Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Mońki - um
advertisement
Załącznik do Uchwały Nr XV/72/07 Rady Miejskiej w Mońkach z dnia 10 grudnia 2007 r. PLAN ROZWOJU LOKALNEGO GMINY MOŃKI na lata 2007 - 2013 Wykonał: mgr inż. Andrzej Zdanowicz Mońki, wrzesień 2007 1 Spis treści: Wprowadzenie ...................................................................................................................... 3 I. Obszar i czas realizacji Planu Rozwoju Lokalnego. ....................................................... 4 II. Aktualna sytuacja społeczno – gospodarcza Gminy Mońki. ........................................... 5 2.1 Położenie, powierzchnia, ludność. ......................................................................... 5 2.2 Środowisko przyrodnicze. ...................................................................................... 7 2.3 Środowisko kulturowe ...........................................................................................17 2.4 Zagospodarowanie przestrzenne ..........................................................................19 2.4.1 Uwarunkowania ochrony środowiska ............................................................19 2.4.2 Infrastruktura techniczna ...............................................................................21 2.4.3 Własność nieruchomości ...............................................................................29 2.4.4 Stan obiektów dziedzictwa kulturowego. .......................................................30 2.4.5 Identyfikacja problemów. ...............................................................................31 2.5 Gospodarka. .........................................................................................................32 2.5.1 Struktura podstawowych branż .....................................................................32 2.5.2 Rolnictwo ......................................................................................................32 2.5.3 Gospodarka leśna. ........................................................................................37 2.5.4. Działalność gospodarcza...............................................................................38 2.5.5. Handel wewnętrzny .......................................................................................41 2.5.6. Turystyka ......................................................................................................41 2.5.7. Identyfikacja problemów. ...............................................................................42 2.6. Sfera społeczna ....................................................................................................43 2.6.1. Demografia Gminy Mońki .......................................................................................43 2.6.2 Warunki i jakość życia mieszkańców. ............................................................52 2.6.3 Grupy społeczne wymagające wsparcia ........................................................58 2.6.4 Rynek pracy ..................................................................................................60 2.6.5 Identyfikacja problemów. ...............................................................................60 III Zadania polegające na poprawie sytuacji na terenie Gminy Mońki. ..........................61 3.1 Kierunki rozwoju Gminy Mońki. .............................................................................61 3.2 System komunikacji i infrastruktura techniczna .....................................................63 3.3 Infrastruktura społeczna. .......................................................................................66 3.4 Lista zadań do zrealizowania ................................................................................66 IV Realizacja projektów na terenie Gminy Mońki w latach 2007 – 2013. .......................67 V Powiązanie projektów z innymi działaniami. .................................................................68 5.1. Z działaniami realizowanymi na terenie województwa podlaskiego............................68 5.2. Z działaniami realizowanymi na terenie Powiatu Monieckiego. ..................................70 5.3. Z działaniami realizowanymi na terenie Gminy Mońki. ...............................................70 VI Oczekiwane wskaźniki osiągnięć Planu Rozwoju Lokalnego. ...................................73 VII Plan finansowy na lata 2007 – 2013. ........................................................................75 II System wdrażania. .......................................................................................................76 IX Sposoby monitorowania, oceny i komunikacji społecznej. ........................................76 9.1. System monitorowania Planu Rozwoju Lokalnego .....................................................76 9.2. Sposoby oceny Planu Rozwoju Lokalnego............................................................77 9.3. Sposoby inicjowania współpracy pomiędzy sektorem publicznym, prywatnym i organizacjami pozarządowymi ..........................................................................................77 2 Wprowadzenie Skuteczność w wykorzystywaniu funduszy strukturalnych Unii Europejskiej uzależniona jest od określenia jasnych celów i kierunków rozwoju społeczności lokalnej, Muszą być one konsekwentnie realizowane bez względu na kadencyjność władz oraz zmieniające się układy polityczne, a ich realizacja powinna rozwiązywać najistotniejsze problemy lokalne mające wpływ na wszechstronny i zrównoważony rozwój gminy z korzyścią dla wszystkich jej mieszkańców. Wyznaczone cele i kierunki rozwoju muszą być zbieżne z celami i kierunkami przyjętymi dla całego kraju i regionu. Skończył się okres programowania 2004 – 2006 . Polska przygotowuje się do okresu programowania 2007 – 2013. Na szczeblu krajowym zostały opracowane nowe dokumenty strategiczne: 1. „Strategia rozwoju kraju na lata 2007 – 2015” 2. „Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007 - 2013 wspierające wzrost gospodarczy i zatrudnienie” 3. „Krajowy Plan Strategiczny Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 - 2013”. 4. „Polityka ekologiczna Państwa na lata 2007 - 2010 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2011 – 2014” Opracowywane są nowe programy operacyjne na lata 2007 - 2013, w ramach których będą przekazywane środki z Funduszy Strukturalnych Unii Europejskiej. Również Samorząd Województwa Podlaskiego przygotowuje się do nowego okresu programowania. Opracowana została „Strategia Rozwoju Województwa Podlaskiego do roku 2020”. Opracowywany jest „Regionalny Program Operacyjny Województwa Podlaskiego na lata 2007 – 2013”, do którego samorządy będą aplikowały wnioski o dofinansowanie zadań inwestycyjnych realizowanych na terenie gmin. Ta sytuacja mobilizuje samorządy do opracowywania lub uaktualniania swoich dokumentów programowych określających cele, kierunki oraz zadania, które będą zrealizowane w nowym okresie programowania. Muszą być one spójne z dokumentami regionalnymi i krajowymi oraz uwzględniać aktualną oraz prognozowaną sytuację społeczno – gospodarczą gminy. Takim dokumentem jest „Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Mońki na lata 2007 – 2013”. 3 I. Obszar i czas realizacji Planu Rozwoju Lokalnego. „Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Mońki na lata 2007 – 2013” swoim zakresem obejmuje cały obszar administracyjny gminy: miasta i terenów wiejskich. Tematycznie dotyczy on wszystkich sfer życia mieszkańców. Zostały w nim: wskazane kierunki rozwoju gminy, zidentyfikowane problemy mające negatywny wpływ na rozwój gminy i życie mieszkańców, określone zadania, które należy zrealizować aby te problemy rozwiązać. Plan został opracowany w oparciu o szereg dokumentów strategicznych opracowanych przez gminę: 1. Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Mońki na lata 2004 – 2006, (opr. 2004 r.) 2. Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Moniek (2003), 3. Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Mońki. 4. Gminny Program Ochrony Środowiska Gminy Mońki (opr. 2004 r.), 5. Gminny Program Gospodarki Odpadami Gminy Mońki (opr. 2004 r.), 6. Koncepcja kompleksowego zaopatrzenia w wodę Miasta i Gminy Mońki (opr. 2003 r.). Plan poddany był szerokim konsultacją społecznym. Wszystkie problemy, nurtujące na co dzień gminę i jej mieszkańców, oraz sposoby ich rozwiązywania były szczegółowo omawiane i dyskutowane na sesjach Rady Miejskiej oraz na zebraniach wiejskich organizowanych we wszystkich Sołectwach gminy. W Planie Rozwoju Lokalnego wskazane zostały zadania, które powinno się zrealizować w okresie 2007 – 2013 korzystając z dofinansowania z Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podlaskiego, z Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz z innych dostępnych funduszy. Z uwagi na koszty realizacji tych zadań oraz możliwości finansowe gminy, została ułożona lista realizacyjna zadań wg kryterium ważności wynikającego z wpływu zadania na rozwój gminy i na warunki życia jej mieszkańców oraz uwzględniająca okres realizacji. Lista ta obejmuje zadania : z ochrony środowiska: - gospodarki wodno - ściekową, - gospodarki odpadami, poprawiające układ komunikacyjny gminy, stymulujące rozwój gospodarczy i społeczny gminy. 4 II. Aktualna sytuacja społeczno – gospodarcza Gminy Mońki. 2.1 Położenie, powierzchnia, ludność. Mapa nr 1 Położenie Gminy Mońki w województwie podlaskim 5 Gmina Mońki leży w centralnej części województwa podlaskiego w Podregionie Białostocko - Suwalskim. Razem z miastem Mońki administracyjnie obejmuje obszar o powierzchni 162 km2. Sąsiaduje z gminami: Knyszyn, Krypno, Jaświły, Goniądz oraz Trzcianne, które razem z Gminą Jasionówka tworzą powiat moniecki. Sieć osadniczą gminy tworzy miasto oraz 42 wsie, wchodzące w skład 41 sołectw. Tabela nr 1. Sieć osadnicza Gminy Mońki l.p. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 Nazwa miejscowości miasto Mońki Boguszewo Ciesze Czekołdy Dudki Dudki Kolonia Dzieżki Dziękonie Hornostaje Osada Hornostaje Wieś Jaski Kiślak Koleśniki Kołodzież Konopczyn Kosiorki Kropiwnica Krzeczkowo Kuczyn Kulesze Lewonie Łupichy Magnusze Masie Mejły Moniuszeczki Oliszki Ołdaki Potoczyzna Przytulanka Pyzy Rybaki Rusaki Sikory Sobieski Świerzbienie Waśki Wojszki Zalesie Zblutowo Znoski Zyburty Żodzie Liczba mieszkańców 10.435 306 119 42 172 64 141 174 99 209 115 96 45 310 67 120 162 245 110 334 154 40 76 120 73 89 27 48 233 367 34 150 37 140 97 133 53 42 90 121 51 19 180 6 Obszar gminy na koniec 2006 roku zamieszkiwało 15 560 osób, z czego 10.435 osób mieszkało na terenie miasta. Średnia gęstość zaludnienia wynosiła 97 osób / km2 (1362 w mieście i 33 na wsi) i była wyższa od średniej gęstości zaludnienia w powiecie monieckim wynoszącej 32 osoby / km2 (437 w mieście i 27 na wsi) oraz od średniej gęstości zaludnienia w województwie podlaskim wynoszącej 60 osób / km2 (777 w mieście,26 na wsi). Największą miejscowością jest miasto Mońki, w którym mają swoją siedzibę władze gminne i powiatowe. Miasto pełni funkcję ponadlokalnego ośrodka usługowego, przemysłowego i kulturalnego. Są w nim zlokalizowane są usługi w zakresie szkolnictwa podstawowego, średniego oraz wyższego, ochrony zdrowia, kultury, sportu, administracji, obsługi finansowej, ubezpieczeń i innych, z których korzystają mieszkańcy gminy oraz całego powiatu. W mieście też zlokalizowane są największe zakłady przemysłowe funkcjonujące na terenie powiatu monieckiego. 2.2 Środowisko przyrodnicze. a) Obszar, użytkowanie gruntów Tabela nr 2. Użytkowanie gruntów na terenie Gminy Mońki lata 2000 Przeznaczenie gruntów 1. użytki rolne, w tym: - grunty orne - Sady - Łąki - Pastwiska 2. lasy i grunty leśne 3. Grunty pozostałe 4.Powierzchnia całkowita 2001 2002 2003 2004 2005 ha % ha % ha % ha % ha % ha % 12752 78,93 12752 78,93 13061 80,84 13103 81,10 13075 80,93 13084 80,99 8962 32 2189 1569 55,47 0,20 13,55 9,71 8962 32 2189 1569 55,47 0,20 13,55 9,71 9032 23 2575 1431 55,90 0,14 15,94 8,86 9070 25 2578 1430 56,14 0,15 15,96 8,85 9133 25 2560 1357 56,53 0,15 15,85 8,40 9141 20 2577 1366 56,58 0,12 15,95 8,46 2035 12,60 2035 12,60 2035 12,60 1989 12,31 1991 12,32 1986 12,29 1369 8,47 1369 8,47 1060 6,56 1064 6,59 1090 6,75 1086 6,72 16156 100 16156 100 16156 100 16156 100,00 16156 100,00 16156 100,00 Dane: US Białystok Całkowita powierzchnia Gminy Mońki, w skład której wchodzą tereny wiejskie oraz miasto Mońki, wynosi 16.156 ha. Wg danych GUS na koniec roku 2006: użytki rolne ogółem zajmowały 13.084 ha – 80,99 % powierzchni gminy, w tym: - grunty orne - 9.141ha, - łąki – 2.557 ha, - pastwiska – 1.366 ha, - sady - 20 ha, lasy zajmowały 1.986 ha – 12,29 % powierzchni gminy, grunty pozostałe ( tereny zurbanizowane, nieużytki, drogi, tereny kolejowe, wody itp. ) zajmowały 1.086 ha – 6,72 % powierzchni gminy. 7 Porównując ze sobą dane tabeli nr 2, widoczny jest wzrost powierzchni użytków rolnych o 332 ha związany z zagospodarowaniem nieużytków wchodzących w skład gruntów pozostałych oraz zmianą zagospodarowania części powierzchni gruntów leśnych na cele rolnicze. Związane to jest ściśle z rozwojem produkcji rolnej, w tym hodowli bydła mlecznego, oraz z wejściem Polski do Unii Europejskiej i uruchomieniem dopłat bezpośrednich. O ile zjawisko zagospodarowywania nieużytków jest zjawiskiem korzystnym, o tyle zmniejszanie się powierzchni lasów negatywnie wpływa na stan środowiska naturalnego oraz warunki zamieszkiwania na terenie gminy. Tereny wiejskie Tabela nr 3. Użytkowanie gruntów na terenach wiejskich Gminy Mońki lata 2000 Przeznaczenie gruntów 1. użytki rolne, w tym: - grunty orne - Sady - Łąki - Pastwiska 2. lasy i grunty leśne 3. Grunty pozostałe 4.Powierzchnia całkowita 2001 2002 2003 2004 2005 ha % ha % ha % ha % ha % ha % 12407 80,62 12408 80,62 12666 82,30 12703 82,54 12675 82,36 12683 82,41 8705 29 2138 1535 56,56 0,19 13,89 9,97 8706 29 2138 1535 56,57 0,19 13,89 9,97 8772 23 2466 1405 57,00 0,15 16,02 9,13 8808 22 2469 1404 57,23 0,14 16,04 9,12 8854 22 2470 1329 57,53 0,14 16,05 8,64 8858 20 2468 1337 57,56 0,13 16,04 8,69 1910 12,41 1910 12,41 1910 12,41 1885 12,25 1887 12,26 1882 12,23 1073 6,97 1072 6,97 814 5,29 802 5,21 828 5,38 825 5,36 15390 100,00 15390 100,00 15390 100,00 15390 100,00 15390 100,00 15390 100,00 Dane: US Białystok Tereny wiejskie Gminy Mońki mają charakter typowo rolniczy. Ich całkowita powierzchnia wynosi 15.390 ha – 95,3 % powierzchni gminy. Wg danych GUS w 2006 r. użytkowanie gruntów było następujące: użytki rolne ogółem zajmowały 12.683 ha – co stanowi 82,41 % powierzchni terenów wiejskich gminy, w tym: - grunty orne przypada 8.858 ha, - łąki 2.468 ha, - pastwiska 1.337 ha, - sady 20 ha, na lasy przypadało 1.882 ha – 12,23 % powierzchni terenów wiejskich gminy, grunty pozostałe ( tereny zurbanizowane, nieużytki, drogi, tereny kolejowe, wody itp. ) zajmowały 825 ha – 5,36 % powierzchni terenów wiejskich gminy. Trend do rolniczego wykorzystania nieużytków oraz zmniejszania się gruntów leśnych na terenie wiejskim Gminy Mońki potwierdzają dane tabeli nr 3. W roku 2006 8 powierzchnia użytków rolnych zwiększyła się w stosunku do roku 2000 o 276 ha. Powierzchnia gruntów leśnych zmniejszyła się o 28 ha. Tereny miejskie Miasto Mońki zajmuje obszar 766ha - 4,74% powierzchni gminy, z tego wg danych GUS w 2006 r.: użytki rolne ogółem zajmowały powierzchnię 401 ha – 52,35 % powierzchni całkowitej miasta, w tym na: - grunty orne przypada 283ha, - łąki 89 ha, - pastwiska 29 ha, - sady 0 ha, lasy zajmowały powierzchnię 104 ha – 13,58 % powierzchni całkowitej miasta, grunty pozostałe ( tereny zurbanizowane, nieużytki, drogi, tereny kolejowe, wody itp. ) zajmowały powierzchnie 261 ha – 34,07 % powierzchni całkowitej miasta. Tabela nr 4. Użytkowanie gruntów na terenie miasta Mońki lata 2000 Przeznaczenie gruntów 1. użytki rolne, w tym: - grunty orne - Sady - Łąki - Pastwiska 2. lasy i grunty leśne 3. Grunty pozostałe 4.Powierzch-nia całkowita 2001 2002 2003 2004 2005 ha % ha % ha % ha % ha % ha % 345 257 3 51 34 125 296 766 45,04 33,55 0,39 6,66 4,44 16,32 38,64 100,00 344 256 3 51 34 125 297 766 44,91 33,42 0,39 6,66 4,44 16,32 38,77 100,00 395 260 0 108 26 125 246 766 51,57 1,61 0,00 0,67 0,16 0,77 1,52 4,74 400 262 0 108 26 125 246 766 52,22 34,20 0,00 14,10 3,39 16,32 32,11 100,00 400 279 0 108 26 125 246 766 52,22 36,42 0,00 14,10 3,39 16,32 32,11 100,00 401 283 0 89 29 104 261 766 52,35 36,95 0,00 11,62 3,79 13,58 34,07 100,00 Dane: US Białystok Również na terenie miasta widoczny jest wzrost w latach 2000 – 2003 użytków rolnych. Od roku 2003 ich powierzchnia nie zmienia się i wynosi 52,35 % powierzchni miasta. W tym okresie nastąpiło zmniejszenie się powierzchni lasów o 21 ha oraz gruntów pozostałych, głównie nieużytków, o 35 ha. W roku 2005 nastąpiło zwiększenie gruntów pozostałych z 246 ha w roku 2004 na 261 ha. Związane to było z przeznaczeniem 15 ha gruntów rolnych na pod budownictwo mieszkaniowe oraz ulice gminne. Grunty pozostałe w 2005 r. zajmowały 34,07 % całkowitej powierzchni miasta. 