lOMoARcPSD|22299565 Prawo Międzynarodowe Publiczne skrypt z podręcznika Prawo międzynarodowe publiczne (Uniwersytet Kardynala Stefana Wyszynskiego w Warszawie) Serwis Studocu nie jest sponsorowany, ani wspierany przez żaden uniwersytet lub szkołę wyższą Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 PRAWO MIĘDZYNARODOWE PUBLICZNE Góralczyk, Sawicki skrypt z podręcznika DEFINICJA PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO Prawo międzynarodowe – zespół norm regulujących stosunki między państwami. - występują także inne podmioty, takie jak organizacje międzynarodowe, narody walczące o niepodległość etc. - stosunki między państwami a nimi są regulowane przez normy prawne, które także mają charakter międzynarodowy i nie należą do żadnego systemu prawa wewnętrznego Prawo międzynarodowe – zespół norm regulujących stosunki międzynarodowe w szerokim znaczeniu, nie tylko stosunki międzypaństwowe, ale także stosunki między państwami a innymi podmiotami oraz między tymi innymi podmiotami (ogólne stosunki między różnymi, niezależnymi od siebie i niepodlegającymi jakiejś wspólnej władzy państwowej podmiotami). - definicje oparte o określenie przedmiotu prawa międzynarodowego - celem niektórych norm prawa międzynarodowego może być ukształtowanie stosunków wewnętrznych z państwami - nie jest tworzone przez władzę jednego państwa ani ponadpaństwową władzę, nie ma czegoś takiego jak ustawodawstwo międzynarodowe w ścisłym tego słowa znaczeniu - w tworzeniu prawa biorą dział niezależne i niepodporządkowanie żadnej wspólnej władzy podmioty, które wyrażają zgodę na związanie się konkretną normą - międzynarodowy mechanizm tworzenia, odrębny i odmienny od mechanizmów tworzenia prawa wewnętrznego poszczególnych państw PRAWO MIĘDZYNARODOWE PUBLICZNE A PRAWO MIĘDZYNARODOWE PRYWATNE - prawo międzynarodowe prywatne jest prawem wewnętrznym poszczególnych państw (Polska – ustawa z 4.02.2011 – Prawo prywatne międzynarodowe) Prawo międzynarodowe prywatne – zespół norm, których zadaniem jest wskazanie określonego systemu prawnego (własnego państwa lub obcego), właściwego dla dokonania oceny prawnej konkretnej sytuacji osobistej lub majątkowej. - normy kompetencyjne albo kolizyjne, które rozgraniczają sfery działania systemów prawnych poszczególnych państw poprzez określenie, które z nich należy stosować NAZWA PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO - prawo narodów = ius gentium - prawo międzynarodowe = ius inter gentes; XVII w. - naród jest synonimem państwa FUNKCJE PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO Funkcja – rola w stosunkach społecznych, zadania, których realizację ma zapewnić; to czego dotyczą normy prawa międzynarodowego, co jest ich przedmiotem Najważniejsze zadania prawa międzynarodowego: - utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa - zapewnienie rozwoju stosunków społeczno-gospodarczych na całym świecie - przyspieszenie rozwoju gospodarczego, przyczynienie się do wyrównania dysproporcji między państwami rozwiniętymi i rozwijającymi się - ochrona praw człowieka, ochrona środowiska naturalnego Funkcje: 1) regulowanie stosunków zewnętrznych państw: a) określenie sytuacji państw w społeczności międzynarodowej (w stosunku do innych państw) – prawa zasadnicze państw (przysługujące każdemu od momentu jego powstania, związane z samą istotą państwa jako suwerennego podmiotu prawa międzynarodowego) b) ustalenie ogólnych zasad postępowania państw we wzajemnych stosunkach (zasada nieagresji, pokojowe załatwianie sporów) Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 c) regulowanie konkretnych (zindywidualizowanych) stosunków