w obrębie mięśni artykulacyjnych. Seplenienie i szeplenienie to nieprawidłowa wymowa głosek szeregu szumiącego [sz,ż,cz,dż] oraz syczącego [s,z,c,dz]. Mają one one niewątpliwie swój oddźwięk w pismie, jeśli jest to zaburzenie o charakterze substytucji. Zarówno więc pisanie ze słuchu, jak i z pamięci będzie w tym przypadku przysparzało problemów dziecku. Również samodzielne pisemne prace dziecka będą zawierały błędy. Problemem zapewne będą też wypowiedzi dziecka, szczególnie w początkowym okresie terapii, kiedy brak jeszcze automatyzacji w posługiwaniu się dźwiękiem. Nagromadzenie tych problemów prowadzi do zaburzeń wtórnych emocjonalnych, powoduje bowiem lęk przed mówieniem (logofobię) oraz niepowodzenia szkolne - wycofywanie się z różnych zadań w związku z przewidywana porażką, utrudnione kontakty z rówieśnikami. Seplenienie o charakterze deformacji, tj. międzyzębowe, boczne, przyzębowe, Wargowo - zębowe najczęściej nie ma odzwierciedlenia w piśmie. Jedną z przyczyn wad wymowy może być zaburzona percepcja słuchowa, która wpływa też na trudności z nauką czytania (utrzymujące się głoskowanie). Trudności te powstają w wyniku zaburzeń procesu różnicowania dźwięków (słuchu fonematycznego), jak i ich analizy i syntezy na poziomie korowym. Zaburzenia słuchu fonematycznego powodują, iż dziecko może wymawiać głoski dźwięczne bezdźwięcznie, wobec tego jak mówi, tak pisze. Dziecko z tego typu zaburzeniem nie różnicuje dźwięków, które brzmią podobnie: p-b, k-g,t-d, sz - ż itd. Najbardziej wymierną i zauważalną cechą mowy bezdźwięcznej jest brak rozumienia dziecka w kontakcie bezpośrednim, szczególnie gdy zaburzone są wszystkie głoski dźwięczne. Przyczyną mowy bezdźwięcznej mogą też być zakłócenia koordynacji mięśni przywodzących wiązadła głosowe. Oprócz mowy bezdźwięcznej zaburzony lub niedokształcony słuch fonematyczny może być przyczyną seplenienia prostego, czyli zamiany głosek szumiących [sz,ż,cz,dż] na syczące [s,z,c,dz] lub odwrotnie. Zaburzenia tego typu powodują też zamienne stosowanie opozycji, tzn. w miejscu głosek syczących szumiące lub odwrotnie. Niedokształcony słuch fonematyczny lub jego zaburzenia mogą też być przyczyną pararotacyzmu - zamiany głoski [r[ na [l] lub [j]. Dziecko z deficytami receptora słuchowego, oprócz trudności w pisaniu i czytaniu będzie też miało problemy z uczeniem się materiału na pamięć, co wiąże się zazwyczaj ze słabszą pamięcią słuchową. Uczenie się przez te dzieci wierszy na pamięć, reguł ortograficznych, tabliczki mnożenia czy języka obcego jest nie lada wyczynem, często przekraczającym ich możliwości. Trudności te naturalnie przeniesione będą na wszystkie przedmioty wymagające sprawnej pamięci słuchowej. Zaburzenia percepcji słuchowej są zauważalne dla nauczyciela polonisty poprzez charakterystyczne cechy, tj.: - łączenie przyimków z rzeczownikiem, - opuszczanie liter,sylab, - dodawanie liter, sylab, - opuszczanie końcowek w zbitkach spółgłoskowych, - zamiana głosek dźwięcznych na bezdźwięczne, - wadliwe różnicowanie głosek [i] - [j], - trudności ze zmiękczeniami, - trudności z głoskami nosowymi, - niechęć do recytacji, śpiewu. Inną przyczyną trudności szkolnych może być opóźniony rozwój mowy, który przejawiać się może w ubóstwie słownika czynnego i biernego, w dłuższym utrzymywaniu się agramatyzmów, w wadliwym wymawianiu różnych dźwięków. Mały zasób słów powoduje, że dziecko nie jest w stanie poradzić sobie z