9 b) klimat Zgodnie z podziałem Polski na dzielnice i regiony rolniczo – klimatyczne wg Gumińskiego, obszar Gminy Mońki poza skrawkiem obszaru zachodniej części gminy (Kraina Kotliny Biebrzańskiej) zalicza się do Krainy Wysoczyzn Północno Podlaskich. Tutejszy klimat ma wiele cech niekorzystnych. Liczba dni mroźnych wynosi od 50 do 60 w roku, a dni z przymrozkami od 110 do 138. Temperatura średnia roczna waha się od 6,5 do 7,0 C. Czas zalegania pokrywy śnieżnej wynosi 80-87 dni w ciągu roku. Okres bez przymrozków wynosi od 160 do 170 dni. Opady oscylują w przedziale 550-600 mm. Okres wegetacji jest krótki i trwa 190-205 dni. Rozkład opadów w czasie jest korzystny, gdyż na okres wegetacyjny przypada ponad 70% ogólnej sumy opadów. Również częstotliwość opadów jest zadowalająca i wynosi średnio 86 dni z opadem. Okresy deficytowe w wilgoć przypadają z reguły na miesiąc maj lub czerwiec. Klimat gminy cechuje krótki okres wegetacji (średnio 200 dni), długi okres zalegania pokrywy śnieżnej (średnio 92 dni), późne wiosenne i wczesne jesienne przymrozki, maksimum opadów przypadające na okres letni oraz dominacja wiatrów z sektora zachodniego. Obszar na kierunku Osowiec – Mońki – Knyszyn charakteryzuje się ponadto dużą częstotliwością gradów. W sumie warunki klimatyczne są niekorzystne a pod względem surowości porównywalne z pasem pogórzy. c) geomorfologia i stosunki wodne. W strukturze geomorfologicznej obszaru województwa białostockiego Wysoczyzna Białostocka, w obrębie której prawie w całości leży Gmina Mońki charakteryzuje się znacznym wyniesieniem nad poziom morza (150-180 m.) oraz występowaniem równoleżnikowych, rytmicznie powtarzających się ciągów moren czołowych. Ukształtowanie powierzchni Wysoczyzny jest zróżnicowane przestrzennie i znacznie urozmaicone. W północnej części Wysoczyzny, do której zalicza się również obszar gminy występuje wiele równoleżnikowych ciągów moren czołowych z tym, że zdecydowana większość obszarów położona jest pomiędzy tymi strefami moren czołowych i charakteryzuje się rzeźbą niskofalistą z licznymi, niewielkimi wzniesieniami i dość rozległymi, wyraźnie zaznaczonymi dolinami rzecznymi. Odnosząc powyższe do obszaru Gminy Mońki, należy stwierdzić, że jej dominująca część to urozmaicona morfologicznie wysoczyzna polodowcowa z licznymi formami marginalnymi powstałymi podczas deglacjacji stadiału północno-mazowieckiego zlodowacenia środkowo-polskiego. Obszar wysoczyznowy gminy położony jest głównie na wysokości 130-170 m. n.p.m. Najwyższe wzniesienie znajduje się ok. 0,5 km na N od Kolonii Świerzbienia 201,3 m. 10 n.p.m. zaś teren najniżej położony (użytki zielone) znajduje się pomiędzy wsiami Wilamówka i Kulesze 101,1 m. n.p.m. Najbardziej charakterystycznymi formami wysoczyzny są liczne wzgórza kremowe powstałe w niecce końcowej lądolodu. Miedzy kemami występują płaty osadów wodnolodowcowych, które wypełniają doliny odpływu wód lodowcowych z wytapianych brył martwego lodu. W rejonie miejscowości Hornostaje występuje płat osadów zastoiskowych powstałych w lokalnym zastoisku z okresu recesji lądolodu. Powierzchnia osadów wodnolodowcowych opada w kierunku południowo-wschodnim do rozległego obniżenia niecki końcowej, w środku której w XVI wieku piętrząc wody rzeki Nereśl utworzono jezioro Zygmunta Augusta. We wschodniej części obszaru gminy dominującym elementem rzeźby terenu jest dolina rzeki Nereśl. Fragment obszaru zachodniej części gminy zaliczany do Kotliny Biebrzańskiej charakteryzuje się płasko-równinną rzeźbą terenu i obejmuje głównie taras nadzalewowy Biebrzy przykryty piaskami eolicznymi i wydmami, skrawki tarasu zalewowego oraz część równin torfowych wypełniających rozległe obniżenia Kotliny Biebrzańskiej. Obszar ten wyniesiony jest ca 110 m. n.p.m. Niskofalista rzeźba terenów wysoczyznowych Gminy Mońki stanowi korzystny element środowiska przyrodniczego dla rozwoju i funkcjonowania rolnictwa. Średni wskaźnik bonitacji rzeźby terenu w skali 10 punktowej IUNG wynosi 7,9 pkt. (średni wskaźnik dla województwa 7,7 pkt.). Współczesne procesy geomorfologiczne na obszarze gminy nie powodują istotnych zmian w rzeźbie terenu - zmiany powodowane erozją wodną są znikome i nie wpływają na istotne zmiany w konfiguracji terenu, jedynie niewielkie zmiany w jej krajobrazie powodowane są charakterystyczną powierzchniową eksploatacją zasobów geologicznych. Pod względem hydrograficznym obszar Gminy Mońki należy do dorzecza Wisły 76% leży w obrębie zlewni rzeki Narwi, a 24% w zlewni Biebrzy. Sieć wodna na obszarze gminy jest słabo rozwinięta. Łączna powierzchnia wód otwartych wynosi 83 ha, co stanowi 0,5% obszaru gminy (śr. woj. 1,0%). Głównym elementem sieci hydrograficznej jest rzeka Nereśl. Płynie z północy na południe (ogólny kierunek) przecinając obszar wschodniej części gminy. Głównymi dopływami rzeki Nereśli są: rzeka Wrzączka (Targonka) i Rumejka. Są to niewielkie prawobrzeżne dopływy, które razem z rzeką Nereśl odwadniają cała wschodnią część gminy. Natomiast zachodnia część gminy odwadniana jest przez rzeczkę Kosówkę i Gołdę płynącą przez fragment zachodniej części gminy położonej już w obrębie Kotliny Biebrzańskiej. Są to cieki wodne odprowadzające wody do rzeki Biebrzy, położonej na zachód od Gminy Mońki. Przez teren gminy przebiega wododział wód powierzchniowych III rzędu wyodrębniający obszar zlewniowy rzeki Nereśl i rzeki Biebrzy. 11 Na obszarze gminy znajduje się także szereg zagłębień bezodpływowych wypełnionych wodą. Głębokość zalegania zwierciadła wody w dolinach rzecznych i zagłębieniach waha się w granicach 0,0 -1,0 m. a na obszarach wysoczyznowych do 5-8 m., stanowią one podstawowe źródło ujmowania wód w studniach kopanych. Wody tego poziomu podlegają dużym wahaniom, zależne są od intensywności opadów i roztopów wiosennych. Narażone są na zanieczyszczenia bakteriologiczne. Wody podziemne o znaczeniu użytkowym występują głównie w piaszczystożwirowych utworach czwartorzędowych i trzeciorzędowych oraz w węglanowych utworach kredowych. Wodonośność utworów kredowych jest słabo rozpoznana i nie pozwala na bliższe ustosunkowanie się. Natomiast występowanie wód w utworach trzeciorzędowych ma ścisłe powiązanie z piaszczystą serią oligocenu i miocenu o miąższości ca 50 m. Warstwa wodonośna w tych utworach występuje na głębokości 120 - 250m. a wydajność studni kształtuje się w granicach 40-50 m3/h przy depresji 10-15 m. Warunki hydrogeologiczne w utworach czwartorzędowych na obszarze gminy są skomplikowane i niezbyt korzystne z uwagi na dominacje glin. Tym niemniej utwory czwartorzędowe stanowią główne źródło ujmowania wód podziemnych dla celów użytkowych na obszarze gminy. W obrębie tych utworów wyróżnia się kilka poziomów wodonośnych charakteryzujących się zróżnicowaną zasobnością i zasięgiem przestrzennym. Wyróżniane poziomy wodonośne to: poziom wodonośny spągowy (najniższy), międzymorenowy poziom wodonośny - II b i II a, przypowierzchniowy poziom wodonośny. Wody z ujęć czwartorzędowych a w szczególności z poziomu wodonośnego międzymorenowego są podstawowym źródłem zaopatrzenia ludności w wodę na terenie gminy. Warstwy wodonośne tego poziomu tworzą naprzemianległe z glinami piaski i żwiry znajdujące się na znacznych głębokościach. Gmina Mońki należy do obszarów o ograniczonych, lokalnie dobrych zasobach wód podziemnych - jednostkowe zasoby wód podziemnych w m3/ 24h /km2 wynoszą od 50 - 200 (do 2.318 l/ sek. /km2). Zaopatrzenie ludności w dobrą wodę pitną powinno odbywać się na bazie ujęć wód z poziomu międzymorenowego i spągowego, względnie w ujęć wód zalegających jeszcze głębiej - oligocenu. d) charakterystyka geologiczna Pod względem tektonicznym obszar Gminy Mońki położony jest w obrębie wyniesienia mazursko-podlaskiego wchodzącego w skład prekambryjskiej platformy wschodnioeuropejskiej. Na krystalicznym podłożu prekambru w miejscu usytuowania obszaru Gminy Mońki w układzie pionowym idąc ku powierzchni ziemi zalegają następujące osady: 12 jury środkowej reprezentowane przez: iły, iłowce, mułowce, margle, wapienie muszlowe, kredy dolnej reprezentowane przez: osady wapienno-margliste, kredy górnej reprezentowane przez: wapienie piaszczysto-glaukonitowe z fosforytami, piaski i mułowce kwarcowo glaukonitowe, wapienie z fauną i kredą piszącą osady trzeciorzędowe reprezentowane głównie przez piaski oligoceńskie oraz mułki i iły, które z kolei przykrywają utwory mioceńskie reprezentowane przez różnego rodzaju piaski i mułki ilaste stanowiące podłoże utworów czwartorzędowych. Utwory czwartorzędowe charakteryzują się znaczną miąższością 120 - 213 m i są reprezentowane przez osady zlodowaceń począwszy od podlaskiego do środkowo - polskiego, które przedzielają osady interglacjalne. Osady zlodowacenia podlaskiego (najstarszego) reprezentowane są przez gliny zwałowe zalegające w obniżeniach podłoża czwartorzędowego i nie tworzą ciągłego poziomu. Przykrywają je recesyjne osady zastoiskowe i wodnolodowcowe, które z kolei przykrywają osady glacjalne zlodowacenia południowopolskiego, reprezentowane przez gliny zwałowe dwóch stadiałów -starszego i młodszego. Gliny zwałowe młodszego stadiału występują prawie na całym obszarze gminy w towarzystwie osadów wodno-lodowcowych i zastoiskowych. W rejonie Gminy Mońki osady zlodowacenia południowopolskiego od środkowopolskiego są rozdzielone poziomem osadów interglacjału mazowieckiego, który tworzą iły, mułki, piaski jeziorne oraz torfy. Głównym elementem w pokrywie czwartorzędowej są utwory zlodowacenia środkowopolskiego. Powierzchnię obszaru Gminy Mońki budują osady stadiału północnomazowieckiego zlodowacenia środkowopolskiego reprezentowane przez osady wodnolodowcowe z transgresji lądolodu, gliny zwałowe, osady lodowcowe, mułki, piaski i żwiry kemów, osady stożków sandrowych oraz osady lokalnego zastoiska w rejonie miejscowości Hornostaje. Znaczne powierzchnie gminy zajmują pagóry kemowe zbudowane z piasków drobnoziarnistych przeławicowanych mułkami oraz piaskami z wkładkami żwirów. Zbocza pagórów kemowych często pokryte są warstwą gliny zwałowej lub piasków lodowcowych. Miąższość osadów kemowych waha się w granicach 20 - 30 m. Obszary stanowiące taras nadzalewowy w Kotlinie Biebrzańskiej zbudowane są z piasków rzecznych pochodzących z okresu końca fazy pomorskiej zlodowacenia północnopolskiego. W okresie holocenu powierzchnie tarasu nadzalewowego w wielu miejscach pokryte zostały piaskami eolicznymi oraz wydmami (okolica wsi Kulesze). Utwory holoceńskie w postaci torfów występują głównie w dolinie rzeki Biebrzy a także w dolinach mniejszych cieków oraz w obniżeniach bezodpływowych na wysoczyźnie. 13 Występowanie surowców mineralnych na obszarze Gminy Mońki ściśle wiąże się z utworami czwartorzędowymi. Występują one przeważnie w przypowierzchniowej warstwie utworów czwartorzędowych i są eksploatowane metodą odkrywkową. Na terenie gminy występują następujące surowce mineralne: a) piaski ze żwirem: wzgórz kemowych, moren czołowych i stożków wodno-lodowcowych; najbardziej rozpowszechnionym surowcem w obrębie gminy są piaski ze żwirem wzgórz, natomiast pozostałe piaski ze żwirem eksploatowane są lokalnie, i tak ze wzgórz morenowych w okolicy wsi Mejły i Masie oraz stożków sandrowych w dolinie Nereśli i Wrzączki. b) piaski - kemów, rzeczne, eoliczne i wodnolodowcowe; w obrębie gminy dominują piaski akumulacji kemowej, piaski rzeczne i eoliczne (wydmowe) występują głownie w zachodniej części gminy na tarasach nadzalewowych Biebrzy. Na terenie Gminy Mońki zostały udokumentowane następujące złoża: a) kruszyw naturalnych: kruszywa naturalnego grubego „Mońki - Żodzie Kolona" o zasobach bilansowych w 174 tyś. m3 - zasoby złoża wyeksploatowane, kruszywa naturalnego grubego „Mońki" o zasobach bilansowych 6.871.969 ton i pozabilansowych 271.114,4 ton, zasoby złoża wyeksploatowane, kruszywa naturalnego grubego „Mońki - Hornostaje" o zasobach bilansowych w - 620 tys. ton, stan zasobów na dzień 1 01.1991 r. wynosił 289 tys. ton, roczne wydobycie ca 57 tys. ton kruszywa naturalnego piasków ze żwirem - grubym Sikory l i Sikory II o zasobach bilansowych Sikory l - 75 tys. m3 i Sikory II o zasobach 53 tys. m3, łączne zasoby bilansowe Sikory l i II wynoszą 128 tys. m3, złoże o zasobach przemysłowych – nieeksploatowane, stan zasobów zarejestrowanych na dzień 1.01.1991 r - 246 tyś. Ton piasków kwarcowych „Mońki - Żodzie" o zasobach udokumentowanych wynoszących 387 tys. m3, stan zasobów na dzień 1.01.1991 r - 380 tys. m3, roczne wydobycie 8.000 m3 dla produkcji cegły wapienno-piaskowej. b) utworów węglanowych o znaczeniu lokalnym: Złoże Żodzie o pow. 17 ha i średniej miąższości 1,6 m gytii wapiennej, zasoby szacunkowe 272 tys. m3, Złoże Kulesze o pow. 99 ha i średniej miąższości 0,97 m. gytii ilastej, zasoby szacunkowe 960 tys. m3, Wydzielono również następujące obszary perspektywiczne występowania złóż surowców mineralnych stałych: 14 Złoża kruszywa naturalnego piasków ze żwirem i piasków z domieszką żwiru w rejonie wsi: Zblutowo, Koleśniki i Przytulanki, są to osady o dużej zmienności i mogą nadawać się zarówno dla potrzeb budownictwa jednorodzinnego jak i budownictwa drogowego Złoża piasków położone w rejonie wsi: Kiślaki i Zalesie. e) ogólna charakterystyka szaty roślinnej. Według podziału Polski na regiony przyrodniczo-leśne lasy Gminy Mońki znajdują się w Krainie Mazursko-Podlaskiej Dzielnicy Wysoczyzny Bielsko-Podlaskiej (Dzielnicy Puszcz Podlaskich) charakteryzujących się występowaniem prawie wszystkich typów siedliskowych lasu oraz bardzo zróżnicowanym drzewostanem. W podziale administracyjnym lasów województwa podlaskiego, lasy należą do Nadleśnictwa Knyszyn z siedzibą w Mońkach - obręb Mońki. Lasy państwowe, które zajmują 12,6% (2035 ha) ogólnej powierzchni lasów występują w znacznym rozdrobnieniu na obszarze całej gminy. Lasy prywatne stanowią 87,2% (1775 ha) ogólnej powierzchni lasów. Zajmują one 10,9% ogólnej powierzchni obszaru gminy. Są znacznie rozdrobnione i występują na obszarze całej gminy, zajmując głownie kulminacje form marginalnych - kemów i moren czołowych zbudowanych z utworów piaszczysto-żwirowych. Większe kompleksy występują w obrębie Kotliny Biebrzańskiej na pleistoceńskich tarasach nadzalewowych lub w postaci lasów olchowych na tarasie zalewowym. Ponadto większe kompleksy leśne występują w okolicy wsi: Oliszki, Jaski, Koleśniki, kol. Krzeczkowo, Przytulanka, Dziękonie i Zalesię. W układzie typów siedliskowych lasów dominuje Bór Mieszany Świeży (BMśw) i Las Mieszany Świeży (KMśw) oraz Ols (OL) w dolinach rzecznych i obniżeniach terenowych. Na siedliskach boru mieszanego świeżego (BMśw) drzewostan tworzy głównie sosna z niewielką domieszką brzozy i świerku. Na siedliskach lasowych występują głównie drzewostany sosnowo – dębowo - świerkowe ze znaczną domieszką grabu, brzozy, osiki, lipy i innych. W siedliskach olsowych występują głównie drzewostany olchowe z domieszką świerku, osiki i brzozy. Dominująca klasą drzewostanu jest II klasa (21 - 40 lat) i III klasa wieku (41-60 lat). Na terenie Gminy Mońki brak jest lasów ochronnych stanowiących własność Skarbu Państwa będących z Zarządzie Państwowego Gospodarstwa Leśnego - Lasy Państwowe Nadleśnictwa Knyszyn. Występują tylko lasy gospodarcze (II kategoria), których podstawową funkcją jest produkcja surowca drzewnego na potrzeby własne gospodarstw wiejskich. Gospodarka leśna prowadzona jest głównie w oparciu o uproszczone plany urządzania lasów poszczególnych obrębów wsi. f) ogólna charakterystyka fauny Zgodnie z regionalizacją faunistyczną Kostrowickiego obszar, na którym położona jest gmina przynależy do okręgu sarmackiego, podregionu wschodniego regionu 15 środkowoeuropejskiego. Okręg sarmacki jest najdalej na zachód wysuniętą częścią biomu podtajgowego. Wyróżnia go występowanie 26 gatunków, wśród których gatunkami charakterystycznymi są: smużka, orlik grubodzioby, karaś srebrzysty, motyl – perłowiec wschodni. Fauna lokalna tego terenu jest słabo poznana. Na terenie Gminy Mońki nie występują duże i zwarte kompleksy leśne, brakuje też rozległych obszarów bagiennych, które to stanowią naturalne ostoje wielu gatunków rodzimej fauny. Nie mniej jednak każda z gromad ma swoich przedstawicieli na opisywanym terenie. Ssaki kopytne reprezentowane są głównie przez sarnę i dzika. Stosunkowo często widywany jest lis, dużo rzadziej jenot, kuna domowa, tchórz. Okoliczne pola i łąki zamieszkuje zając szarak. Populacja zająca nie jest w ostatnich latach zbyt liczna, jednak spotkania nie należą do rzadkości. Z pozostałych ssaków z grupy Micromammalia na badanym obszarze występują między innymi: jeż wschodni, kret, nornica ruda, nornik zwyczajny, mysz domowa, mysz polna, szczur wędrowny. Ornitofauna występująca na omawianym terenie jest zróżnicowana gatunkowo i ilościowo. Do gatunków ptaków występujących na obszarze gminy należy: bocian biały, myszołów zwyczajny, myszołów włochaty (zimą), kuropatwa, żuraw, czajka, grzywacz, synogarlica turecka, dzięcioł duży, skowronek polny, dzierlatka, dymówka, oknówka, świergotek polny, świergotek łąkowy, pliszka siwa, słowik szary, rudzik, kopciuszek, kos, kwiczoł, piecuszek, zaganiacz, sikora bogatka, sikora modra, dzierzba gąsiorek, sroka, kruk, kawka, wrona siwa, szpak, jemiołuszka, wróbel, zięba, dzwoniec, szczygieł, gil, trznadel. Dość uboga jest fauna płazów. Jednak dość często spotkać można na łąkach żabę trawną, a na terenach bardziej wilgotnych żabę moczarową. W niewielkich zbiornikach wodnych gody odbywają kumaki nizinne. Stosunkowo często spotkać można ropuchę szarą. Gromada gadów reprezentowana jest przez zaskrońca zwyczajnego, jaszczurkę zwinkę. g) przyrodnicze obiekty chronione Mapa nr 2. Położenie Gminy Mońki w stosunku do obszarów chronionych. 16 Gmina Mońki położona jest w bezpośrednim sąsiedztwie Biebrzańskiego Parku Narodowego należącego ze względu na Dyrektywę Ptasią do Obszaru Specjalnej Ochrony PLH 200008 Dolina Biebrzy, a ze względu na Dyrektywę Siedliskową do (Specjalny Obszar Ochrony PLH 200001. Teren Parku oraz Dolina Biebrzy należy do obszarów Natura 2000. Zachodnie tereny gminy zaliczane są do strefy ochronnej zwanej otuliną parku. Ponadto gmina położona jest w pobliżu Parku Krajobrazowego Puszczy Knyszyńskiej należącego do Obszaru Specjalnej Ochrony PLH 200003 Puszcza Knyszyńska. Na terenie gminy występują pomniki przyrody podlegające ochronie: aleje 37 drzew - lip drobnolistnych w dawnym parku podworskim w miejscowości koi. Hornostaje (nr ewid. 419) - uznane za pomniki przyrody w drodze Zarządzenia Nr 86/82 Wojewody Białostockiego z dnia 31 grudnia 1982r (Dz. Urz. Woj. Biał. Nr 1, poz. 2), dąb szypułkowy we wsi Kulesze na posesji nr 52 (nr ewid. 1152 - uznany za pomnik przyrody w drodze rozporządzenia Nr 3/94 Wojewody Białostockiego z dnia 17 listopada 1994r (Dz. Urz. Woj. Biał. Nr 18, poz. 93). 