między państwami d) ustalanie formy wzajemnych stosunków (np. prawo dyplomatyczne, konsularne) e) regulowanie spraw zasięgu władzy terytorialnej poszczególnych państw (ustalanie granic państwowych i ich delimitacja, regulowanie stosunków granicznych) f) ustalanie reguł postępowania na obszarach niepodlegających niczyjej suwerenności 2) oddziaływanie na stosunki wewnętrzne państw - zapewnienie skuteczności norm międzynarodowych - ustalanie zasad postępowania państw w stosunku do obywateli innych państw (cudzoziemców) - nakładanie obowiązków przestrzegania na ich własnym terytorium pewnych standardów i metod postępowania (np. łączność, komunikacja morska i lotnicza, ochrona środowiska, prawa człowieka) - ustalanie zasad postępowania państw w stosunku do ich własnych obywateli - sposób oddziaływania na stosunki wewnętrzne: normy obowiązujące między państwami (jedno państwo zobowiązuje się wobec drugiego, że nie będzie stosowało żadnych form dyskryminacji własnych obywateli, szanowało prawa człowieka…, etc.) STOSUNKI MIĘDZYNARODOWE (OBRÓT MIĘDZYNARODOWY) Stosunki międzynarodowe – stosunki społeczne (międzyludzkie), które przekraczają granice jednego państwa. Ich uczestnikami mogą być same państwa, inne organizacje niepodlegające władzy żadnego państwa lub osoby fizyczne i prawne, w tym stowarzyszenia i przedsiębiorstwa z jednego państwa, które wchodzą w różnorodne kontakty z osobami fizycznymi i prawnymi innych państw. Uczestnicy stosunków międzynarodowych: a) państwa i inne organizacje niepodlegające władzy państwowej b) osoby fizyczne oraz organizacje, stowarzyszenia i przedsiębiorstwa, które posiadają określoną przynależność państwową, powołane zgodnie z prawem jakiegoś państwa lub działające za jego przyzwoleniem, podlegające jego władzy i prawu Obrót międzynarodowy – całokształt stosunków utrzymywanych przez podmioty prawa międzynarodowego - politykę międzynarodową poszczególnych państwa określają ich interesy i konkretne możliwości realizacji celów politycznych, jakimi dane państwo dysponuje CECHY CHARAKTERYSTYCZNE PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO 1. Tworzenie prawa międzynarodowego (brak ustawodawcy) - brak ustawodawcy, brak ponadpaństwowych organów międzynarodowych powołanych do tworzenia prawa wiążącego dla państw - prawo to tworzą same państwa, które są jego podmiotami - podstawą obowiązywania normy prawa w stosunku do państwa jest jego zgoda, wyraźna lub dorozumiana, w jakiejkolwiek formie - niesformalizowane, zdecentralizowane - zawieranie umów, praktyka, prawo zwyczajowe - partykularyzm prawa (umowne, wiążące tylko te państwa, które są stronami konkretnej umowy) 2. Przymus w prawie międzynarodowym (brak zorganizowanego aparatu przymusu) - brak scentralizowanego aparatu przymusu - inne formy przymusu niż w prawie wewnętrznym - środki dopuszczone i i uznane przez prawo międzynarodowe - instytucja międzynarodowa dysponująca prawem stosowania przymusu: ONZ (na mocy decyzji Rady Bezpieczeństwa może zastosować sankcje wobec państwa, które dopuściło się zagrożenia pokoju, naruszenia go lub aktów agresji , tylko w obronie pokoju lub w celu jego przywrócenia!) Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 - trzy rodzaje sankcji typowych dla prawa międzynarodowego: a) natury psychologicznej: stwierdzenie naruszenia prawa i napiętnowanie naruszającego przez światową opinię publiczną poprzez formalną rezolucję lub orzeczenie organu międzynarodowego b) natury odwetowej – stosowanie indywidualnie przez państwo pokrzywdzone lub zbiorowo przy udziale innych państw (retorsje, represalia) c) zorganizowane – stosowane przez właściwy organ międzynarodowy, o charakterze organizacyjnym, gospodarczym, politycznym, wojskowym 3. Brak obowiązkowego sądownictwa międzynarodowego - Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości w Hadze - sądy międzynarodowe nie są wyposażone w kompetencję obowiązkową - ich kompetencja oparta jest o zgodę państw (poddanie wszystkich sporów lub określonej kategorii sądowi międzynarodowemu lub arbitrażowi) - z chwilą uznania kompetencji w konkretnym przypadku, jego wyrok jest bezwzględnie wiążący 4. Stosowanie prawa międzynarodowego i jego moc wiążąca - jest przez państwa stosowane, mimo przypadków nie liczenia się z nim - wszystkie państwa uznają istnienie prawa międzynarodowego jako prawa i uznają jego moc wiążącą - nawet państwa naruszające nie negowały jego istnienia STRUKTURA I CHARAKTER NORM PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO Normy prawa międzynarodowego nie tworzą uporządkowanego i zamkniętego systemu norm, jednakowego dla wszystkich podmiotów. Normy powszechne i partykularne: a) normy powszechne – obowiązują wszystkie państwa (przede wszystkim zwyczajowe) b) normy partykularne (z reguły umowne) – obowiązują określoną grupę państw (np. określonego rejonu geograficznego – p. regionalne; o wspólnej ideologii i ustroju – p. socjalistyczne; wspólne interesy – połowy na tych samych łowiskach, etc.) c) normy dwustronne (bilateralne) – obowiązują wyłącznie w stosunkach między dwoma państwami (handlowe, kulturalne, konsularne, o obrocie prawnym, ekstradycyjne…) - jedno państwo może być w określonej dziedzinie związane normami zwyczajowymi, wielostronną umową i umową dwustronną - lex specialis derogat legi generali - obowiązują normy pochodzące z różnych okresów historycznych, co prowadzi do napięć w stosunkach, bo mogą nie odpowiadać współczesności, mogą być także różnie interpretowane, jedni mogą chcieć jej zmiany, a inni utrzymania (sprzeczność prądów w prawie międzynarodowym) - prawo międzynarodowe ma charakter ius dispositivum i jest elastyczne, ale niektóre najbardziej istotne i podstawowe normy mają charakter ius cogens (bezwzględnie obowiązujący), nie mogą być uchylone wolą państw - normy ius cogens wyrażają interes całej społeczności międzynarodowej, mogłyby być uchylone tylko wolą wszystkich państw Norma ius cogens (T. wiedeński): norma przyjęta i uznana przez międzynarodową wspólnotę państwa jako całość za taką, od której uchylenie się jest niedopuszczalne i która może być zmieniona jedynie przez późniejszą normę powszechnego prawa międzynarodowego, mającą taki sam charakter - nie istnieje katalog takich norm, ale na pewno jest to zakaz agresji, zakaz interwencji, prawo do samostanowienia, normy o charakterze humanitarnym Hierarchia norm: - jednakowa moc wiążąca norm - lex specialis derogat legi generali - lex posteriori derogat legi priori - istnienie norm ius cogens > inne normy; nie mogą być uchylone w stosunkach między stronami Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 - Karta Narodów Zjednoczonych: norma o charakterze nadrzędnym w stosunku do innych (art. 103: w razie sprzeczności pomiędzy obowiązkami wynikającymi z Karty a zobowiązaniami z innych porozumień, należy Kartę brać jako pierwszą); charakter „konstytucyjny” – wszystkie zobowiązania członków ONZ powinny być zgodne z Kartą PRAWO MIEDZYNARODOWE A PRAWO WEWNĘTRZNE Dualizm: - prawo międzynarodowe i wewnętrzne są odmiennymi i niezależnymi od siebie systemami prawnymi, mniemającymi punktów stycznych - aby prawo międzynarodowe mogło być zastosowane wewnątrz państwa, musi zostać przekształcone w prawo wewnętrzne (transformacja) - praktyka