sytuacjami, które czekają na niego w klasie - odpowiedzi na pytania, samodzielne budowanie zdań, samodzielne wypowiedzi pisemne. Jeśli równocześnie opóźniony rozwój mowy wiąże się z nieprawidłową wymową głosek - problem rośnie i nawarstwia się. Nosowanie polega na wymowie głosek ustnych jako nosowe lub odwrotnie. Może być ono spowodowane niedrożnością jamy nosowo -gardłowej na skutek np. ostrych katarów, przerostu trzeciego migdałka, skrzywienia przegrody nosa lub skutkiem rozszczepu podniebienia albo nieprawidłowej pracy pierścienia gardłowego. Konsekwencją tego zaburzenia jest oczywiście brak zrozumienia mowy z powodu silnego poszumu nosowego i nieprzyjemny głos. Mogą też towarzyszyć współruchy typu: marszczenie brwi, unoszenie górnej wargi. Co może zrobić nauczyciel dla ucznia z wadami wymowy? - Przede wszystkim mieć świadomość tego, że dla dziecka jest to problem, - Podkreślać jego drobne sukcesy, - Ograniczać odpytywanie na forum klasy, - Cierpliwie wysłuchać dziecka, - Odwoływać się do innych zdolności dziecka, - Współpracować z logopedą. Inną problematyczną grupę stanowią dzieci jąkające się. W jąkaniu można wyróżnić wielokrotne powtarzanie tej samej sylaby lub głoski tzw. jąkanie kloniczne) lub zatrzymywanie wypowiedzi przy równoczesnym wysiłku głosowym, mięśniowym i emocjonalnym (tzw. jąkanie toniczne). Przyjmuje się, że mechanizm jąkania polega na wadliwej koordynacji wszystkich układów biorących udział w mówieniu, tj. układu artykulacyjnego, fonacyjnego i oddechowego. W literaturze spotkać można podział na jąkanie czynnościowe i organiczne, które jest rezultatem uszkodzenia mózgu, podczas gdy to pierwsze stanowi wynik funkcjonalnych zaburzeń, przy nieuszkodzonej strukturze. Zaburzenie to powstaje na skutek dysfunkcji jąder podkorowych lub uszkodzenia podkorowych ośrodków motorycznych, regulujących współpracę mięśni oddechowych, fonacyjnych i artykulacyjnych. Za najważniejsze przyczyny jąkania przyjmuje się: - przestawianie dziecka z ręki lewej na prawą, - czynniki dziedziczne, - uszkodzenia mózgu, choroby, - zaburzenia emocjonalne, - naśladownictwo, - nerwowość, - brak koordynacji między myśleniem a mową, - niekorzystną sytuacją rodzinną. Problemem tych dzieci jest w głównej mierze zaburzona komunikacja, która uniemożliwia im prezentowanie swoich możliwości na terenie klasy i szkoły, co powodować może otrzymywanie gorszych stopni. Wystąpienia publiczne powodują u nich lęk, agresję, poczucie mniejszej wartości. Stwierdzono, że zaburzenia mowy występują o wiele częściej u dzieci doznających niepowodzeń w nauce, niż w ogólnej populacji szkolnej. Związek zaburzeń z trudnościami w nauce jest dwustronny - z jednej strony wady wymowy powodują niepowodzenia szkolne, z drugiej - przedłużające się niepowodzenia w nauce powodują powstanie zaburzeń wymowy, mają też wpływ na kształtowanie się osobowości dziecka. Im więcej przeżywa ono porażek i niepowodzeń, tym większe zaburzenia powstają w jego rozwoju emocjonalnym. U dziecka takiego rodzą się coraz silniejsze emocje, tj. wstyd, niepokój, lęk. Dlatego tak ważne jest, żeby jak najwcześniej zdiagnozować i zlikwidować wady wymowy oraz pozwolić dziecku przeżyć sukces i odbudować jego wiarę w swoje możliwości. Wpływ wad wymowy na trudności w nauce uczniów klas gimnazjalnych Na całokształt rozwoju dziecka i jego powodzenia w szkole w dużej mierze wpływa mowa. Jest ona atutem w nawiązywaniu kontaktów