2.3 Środowisko kulturowe Na terenie Gminy Mońki znajdują się obiekty zabytkowe wpisane do rejestru zabytków na podstawie decyzji Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków oraz obiekty o wartościach kulturowych nie objętych decyzjami konserwatorskimi. Tabela nr 5. Obiekty zabytkowe 17 Położenie Obiekt Datowany Mońki Kościół parafialny p.w. Matki Boskiej Częstochowskiej i l. 20 XX w. św. Kazimierza; kościół murowany, plebania murowana Sikory dwór ok. 1770 r Sikory Młyn wodny drewniany Krzeczkowo Grodzisko wraz z osadą przyrodową Początek XX w. wczesne średniowiecze Dane: Wojewódzki Konserwator Zabytków Na terenie gminy znajduje się 37 stanowisk archeologicznych. Reprezentują one szeroki przekrój chronologiczny: od epoki kamienia po okres nowożytny. Koncentrują się nad rzeką Kosówka i Nereślą oraz bezimiennymi ciekami. Na terenie stanowiska wpisanego do Rejestru Zabytków Archeologicznych nie można prowadzić żadnej działalności naruszającej strukturę obiektów, podlegają one ochronie prawnej (Ustawa o Ochronie Dóbr Kultury i Muzeach). Wszystkie inwestycje planowane na terenie pozostałych stanowisk archeologicznych lub w ich sąsiedztwie należy każdorazowo uzgodnić z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków w Białymstoku. Tabela nr 6. Obiekty zabytkowe i o wartościach kulturowych Położenie Obiekt Datowany Dziękonie Dom, mur. Ok. 1933 r Hornostaje Kapliczka, mur. l. 20 XX w. Hornostaje Cmentarz żołnierzy rosyjskich I wojna świat. Hornostaje Pozostałości parku dworskiego Kulesze Dom Nr 52, drewniany pocz. XX w. Kulesze Dom Nr 67, drewniany l 20 XX w. Mońki Zespół dworca kolejowego Dworzec murowany Dawny dworzec, obecnie Magazyn, murowany Dworzec PKS, mur. Przytulanka Kapliczka św. Jana Nepomucena, mur. Waśki l30 XX w. 1905 r pocz. XX w. 2 poł. XX w. Pozostałości zespołu dworskiego z budynkami Dane: Wojewódzki Konserwator Zabytków 18 2.4 Zagospodarowanie przestrzenne 2.4.1 Uwarunkowania ochrony środowiska Atmosfera Głównym źródłem zanieczyszczenia atmosfery w województwie podlaskim są ciepłownie miejskie, lokalne, przemysłowe oraz rozproszone źródła emisji z sektora komunalno - bytowego, a także zanieczyszczenia komunikacyjne. Do substancji mających największy udział emisji zanieczyszczeń, na terenie województwa podlaskiego należą: dwutlenek siarki, tlenki azotu, tlenki węgla oraz pyły, pochodzące głównie z procesów spalania energetycznego. Pozostałe rodzaje zanieczyszczeń emitowane z zakładów przemysłowych zlokalizowanych na terenie województwa stanowią ok. 1% całej emisji. Zalicza się do nich: węglowodory aromatyczne i alifatyczne, benzeny, alkohole, octan etylu, ksylen i inne zanieczyszczenia. Obecnie powiat moniecki jest na 13 miejscu w województwie podlaskim pod względem wielkości emisji zanieczyszczeń pyłowych (10 ton) i pod względem emisji dwutlenku siarki (26 ton). Zanieczyszczenia te są głównie emitowane przez Ciepłownię Miejską w Mońkach oraz kotłownię Spółdzielni Mleczarskiej w Mońkach. Na terenie gminy utrzymuje się korzystna sytuacja w zakresie zanieczyszczenia powietrza. Średnie stężenia są poniżej dopuszczalnych stężeń. Dużą uciążliwością i zagrożeniem dla zdrowia mieszkańców gminy jest emisja zanieczyszczeń powstała wskutek spalania w okresach zimowych przez mieszkańców w piecach c.o. butelek PET oraz innych plastików. Można to wyeliminować wprowadzając selektywną zbiórkę odpadów. Gorsza sytuacja występuje w pasie drogi krajowej Nr 65 Białystok – Ełk. Wg danych Generalnej Dyrekcji Dróg krajowych i Autostrad natężenie ruchu pojazdów na tej drodze wynosi ok. 4 500 pojazdów / dobę, w tym ok. 657 samochodów ciężarowych / dobę. Rocznie jeździ po niej ok. 1,64 mln pojazdów, w tym ok. 0,24 mln samochodów ciężarowych, które są źródłem emisji tlenków węgla, tlenków azotu, węglowodorów aromatycznych i alifatycznych, pyłu, dwutlenku siarki, związków ołowiu i sadzy. W pasie drogowym o szerokości do 100 m w wzdłuż drogi stężenie tlenków azotu może przekraczać stężenia dopuszczalne. Pogarsza to znacznie stan środowiska co może skutkować wyłączeniem użytków rolnych znajdujących się wzdłuż drogi krajowej z ekologicznej produkcji rolnej. Tak duże natężenie ruchu jest również bardzo uciążliwe w mieście Mońki, przez które przechodzi droga Nr 65 – ul. Białostocka i Ełcka. Wody 19 Największym zagrożeniem środowiska przyrodniczego jest zanieczyszczenie wód powierzchniowych gminy. Ponadnormatywna zawartość fosforanów powoduje szybką eutrofizację wód i eliminowanie organizmów związanych ze środowiskami oligotroficznymi (czystymi). Głównym źródłem degradacji wód podziemnych i powierzchniowych są nie właściwie stosowane nawozy mineralne oraz organiczne a także nieczyszczone ścieki komunalne, które stwarzają również zagrożenie sanitarno – epidemiologiczne. Jest to szczególnie ważny problem z uwagi na niskie skanalizowanie gminy oraz bardzo duży udział użytków rolnych. Zgodnie z badaniami wód wykonanymi przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Białymstoku przestrzenny układ stanu czystości wód powierzchniowych przedstawiał się następująco: rzeka Nereśl - od źródeł do ujścia rz. Targonki (górny bieg) z uwagi na zwartość związków azotu i bakterii Coli utrzymuje się w III klasie czystości, natomiast poniżej ujścia Targonki stan czystości rzeki ulega pogorszeniu – wody z uwagi na ponadnormatywną zawartość związków organicznych, związków azotu i fosforu oraz bakterie Coli zakwalifikowano do wód pozaklasowych. rzeka Targonka - na całej swojej długości niesie wody pozaklasowe (n.o.n.) – stanowi ona odbiornik oczyszczonych ścieków komunalnych z miasta Mońki oraz oczyszczonych ścieków przemysłowych z oczyszczalni ścieków Spółdzielni Mleczarskiej w Mońkach. W wodach rzeki w punkcie badawczym w miejscowości Przytulanka stwierdzono ponadnormatywną zawartość związków organicznych, związków azotu i fosforu oraz bakterie Coli. Powierzchnia ziemi Na obszarze Gminy Mońki występują 84 punkty eksploatacji surowców mineralnych, w tym: 12 punktów dawnej eksploatacji (obecnie nieczynnych) oraz 72 punkty czynnej eksploatacji. W ramach ogólnej liczby 72 czynnych punktów eksploatacyjnych 70 punktów eksploatowanych jest dorywczo, 2 punkty w Hornostajach i Sikorach są eksploatowane stale, a 11 wyrobisk ze względu na złą jakość surowca, małe zasoby lub całkowity brak możliwości rozszerzenia eksploatacji kwalifikuje się do rekultywacji. Surowce powyższe mają zastosowanie głównie w budownictwie mieszkaniowym i drogowym. Kruszywo naturalne grube występuje prawie na całym obszarze gminy we wzgórzach kemowych, ale zmienność facjalna tych osadów oraz częste występowanie na obszarach zalesionych nie pozwala na wyznaczenie obszarów większych złóż o znaczeniu przemysłowym. Stąd też eksploatacja tych surowców prowadzona jest głównie dorywczo przez miejscową ludność. Ponadto zaobserwowano na terenie gminy znajdują się nieczynne wiejskie wysypiska odpadów, które również należy rekultywować. 20 Środowisko przyrodnicze Bezpośrednie sąsiedztwo Biebrzańskiego PN oraz bliskość Parku Krajobrazowego Puszczy Knyszyńskiej obligują władze gminy do ochrony środowiska przyrodniczego. Również dolina rzek Nareśl i Targonka powinny być chronione przed degradacją i zanieczyszczeniem, które związane są głównie z: 1. zanieczyszczeniami (niska emisja, odpady, ścieki) komunalnymi, 2. z rolnictwem - stosowanie nawozów i chemicznych środków ochrony roślin oraz zanieczyszczenia gnojowicą. Na terenie Gminy Mońki występują grunty leśne i grunty rolne wysokiej bonitacji IIIIV kl. podlegają ochronie na mocy ustawy z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych. 2.4.2 Infrastruktura techniczna Na infrastruktura techniczną Gminy Mońki składają się: układ komunikacyjny, układ zaopatrzenia mieszkańców w wodę i odbiór ścieków, system gospodarki odpadami, sieci energetyczne, cieplne, gazownicze, telefoniczna. 2.4.2.1 Układ komunikacyjny Gminy Mońki Przez teren miasta i gminy przebiega droga krajowa Nr 65 (669) o znaczeniu regionalnym i krajowym: Białystok - Mońki - Grajewo – Ełk trasa zapewniająca połączenie z przejściami na Litwie i Białorusi. Jest to droga III klasy technicznej. Na terenie gminy ma ona długość 13 km. W mieście Mońki w jej ciągu znajduje ul. Białostocka i Ełcka. Duże znaczenie dla miasta i gminy ma także przebiegająca linia kolejowa Grajewo – Ełk - Białystok, która jest szansą rozwoju miasta Mońki. Mapa nr 3. Regionalna sieć komunikacyjna na terenie Gminy Mońki 21 Drugą kategorię dróg stanowią drogi i ulice powiatowe. Ich zarządcą jest Starostwo Powiatowe w Mońkach. Mają one długość 115 km. Stan dróg jest niezadowalający. Wymagają napraw i remontów. Zaznaczone są na mapie nr 4 kolorem niebieskim. Są to drogi: - Nr 03 300 Mońki – Kołodzież –Trzcianne - Nr 03 301 Mońki – Zblutowo – Masie – Kulesze - Nr 03 302 Masie – Kołodzież – Kuczyn - Nr 03 303 dr. 669 – Rybaki – Zblutowo - Nr 03 304 Trzcianne – Kulesze – Downary - Nr 03 305 Dziękonie – Mońki - Nr 03 306 Dziękonie – Boguszewo – Zastocze – Krypno - Nr 03 307 Boguszewo – Lewonie - Nr 03 308 Niewiarowo – Czekałdy – Boguszewo - Nr 03 309 Boguszewo – Zalesie - Nr 03 310 Trzcianne – 03 309 - Nr 03 347 Mońki – Przytulanka – Kalinówka Kościelna 22 - Nr 03 358 Przytulanka – Rusaki – Dziękonie - Nr 03 359 Mońki – Krzeczewo – Rutkowskie - Nr 03 360 Potoczyzna – Dudki – Guzy - Nr 03 361 Krzeczewo – Kropielnica – dr.03 347 - Nr 03 362 Mońki – Koleśniki – Łupiny – Kosiorki - Nr 03 363 Mońki – Hornostoje – Jaśki – Goniądz - Nr 03 364 Hornostaje – Kosiorki – Goniądz - Nr 03 518 Piwowary – dr. 03 364 W ciągu dróg powiatowych na terenie miasta Mońki znajduje się 21 ulic o łącznej długości 19,32 km. Zaznaczone są one na mapie nr 5 kolorem niebieskim. Mapa nr 4. Układ komunikacyjny Gminy Mońki Trzecią kategorią dróg na terenie Gminy Mońki są drogi gminne będące własnością Gminy Mońki oznaczone na mapie nr 4 kolorem zielonym. Posiadają one łączną długość 77,3 km i w większości są to drogi nieutwardzone o nawierzchni gruntowo – żwirowej. Ich stan techniczny jest bardzo zły i wymagają ciągłych remontów i napraw. Pociąga to za sobą duże nakłady sprzętu i środków. Do dróg gminnych należą drogi: - Nr 03 11 001 Konopczyn – Przytulanka - Nr 03 11 002 Przytulanka – Dudki - Nr 03 11 003 Przytulanka – Potoczyzna - Nr 03 11 004 Potoczyzna – Koleśniki 23 - Nr 03 11 005 Potoczyzna – Hornostaje - Nr 03 11 006 Cieszę - Waśki - droga 03 361 - Nr 03 11 007 Kropiwnica - Sikory - droga 03 11 003 - Nr 03 11 008 Waśki – Krzaczkowo - Nr 03 11 009 droga 03 361 - granica gminy (Starowola) - Nr 03 11 010 Kosiorki -Hornostaje Osada - droga 03 363 - Nr 03 11 011 Wąski - Kalinówka Kościelna - Nr 03 11 012 Hornostaje - Hornostaje „Cegielnia - Nr 03 11 013 Jaski - Ołdaki - droga 03 364 - Nr 03 11 014 Żodzie - droga 03 363 - Nr 03 11 015 Cieszę - droga 669 - Nr 03 11 016 Moniuszeczki - droga 669 - Nr 03 11 017 Dziękonie - granica gminy (Niewiarowo) - Nr 03 11 018 droga 03 11 020 - Lewonie - granica gminy (Czechowizna) - Nr 03 11 019 Boguszewo - droga 669 - Nr 03 11 020 Zalesię - Czekołdy - Znoski - droga 03 300 - Nr 0311 021 Rybaki - Żodzie - Nr 03 11 022 Masie - droga 03 303 - Nr 03 11 023 Oliszki - droga 03 300 - Nr 03 11 024 Masie - granica gminy (Milewo) - Nr 03 11 025 Kulesze – Wilamówka - Nr 03 11 026 Kulesze - Trzcianne - Nr 03 11 027 Wojszki - droga 03 300 Sieć drogową w mieście Mońki uzupełniają ulice będące własnością Gminy Mońki. Maja one łączną długość 15,64 km. Są to miedzy innymi ulice: Armii Krajowej, Astronomiczna, Wł. Broniewskiego, Dolna, Jagodowa, J. Kochanowskiego, M. Kolbego, M. Kopernika, Kosmiczna, T. Kościuszki, Krótka, Łąkowa, Nowokościelna, K. Norwida, E. Orzeszkowej, Planetarna, Polna, Raginisa, Rataja, H. Sienkiewicza, Słoneczna, Spółdzielcza, Gen. Wł. Sikorskiego, Szpitalna, Świerkowa, Św. Kazimierza, J. Tuwima, Wąska, Wesoła, Wiśniowa, S. Witosa, Kar. S. Wyszyńskiego, Zdobywców Kosmosu, Zdrojowa, Zuchów, Żurawia. Ulice gminne zaznaczone są na mapie nr 5 kolorem żółtym i niebieskim. 24 Mapa nr 5. Układ komunikacyjny Miasta Mońki 25 Tabela nr 7. Struktura nawierzchni ulic gminnych w mieście Mońki Struktura nawierzchni Bitumiczna lub z kostki brukowej Żwirowa Wzmocniona żwirem gruntowa Łączna długość Łączna długość w km 6,96 1,82 2,26 4,60 15,64 Udział w % 44,5 11,6 14,5 29,4 100,0 Dane; Urząd Miasta w Mońkach Gmina również jest właścicielem i zarządcą dróg dojazdowych do pól. Są to drogi gruntowe o nawierzchni żwirowej. Ich stan techniczny nie odbiega od stanu dróg gminnych. 2.4.2.2 Układ zaopatrzenia mieszkańców w wodę i odbiór ścieków. Ujęcia, wodociągi i stacje uzdatniania wody. Na dzień 31.12.2006 r. z sieci wodociągowej na terenie Gminy Mońki korzystało 12.780 mieszkańców – 82 % ogółu mieszkańców. W mieście Mońki sieci wodociągowej korzystało 9.963 mieszkańców – 95 % mieszkańców miasta. W roku 2006 dostarczono łącznie 545,8 tys. m3 wody, w tym: dla gospodarstw domowych – 412,6 tys. m3 wody, na cele produkcyjne - 45,8 tys. m3 wody, sektor publiczny i usługi – 87,4 tys. m3 wody. Tabela nr 8. Komunalne ujęcia wody Gminy Mońki. ujęcie wody Stan Mońki ul. Szkolna pracujące, wymagające modernizacji pracujące, zmodernizowane w 2006 roku pracujące woda nie spełnia wymagań przewidziane do likwidacji pracujące, przewidziane do likwidacji pracujące, przewidziane do likwidacji pracująca Hydrofornia Mońki ul. Zdrojowa Sikory Rybaki Boguszewo Kulesze Kołodzież pracujące woda nie spełnia wymagań przewidziane do likwidacji Pobór wody maksymalny dzienny 2860,0 m3/d Pobór wody średniogodzinowy 1650,0 m3/d 68,8 m3/h 114,40 m3/d 3,70 m3/h 130,00 m3/d 4,20 m3/h 144,60 m3/d 4,60 m3/h 160,00 m3/d 5,20 m3/h 280,00 m3/d 12,00 m3/h 66,0 m3/h Dane: Urząd Miasta w Mońkach 26 Na koniec 2006 r. łączna długość sieci wodociągowej wynosiła 132,2 km, z czego na terenie miasta Mońki 27,8 km. Podstawą zaopatrzenia miasta i gminy w wodę z wodociągów komunalnych są wody podziemne pobierane przez 9 ujęć komunalnych. Wydajność ujęć w pełni zaspakaja potrzeby mieszkańców. Wszystkie ujęcia mają ustalone strefy ochrony bezpośredniej. W roku 2003 została opracowana „Koncepcja kompleksowego zaopatrzenia w wodę Miasta i Gminy Mońki”. Zakłada ona utrzymanie zaopatrzenia mieszkańców w wodę z ujęć na ul. Szkolnej i Zdrojowej w Mońkach oraz z ujęcia wiejskiego wody w Kuleszach. Pozostałe ujęcia mają być zlikwidowane ponieważ mają zbyt mała wydajność oraz nie spełniają wymagań. Z godnie z tą koncepcją zostało zmodernizowane w roku 2006 ujęcie przy ul. Zdrowej. Ujęcia wody oraz sieć wodociągową obsługuje Zakład Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Mońkach. Oczyszczalnie ścieków wraz z systemem kanalizacji. Na koniec 2006 r. z sieci kanalizacyjnej korzystało 9.386 (89 %) mieszkańców miasta. Sieć kanalizacyjna ma długość 23 km i jest wykonana z rur PCV oraz kamionki. Kolektor główny na ul. Mickiewicza wykonany jest z rur betonowych, co jest przyczyną przesiąkania do sieci wód opadowych. W roku 2006, na podstawie danych eksploatatora, odbiorcy odprowadzili do sieci łącznie 324,6 tys. m3 ścieków, w tym: z gospodarstw domowych – 219,2 tys. m3 ścieków, z przemysłu – 22,3 tys. m3 ścieków, z sektora publicznego i usług – 83,1 tys. m3 ścieków. Miasto Mońki posiada miejską oczyszczalnię ścieków o maksymalnej przepustowości 2600 m3/dobę. Oczyszczalnia pracuje w swej części zasadniczej według metody niskoobciążonego osadu czynnego. Została ona wybudowana w 1997 roku. Z uwagi na stan techniczny wymaga ona modernizacji. Z 4 komór przepływowych, jedna jest wyłączona z ruchu z powodu zużycia instalacji napowietrzającej. W zakresie oczyszczania ścieków oczyszczalnia spełnia wymagania określone w pozwoleniu wodno – prawnym pod względem ilości RLM – poniżej 15.000 oraz ilości i jakości oczyszczonych ścieków. Ścieki odprowadzane są do rzeki Targonki. Związki biogenne wywołują wtórne zanieczyszczenie wód rzeki, które zostały zakwalifikowane do wód pozaklasowych. W roku 2006 oczyszczania oczyściła 534,0 tys. m3 ścieków. Ścieki odprowadzone od odbiorców stanowiły ok. 60 % ilości oczyszczonych ścieków. Pozostałe 40 % stanowią wody opadowe, które spływają do sieci kanalizacyjnej z powodu nieszczelności sieci (kolektora w ul. Mickiewicza) oraz braku kanalizacji deszczowej. Osady ściekowe po odwodnieniu i higienizacji wapnem wykorzystywane są do celów rolniczych. 27 Oczyszczalnię oraz siec kanalizacyjna obsługuje Zakład Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Mońkach. Tereny wiejskie gminy są nieskanalizowane. Gospodarstwa zbierają ścieki w szambach. Jednak ich stan techniczny pozostawia wiele do życzenia. Są nieszczelne i powodują zanieczyszczenie wód gruntowych. Właściciele powinni szamba okresowo opróżniać i wywozić ścieki do oczyszczalni. Jednak najbardziej rozpowszechnione jest wywożenie ścieków na łąki. Stanowi to duże zagrożenie bakteriologiczne. 2.4.2.3 System gospodarki odpadami Na terenie Gmina Mońki gospodarkę odpadową również prowadzi Zakład Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Mońkach. Na terenie miasta odpady są gromadzone: w zabudowie jednorodzinnej w pojemnikach 110 l, w zabudowie wielorodzinnej w pojemnikach 1,1 m3. Odpady gromadzone są na składowisku gminnym w Świerzbieniach. Zajmuje ono powierzchnię 3,03 ha, z czego wykorzystana jest powierzchnia 1,44 ha. Pojemność składowiska wynosi 286. tys. m3 i spełnia wszystkie wygania. Zostało ono wybudowane w 1980 r. Jego eksploatacja powinna być zakończona do końca 2009 r. Od 1 lipca 2007 r. na terenie wiejskim gminy również wprowadzono zbiórkę odpadów przy pomocy pojemników 110 l. Gospodarka odpadami oparta jest o miejsko gminne składowisko odpadów znajdujące się we wsi Świerzbienie. Utylizacja śmieci prowadzona jest na bieżąco. Również od 1 lipca wprowadzona została na terenie całej gminy selektywna zbiórka odpadów. W zabudowie wielorodzinnej (na terenie Spółdzielni Mieszkaniowej w Mońkach) oraz przy szkołach, sklepach ustawione zostały gniazda złożone z pojemników 1,1 m3 do selektywnej zbiórki szkła, plastiku oraz makulatury. W zabudowie jednorodzinnej wprowadzona została selektywna zbiórka „u źródła” – mieszkańcy segregują szkło, plastik i makulaturę do plastikowych kolorowych worków. Posegregowane odpady odwożone są do Zakładu Recyklingu w Starym Dolistowie obsługiwanego przez Związek Komunalny Biebrza z siedzibą w Dąbrowie Białostockiej. 