umożliwia stosowanie p. międzynarodowego wewnątrz państwa, które nadal pozostaje prawem międzynarodowym Monizm: - prawo międzynarodowe i wewnętrzne tworzą jeden system prawny - prymat prawa międzynarodowego (H. Kelsen): przekreślenie zasady suwerenności państw; prawo wewnętrzne jest pochodnym od międzynarodowego i opartym na jego delegacji; normy p. wewnętrznego wydaje się z upoważnienia międzynarodowego - prymat prawa wewnętrznego(Ph. Zorn, A. Zorn, E. Kaufmann: prawo międzynarodowe jako „zewnętrzne prawo państw” - obie wersje zostały odrzucone jako sprzeczne z zasadą suwerenności państw oraz obowiązkiem wypełniania zobowiązań międzynarodowych w dobrej wierze - prawo międzynarodowe i wewnętrzne stanowią odrębne systemy prawne, ale posiadają pewne punkty styczne, oddziaływają na siebie w procesie tworzenia norm - prawo międzynarodowe jako takie może być stosowane wewnątrz państw Obowiązek dostosowania prawa wewnętrznego do prawa międzynarodowego - obowiązek dotrzymywania zaciągniętych zobowiązań (pacta sunt servanda) - każde państwo musi stworzyć takie instytucje faktyczne i prawne, w której zobowiązania mogłyby być przestrzegane i wykonywane - państwo nie może się powołać na ustawodawstwo wewnętrzne w celu uchylenia się od wykonania zobowiązań międzynarodowych – musi wprowadzić zmiany i uzupełnienia, aby mogły być one wykonywane - art. 27 Konwencji Wiedeńskiej (strona nie może się powołać na swoje prawo wewnętrzne jako uzasadnienie niewykonania umowy) Harmonizacja prawa wewnętrznego i zobowiązań międzynarodowych - p. międzynarodowe nie przesądza jak ma być zapewnione przestrzeganie i wykonywanie zobowiązań – swoboda wyboru dostosowania prawa wewnętrznego - wyjątkowo niektóre umowy nakładają obowiązek wydania odpowiednich wewnętrznych aktów normatywnych - często decyduje prawo wewnętrzne i sama konstytucja - niektóre państwa przyjmują, że normy p. międzynarodowego obowiązują i są stosowane, gdy zajdzie taka potrzeba (proprio vigore jako prawo wiążące dane państwo) - możliwa jest inkorporacja prawa międzynarodowego i uznanie jego norm za część prawa krajowego lub szczegółowe odsyłanie do prawa międzynarodowego a wewnętrznych aktach normatywnych - władze i sądy określonego państwa stosują wyłącznie prawo wewnętrzne, ale ilekroć jest to niezbędne do wykonania zobowiązania, normy prawa międzynarodowego zostają zamienione na normy prawa wewnętrznego czy recypowane w prawie wewnętrznym (np. ratyfikacja, publikacja w dzienniku urzędowym, wydanie wewnętrznych aktów pokrywających się treścią) Stosowanie prawa międzynarodowego w Polsce - art. 91 ust. 1 Konstytucji ratyfikowana umowa międzynarodowa po ogłoszeniu w Dz.U. stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy - art. 91 ust. 2 Konstytucji RUM za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli nie da się jej pogodzić z umową Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 - art. 91 ust. 3 Konstytucji prawo stanowione przez organizację międzynarodową, której członkiem jest Polska, jest stosowane bezpośrednio i ma pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami. - niektóre ustawy zawierają postanowienia, że jeśli umowa wiążąca Polskę stanowi inaczej, należy stosować umowę, a nie ustawę - umowa jest traktowana w stosunku do ustawy lub innego aktu jako lex specialis, a wiec przed prawem wewnętrznym - art. 9 Konstytucji: RP przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego; ale prawo zwyczajowe nie ma pierwszeństwa przed ustawami Miejsce prawa wewnętrznego w stosunkach międzynarodowych - prawo międzynarodowe niejednokrotnie odsyła do prawa wewnętrznego