społecznych, daje możliwość precyzyjnej komunikacji, stanowi narzędzie w zdobywaniu informacji, pozwala na wyrażenie własnych sądów, uczuć i upodobań. Zaburzenia i wady wymowy w znacznym stopniu utrudniają osiąganie sukcesów w szkole. Rozwój mowy nie przebiega u wszystkich dzieci jednakowo. Jest uwarunkowany genetycznie i zależy od wrodzonych właściwości organizmu człowieka. Jest to proces, w którym współgrają czynniki biologiczne i społeczne. Z tego powodu u niektórych dzieci mowa jest nieprawidłowa. O nieprawidłowości mowy mówimy wówczas, gdy różni się ona od tej, która jest w użyciu danej grupy społecznej. To stwierdzenie odnosi się do mowy już ukształtowanej. Zaburzenia mowy przejawiają się w różny sposób. Mogą dotyczyć artykulacji tylko niektórych głosek, jak w przypadku seplenienia, rerania lub wszystkich głosek, co powoduje brak rozumienia mowy. Pod nieprawidłowościami mowy mogą się kryć różne pojęcia, zarówno zaburzenia mowy, wady mowy jak i wady wymowy. Zaburzenia mowy polegają na tym, że nie potrafimy właściwie zbudować wypowiedzi. Wypowiedź w całości lub w jakiejś części, w różnym stopniu ulega zniekształceniu. Wada mowy jest terminem węższym, o mniejszym zakresie znaczeniowym niż zaburzenie mowy. Zaburzenie mowy może być wywołane zarówno czynnikiem biologicznym jak i psychospołecznym, natomiast wada mowy jest spowodowana wyłącznie czynnikiem biologicznym. W praktyce jednak nie przestrzega się tego rozróżnienia i terminy te są używane zamiennie. Termin wada wymowy jest najwęższy, stosowany do określenia wadliwych realizacji fonemów, odbiegających od ustalonej przez tradycję normy. Wady wymowy mogą przejawiać się zniekształcaniem głosek (ich deformacją - dyslalia właściwa), zastępowaniem głosek (substytucją - paralalia), bądź ich opuszczaniem (elizją mogilalia). Istnieje wiele podziałów zaburzeń mowy. Innych używają językoznawcy, innymi posługują się lekarze. Rozróżnia się klasyfikacje objawowe, przyczynowe i mieszane (objawowo - przyczynowe). Objawowy podział zaburzeń mowy polega na tym, iż dźwięki mowy, w określonym porządku ulegają zniekształceniu ze względu na patomechanizm leżący u podstaw tego zniekształcenia. Ze względu na zniekształcone dźwięki mowy, rozróżnia się: - reranie - seplenienie - szeplenienie - kappacyzm W logopedii stosuje się również podział zaburzeń wymowy wyodrębniający zaburzenia pochodzenia słuchowego, ruchowo - kinestetycznego a także pochodzenia obwodowego i ośrodkowego. Zaburzenia pochodzenia obwodowego to takie, których przyczyną jest nieprawidłowa budowa aparatu artykulacyjnego lub defekty w obrębie receptora słuchowego, natomiast zaburzenia pochodzenia ośrodkowego - to takie zaburzenia wymowy dziecka, u podstaw których leżą zakłócenia struktury oraz funkcji ośrodkowego układu nerwowego. Zaburzenia rozwoju mowy stanowią częste zjawisko, a jego statystycznie znacząco większa częstotliwość występowania wśród uczniów doznających trudności w nauce czytania i pisania, sugeruje istnienie związku przyczynowego między tymi zjawiskami. Wśród wszystkich trudności, w edukacji szkolnej, na czoło wysuwają się problemy w czytaniu i pisaniu. Trudności te mogą występować u uczniów o normie intelektualnej i dobrych ogólnych zdolnościach do nauki. Wpływ na trudności w nauce mają zaburzenia mowy. Związki zaburzeń mowy z niepowodzeniami w nauce ma charakter dwustronny. Z jednej strony zaburzenia mowy są przyczyną powstawania trudności