2.4.2.4 Sieci energetyczne, cieplne, gazownicze. Sieć energetyczna. Źródłem zasilania w energię elektryczną miasta i gminy jest stacja transformatorowo-rozdzielcza RPZ 110/15 kV zlokalizowana w południowo-wschodniej części miasta Mońki. Stacja zasilana jest linią WN 110 kV relacji GPZ-1 Białystok – Knyszyn – Mońki. Stacja zaspokaja potrzeby mocy i energii gminy. Stan techniczny sieci średniego 28 napięcia jest zróżnicowany. Ze względu na zwiększające się zapotrzebowanie energii elektrycznej istnieje potrzeba rozbudowy systemu elektroenergetycznego linii 15 kV i NN. Sieć cieplna. Budownictwo mieszkaniowe wielorodzinne oraz budynki użyteczności publicznej zaopatrywane są w ciepło z Ciepłowni Miejskiej o mocy 20 MW opalanej węglem poprzez niskoparametrową sieć cieplną. Sieć wybudowano w latach 80 – tych ubiegłego wieku. Stan techniczny sieci jest niezadowalający. Jest to przyczyną awarii oraz dużych strat ciepła w trakcie przesyłu. Sieć wymaga modernizacji. Obecnie opracowywana jest „Koncepcja uciepłownienia miasta Mońki”, która będzie podstawą do programowania rozwoju gospodarki cieplnej. Ciepłownię oraz sieć cieplną eksploatuje Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej w Mońkach, które jest jednoosobową spółką Gminy Mońki. Pozostałe mieszkania ogrzewane są z indywidualnych źródeł ciepła. Ponadto na terenie miasta funkcjonuje ok. kotłowni, w tym 2 przemysłowe o łącznej mocy 20 MW. W większości są one opalane węglem. Sieć gazowa. W Gminie Mońki brak jest systemu zaopatrzenia w gaz sieciowy. W roku 2006, wg danych GUS, 2355 gospodarstw domowych korzystała z gazu płynnego w butlach, zaopatrując się indywidualnie w funkcjonujących na terenie gminy punktach sprzedaży gazu płynnego. Z informacji uzyskanych z Mazowieckiego Operatora Systemu Dystrybucyjnego Sp. z O.O. Oddział Zakład Gazowniczy Białystok planowana jest w jest gazyfikacja terenu gminy. Sieć telefoniczna. W ostatnich latach powiat moniecki jak i całe województwo charakteryzowało się szybkim rozwojem telekomunikacji, zarówno pod względem ilościowym, jak i jakościowym. Mieszkańcy sukcesywnie uzyskują dostęp do automatycznych połączeń międzymiastowych i międzynarodowych, z jednoczesną poprawą ich jakości poprzez wprowadzenie techniki cyfrowej. Sieć telefoniczna jest własnością PT S.A. System telekomunikacyjny gminy składa się z centrali cyfrowej w Mońkach(zasięgiem obejmującej cała gminę) oraz linii relacji: - Mońki – Jasionówka - Mońki – Jaświły - Mońki – Knyszyn – Białystok - Mońki – Downary – Goniądz We wsi Magnusze ustawiona jest stacja telefonii komórkowej ERA GSM. 2.4.3 Własność nieruchomości Całkowita powierzchnia Gminy Mońki wynosi 16156 ha, w tym powierzchnia (wg danych GUS na rok 2005): 29 lasów – 1986 ha, użytków rolnych – 13084 ha, gruntów pozostałych - 1086 ha. Stan własności gruntów zestawiono w poniższej tabeli. Tabela nr 9. Stan własności gruntów Gminy Mońki w roku 2005 PRZEZNACZENIE GRUNTÓW POWIERZCHNIA w ha Grunty leśne 2035 Własności Skarbu Państwa 276 Użytki rolne 13061 Grunty pozostałe 1060 POWIERZCHNIA W HA FORMA WŁASNOŚCI Własność Własność prywatna gminy Inna forma własności 1759 - - - 13052 10 - - 515 150 395 Dane: US Białystok Grunty leśne w 86% stanowią własność prywatną. W przypadku użytków rolnych prawie w całości są własnością prywatną (99,9%). Do gruntów pozostałych zaliczane są tereny zurbanizowane, nieużytki, drogi, tereny kolejowe i wody. W zasobie gminy są grunty pod szkołami, świetlicami, remizami, sklepami, drogami gminnymi oraz użytkami kopalnymi. Przedstawiony wyżej układ własności gruntów wskazuje, iż gmina ma ograniczone możliwości w sterowaniu w sposób istotny gospodarką gruntami. Może to robić tylko poprzez odpowiednie planowanie przestrzenne wyznaczając na swoim terenie grunty pod zabudowę mieszkaniową, usługową bądź przemysłową. Gmina nie posiada również oferty inwestycyjnej dla ewentualnych inwestorów zewnętrznych. 2.4.4 Stan obiektów dziedzictwa kulturowego. Środowisko kulturowe Gminy Mońki zostało opisane w punkcie 2.2. Na terenie gminy znajduje się bardzo dużo zabytków architektury i archeologicznych objętych opieką Podlaskiego Konserwatora Zabytków. Wśród zabytków architektury występują obiekty sakralne. Obiekty te są własnością wspólnoty religijnej i to ona dba o ich wygląd i stan techniczny. Są to obiekty dobrze utrzymane i pielęgnowane. Inaczej przedstawia się stan drugiej dość licznej grupy zabytków związanej z osadnictwem na tym terenie. Należą do niej domy mieszkalne oraz wiatraki zbudowane najczęściej w XIX w. Są to obiekty drewniane. Należą one do prywatnych właścicieli, którzy ze względów finansowych nie zawsze dbają o ich właściwy stan techniczny. Grozi to bezpowrotną utratą tych niepowtarzalnych dóbr kulturowych. 30 2.4.5 Identyfikacja problemów. Właściwe zagospodarowanie przestrzenne oraz odpowiedni poziom infrastruktury technicznej mają decydujący wpływ na zrównoważony rozwój każdej gminy z poszanowaniem otaczającego go środowiska i z zachowaniem panującego krajobrazu. Tylko taki rozwój przyniesie poprawę warunków życia jej mieszkańców. Musi być przy tym zachowana spójność gospodarcza i komunikacyjna gminy z regionem, w którym jest położona. Gmina Mońki jest gminą miejsko - wiejską. Na terenach wiejskich podstawową działalnością jest produkcja rolna. W mieście skoncentrowane są usługi o znaczeniu ponadlokalnym oraz przemysł, głównie rolno – spożywczy zaopatrujący się w surowce u producentów rolnych nie tylko z terenu gminy ale również z powiatu monieckiego. Posiada niewiele obiektów chronionych, aczkolwiek część gminy leży w obszarze otuliny Biebrzańskiego Parku przyrodniczych o Narodowego. znaczeniu Dolina regionalnym rzeki i Nareśl funkcji stanowi ciąg ekologicznej, powiązań bioklimatycznej, krajobrazowej i gospodarczej. Środowisko miasta i gminy nie jest zdegradowane. Wymusza to działania mające na celu szczególne dbanie o stan środowiska naturalnego. Należy wyeliminować źródła jego zanieczyszczania oraz utrzymywać odpowiedni poziom i jakość wód gruntowych. Dlatego też szczególny nacisk należy położyć na: 1. uporządkowanie gospodarki wodno - ściekowej na terenie miasta Mońki, obejmujące: rozbudowę sieci kanalizacyjnej - podłączenie do sieci budynków nie skanalizowanych oraz wyposażenie w sieć kanalizacyjną tereny przeznaczone w Planie Zagospodarowania Przestrzennego na cele mieszkaniowe, uszczelnienie kolektora w ul. Mickiewicza, modernizację oczyszczalni ścieków w Mońkach, budowę szczelnych zbiorników na ścieki lub oczyszczalni przyzagrodowych na terenach wiejskich, gdzie nie planuje się budowy sieci kanalizacyjnej, modernizację Stacji Uzdatniania Wody przy ul. Szkolnej, dokończenie wodociągowania miasta i terenów wiejskich zgodnie z opracowaną Koncepcją. 2. wprowadzenie uporządkowanej gospodarki odpadami oraz selektywnej zbiórki odpadów, 3. rekultywację nieczynnych wysypisk odpadów oraz wyrobisk, 4. likwidację niskiej emisji przez przechodzenie na ekologiczne paliwo i odnawialne źródła energii, 5. utrzymanie dotychczasowego sposobu użytkowania jako ciągów naturalnej zieleni łąkowo-pastwiskowej z lokalnymi skupiskami wysokiej zieleni. 31 Walory przyrodnicze są szansą na rozwój gminy związany z turystyką i agroturystyką. Gmina i miasto Mońki mogą stanowić bazę wypadową do pobliskiego Biebrzańskiego Parku Narodowego czy też Parku Krajobrazowego Puszczy Knyszyńskiej. Jednak uwarunkowane jest to dostępnością terenu i zapleczem bazy turystycznej. Funkcjonalnie układ komunikacyjny jest wystarczający na potrzeby ruchu turystycznego i mieszkańców gminy. Z uwagi na stan techniczny dróg nie spełnia on jednak do końca swej funkcji. Należy jak najszybciej poprawić stan techniczny dróg. Również rozwój budownictwa mieszkaniowego w mieście Mońki uwarunkowany jest od dostępności terenów przeznaczonych w Miejscowym Planie Zagospodarowania Przestrzennego na cele mieszkaniowe. Dlatego też należy na tych terenach budować nowe ulice oraz uzbrajać je w sieci wodociągowe i kanalizacyjne. 2.5 Gospodarka. 2.5.1 Struktura podstawowych branż Jak już wczesnej wspomniano Gmina Mońki jest gminą miejsko – wiejską. Tereny wiejskie mają charakter typowo rolniczy. Ta klasyfikacja wynika z przeznaczenia gruntów oraz z podstawowych rodzajów działalności, jakimi zajmują się w większości mieszkańcy tych terenów. Natomiast w mieście Mońki, mimo iż użytki rolne stanowią 52,35 % całej powierzchni miasta, podstawową działalnością są handel, usługi oraz przemysł rolno – spożywczy. Świadczy o tym również liczba i profil podmiotów gospodarczych funkcjonujących na terenie gminy włączając rolnictwo. Na dzień 31 grudnia 2006 r. wg danych GUS na terenie Gminy Mońki funkcjonowało 1006 podmiotów gospodarczych, z czego większość miało swoją siedzibę w mieście Mońki. Miasto traci powoli charakter rolniczy i przekształca się w ośrodek usługowo - przemysłowy o znaczeniu ponadlokalnym. 2.5.2 Rolnictwo Na ogólną powierzchnię Gminy Mońki wynoszącą 16.156 ha w 2005 r. użytki rolne zajmowały 13.084 ha (80,99 % powierzchni gminy). Na jednego mieszkańca przypada 0,8 ha użytków rolnych, a więc niemal dwukrotnie więcej niż w Polsce. Ich strukturę użytkowania przedstawia poniższa tabela. Tabela nr 10. Struktura użytków rolnych na terenie Gminy Mońki lata Przeznaczenie gruntów 2000 ha 2001 % ha 2002 % ha 2003 % ha 2004 % ha 2005 % ha % użytki rolne, w tym: 12752 100,0 12752 100,0 13061 100,0 13103 100,0 13075 100,0 13084 100,0 32 grunty orne Sady 8962 32 70,3 0,3 8962 32 70,3 0,3 9032 23 69,2 0,2 9070 25 69,2 0,2 9133 25 69,9 0,2 9141 20 69,9 0,2 Łąki 2189 17,2 2189 17,2 2575 19,7 2578 19,7 2560 19,6 2577 19,7 Pastwiska 1569 12,3 1569 12,3 1431 11,0 1430 10,9 1357 10,4 1366 10,4 Dane: US Białystok Porównując dane z lat 2000 – 2005 można zauważyć następujące trendy: zwiększa się powierzchni użytków rolnych, zwiększa się powierzchnia gruntów ornych oraz łąk, zmniejsza się powierzchnia pastwisk oraz sadów. Wzrost powierzchni użytków rolnych o 332 ha związany jest z zagospodarowaniem nieużytków wchodzących w skład gruntów pozostałych oraz zmianą zagospodarowania części powierzchni gruntów leśnych na cele rolnicze. Jest to ściśle związane z rozwojem produkcji rolnej oraz uruchomieniem dopłat bezpośrednich po wejściu Polski do Unii Europejskiej. Dotyczy to zarówno terenów wiejskich jak i terenów miasta Mońki. Likwidacja nieużytków polepsza wykorzystanie gruntów rolnych. Tabela nr 11. Struktura użytków rolnych na terenie wiejskim Gminy Mońki lata 2000 Przeznaczenie gruntów użytki rolne, w tym: grunty orne Sady ha 2001 % ha 2002 % ha 2003 % ha 2004 % ha 2005 % ha % 12407 100,0 12408 100,0 12666 100,00 12703 100,0 12675 100,0 12683 100,0 8705 29 70,2 0,2 8706 29 70,2 0,2 8772 23 69,26 0,18 8808 22 69,3 0,2 8854 22 69,9 0,2 8858 20 69,8 0,2 Łąki 2138 17,2 2138 17,2 2466 19,47 2469 19,4 2470 19,5 2468 19,5 Pastwiska 1535 12,4 1535 12,4 1405 11,09 1404 11,1 1329 10,5 1337 10,5 Dane: US Białystok Tabela nr 12. Struktura użytków rolnych w mieście Mońki lata 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Przeznaczenie gruntów ha % ha % ha % ha % ha % ha % użytki rolne, w tym: 345 100,0 344 100,0 395 100,0 400 100,0 400 100,0 401 100,0 grunty orne Sady 257 3 74,5 0,9 256 3 74,4 0,9 260 0 65,8 0,0 262 0 65,5 0,0 279 0 69,8 0,0 283 0 70,6 0,0 Łąki 51 14,8 51 14,8 108 27,3 108 27,0 108 27,0 89 22,2 Pastwiska 34 9,9 34 9,9 26 6,6 26 6,5 26 6,5 29 7,2 Dane: US Białystok Z ogólnej oceny bonitacji gleb Gminy Mońki wynika, że dominują klasy IV i V. Wg danych ze Spisu Powszechnego w 2002 roku na 9.407 ha gruntów ornych i sadów klasę IV miało 3.413 ha a klasę V – 3.077 ha. Podobnie przestawia się sytuacja w użytkach zielonych. 33 Tabela nr 13. Struktura gleb wg klas botanicznych. klasa 1 l II IIla llb IVa IVb V VI Vl2 Razem Grunty orne + sady ha 2 9 177 1518 3413 3077 1105 108 9407 % 3 0,1 1,9 16,1 36,4 32,7 11,7 1,1 58,2 Użytki zielone ha 5 klasa 4 I II III IV V VI Vlz Razem % 6 146 2171 977 202 23 3519 4,1 61,7 27,8 5,7 0,7 21,8 Dane: US Białystok Tabela nr 14. Wykaz jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej Wskaźnik bonitacji jakości i przydatności rolniczej agroklimatu rzeźby terenu warunków wodnych 41,0 8,2 3,9 2,4 Ogólny wskaźnik jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej 55,5 Powyższy wskaźnik jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej (55,5 pkt) w skazuje, iż na terenie gminy warunki przyrodnicze pozwalają na rozwijanie jej w obrębie funkcji rolniczej. W roku 2000 wszystkie gminy województwa podlaskiego były badane przez IUNG Puławy pod kątem przydatność do produkcji rolnej. Gmina Mońki uzyskała średnie notowania. Badana była: Intensywność organizacji produkcji rolniczej – Ir+z = 250 – 300 średni niższy 34 przydatność gminy dla rolnictwa integrowanego – SWPI = 180 - 220 przydatna przydatność gminy dla rolnictwa ekologicznego – SWE < 140 przydatna z ograniczeniem waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej gminy – 55,3 pkt. wysoka 35 Jak opisano w punkcie 2.4.3 w zdecydowanej większości użytki rolne są własnością indywidualnych gospodarstw rolnych. Na koniec roku 2005 na 13.084 ha użytków rolnych posiadały one 13.074 ha. Jak się zmienia struktura własności w latach 2000 – 2005 przedstawia poniższa tabela. Tabela nr 15. Struktura własności użytków rolnych. 2000 2002 2005 Forma własności użytków rolnych gosp. indywidualne 12689 inne 63 gosp. indywidualne 13052 inne 10 gosp. indywidualne 13076 inne 10 Dane: US Białystok Na terenie gminy podstawowymi uprawami są zboża. Produkcja ziemniaków i warzyw traci na swoim znaczeniu. Powodem tego jest przestawienie się gospodarstw rolnych na produkcję mleka, które jest odbierane i przetwarzane przez Spółdzielnię Mleczarską w Mońkach oraz zastąpieniu ziemniaków w karmieniu trzody chlewnej paszami. Wg danych ze Spisu Powszechnego z 2002 r. na terenie Gminy Mońki były 1424 indywidualne gospodarstwa rolne. Gospodarstwa o powierzchni powyżej 15 ha stanowiły 20,92 % ogólnej liczby gospodarstw, skupiając 49,89 % powierzchni gruntów należących do gospodarstw indywidualnych ogółem. Wśród gospodarstw średniej wielkości (5-15 ha) gospodarstwa o pow. 5 - 10 ha stanowiły 25,77 % gospodarstw, skupiając 19,77 % powierzchni gruntów, a gospodarstwa o powierzchni 10 - 15 ha, 18,89 % gospodarstw i 23,35 % powierzchni gruntów. Liczną grupę – 34,4 % ogólnej liczby gospodarstw stanowiły gospodarstwa małe (do 5 ha) skupiające 6,97 % użytków rolnych. Średnia powierzchnia gospodarstwa rolnego na terenie gminy wynosi 11,5 ha, przy średniej w powiecie wynoszącej 7,8 ha. Strukturę obszarową indywidualnych gospodarstw rolnych w 2002 r. przedstawia tabela nr 11. 36 Średnia powierzchnia gospodarstwa wynosiła 11,5 ha. Uległa ona zmniejszeniu w stosunku do roku 1996, w którym to wynosiła 13,1 ha. Tabela nr 16. Struktura obszarowa indywidualnych gospodarstw rolnych w roku 2002 Powierzchnia gospod. Powierzchnia Udzi % ogólnej liczbie Udział w % w gospodarstwa ogólnej pow. w ha użytków rolnych Liczba gospod. Gospodarstwa rolne, w tym: Do 1 ha 1-5 ha 5-10ha 10-15 ha 15 ha i więcej Średnia powierzchnia gosp. 1424 16400 100% 100 157 333 367 269 298 93 1052 3243 3830 8182 11,5 11,02 % 23,38 % 25,77 % 18,89% 20,92% 0,56 6,41 19,77 23,35% 49,89 % Dane: US Białystok Tabela nr 17. Indywidualne gospodarstwa rolne na terenie Gminy Mońki Lata 1996 2002 Powierzchnia ogólna gospodarstw 17550 16400 Liczba gospodarstw 1466 1424 Średnia powierzchnia gospodarstwa 13,1 11,5 Dane: US Białystok Analiza cech gospodarstw rolnych w Gminie Mońki, takich jak: cel produkcji, źródła dochodów, udział dochodów z produkcji rolnej w dochodach gospodarstwa rolnego oraz cech demograficznych użytkowników gospodarstw rolnych, wskazuje na to, że w ramach procesu przystosowania się do standardów Unii Europejskiej do roku 2010 liczba gospodarstw zdolnych do utrzymywania się na rynku może się zmniejszyć do około 30% gospodarstw. Dotyczy to głównie gospodarstw o powierzchni do 5 ha. Około 500 osób straci źródło dochodu. Praca w małych gospodarstwach rolnych może być traktowana jako zajęcie uzupełniające dla osób zatrudnionych poza rolnictwem. Osoby te będą musiały przekwalifikować się. 2.5.3 Gospodarka leśna. Wskaźnik lesistości Gminy Mońki wynosi 12,36 % i jest mniejsza od wskaźnika lesistości województwa podlaskiego dla którego wynosi on 30,2 %. W 2006 r. lasy zajmowały 1.996,4 ha, w tym 1880 ha lasów prywatnych. Występują one w znacznym 37 rozdrobnieniu na obszarze całej gminy. Analizując dane z lat 2000 – 2006 powierzchnia lasów na terenie gminy zmniejsza się mimo zwiększającej się powierzchni lasów prywatnych. Spowodowane to jest zmniejszaniem się powierzchni lasów państwowych. Należy także podkreślić, że istniejące drobne kompleksy leśne i zadrzewienia śródpolne stanowią ostoję dla drobnej zwierzyny i ptactwa, wzbogacają walory środowiska ekologicznego i krajobrazu gminy, pełnią funkcje wodo i glebochronne oraz rekreacyjne. Zmniejszanie się terenów leśnych negatywnie wpływa na środowisko, walory krajobrazu oraz zdrowie mieszkańców. Tabela nr 18. Struktura własnościowa lasów i terenów leśnych. Lata 2000 2002 2006 ha % ha % ha % Lasy i grunty leśne 2035 12,60 2035 12,60 1996,4 12,36 w tym lasy prywatne 1759 10,9 1759 10,9 1880,0 11,63 Dane: US Białystok Na koniec 2006 r. lasy państwowe stanowiły zaledwie 116,4 ha. Gospodarka leśna w lasach państwowych prowadzona jest zgodnie z zasadami obowiązującymi dla Leśnych Kompleksów w oparciu o plan urządzania lasu. Gospodarkę w lasach prywatnych prowadzi się w oparciu o uproszczone plany urządzania lasów. Gospodarka leśna w lasach prywatnych jest zajęciem ubocznym mieszkańców i stanowi dodatkowe źródło utrzymania gospodarstw rolnych. Działalność gospodarcza W roku 2006 na terenie Gminy Mońki zarejestrowanych było 1006 podmiotów gospodarki narodowej, w tym 962 to podmiotów prywatnych. W zdecydowanej większości miały one swoją siedzibę w mieście Mońki co potwierdza, iż na terenie miasta dominującą dziedziną gospodarki są usługi i przemysł, mimo że użytki rolne przeważają w strukturze użytkowania gruntów na terenie miasta. prywatny Tabela nr 19. Podmioty gospodarki narodowej wg sektorów własności na terenie Gminy Mońki Sektor własności 2003 2004 2005 2006 Ogółem 1099 1074 1011 1006 Publiczny 39 42 43 44 1060 1032 968 962 934 906 841 832 Razem W tym zakłady osób fizycznych Dane : US Białystok 38 prywatny Tabela nr 20. Podmioty gospodarki narodowej wg sektorów własności na terenie wiejskim Gminy Mońki . Sektor własności 2003 2004 2005 2006 Ogółem 164 155 154 158 Publiczny 3 3 3 3 Razem 161 152 151 155 W tym zakłady osób fizycznych 146 137 136 140 Dane : US Białystok prywatny Tabela nr 21. Podmioty gospodarki narodowej wg sektorów własności na terenie miasta Mońki . Sektor własności 2003 2004 2005 2006 Ogółem 935 919 857 848 Publiczny 36 39 40 41 Razem 899 880 817 807 W tym zakłady osób fizycznych 788 769 705 692 Dane : US Białystok 115 109 103 92 26 25 22 24 80 74 56 57 63 59 59 58 99 96 89 98 Inne obsługa nieruchomości i firm, nauka pośrednictwo finansowe 353 353 341 330 transport, gospodarka magazynowa i łączność 137 138 127 126 hotele i restauracje handel i naprawy 54 43 36 40 budownictwo 1099 1074 1011 1006 przemysł Ogółem 2003 2004 2005 2006 rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo Rok Tabela nr 22. Liczba podmiotów gospodarczych wg rodzajów działalności w latach 2003 – 2005 na terenie Gminy Mońki 172 177 178 181 Dane : US Białystok Tabela nr 23. 