lub wiąże skutki prawnomiędzynarodowej z wewnętrznymi aktami ustawodawczymi lub administracyjnymi - niekompletność systemu norm prawa międzynarodowego – potrzeba zapożyczania pojęć z prawa wewnętrznego - akty wewnętrzne mogą dokonywać skutków prawnomiędzynarodowych ROZWÓJ PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO 1. Początki prawa międzynarodowego - starożytność: powstawanie pierwszych norm i zwyczajów dotyczących stosunków między państwami, prymitywne, nie tworzące pełnego systemu norm - często mieszały się elementy prawne z sakralnymi - pierwsze umowy międzynarodowe - pojawienie się instytucji posła jako osoby nietykalnej, uświęconej - pierwsze trwałe formy politycznych związków międzynarodowych miast-państw oraz formy pokojowego załatwiania sporów - wczesne średniowiecze: chaos, brak stałych stosunków regulowanych ścisłymi normami prawa pomiędzy nowopowstałymi państwami - chrześcijaństwo – zbliżenie między narodami, wspólna ideologia i kultura - feudalna struktura społeczno-polityczna i dwa ośrodki władzy (papiestwo i cesarstwo) nie sprzyjały rozwojowi prawa międzynarodowego - pojawia się wiele instytucji i norm prawa międzynarodowego, ale nie mających charakteru odrębnego i uporządkowanego systemu (źródło: p. kanoniczne, p. rzymskie, uchwały soborów, p. feudalne, kodeksy rycerskie, zwyczaje) - wprowadzenie przez Kościół pokoju Bożego (Treuga Dei), który obejmował zakaz prowadzenia działań wojennych w określone dni tygodnia, złagodzenie okrucieństw wojennych - liczne umowy międzynarodowe (potwierdzane przysięgą i zakładnikami lub zastawem – terytorium, miasto, przedmioty) - rozwój prawa poselskiego, nietykalność posłów, pojawienie się instytucji konsula 2. Ukształtowanie się systemu prawa międzynarodowego - XV i XVI w.: rozwój prawa międzynarodowego - powstanie państw z pełnią władzy skoncentrowanej w ręku absolutnego monarchy, niezależnego od innej władzy wewnętrznej - zasada suwerenności (niezależności) władzy państwowej od jakiejkolwiek innej władzy zewnętrznej - wyzwolenie norm regulujących stosunki międzypaństwowe od doktryn teologicznych i prawa kanonicznego - wielkie odkrycia geograficzne: nowe zasady i normy prawa międzynarodowego, ustalenie zasad nabycia nowych terytoriów (odkrycie + objecie w posiadanie (mniej lub bardziej symboliczne) - powstanie zasady wolności mórz - pojawienie się instytucji stałych posłów, rozwój prawa dyplomatycznego - upowszechnienie instytucji konsula (obrona interesów państwa wysyłającego w razie ich naruszenia przez władze miejscowe oraz opieka nad interesami handlu i żeglugi) - traktaty pokojowe utrwalały nowe układy sił - brak zasad chroniących słabsze państwa przed zachłannością silniejszych Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 3. Prawo międzynarodowe w okresie kapitalizmu - powstanie nowej formacji społecznej (niepodległość USA, Wielka Rewolucja Francuska) - zasada suwerenności narodu, nieinterwencji i nienaruszalności terytorialnej, formalnej równości państw (często niestosowane w praktyce) - likwidacja przeżytków feudalnych, rozwój kapitalizmu - nowe zasady politycznej organizacji Europy – kongres wiedeński (zniesienie handlu czarnoskórymi, zasada wolności żeglugi na rzekach międzynarodowych, regulamin w sprawie rang i pierwszeństwa przedstawicieli dyplomatycznych) - Święte Przymierze: obrona zasady legitymizmu, utrwalenie status quo, walka przeciwko ruchom niepodległościowym i rewolucyjnym oraz przejawom liberalizmu - ruchy narodowowyzwoleńcze: nowe państwa Ameryki Południowej i Środkowej ( prawo europejskie prawo cywilizowanych narodów) - nowe państwa w