w nauce, z drugiej strony natomiast, przedłużające się niepowodzenia w nauce, powodują powstawanie zaburzeń mowy. Trudności w nauce występują w przedmiotach, które wymagają od ucznia poprawnego pisania, czytania i wypowiadania się. Uczniowie z wadami artykulacyjnymi popełniają błędy w czytaniu i pisaniu a potem w mowie spontanicznej. Wyniki badań wykazują, że o trudnościach szkolnych uczniów ujawniających zaburzenia mowy, decydują przede wszystkim deficyty funkcji, które leżą u podstaw tych zaburzeń. Zaburzenia mowy u uczniów są najczęściej spowodowane deficytami w zakresie funkcji słuchowych i kinestetyczno - ruchowych, zakłóceniami procesu lateralizacji oraz zaburzeniami uczuciowymi. Równocześnie te same zaburzenia stanowią o trudnościach uczniów w nauce. Uczniowie wadliwie mówiący, źle piszą i nieprawidłowo czytają. Wszelkie zaburzenia działają ujemnie na ich psychikę. W szkole uczeń wstydzi się swojej wady. Zacina się przed trudnymi dla niego wyrazami, odczuwa strach przed odpowiedzialnością. Jest milczący, woli udawać swoje nieprzygotowanie do lekcji niż demonstrować swoją wadę. Zdobywa złe oceny, pogłębia się jego frustracja. Wśród prac dotyczących zagadnienia wpływu wad wymowy dziecka na jego pracę szkolną, stosunkowo najwięcej uwagi poświęca się wpływowi bełkotania na czytanie i pisanie. Uczniowie z wadami artykulacyjnymi mają trudności w omawianiu lektur. Nie czytają książek w ogóle lub czytają bardzo powierzchownie. Nie lubią wypowiadać się na temat książkowych bohaterów. W miarę upływu lat nauki szkolnej powstaje coraz większa różnica w zasobie pojęciowym między uczniami z wadami wymowy a ich rówieśnikami. W grupie rówieśników z niepowodzeniami, zaburzenia mowy występują najczęściej w powiązaniu z innymi, niekorzystnymi dla szkolnej nauki dziecka, deficytami rozwojowymi. Deficyty te są jednak znacznie mniej widoczne niż objawy zaburzeń mowy i dlatego pozostają często niezauważalne. Prawidłowy rozwój mowy jest niezmiernie ważnym elementem dojrzałości szkolnej dziecka. Pod pojęciem "prawidłowy rozwój mowy" należy rozumieć zdolność jednostki do posługiwania się mową, odpowiedni zasób słownikowy a także umiejętność poprawnej wymowy wszystkich głosek języka polskiego. Do najczęściej spotykanych wad wymowy, u uczniów, zalicza się dyslalię i jąkanie.Badania wykazują, iż w grupie uczniów doświadczających trudności szkolnych, dzieci z wadami wymowy jest 30 - 38%. Większa częstotliwość występowania uczniów z wadami wymowy wśród tych, którzy przeżywają niepowodzenia szkolne, świadczy o istniejącej między tymi zjawiskami zależności. Wady wymowy, występujące u uczniów, wpływają niekorzystnie na naukę szkolną i przyczyniają się do powstawania niepowodzeń szkolnych, opóźniają rozwój umysłowy, utrudniają naukę a niekiedy wręcz ją uniemożliwiają. Ograniczają także możliwość wyboru zawodu. Są źródłem trudności szkolnych. Objawiają się głównie na lekcjach języka polskiego, ale także na innych przedmiotach (historia, geografia, języki obce). Uczeń nieprawidłowo wymawiający poszczególne głoski w mowie spontanicznej, będzie popełniał takie same błędy artykulacyjne przy czytaniu i pisaniu. Zdarza się, iż u uczniów z wadami wymowy mogą występować błędy hiperpoprawności, które polegają na tym, że dodaje trudne dla siebie artykulacyjnie głoski w miejscach, w których one w ogóle nie występują. Uczeń z wadami wymowy będzie miał trudności w opanowaniu materiału