39 2003 2004 2005 2006 164 155 154 158 29 22 19 19 15 15 14 14 28 25 24 25 48 50 53 53 0 0 0 1 12 12 10 11 4 4 4 4 12 10 10 10 Inne obsługa nieruchomości i firm, nauka pośrednictwo finansowe transport, gospodarka magazynowa i łączność hotele i restauracje handel i naprawy budownictwo przemysł rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo Ogółem Rok Liczba podmiotów gospodarczych wg rodzajów działalności w latach 2003 – 2005 na terenie wiejskim Gminy Mońki 16 17 20 21 Dane : US Białystok Na przełomie ostatnich czterech lat można zaobserwować zmniejszanie się liczby zarejestrowanych podmiotów gospodarczych prowadzonych przez osoby fizyczne. Zjawisko to szczególnie widoczne jest na terenie miasta. Jest to bardzo niekorzystne dla gminy i jej mieszkańców, ponieważ: Zmniejsza się liczba miejsc pracy, zmniejszają się dochody podatkowe gminy, zmniejsza się ilość i jakość świadczonych usług na terenie gminy. Analizując strukturę podmiotów gospodarczych wg rodzajów działalności dominowały podmioty prowadzące działalność w zakresie handlu i usług, budownictwa, obsługi nieruchomości oraz przemysłową. Największym podmiotem na terenie gminy jest Moniecka Spółdzielnia Mleczarska zatrudniająca 210 pracowników. 100 94 89 78 26 25 22 23 68 62 46 46 59 55 55 54 87 86 79 88 Inne obsługa nieruchomości i firm, nauka pośrednictwo finansowe 305 303 288 277 transport, gospodarka magazynowa i łączność 109 113 103 101 hotele i restauracje handel i naprawy 25 21 17 21 przemysł rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo 935 919 857 848 budownictwo 2003 2004 2005 2006 Ogółem Rok Tabela nr 24. Liczba podmiotów gospodarczych wg rodzajów działalności w latach 2003 – 2005 na terenie miasta Mońki 156 160 158 160 Dane : US Białystok Tabela nr 25 Większe przedsiębiorstwa działające na terenie Gminy Mońki. 40 Nazwa BUDROMAT Siedziba Mońki „KAL-PLAST” Mońki Rodzaj działalności produkcja kostki brukowej, płytek chodnikowych, krawężników, pustaków, betonu towarowego produkcja okien i drzwi PPHU „RUTPOL”- Mońki produkcja odzieży dziecięcej i niemowlęcej Handel i Transport – Józef Bielski Przedsiębiorstwo Handlowo usługowe „WCJ” Mońki Mońki 5 sklepów branży spożywczo przemysłowej Handel detaliczny Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej Mońki „Agrohurt” Dojrzewalnia Serów Spółka Jawna Kuprel C.L. Moniecka Spółdzielnia Mleczarska „Animex” Zakład Wylęgu Drobiu Przedsiębiorstwo Produkcyjno -HandlowoUsługowe SOBIESKI Zakład Mięsny T. Ł. Oblacewicz Rzeźnia Braci Szybcio Przedsiębiorstwo TOOLCO Przedsiębiorstwo Produkcyjno -Handlowe „REVMOND” Mońki Wytwarzanie i dostarczanie energii cieplnej dla miasta Mońki, konserwacja urządzeń związanych z ciepłownictwem dojrzewanie, sprzedaż, produkcja serów Mońki Mońki Mońki Produkcja artykułów mleczarskich Wylęg piskląt kurzych Handel, piekarnia Potoczyzna Mońki Mońki Mońki Ubój i przetwórstwo mięsne Ubój bydła i trzody chlewnej Usługi galwanizacyjne Piekarnia 2.5 .5. Handel wewnętrzny Na terenie gminy w 2006 r. funkcjonowały 82 sklepy, w tym 27 spożywczych i 55 z artykułami przemysłowymi. Zlokalizowane są one głownie na terenie miasta. Liczba placówek handlowych w pełni zaspakaja potrzeby mieszkańców Gminy Mońki. Zaopatrują się w nich również mieszkańcy gmin sąsiednich, w których zazwyczaj nie funkcjonują sklepy z odzieżą i artykułami przemysłowymi. Na terenie miasta funkcjonuje również Targowisko Miejskie zlokalizowane przy ul. Kolejowej. Ma ono powierzchnię 4.490 m2, zaś powierzchnia sprzedażowa Targowska zajmuje 3.740 m2. Zarządza nim Zakład Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Mońkach. W roku 2006 roczne wpływy z opłaty targowej wyniosły 56,1 tys. zł. Na targowisku prowadzony jest handel przede wszystkim płodami rolnymi. 2.5.6. Turystyka Powiat moniecki stanowi obszar o wyjątkowych walorach ekologicznych i krajobrazowych. Ze wszystkich stron otaczają go cenne obiekty przyrodnicze: od zachodu pokaźne połacie powiatu obejmuje Biebrzański Park Narodowy, ze strony wschodniej, w granicach powiatu leżą obrzeża Parku Krajobrazowego Puszczy Knyszyńskiej, krańce południowe stanowią natomiast fragment Obszaru Chronionego Krajobrazu „Doliny Narwi" i stykają się z otuliną Narwiańskiego Parku Narodowego. Na walory środowiska składają się unikalne tereny bagienne, puszcza, wielkie kompleksy leśne, czyste powietrze, co stwarza szansę dla rozwoju turystyki kwalifikowanej, krajoznawczej a także agroturystyki. Na terenie powiatu istnieje szereg ciekawych obiektów zabytkowych architektury i budownictwa 41 drewnianego, sakralnego i fortyfikacyjnego – Twierdza w Osowcu. Z tego względu na terenie powiatu monieckiego powstało wiele znanych w regionie szlaków turystycznych pieszych i rowerowych takich jak Szlak "Przyrodnicza Perła Europy", Podlaski Szlak Bociani, Królowej Bony, Szlak Dawnego Pogranicza. Obszar Gminy Mońki może stanowić bazę wypadową na tereny parków. Punkty proponujące usługi turystyczne: Biuro Turystyczne „KURIER” Jankowscy T. i Z. w Mońkach - usługi transportowe autokarowe - usługi turystyczne Biuro Turystyczne „BIAL – TUR” - usługi transportowe autokarowe - usługi turystyczne Karczma Wojciecha w Mońkach Zajazd „Zalesie” w Mońkach Szkolne Schronisko Młodzieżowe zlokalizowane w Goniądzu Gospodarstwo Agroturystyczne Glencner Barbary w Mońkach. Bazą noclegową dysponuje: Zajazd „Zalesie” - posiadający 37 całorocznych miejsc noclegowych, w roku 2006 udzielono tu 1.376 noclegów, Szkolne Schronisko Młodzieżowe – posiadające 78 sezonowych miejsc noclegowych, w roku 2006 udzielono tu 69 noclegów, Gospodarstwo Agroturystyczne Glencner Barbary. W roku 2006 Gminę Mońki odwiedziło 958 turystów, w tym 78 turystów zagranicznych, którzy skorzystali z istniejącej bazy noclegowej. Czas pobytu jednego turysty wyniósł średnio 1,5 dnia. 2.5.7. Identyfikacja problemów. Podstawową działalnością prowadzoną na terenach wiejskich Gminy Mońki jest rolnictwo. W związku z wejściem Polski do Unii Europejskiej rolnictwo czekają bardzo duże zmiany. Musi ono podnieść swoją konkurencyjność poprzez: powiększanie powierzchni gospodarstw, wprowadzanie nowych bardziej wydajnych metod gospodarowania, unowocześniania parku maszynowego, dostosowania produkcji do potrzeb rynkowych. Zmiany te są bardzo kosztowne i wymagają ogromnych nakładów finansowych. Rozwój gospodarstw wielkoobszarowych i intensyfikowanie produkcji rolnej nie będzie 42 możliwe na całym obszarze gmin z uwagi na częściowe położenie w obszarze otuliny Biebrzańskiego Parku Narodowego. Wskazane będzie prowadzenie ekologicznej produkcji rolnej, przyjaznej środowisku. Przeobrażenia w rolnictwie z spowodują likwidację małych gospodarstw oraz zmniejszenie zapotrzebowania na siłę roboczą. Ocenia się, że ok. 500 osób będzie musiało odejść z pracy w rolnictwie. Szansą dla tych ludzi będzie zatrudnienie w usługach oraz w turystyce, która z uwagi na walory przyrodnicze gminy ma szansę się rozwijać. Miasto Mońki pełni funkcję ponad lokalnego ośrodka usługowego, przemysłowego i kulturalnego. W latach liczba 2003 - 2006 podmiotów gospodarczych prowadzonych przez osoby fizyczne uległa zmniejszeniu, co w konsekwencji spowodowało zmniejszenie liczby miejsc pracy. Zmniejsza to szanse znalezienia pracy na terenie gminy dla osób odchodzących z rolnictwa. W konsekwencji może to zwiększyć migrację mieszkańców poza gminę, co niekorzystnie wpływa na demografię gminy. 2.6. Sfera społeczna 2.6.1. Demografia Gminy Mońki Ludność gminy Jednym z podstawowych i najważniejszych uwarunkowań rozwoju gminy jest sytuacja demograficzna, tendencje przekształceń w liczbie ludności i jej strukturze. Na Koniec 2006 r. na terenie Gminy Mońki zameldowanych było 15663 osoby, w tym 10.471 osób w mieście i 5.192 osoby na terenach wiejskich. Na terenach wiejskich zameldowanych jest 33 % mieszkańców gminy. Na przestrzeni lat 2000 – 2006 liczba mieszkańców wykazuje tendencję malejącą. Średniorocznie liczba mieszkańców zmniejsza się o 71 osób, w tym o 46 osób w mieście i o 25 osób na terenach wiejskich. Na zmniejszanie się liczby mieszkańców gminy decydujący wpływ wywierają dwa procesy: migracja i ujemny przyrost naturalny. Tabela nr 26. Ludność wg miejsca zameldowania Gminy Mońki. rok 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 liczba ludności 16159 16095 16087 15971 15849 15731 15663 liczba mężczyzn liczba kobiet 8008 8151 7974 8121 7959 8128 7889 8082 7828 8021 7764 7967 7740 7923 Liczba urodzin Liczba zgonów 176 132 155 140 143 153 126 138 130 138 100 135 112 119 Przyrost naturalny 44 15 -10 -12 -8 -35 -7 43 Saldo migracji Zmiana liczby ludności -56 -12 -79 -64 2 -8 -104 -116 -114 -122 -83 -118 -61 -68 Dane : US Białystok Tabela nr 27. Ludność wg miejsca zameldowania miasta Mońki. rok 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 liczba ludności liczba mężczyzn 10792 5221 10763 5198 10778 5203 10687 5144 10584 5098 10492 5042 10471 5039 liczba kobiet Liczba urodzin 5571 107 5565 104 5575 95 5543 71 5486 79 5450 54 5432 74 Liczba zgonów 67 75 67 68 73 84 62 Przyrost naturalny Saldo migracji 40 -55 29 -58 28 -13 3 -94 6 -109 -30 -62 12 -33 Zmiana liczby ludności -15 -29 15 -91 -103 -92 -21 Dane : US Białystok Analizując tendencje i trendy w okresie od 2000 do 2006 r. można stwierdzić, że charakterystycznymi zjawiskami dla demografii zarówno Miasta jak i Gminy Mońki, jak i w innych gminach województwa podlaskiego, są: malejący przyrost naturalny migracja mieszkańców poza teren gminy, szczególnie lata 2003 - 2004 okazały się bardzo niekorzystne dla gminy – w wyniku migracji liczba mieszkańców zmniejszyła się o więcej niż 100 osób, głownie kosztem liczby mieszkańców miasta, prognozuje się, że w roku 2013 liczba mieszkańców, przy uwzględnieniu aktualnie obserwowanych tendencji, zmniejszy się o prawie 500 osób, tj. do ok. 15.166 osób, w tym: w mieście do 10.149 osób i na terenach wiejskich do 5.017 osób. Tabela nr 28. Ludność wg miejsca zameldowania terenów wiejskich Gminy Mońki rok 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 liczba ludności liczba mężczyzn 5367 2787 5332 2776 5309 2756 5284 2745 5265 2730 5239 2722 5192 2701 liczba kobiet Liczba urodzin 2580 69 2556 51 2553 48 2539 55 2535 51 2517 46 2491 38 Liczba zgonów 65 65 86 70 65 51 57 Przyrost naturalny Saldo migracji 4 -1 -14 -21 -38 15 -15 -10 -14 -5 -5 -21 -19 -28 Zmiana liczby ludności 3 -35 -23 -25 -19 -26 -47 Dane wg GUS Wykres nr 1. Liczba mieszkańców Gminy Mońki wg miejsca zameldowania 44 18000 16000 14000 12000 10000 8000 6000 4000 2000 0 2000 2001 2005 2003 2004 2002 2006 2007 2008 2010 2011 2009 2012 2013 Liczba mieszkańców Gminy Mońki Liczba mieszkańców miasta Mońki Liczba mieszkańców terenów wiejskich trend liczby mieszkańców gminy trend liczby mieszkańców miasta trend liczby mieszkańców terenów wiejskich Struktura demograficzna Analizę struktury demograficznej dokonano na podstawie danych GUS z lat 2000 – 2006 liczby mieszkańców Gminy Mońki wg faktycznego miejsca zamieszkania. Tabela nr 29. Struktura demograficzna Gminy Mońki rok Liczba ludności wg faktycznego miejsca zamieszkania Liczba mężczyzn Liczba kobiet Liczba ludności w wieku przedprodukcyjnym Liczba ludności w wieku produkcyjnym Liczba ludności w wieku poprodukcyjnym Stosunek liczby osób w wieku przed- i poprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 16008 15967 15984 15875 15756 15642 15560 7926 8082 7898 8069 7906 8078 7831 8044 7769 7987 7720 7922 7679 7881 4453 4279 4153 3929 3764 3545 3358 9147 9291 9425 9534 9563 9625 9711 2408 2397 2406 2412 2429 2472 2491 75 72 70 67 65 63 60 Dane: US Białystok Struktura demograficzna mieszkańców Gminy Mońki, uwzględniająca ekonomiczne grupy wiekowe tzn. liczbę osób w wieku nieprodukcyjnym (do 17 roku życia), wieku produkcyjnym (18 – 64 lata dla mężczyzn i 18 – 59 lat dla kobiet) oraz w wieku poprodukcyjnym (powyżej 65 roku życia dla mężczyzn i 60 lat życia dla kobiet) wskazuje 45 tendencję wzrostową ludności w wieku produkcyjnym i poprodukcyjnym. Maleje zaś liczba ludności w wieku przed produkcyjnym. Takie tendencje występują zarówno w mieście Mońki jak i na terenach wiejskich. Tabela nr 30. Struktura demograficzna miasta Mońki rok Liczba ludności wg faktycznego miejsca zamieszkania Liczba mężczyzn Liczba kobiet Liczba ludności w wieku przedprodukcyjnym Liczba ludności w wieku produkcyjnym Liczba ludności w wieku poprodukcyjnym Stosunek liczby osób w wieku przed- i poprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 10728 10749 10762 10688 10560 10461 10435 5176 5171 5188 5126 5072 5029 5033 5552 5578 5574 5562 5488 5432 5402 3039 2943 2824 2637 2486 2313 2182 6361 6473 6568 6647 6645 6710 6794 1328 1342 1370 1404 1429 1438 1459 69 66 64 61 59 56 54 Dane: US Białystok Tabela nr 31. Struktura demograficzna terenów wiejskich Gminy Mońki rok Liczba ludności wg faktycznego miejsca zamieszkania Liczba mężczyzn 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 5280 5218 5222 5187 5196 5181 5125 2750 2727 2718 2705 2697 2691 2646 Liczba kobiet Liczba ludności w wieku przedprodukcyjnym Liczba ludności w wieku produkcyjnym Liczba ludności w wieku poprodukcyjnym Stosunek liczby osób w wieku przed- i poprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym 2530 2491 2504 2482 2499 2490 2479 1414 1336 1329 1292 1278 1232 1176 2786 2818 2857 2887 2918 2915 2917 1080 1055 1036 1008 1000 1034 1032 90 85 83 80 78 78 76 Dane: US Białystok Wskaźnik liczby osób w wieku przed i poprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym dla całej gminy wynosi 60, dla miasta 54 i dla terenów wiejskich 76. Wskaźnik ten co roku zmniejsza się. 46 Wykres nr 2. Struktura demograficzna ludności Gminy Mońki Oznacza to, że społeczeństwo nie wykazuje niekorzystnej tendencji ”starzenia się gminy” tak charakterystyczną dla gmin województwa podlaskiego, szczególnie dla gmin tzw. „ściany wschodniej” gdzie wskaźnik ten jest większy od 100 i co roku się zwiększa. Jednak spadek liczebności grupy w wieku przedprodukcyjnym zarówno na terenach wiejskich, jak i w mieście Mońki wskazuje na powolne wyludnianie się Gminy. Tendencja występuje zarówno na terenie powiatu monieckiego, województwa podlaskiego i całego kraju i może ja zatrzymać tylko dodatni przyrost naturalny i migracja młodych ludzi na teren gminy. Wykres nr 3. Struktura demograficzna ludności miasta Mońki 12000 10000 8000 6000 4000 2000 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 w wieku prz edprodukc yjnym w wieku produkc yjnym w wieku poprodukc yjnym lic z ba mies z kańc ów trend wiek poprodukc yjny trend wiek prz edprodukc yjny trend wiek produkc yjny trend lic z ba mies z kańc ów 2013 47 Wykres nr 4. Struktura demograficzna ludności terenów wiejskich Gminy Mońki Na terenie Gminy Mońki liczba kobiet jest większa od liczby mężczyzn. Jednak analizując grupy wiekowe przewaga kobiet występuje tylko w grupie wiekowej poprodukcyjnej. Spowodowane to jest krótszym okresem życia mężczyzn. W wieku produkcyjnym i przedprodukcyjnym liczba kobiet jest niższa w stosunku do liczby mężczyzn. Jest to bardzo niekorzystne zjawisko. Młodzi mężczyźni mają problemy ze znalezieniem żony. Jest to powodem wzrostu liczby kawalerów co skutkuje ujemnym przyrostem naturalnym, który szczególnie występuje na terenach wiejskich, jak też migracją mężczyzn z terenu gminy. Tabela nr 32. Ludność Gminy Mońki wg wieku i płci Ludność wg wieku i płci w wieku przedprodukcyjnym lata 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 ogółem 4453 4279 4153 3929 3764 3545 3358 mężczyźni 2273 2184 2109 2009 1927 1820 1741 kobiety 2180 2095 2044 1920 1837 1725 1617 ogółem 9147 9291 9425 9534 9563 9625 9711 mężczyźni 4772 4831 4931 4943 4961 4999 5035 kobiety 4375 4460 4494 4591 4602 4626 4676 2491 w wieku produkcyjnym w wieku poprodukcyjnym ogółem 2408 2397 2406 2412 2429 2472 mężczyźni 881 883 866 879 881 901 903 kobiety 1527 1514 1540 1533 1548 1571 1588 2005 2006 Dane: US Białystok Tabela nr 33. Ludność miasta Mońki wg wieku i płci Ludność wg wieku i płci w wieku przedprodukcyjnym lata 2000 2001 2002 2003 2004 48 ogółem 3039 2943 2824 2637 2486 2313 2182 mężczyźni 1519 1471 1409 1329 1259 1173 1118 kobiety 1520 1472 1415 1308 1227 1140 1064 w wieku produkcyjnym ogółem 9147 9291 9425 9534 9563 9625 9711 mężczyźni 4772 4831 4931 4943 4961 4999 5035 kobiety 4375 4460 4494 4591 4602 4626 4676 ogółem 2408 2397 2406 2412 2429 2472 2491 mężczyźni 881 883 866 879 881 901 903 kobiety 1527 1514 1540 1533 1548 1571 1588 w wieku poprodukcyjnym Dane: US Białystok Tabela nr 34. Ludność terenów wiejskich Gminy Mońki wg wieku i płci Ludność wg wieku i płci w wieku przedprodukcyjnym lata 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 ogółem mężczyźni 1414 754 1336 713 1329 700 1292 680 1278 668 1232 647 1176 623 kobiety 660 623 629 612 610 585 553 w wieku produkcyjnym ogółem 2786 2818 2857 2887 2918 2915 2917 mężczyźni 1571 1593 1614 1620 1636 1629 1605 kobiety 1215 1225 1243 1267 1282 1286 1312 ogółem 1080 1055 1036 1008 1000 1034 1032 mężczyźni 425 421 404 405 393 415 418 kobiety 655 634 632 603 607 619 614 w wieku poprodukcyjnym Dane: US Białystok Wyniki analizy zmian wielkości podstawowych danych demograficznych w gminie, ocena obserwowanych zjawisk i ich konsekwencji muszą być przedmiotem corocznego monitoringu, uzupełniania i poszerzania bazy danych oraz powtórnego dokonywania szacunku prognozy, w celu wychwycenia tendencji demograficznych na terenie Gminy Mońki. Jest to konieczne przede wszystkim z punktu widzenia planowania inwestycji gminnych, wielkości bazy oświatowej oraz rozwoju pozostałej infrastruktury komunalnej, technicznej i społecznej. Poziom wykształcenia Dane dotyczące poziomu wykształcenie uzyskano z Narodowego Spisu Powszechnego z 2002 r. Poziom wykształcenia mieszkańców Gminy Mońki w zależności od wieku i płci przedstawia poniższa tabela. Poziom wykształcenia uzależniony jest od wieku mieszkańców. Najniższy występuje w grupie wiekowej 50 - 65 lata i powyżej. Najlepiej sytuacja wygląda w grupie wiekowej 20 – 29 lat, w której największy odsetek posiada wykształcenie średnie. Z poniższej tabeli wynika, że poziom wykształcenia kobiet jest wyższy od wykształcenia mężczyzn zarówno na terenach miejskich jak i wiejskich. 