proponowanego z poszczególnych przedmiotów. Będzie się zachowywał inaczej. Zamknięty w sobie, nieśmiały, lękliwy, trudno mu będzie nawiązać kontakt z grupą rówieśniczą, wykazać się swoimi umiejętnościami w czasie lekcji. Największą trudność w nawiązywaniu kontaktu z otoczeniem mają dzieci jąkające się. Odczuwają silny lęk przed mówieniem. Na lekcji są bierne i "pasywne". Na zadane przez nauczyciela pytanie, po dłuższym namyśle odpowiadają najczęściej: "nie wiem". Uczniowie jąkający się są z reguły nadwrażliwi i przeżywają trudności emocjonalne, są nieodpornymi na stres. Boją się ośmieszenia i drwin kolegów. Stresująca jest dla nich każda sytuacja wymagająca mówienia, a napięcie emocjonalne, które ze sobą dana sytuacja niesie, pogłębia jąkanie. Tak więc wiele zależy od atmosfery w klasie, cierpliwości, życzliwości i właściwego podejścia nauczyciela. Z powyższego wynika, iż sytuacja ucznia jąkającego się jest bardzo trudna i skomplikowana. Przy braku akceptacji ze strony otoczenia, jąkanie będzie się pogłębiać. Uczeń staje się lękliwy, zahamowany, agresywny. Podsumowując, należy stwierdzić, iż wady wymowy mają negatywny wpływ na naukę szkolną, ponieważ: - utrudniają porozumiewanie się słowne z otoczeniem - opóźniają i obniżają kształtowanie się poziomu myślenia pojęciowego - powodują zubożenie słownictwa a także trudności w wypowiadaniu się, formułowaniu myśli - są przyczyną trudności w czytaniu i pisaniu - przyczyniają się do występowania ogromnej ilości błędów ortograficznych - wpływają negatywnie na nawiązywanie kontaktów z grupą rówieśniczą (są przyczyną docinków i drwin ze strony otoczenia) - utrudniają powstawanie i tworzenie się poczucia własnej wartości oraz budowanie pozytywnego obrazu siebie - są przyczyną powstawania zaburzeń emocjonalnych - powodują zamykanie się w sobie, lękliwość, nieśmiałość Wady wymowy utrudniają naukę szkolną i wraz z innymi czynnikami (zaburzenia procesu lateralizacji, zaburzenia funkcji słuchowych, zaburzenia emocjonalno - uczuciowe, zaburzenia sprawności motorycznej), są przyczyną trudności szkolnych dziecka. Niepowodzenia w nauce oddziałują na osobowość ucznia. Długotrwały brak sukcesów szkolnych wpływa ujemnie na rozwój emocjonalny i społeczny jednostki. Dziecko czuje żal do otoczenia za zaistniałą sytuację. Czasami prosi o kontakt indywidualny z nauczycielem, aby nie wypowiadać się i nie kompromitować na forum klasy. Często, czynnikiem zakłócającym proces prawidłowego rozwoju jest sytuacja domowa ucznia. Rodzice nie przywiązują wagi do prawidłowego mówienia, toteż dzieci nie mają poprawnych wzorców językowych i artykulacyjnych. Większość zaburzeń, w mniejszym lub większym stopniu, wpływa ujemnie na wyniki w nauce. Do trudności szkolnych przyczyniają się również wady wymowy, które utrudniają pełne funkcjonowanie ucznia w społeczności szkolnej. Sytuacja szkolna dzieci z zaburzeniami mowy Zaburzenia mowy mocno przyciągają uwagę otoczenia. Dlatego o problemach z mową dziecka od początku pobytu w szkole wie nauczyciel i cała klasa. Zdarza się, że już pierwsze wypowiedzi wywołują w klasie śmiech, a czasem przedrzeźnianie i złośliwe przydomki. 1. Dziecko źle wymawia poznawane głoski, źle nazywa i zapisuje litery, a potem źle je odczytuje. Kiedy materiał szkolny nie jest jeszcze zbyt obszerny, w wyrazach i prostych zdaniach dziecko zastępuje jedne głoski drugimi. Wolniej niż u innych dzieci rozwija się słownictwo i nie zawsze bywa właściwie zastosowane. 