49 Tabela nr 35. Wykształcenie mieszkańców Gminy Mońki GRUPY Ogółem wyższe WIEKU, PŁEĆ police Poziom wykształcenia średnie razem ogólno zawod zasad alne podstaw podstawowe nicze ce zawod ukończo bez owe owe nieukończone i kształcą owe ne wykształcenia OGÓŁEM 13264 746 566 3399 1374 2025 2609 4907 710 19 lat i mniej 2116 - - 219 174 45 110 1603 143 20-29 2331 187 157 988 547 441 601 312 15 30-39 2226 209 143 755 231 524 728 317 11 40-49 2301 182 168 737 172 565 658 486 9 50-59 1556 101 68 408 126 282 349 584 8 60-64 642 28 17 100 42 58 74 391 19 65 lat i więcej 2086 39 13 192 82 110 88 1213 503 Mężczyźni 6499 299 156 1507 498 1009 1688 2425 273 Kobiety 6765 447 410 1892 876 1016 921 2482 437 Dane: US Białystok Tabela nr 36. Wykształcenie mieszkańców Miasta Mońki Ogółem wyższe PŁEĆ police Poziom wykształcenia średnie razem ogólno zawod zasad alne podstaw podstawowe nicze ce zawod ukończo bez owe owe nieukończone i kształcą owe ne wykształcenia Razem 8981 685 484 2762 1143 1619 1636 2813 364 Mężczyźni 4272 275 136 1221 422 799 1068 1328 137 Kobiety 4709 410 348 1541 721 820 568 1485 227 Dane: US Białystok Tabela nr 37. Wykształcenie mieszkańców wsi 50 Ogółem wyższe PŁEĆ police alne Poziom wykształcenia średnie zasad ogólno zawod nicze razem kształcą owe zawod ce owe podstaw podstawowe owe nieukończone i ukończo bez ne wykształcenia 346 Razem 4283 61 82 637 231 406 973 2094 Mężczyźni 2227 24 20 286 76 210 620 1097 136 Kobiety 2056 37 62 351 155 196 353 997 210 Dane: US Białystok Ludność niepełnosprawna Osoby niepełnosprawne stanowią prawie 10,43% populacji gminy. Rozróżnia się przy tym niepełnosprawność prawną i biologiczną. Najwięcej niepełnosprawnych osób jest w wieku poprodukcyjnym - 882 osoby. Drugą liczną grupę stanowią niepełnosprawni w wieku produkcyjnym. W grupie wieku produkcyjnego przeważają mężczyźni, natomiast w grupie wieku poprodukcyjnego przeważają kobiety. Niepełnosprawni mają niższe wykształcenie w stosunku do pozostałych mieszkańców – głównie podstawowe. Niepokojący jest fakt, że 476 osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym jest nieczynna zawodowo. Tabela nr 38 Osoby niepełnosprawne Gminy Mońki Osoby niepełnosprawne Ogółem prawnie Wyszczególnienie Ogółem ogółe m 1668 mężczy źni 808 kobiet raze mężcz y m yźni 860 1386 695 Biologicznie kobiet razem y 691 282 mężcz yźni 113 kobiety 169 Osoby niepełnosprawne wg ekonomicznych gr. wiekowych: przedprodukcyjny produkcyjny 63 33 30 39 22 17 24 11 13 722 450 272 644 401 243 78 49 29 poprodukcyjny 882 325 557 702 272 430 180 53 127 51 Osoby niepełnosprawne wg poziomu wykształcenia wyższe policealne 18 średnie zasadnicze zawodowe Podstawowe ukończone podstawowe nieukończone Osoby niepełnosprawne wg aktywności ekonomicznej: Aktywni zawodowo 10 35 222 226 11 114 145 24 108 81 196 204 102 129 94 75 26 22 12 16 14 6 859 412 447 701 348 353 158 64 94 270 100 170 211 85 126 59 15 44 217 Bierni zawodowo 8 141 1421 645 76 776 173 112 1188 61 564 624 44 29 233 15 81 152 Dane: US Białystok Poziom bezrobocia Tabela nr 39. Stopa bezrobocia rejestrowanego i liczba bezrobotnych na terenie Gminy Mońki lata liczba zarejestrowanych mężczyźni bezrobotnych kobiety liczba osób w stopa wieku bezrobocia produkcyjnym w% 2000 987 467 520 9147 10,8 2001 961 479 482 9291 10,3 2002 884 465 419 9425 9,4 2003 938 479 459 9534 9,8 2004 908 448 460 9563 9,5 2005 861 413 448 9625 8,9 2006 750 357 393 9711 7,7 Dane: US Białystok Przemiany strukturalne gospodarki w latach 90 – tych skutkowały likwidacją zakładów pracy bądź ograniczeniem zatrudnienia, a w efekcie pojawienia się zjawiska bezrobocia. W roku 2000 stopa bezrobocia w gminie wynosiła 10,8 %, a liczba bezrobotnych w gminie 987 osób. W latach 2000 – 2006 poziom bezrobocia systematycznie spada. Na konie 2006 roku wskaźnik bezrobocia wynosił 7,7 %. Jest on znacznie niższy niż wskaźnik bezrobocia w powiecie monieckim, który wynosi 9,9 % i niż wskaźnik dla całego kraju wynoszący 13 %. Poziom bezrobocia rejestrowanego jest dość niski. Dotyczy to wszystkich gmin wiejskich. W rzeczywistości na terenach wiejskich panuje tzw. bezrobocie ukryte. 2.6.2 Warunki i jakość życia mieszkańców. Zabudowa mieszkaniowa 52 Na terenie Gminy Mońki występują następujące rodzaje zabudowy mieszkaniowej: zabudowa zagrodowa, najbardziej powszechna w zabudowie wiejskiej; zabudowa jednorodzinna, której większe zespoły występują w mieście i miejscowościach położonych w pobliżu miasta, zabudowa wielorodzinna - 2 i 3 kondygnacyjne bloki występująca na terenie miasta Mońki. Z uwagi na stosunku własnościowe, na koniec 2006 r. z 4.513 mieszkań będących na terenie Gminy Mońki: 248 mieszkań było w zasobach Gminy, 1.529 mieszkań należało do Spółdzielni Mieszkaniowej w Mońkach, 2.736 mieszkań należało do osób fizycznych. Mieszkania będące w zasobach Gminy i Spółdzielni znajdują się w mieście Mońki. W zabudowie mieszkaniowej duży jest udział budynków wybudowanych po roku 45tym, a największy udział mają mieszkania wybudowane w latach 1979-1988. Przeważają budynki murowane wyposażone w instalacje wodociągowa, ustęp, łazienkę i c.o. Na koniec 2006 na ogólną sumę 4513 mieszkań( w tym: 3182 w mieście i 1331 na terenach wiejskich) wyposażenie mieszkań w podstawowe instalacje i urządzenia było następujące: wyposażenie mieszkań Gmina Mońki % miasto % tereny wiejskie % wodociąg 4078 90,4 3114 97,9 964 72,4 ustęp spłukiwany 3893 86,3 3065 96,3 828 62,2 łazienka 3867 85,7 3047 95,8 820 61,6 centralne ogrzewanie 3634 80,5 2952 92,8 682 51,2 Dane: US Białystok Wyraźnie widać, iż w porównaniu z miastem na terenach wiejskich mniejszy odsetek mieszkań wyposażonych jest w podstawowe instalacje domowe. Stan ilościowy zasobów mieszkaniowych w Gminie Mońki, w mieście i na terenach wiejskich oraz ich zmiany prezentują dane podane w poniższych tabelach. Wynika z nich, że ogólna liczba mieszkań w gminie ulega zwiększeniu. Sytuacja mieszkaniowa polepsza się. Jest to związane ze wzrostem liczby mieszkań, a także ze spadkiem liczby ludności. Zwiększa się średnia powierzchnia mieszkania z 72,1 m2 w roku 2000 do 74,2 m2 w roku 2006. Zwiększa się powierzchnia mieszkania na osobę, z 20,2 m2 w roku 2000 do 23,7 m2 w 2006 r. Zmniejsza się również liczna osób na 1 izbę z 0,87 osoby w roku 2000 do 0,80 osoby w roku 2006. Tendencja ta jest wynikiem budowy nowych domów o dużej powierzchni z jednoczesnym zaprzestawaniem eksploatacji starych budynków mieszkalnych. Nasycenie mieszkaniami liczone w ilości mieszkań na 1000 mieszkańców od roku 2002 rośnie i w 2006 53 wyniosło 290 mieszkań na 1000 mieszkańców. Za wystarczające nasycenie uważa się liczbę 400 mieszkań na 1000 mieszkańców. Porównując stan zasobów mieszkaniowych w mieście Mońki i na terenach wiejskich należy stwierdzić, iż: na terenie miasta znajduje się ponad 70 % zasobów mieszkaniowych gminy, średnia powierzchnia mieszkania na ternach wiejskich jest większa o 34 % w stosunku do średniej powierzchni mieszkania w mieście, powierzchnia użytkowa przypadająca na 1 mieszkańca jest również większa na terenach wiejskich (25,9) niż w mieście (22,6), średnia liczba osób na 1 mieszkania jest mniejsza w mieście (3,28) niż na terenach wiejskich (3,85). Tabela nr 40. Zasoby mieszkaniowe Gminy Mońki Liczba osób w mieszkaniach Liczba mieszkań liczba izb Liczba mieszkań na 1000 mieszkańców powierzchnia użytkowa mieszkań powierzchnia 1 mieszkania powierzchnia użytkowa mieszkania /osobę liczba osób /1 mieszkanie liczba osób / izbę 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 16092 16051 15878 15875 15756 15642 15560 4512 18467 4530 18565 4282 18308 4465 19100 4477 19176 4497 19280 4513 19396 280 282 269 281 284 287 290 325192 327593 346942 361700 363500 365700 368582 72,1 72,3 81,0 81,0 81,2 81,3 81,7 20,2 20,4 21,8 22,8 23,1 23,4 23,7 3,57 3,54 3,7 3,56 3,52 3,48 3,45 0,87 0,86 0,88 0,83 0,79 0,81 0,80 Dane: US Białystok Tabela nr 41. Zasoby mieszkaniowe Gminy Mońki Liczba osób w mieszkaniach Liczba mieszkań liczba izb Liczba mieszkań na 1000 mieszkańców powierzchnia użytkowa mieszkań powierzchnia 1 mieszkania 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 10728 10749 10762 10688 10560 10461 10435 3012 12430 3029 12520 3046 12630 3148 13281 3160 13357 3171 13419 3182 13495 281 282 283 295 299 303 305 201997 204243 206847 231100 233000 234300 236086 67,1 67,4 67,9 73,4 73,7 73,9 74,2 54 powierzchnia użytkowa mieszkania /osobę liczba osób /1 mieszkanie liczba osób / izbę 18,8 19 19,2 21,6 22,1 22,4 22,6 3,56 3,55 3,53 3,40 3,34 3,30 3,28 0,86 0,86 0,85 0,80 0,79 0,78 0,77 Dane: US Białystok Tabela nr 42. Zasoby mieszkaniowe na terenach wiejskich Gminy Mońki Liczba osób w mieszkaniach Liczba mieszkań liczba izb Liczba mieszkań na 1000 mieszkańców powierzchnia użytkowa mieszkań powierzchnia 1 mieszkania powierzchnia użytkowa mieszkania /osobę liczba osób /1 mieszkanie liczba osób / izbę 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 5280 5218 5222 5187 5196 5181 5125 1500 6037 1501 6045 1236 5678 1317 5819 1317 5819 1326 5861 1331 5901 284 288 237 254 253 256 260 123195 123350 140095 130600 130500 131400 132496 82,1 82,2 113,3 99,2 99,1 99,1 99,5 23,3 23,6 26,8 25,2 25,1 25,4 25,9 3,52 3,48 4,22 3,94 3,95 3,91 3,85 0,87 0,86 0,92 0,89 0,89 0,88 0,87 Dane: US Białystok Oświata Na terenie Gminy Mońki placówki oświatowe – szkoły podstawowe i gimnazjum prowadzone przez Gminę zlokalizowane są w Mońkach, Masiach, Kuleszach i w Boguszewie. W Mońkach działają Szkoły Podstawowe Nr 1 i Nr 2. We wszystkich tych placówkach w roku szkolnym 2007/2008 uczy się łącznie 1636 uczniów. Sieć placówek oświatowych na terenie Gminy przedstawia tabela nr 28. Należy zaznaczyć, że dostępność placówek oświatowych jest wystarczająca. W sytuacji rosnących kosztów funkcjonowania oświaty (45,3% całkowitych planowanych wydatków budżetowych w 2006 roku), niewystarczającej subwencji oświatowej oraz koniecznością dofinansowywania szkół ze środków własnych gminy, jak również zmniejszającej się ilości uczniów, należy się liczyć z koniecznością racjonalizacji sieci szkół i funkcjonowania oświaty w gminie. Stan techniczny szkół jest niezadawalajacy – budynki wymagają termomodernizacji. Na terenie Moniek funkcjonuje również 1 przedszkole samorządowe, do którego w roku szkolnych 2007/2008 uczęszczało 259 dzieci (w tym 128 w wieku 6 lat). Ponadto na terenie miasta funkcjonują placówki edukacji ponadpodstawowej. Są nimi: Zespół Szkół Ogólnokształcących i Zawodowych, Moniecka Szkoła Zarządzania i Rozwoju Regionu oraz Prywatna Szkoła Muzyczna. Tabela nr 43. 55 Sieć placówek oświatowych na terenie Gminy Mońki w roku szkolnym 2007/2008 L.p. 1. 2. 3. Nazwa i adres placówki Szkoła Podstawowa Nr 1 w Mońkach Szkoła Podstawowa Nr 2 w Mońkach Szkoła Podstawowa w Masiach z siedzibą w Dzieżkach Liczba Liczba Liczba sal uczniów oddziałów komputerowych (dzieci) Liczba komputerów na użytek uczniów Liczba sal gimnastycznych Biblioteka – liczba woluminów 2 12 354 409 17 1 17 474 18 1 16 24 4 1 5 — 2645 1(hala sportowa) 4620 4. Szkoła Podstawowa w Kuleszach 21 4 1 2 — 3000 5. Szkoła Podstawowa w Boguszewie; 41 4 1 8 1 1706 6 Gimnazjum w Mońkach 667 25 2 27 1 18 218 7. Przedszkole w Mońkach 248 10 - - - 1 500 Usługi nierynkowe Teren Gminy Mońki obejmuje teren wokół miasta Mońki oraz samo miasto, w którym mają swoje siedziby: Urząd Miejski, Starostwo Powiatowe, Powiatowa Komeda Policji, Państwowa Straż Pożarna, Powiatowy Lekarz Weterynarii, Urząd Skarbowy, Powiatowy Inspektor Sanitarny, Powiatowe Biuro Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa oraz Powiatowy Zespół Doradztwa Rolniczego. Usługi bankowe świadczą: Powszechny Bank Kredytowy, Bank Spółdzielczy, Bank Millennium, PKO Bank Polski, Podlaski Bank Spółdzielczy. Miasto pełni funkcję ośrodka obsługi ponad lokalnej w zakresie: szkolnictwa średniego i wyższego, ochrony zdrowia, kultury oraz obsługi administracyjnej dla 7 gmin wchodzących w skład powiatu. Na terenie Gminy Mońki funkcjonują obiekty usługowe z zakresu usług podstawowych: 2 filie Biblioteki Publicznej, agencje pocztowe, szpital, boiska sportowe, szkoły podstawowe, gimnazjum. Kultura Upowszechnianiem kultury na terenie miasta i gminy zajmują się: Moniecki Ośrodek Kultury i Biblioteka Publiczna w Mońkach. Instytucje zajmują budynek zlokalizowany przy ul. Białostockiej 25 w Mońkach. Z uwagi na stan techniczny wymaga on remontu. Moniecki Ośrodek Kultury prowadzi działalność w oparciu o przyznaną dotację budżetową i wypracowane własne dochody pochodzące z wynajmu pomieszczeń, organizacji kursów i płatnych imprez. W roku 2006 na funkcjonowanie Ośrodek otrzymał z 56 budżetu gminy dotację w wysokości 356,6 tys. zł. oraz uzyskał dochody własne w wysokości 44,8 tys. zł. MOK organizuje zajęcia dla dzieci i młodzieży oraz cykliczne imprezy kulturalne (Dni Moniek, Ogólnopolski Konkurs Poetycki im. Melanii Burzyńskiej pt. "Poezja życiem pisana"). Działają przy nim 3 zespoły taneczne „Elemental”, „Galaktyka” i „Rytm”, zespół śpiewaczy „Pogodna Jesień” oraz koło teatralne. W ośrodku zatrudnionych jest 8 osób. Działalność Biblioteki Publicznej również finansowana jest z budżetu gminy oraz z dochodów własnych. Posiada bogaty księgozbiór złożony z 13.000 woluminów z wszystkich dziedzin wiedzy, który uzupełniany jest systematycznie nowościami literatury pięknej i popularno - naukowej. Posiada bardzo wiele czasopism, multimedialna bazę danych oraz stały dostęp do sieci internetowej. Na koniec 2006 roku zarejestrowano 1294 czytelników, którzy odwiedzili bibliotekę 7803 razy i wypożyczyli 18.337 woluminów. W roku 2006 na jej funkcjonowanie przeznaczono w budżecie gminy dotację w wysokości 362,9 tys. zł., a dochody własne wyniosły 2,0 tys. zł. Ponadto Biblioteka uzyskała dotację z ministerstwa Kultury w wysokości 22,2 tys. zł. Zatrudnionych je tu 10 osób. Sport i rekreacja Działalnością w zakresie sportu i rekreacji zajmują się: Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji, Międzyszkolny Ośrodek Sportowy, Klub Sportowy Promień. Prowadzone są sekcje: piłki nożnej, piłki siatkowej, lekkoatletyczna, tenisa stołowego, szachowa Bazą dla tej działalności jest: Stadion Miejski i boisko treningowe w Mońkach, boiska sportowe szkolne w Mońkach i we wsiach: Boguszewo, Sikory, sale gimnastyczne funkcjonujące przy szkołach podstawowych i gimnazjum. W budżecie gminy na sport i rekreację w roku 2006 przeznaczono kwotę 293,4 tys. zł. Ochrona zdrowia Zadania z ochrony zdrowia w ścisłym tego słowa znaczeniu realizuje SPZOZ w Mońkach, który prowadzi szpital oraz przychodnie w mieście Mońki. Ponadto na terenie miasta 57 funkcjonują 2 Niepubliczne Zakłady Opieki Zdrowotnej. W roku 2006 udzielonych zostało 62.777 porad medycznych. Porady specjalistyczne udzielane są w przychodniach specjalistycznych funkcjonujących na terenie Szpitala. Opieka lekarska w pełni zabezpiecza potrzeby mieszkańców. Na terenie miasta na koniec 2006 r. funkcjonowały 3 apteki zatrudniające 8 mgr farmacji. Na 1 aptekę przypadało 5,187 mieszkańców gminy. Bezpieczeństwo publiczne Każdy mieszkaniec gminy musi mieć zapewnione bezpieczeństwo mienia i życia. Z uwagi na podział administracyjny Polski nad bezpieczeństwem mieszkańców czuwa Policja, Straż Pożarna oraz Pogotowie Ratunkowe. W związku z tym Gmina Mońki współpracuje w tym temacie z Powiatową Komendą Policji w Mońkach, Powiatową Komendą Straży Pożarnej w Mońkach oraz Samodzielnym Publicznym Zakładem Opieki Zdrowotnej w Mońkach. Gmina sama podejmuje działania mające na celu zapewnienie bezpieczeństwa mieszkańców: z zakresu ochrony przeciwpożarowej – utrzymuje jednostki Ochotniczej Straży Pożarnej, z zakresu bezpieczeństwa ruchu drogowego – finansuje oświetlenie dróg na swoim terenie. Na terenie Gminy funkcjonuje również obrona cywilna. 2.6.3 Grupy społeczne wymagające wsparcia Gmina Mońki prowadzi Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej, który zajmuje się opieką nad osobami znajdującymi się w trudnej sytuacji materialnej, rodzinami z dotkniętymi uzależnieniem najczęściej alkoholowym oraz matkami samotnie wychowującymi dzieci. Na ten cel przeznaczyła w 2006 r. kwotę ponad 6,5 mln zł. W ostatnim czasie następuje coraz wyraźniejszy podział mieszkańców z uwagi na sytuację finansową. Sytuacja finansowa wielu rodzin mieszkających na terenie Gminy polepsza się po wejściu Polski do Unii Europejskiej. Świadczy o tym zmniejszanie się kwoty wypłaconych dodatków mieszkaniowych. Tabela nr 44. Kwoty dodatków mieszkaniowych wypłaconych w Gminie Mońki Ilość dodatków mieszkaniowych Wypłacona kwota 2004 6.886 830.262 2005 6.317 758.464 2006 5383 667.500 lata 58 Dane US Białystok Jest jednak grupa mieszkańców, która z różnych powodów żyje w ubóstwie. Na terenie gminy jest 2330 osób (535 rodzin) dotkniętych patologiami i wymaga wsparcia Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej. Na ogół w rodzinach tych występuje kumulacja problemów, z których najistotniejsze to : - bezrobocie występujące w 244 rodzinach i dotyczące 875 osób, - alkoholizm - występujący w 17 rodzinach i dotyczący 54 osoby będące członkami tych rodzin, - problemy wynikające z odbywania wyroków – 7 skazanych w 7 rodzinach, dotykający 17 osób, Analizując sytuację demograficzną zostały stwierdzone następujące trendy: spadek liczby ludności spowodowany ujemnym przyrostem naturalnym i migracją mieszkańców, rosnącą liczbę osób w wieku poprodukcyjnym, dość dużą liczbę osób niepełnosprawnych, w tym dużą liczbę osób w wieku produkcyjnym biernych zawodowo. W wyniku tych zmian należy liczyć się ze zwiększonym zapotrzebowaniem na pomoc ze strony gminy, zarówno rzeczową jak finansową. Wskutek spadku liczby mieszkańców spowodowanego migracją przy wzroście liczby emerytów i rencistów w najbliższym czasie będzie zwiększać się liczba samotnych osób (w większości kobiet) wymagających opieki. Należy zastanowić się nad organizowaniem domów opieki i domów spokojnej starości, tym bardziej, że od 1 stycznia 2004 roku koszty utrzymania mieszkańców swojej gminy w tego typu placówkach spoczywają na gminie. Następną grupą wymagającą wsparcia są osoby niepełnosprawne, których w roku 2002 było 1668 osób. W wieku produkcyjnym jest ich 722, w tym 476 osób jest biernych zawodowo. Grupa ta charakteryzuje się niskim poziomem wykształcenia. Należy je aktywizować. Aby mogły znaleźć zatrudnienie należy stworzyć im warunki do podniesienia swoich kwalifikacji. Również bardzo poważny problem stanowi bezrobocie ukryte na terenach wiejskich. Liczba ta będzie powiększać się w wyniku przemian strukturalnych w rolnictwie. Cechą tej grupy społecznej również jest niski poziom wykształcenia. W tym przypadku również należy zastanowić się nad szkoleniem tych osób. Należy pomóc im w podniesieniu swoich kwalifikacji oraz tworzeniu małych rodzinnych firm usługowych. W przypadku osób długotrwale bezrobotnych należy zatrudniać je w ramach robót publicznych bądź interwencyjnych, aby w ten sposób wyrwać ich z beznadziejnej sytuacji i pomóc znaleźć się na rynku pracy. 59 2.6.4 Rynek pracy Poziom wielkości zatrudnienia w gminie warunkują w głównej mierze: a) cechy demograficzne ludności – udział ludności w wieku produkcyjnym, poziom wykształcenia ludności; b) poziom rozwoju gospodarczego obszaru gminy; c) poziom aktywności zawodowej ludności w wieku produkcyjnym; d) stan zdrowotny ludności w wieku produkcyjnym W Gminie Mońki w 2006 r. liczba mieszkańców w wieku produkcyjnym wynosiła 9.711 osób, w tym 2.039 osób pracowało zawodowo poza rolnictwem. Na terenie Gminy zatrudnienie poza rolnictwem miało 1889 osób. Najwięcej osób pracowało w usługach nierynkowych - 951 osób. Głównym działem gospodarki jest przemysł I budownictwo, w których pracowało 493 osoby oraz usługi rynkowe - 443 osoby. Analizując dane za lata 2000 – 2006 liczba pracujących utrzymuje się na poziomie 1870 – 1900 osób. Wzrost zatrudnienia uzależniony jest do wzrostu liczby zakładów pracy. Większość osób pracuje w mieście. Tabela nr 45. Pracujący poza rolnictwem. Rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo i rybołówstwo Ogółem, w tym: Gmina Miasto Przemysł i budownictwo Gmina Miasto Usługi rynkowe Gmina Miasto Usługi nierynkowe lata Gmina Miasto Gmina Miasto 2000 1870 b.d 38 b.d 455 b.d 517 b.d 860 b.d 2001 1908 b.d 23 b.d 513 b.d 488 b.d 884 b.d 2002 1823 b.d 27 b.d 446 b.d 443 b.d 907 b.d 2003 1875 1725 26 23 530 432 413 410 906 860 2004 1921 1829 44 38 512 468 407 397 958 926 2005 1899 1800 44 39 493 435 411 409 951 917 Dane: US Białystok 2.6.5 Identyfikacja problemów. W Gminie Mońki w przeciwieństwie do innych gmin leżących na tzw. „ścianie wschodniej” nie obserwuje się procesu starzenia się. Liczba mieszkańców Gminy zmniejsza się, nie wzrasta jednak liczba osób w wieku poprodukcyjnym. Malejąca liczba ludności w wieku przedprodukcyjnym, niski przyrost naturalny oraz ujemne saldo migracji może jednak spowodować w przyszłości podobną tendencję. Te niekorzystne zjawisko skutkować będzie z jednej strony zmniejszeniem dochodów własnych gminy, zaś z drugiej strony zwiększonymi wydatkami na opiekę społeczną. Dlatego też najważniejszym problemem, jaki należy rozwiązać, jest powstrzymanie procesu migracji mieszkańców z terenu gminy. Proces ten spowodowany jest różnymi czynnikami, miedzy innymi: 60 niskimi dochodami w rolnictwie, brakiem miejsc pracy, gorszymi warunkami życia na wsi niż w mieście. Bardzo dużym problemem jest również problem ukrytego bezrobocia. Cechą tej grupy społecznej również jest niski poziom wykształcenia. III Zadania polegające na poprawie sytuacji na terenie Gminy Mońki. 3.1 Kierunki rozwoju Gminy Mońki. W części II niniejszego opracowania została zdiagnozowana aktualna sytuacja społeczno – gospodarcza Gminy Mońki. Zostały zidentyfikowane aktualne problemy mające negatywny wpływ na rozwój gminy i warunki życia jej mieszkańców. Kierunki rozwoju Gminy Mońki zostały określone w „Miejscowym Planie Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Mońki” opracowanym w 2003 r. Zostały one określone przy uwzględnieniu uwarunkowań zewnętrznych (położenie gminy w sąsiedztwie Narodowego Parku Biebrzańskiego i Puszczy Knyszyńskiej, konieczność dostosowania rolnictwa do wymogów Unii Europejskiej oraz wymagań rynku) oraz uwarunkowań wewnętrznych (struktura demografia, struktura użytkowania gruntów, gospodarka). Na terenie gminy założono utrzymanie następujących funkcji podstawowych: produkcji rolnej dostosowanej do uwarunkowań naturalnych na terenach wiejskich, gospodarki leśnej w dostosowaniu do wymogów ochrony środowiska, , wielokierunkowej działalności gospodarczej w tym przemysłowej, jako funkcji uzupełniającej w mieście Mońki. Funkcjami towarzyszącymi funkcjom podstawowym są mieszkalnictwo i obsługa w zakresie rozwoju usług, komunikacji i infrastruktury technicznej. Z uwagi na położenie gminy w bezpośrednim sąsiedztwie obszarów chronionych powstały warunki do rozwoju funkcji turystycznej, jako funkcji dodatkowej. Uznanie funkcji rolniczej za jedną z podstawowych funkcji zagospodarowania przestrzennego terenów wiejskich Gminy Mońki wynika zarówno z uwarunkowań przyrodniczych (wysoki udział gleb żyznych w klasach bonitacyjnych III i IV, udział użytków rolnych w powierzchni gruntów ogółem na poziomie 50%) jak i ekonomicznospołecznych (ok.40% udział indywidualnych gospodarstw rolnych o powierzchni ponad 10 ha; zatrudnienie w rolnictwie na poziomie 50% ogółu pracujących). Z uwagi na tą funkcje oraz konieczność ochrony gruntów rolnych przed zmianą użytkowania, szczególnie wysokiej klasy bonitacji, zostały określone następujące zasady zagospodarowania przestrzennego: 61 utrzymanie rolniczego użytkowania terenu, z zastosowaniem tzw. ekologicznych (przyjaznych dla środowiska) technologii. koncentracja zabudowy w obrębie obecnych granic miejscowości, dążenie do zwiększenia zwartości układów osadniczych. dopuszczenie nowej zabudowy zagrodowej i mieszkaniowej oraz zabudowy związanej z obsługą rolnictwa i jego funkcjonowaniem (mieszalnie pasz, przechowalnie, magazyny) w granicach miejscowości i w jej bezpośrednim sąsiedztwie, a także zabudowy usługowej na rzecz obsługi ludności. Wykorzystanie lasów do produkcji nie ulegnie zasadniczej zmianie. Prowadzona będzie zgodnie z dotychczasowymi tendencjami głównie przeróbka drewna, zwłaszcza na własne potrzeby z lasów prywatnych. W perspektywie należy zwiększać pozyskiwanie i przetwarzanie runa leśnego i owoców na cele konsumpcyjne i na eksport. Powinien też nastąpić wzrost powierzchni lasów na skutek dolesień i rekultywacji istniejących terenów powyrobiskowych. Należy rozwijać proekologiczny kierunek gospodarki na terenach leśnych polegający na: ochronie różnorodności biologicznej lasów, naturalnych kierunkach hodowli lasów z zachowaniem zgodności siedliskowej, przeciwdziałanie monokulturom lasów, zwiększenie odporności biologicznej lasów poprzez wprowadzenie domieszek drzew iglastych, zapobieganie masowemu pojawianiu się szkodników, zwiększanie lesistości poprzez zalesianie marginalnych terenów rolniczych. Wielokierunkowy rozwój działalności gospodarczej w tym przemysłowej przewidziano głównie w mieście Mońki, w którym również będzie rozwijało się budownictwo mieszkaniowe oraz usługi o charakterze lokalnym i ponadlokalnym. Dlatego też w planie zagospodarowania miasta przewidziano tereny pod rozwój wszystkich tych funkcji. Kierunki zagospodarowania miasta Moniek przedstawia mapa nr 5. Mapa nr 5. Kierunki zagospodarowania miasta Mońki. 62 3.2 System komunikacji i infrastruktura techniczna Opisany powyżej funkcjonalny rozwój gminy determinowany jest rozwojem infrastruktury technicznej oraz systemu komunikacji, ponieważ ich rozwój decyduje: o dostępności do terenów i ich atrakcyjności inwestycyjnej, co za tym idzie warunkach rozwoju gospodarczym gminy, o warunkach gospodarowania i stosowanych metodach produkcji, szczególnie w rolnictwie, o poziomie i warunkach życia mieszkańców, 63 o wpływie działalności na środowisko naturalne oraz jego ochronie przed zanieczyszczeniami, o spójności przestrzennej i funkcjonalnej gminy oraz całego województwa podlaskiego. System komunikacji System komunikacji omówiony został w punkcie 2.4.2. Jak wspomniano układ funkcjonalny jest wystarczający na potrzeby gminy i jej mieszkańców. Natomiast niezadowalający jest ich stan techniczny. Powiatowe wymagają kapitalnego remontu. Jednak te zadania są w gestii właściciela dróg, którym jest Starostwo Monieckie. Gmina jest właścicielem i zarządcą dróg i ulic gminnych. Z 77,3 km dróg gminnych tylko niecałe 6 km posiada nawierzchnię utwardzoną. Rada Miejska postawiła sobie za cel ich zmodernizowanie i ułożenie na nich nawierzchni asfaltowej. Z uwagi na koszty oraz możliwości finansowe gminy modernizacja dróg musi być rozłożona w czasie. Ponadto w celu zapewnienia bezpieczeństwa planuje się budowę bądź modernizację oświetlenia ulicznego wzdłuż dróg na terenach zabudowanych. Bardzo ważnym problemem jest również stan dróg dojazdowych do pól, które są w zarządzie gminy. Będą one utwardzane w dalszej kolejności po modernizacji dróg gminnych. Gospodarka wodno - ściekowa Ujęcia, wodociągi i stacje uzdatniania wody. Na dzień 31.12.2006 r. z sieci wodociągowej na terenie Gminy Mońki korzystało 12.780 mieszkańców – 82 % ogółu mieszkańców. W mieście Mońki sieci wodociągowej korzystało 9.963 mieszkańców – 95 % mieszkańców miasta. W roku 2003 została opracowana „Koncepcja kompleksowego zaopatrzenia w wodę Miasta i Gminy Mońki”. Zakłada ona utrzymanie zaopatrzenia mieszkańców w wodę z ujęć na ul. Szkolnej i Zdrojowej w Mońkach oraz z ujęcia wiejskiego wody w Kuleszach. Pozostałe ujęcia mają być zlikwidowane ponieważ mają zbyt mała wydajność oraz nie spełniają wymagań. Z godnie z tą koncepcją w roku 2006 zostało zmodernizowane ujęcie przy ul. Zdrowej. Do zrealizowania koncepcji należy zmodernizować Stację Uzdatniania Wody przy ul. Szkolnej w Mońkach oraz dokończyć wodociągowanie terenów wiejskich i rozbudować sieć wodociągową na terenie miasta. Oczyszczalnie ścieków wraz z systemem kanalizacji. Na koniec 2006 r. z sieci kanalizacyjnej korzystało 9.386 (89 %) mieszkańców miasta. Sieć kanalizacyjna ma długość 23 km i jest wykonana z rur PCV oraz kamionki. Kolektor główny na ul. Mickiewicza wykonany jest z rur betonowych, co jest przyczyną przesiąkania do sieci wód opadowych. Miasto Mońki posiada miejską oczyszczalnię ścieków o maksymalnej przepustowości 2600 m3/dobę. Oczyszczalnia pracuje w swej części 64 zasadniczej według metody niskoobciążonego osadu czynnego. Została ona wybudowana w 1997 roku. Z uwagi na stan techniczny wymaga ona modernizacji. Tereny wiejskie gminy są nieskanalizowane. Gospodarstwa zbierają ścieki w szambach. Jednak ich stan techniczny pozostawia wiele do życzenia. Są nieszczelne i powodują zanieczyszczenie wód gruntowych. Należy uporządkować gospodarkę ściekową na terenie Gminy Mońki i zrealizować: rozbudowę sieci kanalizacyjnej - podłączenie do sieci budynków nie skanalizowanych oraz wyposażenie w sieć kanalizacyjną tereny przeznaczone w Planie Zagospodarowania Przestrzennego na cele mieszkaniowe, uszczelnienie kolektora w ul. Mickiewicza, modernizację oczyszczalni ścieków w Mońkach, budowę szczelnych zbiorników na ścieki lub oczyszczalni przyzagrodowych na terenach wiejskich, gdzie nie planuje się budowy sieci kanalizacyjnej, Sieć cieplna. Sieć wybudowano w latach 80 – tych ubiegłego wieku. Stan techniczny sieci jest niezadowalający. Jest to przyczyną awarii oraz dużych strat ciepła w trakcie przesyłu. Sieć wymaga modernizacji. Obecnie opracowywana jest „Koncepcja uciepłownienia miasta Mońki”, która będzie podstawą do programowania rozwoju gospodarki cieplnej. Trzeba będzie wymienić sieć na wysokoparametrową oraz zoptymalizować jej trasę. System gospodarki odpadami Na terenie Gminy Mońki odpady są gromadzone: w zabudowie jednorodzinnej w pojemnikach 110 l, w zabudowie wielorodzinnej w mieście Mońki w pojemnikach 1,1 m3. Odpady gromadzone są na składowisku w Świerzbieniach. Zajmuje ono powierzchnię 3,03 ha, z czego wykorzystana jest powierzchnia 1,44 ha. Pojemność składowiska wynosi 286. tys. m3 i spełnia wszystkie wygania. Zostało ono wybudowane w 1980 r. Jego eksploatacja powinna być zakończona do końca 2009 r. Również od 1 lipca wprowadzona została na terenie całej gminy selektywna zbiórka odpadów. W zabudowie wielorodzinnej ( na terenie Spółdzielni Mieszkaniowej w Mońkach) ustawione zostały gniazda złożone z pojemników 1,1 m3 do selektywnej zbiórki szkła, plastiku oraz makulatury. W zabudowie jednorodzinnej wprowadzona została selektywna zbiórka „u źródła” – mieszkańcy segregują szkło, plastik i makulaturę do plastikowych kolorowych worków. Z uwagi na wyczerpanie pojemności wysypiska należy wybudować nową nieckę lub usypując wały zwiększyć pojemność istniejącej. Docelowo wysypisko ma być zlikwidowane, 65 a gospodarka odpadami będzie przekazana do Związku Komunalnego „Biebrza” realizującego obecnie duży program gospodarki odpadowej na terenach gmin należących do Stowarzyszenia Dorzecza Biebrzy. 3.3 Infrastruktura społeczna. O jakości życia mieszkańców decyduje tez rozwój infrastruktury społecznej – oświaty, opieki społecznej, służby zdrowia. Bardzo ważną sprawą jest jej jakość i dostępność. Oświata, kultura i sport Jak wspomniano części II sieć szkolna w Gminie Mońki składa się z pięciu szkół podstawowych i jednego gimnazjum. Sieć ta jest wystarczająca na potrzeby mieszkańców i w najbliższym czasie nie ulegnie zmianie. Szkoły wyposażone są w pracownie komputerowe i w większości posiadają w sale gimnastyczne. Należy przeprowadzić termomodernizację budynków szkolnych a ponadto stale poprawiać warunki nauki oraz wyposażenie w pomoce naukowe. Również budynek, którym mieście Miejski Ośrodek Kultury i Biblioteka wymaga remontu połączonego w pracami termodernizacyjnymi. Istniejąca na terenie gminy istniejąca baza rekreacyjno – sportowa w pełni zaspakaja potrzeby mieszkańców. Opieka społeczna i ochrona zdrowia Jak wspomniano w części II, w wyniku procesów demograficznych zmniejsza się liczba ludności. Rośnie liczba mieszkańców w wieku poprodukcyjnym. W najbliższym czasie będzie zwiększać się liczba samotnych osób (w większości kobiet) wymagających opieki. Spowoduje to w przyszłości wzrost wydatków na opiekę społeczną oraz wzrost zapotrzebowania na usługi medyczne i usługi opiekuńcze. Bardzo ważnym problemem jest uzależnienie od alkoholu. Oprócz pomocy rzeczowej i finansowej udzielanej przez Ośrodek Pomocy Społecznej, dzieci z rodzin patologicznych powinny być objęte specjalną formą opieki realizowaną w świetlicach socjoterapeutycznych i w domach dziennego pobytu. Dlatego tez należy utworzyć świetlice socjoterapeutyczne również przy szkołach podstawowych funkcjonujących na terenie wiejskim, aby objąć opieką również mieszkańców wsi. 3.4 Lista zadań do zrealizowania W poprzednich punktach części III zostały określone i opisane zadania, które należy zrealizować, aby rozwiązać problemy utrudniające rozwój gminy zidentyfikowane w części II niniejszego programu. Dotyczą one: 66 gospodarki wodno - ściekowej, gospodarki odpadami, gospodarki cieplnej, układu komunikacyjnego gminy, aktywizacji gospodarczej gminy, poprawy infrastruktury społecznej. Z uwagi na znaczne nakłady finansowe, jakie należy ponieść oraz możliwości gminy, realizacja tych zadań musi być rozłożona w czasie. W ramach każdego zadania zostały opracowane konkretne projekty inwestycyjne. Zostały przeprowadzone szerokie konsultacje społeczne. W oparciu o opinie mieszkańców stworzono listę projektów inwestycyjnych według hierarchii ważności wynikającej z wagi danego problemu dla społeczności z podziałem na okresy realizacji. Ich realizacja planowana jest w latach 2007 – 2013 przy współfinansowaniu ze środków UE, które mają być dostępne w ramach: Programu Infrastruktura i Środowisko, Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podlaskiego, Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz dostępnych w tym okresie krajowych źródeł finansowania. IV Realizacja projektów na terenie Gminy Mońki w latach 2007 – 2013. 67 Okres l.p. Nazwa zadania 1. Dostosowanie dróg gminnych do sieci dróg powiatowych i drogi krajowej: Etap I – ul. Kopernika, Kochanowskiego, Modrzewskiego, Sienkiewicza oraz droga gminna Nr 104045B Ciesze – do drogi krajowej Nr 65 2007 - 2010 2. Kompleksowe rozwiązanie problemu gospodarki wodno-ściekowej aglomeracji Mońki 2007 - 2010 3. Modernizacja Przedszkola przy Al. Niepodległości 2008 - 2009 4. Modernizacja Szkoły Podstawowej Nr 2 przy ul. Konopnickiej 2008 - 2009 5. Modernizacja Szkoły Podstawowej Nr 1 przy ul. Planetarnej 2008 - 2009 6. Modernizacja budynku Monieckiego Ośrodka Kultury 2008 - 2009 7. Ulepszenie gospodarki cieplnej w Mońkach 2008 8. Rozbudowa sieci wodociągowej na wsi 2008 Monitoring Miasta Mońki 9. 