2. Dzieci, u których podłożem zaburzeń mowy są trudności z analizą i syntezą słuchową przy nauce czytania uporczywie literują, mają kłopoty z łączeniem liter i głosek w wyrazy, a potem z przejściem do czytania sylabami. 3. W czytaniu opuszczają, przestawiają lub dodają różne głoski i sylaby, zmieniają wyrazy o podobnym brzmieniu, powodując zniekształcenia ich treści. Gubią przy tym intonację i akcent. W rezultacie treść przestaje być zrozumiała i dla słuchającego i dla dziecka. 4. Gorsza pamięć słuchowa może powodować brak zrozumienia instrukcji podawanych przez nauczyciela (najjaskrawiej uwidacznia się to w pisaniu dyktand). 5. Dzieci z zaburzeniami mowy funkcjonują w szkole zazwyczaj poniżej swoich możliwości. Świadome zaburzenia, cały swój wysiłek kierują na przebrnięcie przez wypowiedzi, upraszczając ich treść. 6. Błędy popełnione w pisaniu kwalifikują ich prace do niższych ocen. 7. Wykpiwane i ośmieszane dzieci przejawiają z czasem niechęć do rówieśników i szkoły. Zwykle nie są typowane przez nauczyciela do publicznych występów, nie udzielają się też społecznie, rzadko są akceptowane w zespołach rówieśniczych. Przykre doświadczenia wytwarzają poczucie mniejszej wartości, skłaniają raczej do unikania mówienia, wywołują lęk przed wypowiadaniem się (logofobia). Jak nauczyciel może pomóc dziecku z zaburzeniami mowy 1. Znajomość problemu oraz troska o los dziecka z pewnością wzmocnią przekonanie nauczyciela, że: zaburzenia mowy nie mogą być powodem obniżanie ocen do czasu wyrównania niedoborów można stosować w pewnych sytuacjach liberalne oceny, a odpowiedzi ustne oceniać za treść, nie za formę dostrzeżone w pracach pisemnych błędy wynikające z zaburzeń mowy należy poprawiać, nie wystawiając ocen negatywnych do momentu wyrównania niedoborów przy odpowiedziach ustnych trzeba dawać więcej czasu na podjęcie wątku, ponieważ dzieci z zaburzeniami mowy wolniej myślą i wolniej odpowiadają na pytania korzystniejsza dla nich jest odpowiedź z ławki niż przy tablicy lepiej odpowiadają nie ponaglane nie powinny być pytane jako pierwsze w klasie odpowiedzi nie mogą być przerywane zwracaniem uwagi na potknięcia wynikające z zaburzeń mowy takie dziecko lepiej funkcjonuje , jeśli dostrzega się jego wysiłki zmierzające do łagodzenia zaburzenia i nagradza je jeśli w pracach klasowych otrzyma zadania, które będzie mogło wykonywać dobrze i zostać za nie publicznie pochwalone - zostanie włączone w zespół klasowy znając problemy dziecka o zaburzonej mowie, należy czuwać nad atmosferą w klasie, by nie dopuścić do sytuacji upokarzających je. U dzieci z wadami wymowy możemy często obserwować zjawisko tzw. superpoprawności. Nowo poznany dźwięk pojawia się z mocnym akcentem, zarówno we właściwym miejscu, jak i niewłaściwym. Na przykład dziecko po opanowaniu głoski r wymawianej dotychczasowo jako l - teraz mówi rower rarka (lalka), sierdzę (siedzę), krersło (krzesło), ruron (rulon). Sytuację tę należy traktować jako przejściową i tolerować do czasu, aż dziecko „nacieszy się” i dokona procesu różnicowania dźwięków. Uczeń objęty logoterapią, posiada zeszyt dokumentujący i zwierający aktualne ćwiczenia. Można go wykorzystać do pracy szkolnej poprzez: zwrócenie uwagi na poprawność wymowy ćwiczonej głoski włączenie wiersza wyuczonego na zajęciach do repertuaru występu klasowego przygotowanie dziecka wspólnie z logopedą do występu publicznego itp.