10. Rozbudowa składowiska odpadów – Świerzbienie realizacji 2008 – 2009 2008 - 2010 11. Zagospodarowanie boisk przy Szkołach Podstawowych Nr 1 i 2 oraz przy Gimnazjum w Mońkach 2008 - 2010 12. Dostosowanie dróg gminnych do sieci dróg powiatowych i drogi krajowej: Etap II – ul. Ks. Budnika, E. Plater, Z. Herberta, S. Reymonta 2009 - 2013 13. Dostosowanie dróg gminnych do sieci dróg powiatowych i drogi krajowej: Etap III – pozostałe drogi gminne 2009 - 2013 Powiązanie projektów z innymi działaniami. V 5.1. Z działaniami realizowanymi na terenie województwa podlaskiego. Zarząd Województwa Podlaskiego opracował „Strategię Rozwoju Województwa Podlaskiego do roku 2020”. „Plan rozwoju lokalnego Gminy Mońki na lata 2007 - 2013” jest spójny z tą strategią. Istnieją powiązania projektów, które mają być realizowane w ramach Planu, szczególnie z: 1) Priorytetem I - Infrastruktura techniczna: Działanie 1. Rozwój systemu transportowego województwa, Działanie 3. Rozwój systemów zaopatrzenia w wodę, odprowadzania i oczyszczania ścieków oraz usuwania i unieszkodliwiania odpadów stałych 2) Priorytetem II - Infrastruktura społeczna 68 Działanie 1. Rozwój lecznictwa i opieki socjalnej Działanie 2. Rozwój kultury i ochrona dziedzictwa kulturowego Działanie 3. Rozwój sportu i rekreacji Działanie 4. Rozwój szkolnictwa 3) Priorytet III - Baza ekonomiczna Działanie 1. Rozwój rolnictwa i obszarów wiejskich Działanie 2. Rozwój turystyki i lecznictwa uzdrowiskowego Działanie 3. Wsparcie przedsiębiorczości Działania te będą realizowane przy współfinansowaniu z Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podlaskiego oraz z Programu Rozwoju obszarów Wiejskich. Regionalny Program Operacyjny Województwa Podlaskiego 2007- 2013 będzie wdrażany przez Samorząd Wojewódzki. Zostały określone w im osie i działania wg których będzie realizowany: Oś Priorytetowa I Wzrost innowacyjności i wspieranie przedsiębiorczości w regionie Działanie 1.1. Rozwój innowacyjności Działanie 1.2. Wsparcie otoczenia biznesu Działanie 1.3. Wspieranie przedsiębiorczości Oś Priorytetowa II Rozwój infrastruktury transportowej Działanie 2.1. Transport drogowy Działanie 2.2. Transport lotniczy Działanie 2.3. Transport publiczny Działanie 2.4. Transport kolejowy Oś Priorytetowa III Rozwój turystyki Oś Priorytetowa IV Społeczeństwo Informacyjne Oś Priorytetowa V Rozwój infrastruktury ochrony środowiska Oś Priorytetowa VI Rozwój infrastruktury lokalnej Oś Priorytetowa VII Rozwój infrastruktury społecznej Działanie 7.1. Rozwój infrastruktury z zakresu edukacji Działanie 7.2. Rozwój infrastruktury z zakresu opieki zdrowotnej Działanie 7.3. Infrastruktura z zakresu kultury i ochrony dziedzictwa kulturowego Oś priorytetowa VIII Pomoc techniczna Działanie 8.1 Wsparcie procesu wdrażania RPO Działanie 8.2 Działania informacyjne i promocyjne Z uwagi na kryteria dostępu oraz zakres projektów Gmina Mońki będzie mogła aplikować wnioski do: 69 Osi Priorytetowej II Rozwój infrastruktury transportowej Działanie 2.1. Transport drogowy Poddziałanie 2.1.2. Lokalna infrastruktura drogowa, Osi Priorytetowej III Rozwój turystyki, Oś Priorytetowa V Rozwój infrastruktury ochrony środowiska Oś Priorytetowa VI Rozwój infrastruktury lokalnej Oś Priorytetowa VII Rozwój infrastruktury społecznej Działanie 7.1. Rozwój infrastruktury z zakresu edukacji Działanie 7.3. Infrastruktura z zakresu kultury i ochrony dziedzictwa kulturowego Program Rozwoju Obszarów Wiejskich będzie wdrażany wg następujących osi: Oś I: Poprawa konkurencyjności sektora rolnego i leśnego. Oś II: Poprawa stanu środowiska naturalnego i obszarów wiejskich. Oś III: Jakość życia na obszarach wiejskich i różnicowanie gospodarki wiejskiej. Oś IV: Leader Gmina Mońki będzie mogła aplikować projekty realizowane na terenie wiejskim i związane gospodarką wodno - ściekową, odpadową oraz projekty związane z rozwojem turystyki oraz ochroną zabytków do Osi III. Oś IV, do których będzie mogła aplikować projekty Gmina Mońki, wdrażana będzie przez Urząd Marszałkowski przy współudziale Lokalnych Grup Działania. Dlatego też jej obszary muszą być objęte Lokalną Strategią Rozwoju Fundacji Biebrzańskiej. Częścią tej strategii powinien być „Plan Lokalnego Rozwoju Gminy Mońki na lata 2007 - 2013”. Zgodność „Planu Rozwoju Gminy Mońki na lata 2007 - 2013” z powyższymi dokumentami jest warunkiem uzyskania pomocy finansowej. 5.2. Z działaniami realizowanymi na terenie Powiatu Monieckiego. Rada Powiatu Monieckiego planuje zrealizować w latach 2008 – 2010 projekt „Integracja dróg Powiatu Monieckiego z siecią dróg krajowych i wojewódzkich” w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podlaskiego na lata 2007 – 2013, Oś Priorytetowa II Rozwój infrastruktury transportowej Działanie 2.1 Transport drogowy. Projekt ten obejmuje modernizację najważniejszych dla Powiatu Monieckiego dróg powiatowych łączących miasto Mońki będące siedzibą Starostwa z siedzibami Gmin: Goniądz, Knyszyn, Krypno, Jasionówka, Jaświły oraz Trzcianne oraz modernizację dróg łączących siedziby Gmin. Zakładany budżet projektu – 15,8 mln zł. (4 mln Euro). 5.3. Z działaniami realizowanymi na terenie Gminy Mońki. Od 1990 r., tj. od samego początku funkcjonowania samorządów w Polsce Władze Gminy Mońki kładły szczególny nacisk na rozwiązywanie problemów związanych z 70 niedostateczny rozwojem infrastruktury technicznej i społecznej. Mimo skromnych środków finansowych zostało zrealizowanych wiele projektów dotyczących: gospodarki wodno ściekowej, gospodarki odpadami, układu komunikacyjnego gminy, infrastruktury społecznej. Gospodarka wodno - ściekowej Ujęcia, wodociągi i stacje uzdatniania wody. Na dzień 31.12.2006 r. do sieci wodociągowej na terenie gminy podłączonych było 3437 gospodarstw domowych. W sumie wybudowano 7 ujęć wody oraz sieć wodociągową o długości 109,8 km, z czego 26, 1 km na terenie miasta. W okresie 2002 – 2006 wybudowano: w 2002 r. - 5,4 km sieci wodociągowej, w 2003 r. – 5,2 km sieci wodociągowej we wsi Moniuszeczki – Kuczyn oraz na kolonii wsi Hornostaje, Kosiorki i Jaśki za kwotę 106.068 zł., w 2004 r.: – 7,9 km sieci wodociągowej na kolonii wsi Dziękonie, Ciesze, Magnusze, Przytulanka, Dudki oraz w mieście Mońki za kwotę 288.057 zł. - 529 m sieci wodociągowej na ul. Wojska Polskiego w Mońkach za kwotę 27.292 zł., w 2005 r.: - stację uzdatniania wody przy ul. Zdrojowej w Mońkach - koszt realizacji wyniósł 2.322.359 zł. Uzyskano dofinansowanie z programu ZPORR w wysokości 1.712.858 zł. - sieć wodociągową Przytulanka – kol. Sikory za kwotę 69.455 zł. w 2006 r.: – sieć wodociągową na koloniach Dudki i Przytulanka oraz Guzy Gm. Knyszyn za kwotę 135.138 zł. - sieć wodociągową w ul. Budnika i Herberta za kwotę 140.987 zł. Oczyszczalnie ścieków wraz z systemem kanalizacji. W 1997 roku zakończono budowę miejskiej oczyszczalni ścieków o maksymalnej przepustowości 2600 m3/dobę w Mońkach. Od tego czasu systematycznie rozbudowywana jest sieć kanalizacyjna w mieście, i tak w roku: 2002 wybudowano ponad 3 km sieci kanalizacyjnej, 2003 wybudowano 1,9 km kanalizacji sanitarnej z przepompownią ścieków, 71 2004 wybudowano sieć kanalizacyjną na ul. Wojska Polskiego o długości 529 m za kwotę 85.777 zł. Gospodarka odpadami Została wprowadzona na terenie Gminy Mońki zorganizowana gospodarka odpadowa, którą prowadzi Zakład Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Mońkach. Na terenie miasta odpady są gromadzone: w zabudowie jednorodzinnej oraz na terenach wiejskich w pojemnikach 110 l, w zabudowie wielorodzinnej w pojemnikach 1,1 m3. Wywóz odpadów jest odpłatny. Gospodarka odpadami oparta jest o miejsko - gminne składowisko odpadów znajdujące się we wsi Świerzbienie. Utylizacja śmieci prowadzona jest na bieżąco. Od 1 lipca 2007 r. została wprowadzona na terenie całej gminy selektywna zbiórka odpadów. W zabudowie wielorodzinnej zostały ustawione gniazda złożone z 3 pojemników do selektywnej zbiórki makulatury, plastiku oraz szkła. W zabudowie jednorodzinnej w mieście i na terenach wiejskich wprowadzono selektywną zbiórkę „u źródła” przy wykorzystaniu worków. Wyselekcjonowane odpady odwożone są do Zakładu Recyklingu w Dolistowie Starym, należącego do Związku Komunalnego „Biebrza” z siedzibą w Dąbrowie Białostockiej. Układ komunikacyjny Gminy Drogi gminne będące własnością Gminy Mońki posiadają łączną długość 77,3 km. W większości są to drogi nieutwardzone o nawierzchni gruntowo – żwirowej. Ich stan techniczny jest bardzo zły i wymagają ciągłych remontów i napraw. Co roku są modernizowane odcinki dróg gminnych i dojazdowych. I tak w latach 2002 – 2006 zrealizowano następujące projekty drogowe: modernizacja drogi gminnej Nr 104034B Potoczyzna – Koleśniki, wykonano 1,492 km nawierzchni bitumicznej, wartość robót – 129.983,24 zł., modernizacja drogi wewnętrznej – ulicy we wsi Łupichy – wykonano 0,492 km nawierzchni bitumicznej, wartość robót – 246.065,11 zł., przebudowa mostu na rzece Nereśl k/m Sikory na drodze gminnej Nr 104037B Kropiwnica – Sikory – do drogi gminnej Nr 104033B Przytulanka – Potoczyzna, długość mostu 8,8 m, wartość robót 315.027,02 zł., przebudowa drogi gminnej Nr 104040B Kosiorki – Horonostaje Osada – do drogi powiatowej Mońki – Goniądz, długość nawierzchni bitumicznej – 0,759 km, wartość robót – 83.277,37 zł., 72 przebudowa drogi gminnej Nr 104052B Masie – do drogi powiatowej Zblutowo – Sobieski – Rybaki – droga krajowa Nr 65 na docinku od Masie do drogi gminnej Nr 104058B Mejły Dzieżki, długość nawierzchni bitumicznej – 0,654km, wartość robót – 91,791,96 zł., przebudowa drogi gminnej Nr 104051B Rybaki - Żodzie na odcinku od wsi Rybaki - do drogi krajowej Nr 65, długość nawierzchni bitumicznej – 0,681 km, wartość robót – 135.200 zł., remont drogi dojazdowej (rolniczej) w Dzieżkach, koszt zadania 39.756 zł., w tym środki z FOGR – 15.000 zł., przebudowa ulic gminnych Krótkiej, Jagodowej i Zuchów, wartość robót – 314.617 zł., remont chodników na ul. Tysiąclecia w Mońkach – udział gminy wyniósł 17.000 zł. wykonanie drogi rolniczej Rybaki – koszt zadania 44.702 zł., dofinansowanie z FOGR – 30.000 zł., przebudowa ul. Łąkowej w Mońkach – koszt 138.176 zł., modernizacja drogi Masie – Mełły i do Osiedla Hornostaje – koszt 128.293 zł. wykonanie drogi rolniczej w Sobieskich – koszt zadania 16.263 zł wykonanie drogi rolniczej w Zyburtach – koszt zadania 22.649 zł., dofinansowanie z FOGR – 20.000 zł., wykonanie drogi rolniczej w Dzieżkach – koszt zadania 17.500 zł., przebudowa drogi w Magnuszach – koszt zadania 42.505 zł., przebudowa części ulic Kochanowskiego i Kopernika w Mońkach – koszt zadania 186.140 zł., wykonanie drogi rolniczej w Kuleszach – koszt zadania 48.495 zł., dofinansowanie z FOGR – 20.000 zł., Łącznie w tym okresie wydano kwotę 1.001.344,70 zł. ze środków własnych. Infrastruktura społeczna Gmina Mońki prowadzi 5 szkół podstawowych, 1 gimnazjum i przedszkole. Cały czas dba o ich wyposażenie i stan techniczny budynków. W latach 2000 – 2002 została wybudowana przy Szkole Podstawowej Nr 3 w Mońkach sala gimnastyczna z areną 44 x 22 m z widownią na 250 osób oraz kort tenisowy z nawierzchnią syntetyczną o wymiarach 36 x 18 m. W roku 2005 wykonano termomodernizacje budynku Gimnazjum w Mońkach (koszt 800.000 zł.). VI Oczekiwane wskaźniki osiągnięć Planu Rozwoju Lokalnego. 73 Nadrzędnym celem wszystkich działań władz samorządowych Gminy Mońki jest zrównoważony rozwój gminy z poszanowaniem otaczającego go środowiska i z zachowaniem panującego krajobrazu. Tylko taki rozwój przyniesie poprawę warunków życia jej mieszkańców. Musi być przy tym zachowana spójność gospodarcza i komunikacyjna gminy z regionem. Taki rozwój może być osiągnięty przy właściwym zagospodarowaniu przestrzennym oraz odpowiednim poziomie infrastruktury technicznej i społecznej. Gmina musi być atrakcyjnym miejscem do zamieszkania, pracy i odpoczynku, aby ludzie chcieli w niej mieszkać, pracować i inwestować. Tylko takie podejście może odwrócić niekorzystne trendy demograficzne, jakimi są zmniejszanie się ilości mieszkańców i zjawisko „starzenia się gminy”. Podstawowymi celami realizacji planu na terenie Gminy Mońki są: zwiększenie poziomu inwestycji, tworzenie warunków do dywersyfikacji działalności gospodarczej, wzrost mobilności zawodowej mieszkańców, poprawa warunków życia mieszkańców, zatrzymanie spadku liczby mieszkańców. Osiągnięcie celów podstawowych możliwe będzie tylko przez realizację celów cząstkowych: zwiększenie dostępności komunikacyjnej do wszystkich terenów gminy przez poprawę jakości dróg gminnych, zwiększenie stopnia skanalizowania gminy, zwiększenie stopnia zwodociągowania gminy, budowa ujęć i stacji uzdatniania wody, wprowadzenie kompleksowej gospodarki odpadami połączonej z systemem selektywnej zbiórki surowców wtórnych „u źródła”, podniesienie atrakcyjności inwestycyjnej obszarów przez rozbudowę uzbrojenia technicznego, poprawę podstawowej infrastruktury społecznej. Cele te będą realizowane w wyniku realizacji konkretnych projektów inwestycyjnych ujętych na liście w części IV planu. Realizacja projektów przyczyni się do realizacji celów cząstkowych. Pożądanymi wskaźnikami, które będą również monitorowane są: wzrost długości dróg o utwardzonej nawierzchni, zwiększenie stopnia skanalizowania, zwiększenie stopnia zwodociągowania, ilość wybudowanych ujęć i stacji uzdatniania wody, liczba gospodarstw domowych objęta zbiórką odpadów, 74 liczba wybudowanych obiektów infrastruktury społecznej, liczba osób potrzebujących objętych opieką, Ideałem będzie osiągnięcie przez te wskaźniki wartości 100%. Jednak to wymaga czasu i pieniędzy. Będą one rosły wraz z postępem w realizacji projektów. Plan Rozwoju Lokalnego obejmuje na razie lata 2007 – 2013. W miarę potrzeby okres ten będzie przedłużany. Bardzo ważnymi wskaźnikami informującymi o realizacji wszystkich celów są wskaźniki odnoszące się do rozwoju gminy i wzrostu gospodarczego. Są one następujące: wzrost ilości pozwoleń na budowę , wzrost ilości podmiotów działających na terenie gminy, wzrost ilości miejsc noclegowych, wzrost zatrudnienia poza rolnictwem, zmniejszenie wskaźnika bezrobocia, wzrost dochodów mieszkańców, liczba mieszkańców gminy. Wskaźniki te powinny jak najszybciej rosnąć. Nie dotyczy to wskaźnika bezrobocia, który powinien być jak najniższy. VII Plan finansowy na lata 2007 – 2013. W części IV została przedstawiona lista projektów, które Gmina Mońki zamierza realizować latach 2007 - 2013. Dla każdego projektu został określony okres realizacji. Z uwagi na to, iż kadencja obecnych władz Gminy kończy się w roku 2010, plan finansowy został stworzony dla okresu 2008 – 2010. Ogółem w okresie 2008 – 2010 zaplanowano zrealizowanie projektów o wartości ponad 35.000.000 zł. Warunkiem realizacji projektów jest uzyskanie dofinansowania Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podlaskiego oraz Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich. Wysokość dofinansowania uzależniona jest od programów i priorytetów do jakich będą aplikowane wnioski o dofinansowanie. W przypadku RPO WP wynosi ono maksymalnie 85 – 90 % wartości projektu, w przypadku PROW maksymalnie 75 % kosztów kwalifikowanych. Z informacji udzielonych w czasie konferencji w dniu 6 listopada 2007 przez Marszałka Województwa Podlaskiego wynika, iż poziom dofinansowania projektów z RPO WP z uwagi na ograniczone środki będzie niższy od maksymalnego. Każdorazowo będzie on podawany w czasie ogłaszania konkursu. Z tego względu niemożliwe jest zatem dokładne zbilansowanie źródeł finansowania projektów. Dlatego też odstąpiono do sporządzenia planu 75 finansowego. Szczegółowo budżet każdego projektu będzie określony uchwałach budżetowych Rady Miejskiej na kolejne lata realizacji Planu Rozwoju Lokalnego. II System wdrażania. ”Plan rozwoju lokalnego Gminy Mońki na lata 2007 – 2013” został uchwalony przez Radę Miejską w Mońkach i przekazany do realizacji dla Burmistrza miasta Mońki. Jego wdrażaniem zajmą się pracownicy Urzędu Miasta, którzy będą realizowali projekty inwestycyjne określone w planie. Ich realizacja będzie zgodna z zasadami określonymi w Programach oraz polskim prawem. Pracownicy zajmą się: przygotowaniem wniosków aplikacyjnych i wszystkich niezbędnych dokumenty, załączniki i pozwolenia, przygotowaniem dokumentacji technicznej projektów, obsługą finansową projektów. monitorowaniem realizacji projektów, składaniem sprawozdań z ich realizacji. IX Sposoby monitorowania, oceny i komunikacji społecznej. 9.1. System monitorowania Planu Rozwoju Lokalnego Monitorowanie realizacji programu prowadzone będzie przez pracowników Urzędu Miasta. Będą oni na bieżąco prowadzili nadzór nad realizacją projektów. Mają oni dostęp do wszystkich danych dotyczących niezbędnych do kontrolowania zmian wskaźników osiągnięć określony w części VI. Badając ich zmiany będą na bieżąco oceniali prawidłowość z realizacji programu. Dane te będą przekazywane dla Burmistrza. Na każdej sesji Rady Miejskiej Burmistrz składa Radnym oraz Sołtysom oraz zaproszonym przedstawicielom przedsiębiorców, dyrektorów jednostek samorządowych i mieszkańcom gminy informacje ze swoich prac. W tym też sprawozdaniu będą informacje na wdrażania programu i realizacji projektów określonych przez ten program. Ponadto dwa razy do roku odbywają się zebrania wiejskie, na których również będzie omawiane wdrażanie programu i realizacja projektów z nim związanych. W czasie tych sesji i spotkań wszystkie zainteresowane strony będą mogły zgłaszać zwoje wnioski i uwagi związane z realizacja programu, a także zgłaszać do niego ewentualne zmiany, które będą musiały być zatwierdzone przez Radę Miejską. 76 9.2. Sposoby oceny Planu Rozwoju Lokalnego Istota oceny planu rozwoju lokalnego polega na prowadzeniu stałych obserwacji, dokonywania systematycznych pomiarów, określaniu narzędzi pomiarów przebiegu procesów, które nas interesują. Plan rozwoju lokalnego ma na celu wspomagać zrównoważony rozwój Gminy Mońki. Stosownie do tych funkcji powstaje zasadne wyróżnienie dwóch sfer jej obserwacji i oceny. Jedną sferą jest obserwacja Planu jako dokumentu planowania działań wspomagających rozwój z całą logiką uzasadniania tych działań, drugą zaś jest obserwacja i ocena wdrażania działań w życie. Wzorcem dla oceny będzie ocena wskaźników oceny realizacji planu i planowanych zadań podanych w części VI. 9.3. Sposoby inicjowania współpracy pomiędzy sektorem publicznym, prywatnym i organizacjami pozarządowymi Powodzenie realizacji „Planu Rozwoju Lokalnego Gminy Mońki na lata 2007 - 2013” uwarunkowane jest współpracą wszystkich sektorów. Już w okresie jego opracowywania były przeprowadzane szerokie konsultacje. Zaproszeni do nich zostali przedsiębiorcy z całego terenu gminu oraz przedstawiciele kościoła. W planie zostały uwzględnione wszystkie uwagi ora propozycje przez nich zgłoszone. Przy układaniu listy projektów planowanych do realizacji były pod uwagę projekty zgłoszone przez przedsiębiorców oraz Kościół. Współpraca pomiędzy władzami gminy a sektorem prywatnym i kościołem, na co dzień układa się bardzo dobrze. Przedstawiciele pracodawców i proboszczowie parafii są zapraszani i chętnie uczestniczą w każdej sesji Rady Miejskiej. Uczestniczą również jako mieszkańcy gminy w zebraniach mieszkańców. Mają oni swoich przedstawicieli w Radzie Miejskiej. Przewodniczący Rady Miejskiej Andrzej Jankowski 77