Europie, np. Belgia, Francja, zjednoczenie Włoch, Cesarstwo Niemieckie - rozwój umownego prawa międzynarodowego (wzrost liczby umów, zróżnicowanie ich treści – polityczne, gospodarcze, komunikacyjne, walutowe, karne, morskie, komunikacyjne, ochraniające prawa autorskie…) - wykształcenie się traktatu handlowego, opartego na klauzuli największego uprzywilejowania, zapewniającej niedyskryminacyjne traktowanie kontrahenta - pojawianie się umów nierównoprawnych, narzucanych państwom Bliskiego i Dalekiego Wschodu (umowy kapitulacyjne – jednostronne przywileje w dziedzinie handlu i osiedlania się; wyłączanie spod jurysdykcji sądów miejscowych, zwolnienia podatkowe) - pierwsze wielostronne umowy międzynarodowe dotyczące prawa wojennego: 1856 – deklaracja paryska (zniesienie korsarstwa i ochrona handlu i władności neutralnej), powstanie Czerwonego Krzyża, konwencja genewska w sprawie polepszenia losu rannych w wojnie lądowej, 1868 – deklaracja petersburska (zakaz używania pocisków wybuchających małego kalibru) - okres imperializmu: zaostrzenie sprzeczności społecznych, gospodarczych, politycznych - sprzeczność między mocarstwami a ich koloniami i innymi uzależnionymi krajami - ostateczny podział świata, zmiany układu sił wynikające z nierównomiernego rozwoju gospodarczego - I wojna światowa: powstanie systemu sojuszy i porozumień (trójprzymierze, trójporozumienie) - powstawanie pierwszych organizacji międzynarodowych (forma stałej współpracy państw) - konferencje międzynarodowe z decydującym głosem wielkich mocarstw - pierwsze postanowienia o ochronie mniejszości - powstawanie ruchów pacyfistycznych, próby ograniczenia i humanitaryzacji wojen - 1899: pierwsza haska konferencja pokojowa (konwencje dotyczące: pokojowego załatwiania sporów, praw i zwyczajów wojny lądowej, zastosowania do wojny morskiej zasad Konwencji Genewskiej z 1864 r.) - 1907: druga haska konferencja pokojowa (13 konwencji , m.in. pokojowe załatwianie sporów, ograniczenie interwencji zbrojnych) - prawo międzynarodowe sankcjonowało podboje i kolonializm, narzucało nierównoprawne umowy, ograniczające suwerenność, obowiązywało tylko między państwami „cywilizowanymi” 4. Okres współistnienia państw o różnych ustrojach społeczno-politycznych - okres międzywojenny: 1919: konferencja w Paryżu, podpisywanie traktatów pokojowych z dużą rolą wielkich mocarstw (Wielka Brytania, Francja, USA, Włochy, Japonia) - powstawanie nowych państw, rozpad Austro-Węgier - ograniczenia nowej agresji niemieckiej poprzez Traktat Wersalski (ograniczenie liczebności armii, ograniczenie składu marynarki wojennej, demilitaryzacja Nadrenii, utrata posiadłości kolonialnych) - utworzenie Wolnego Miasta Gdańsk z licznymi uprawnieniami Polski - system wersalski – nowy układ stosunków międzynarodowych - Liga Narodów: pierwsza organizacja międzynarodowa o celach zapewnienia pokoju i bezpieczeństwa (podstawą działalności był Pakt (statut) liczący 26 artykułów - LN przyjęła zobowiązania nieuciekania się do wojny, jawności stosunków międzynarodowych opartych na sprawiedliwości i honorze oraz poszanowania prawa międzynarodowego Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 - główne organy LN: Zgromadzenie (wszyscy członkowie Ligi), Rada (członkowie stali i niestali), Stały Sekretariat - próba stworzenia systemu bezpieczeństwa zbiorowego, prawo sankcji przeciwko agresorowi - 1928/1929: Traktat przeciwwojenny (pakt paryski, pakt Brianda-Kellogga) – zakaz wojny agresywnej, ratyfikowany przez 63 państwa; sam fakt rozpoczęcia wojny agresywnej stawał się naruszeniem prawa międzynarodowego, utworzenie pojęcia zbrodni przeciwko pokojowi, karanie winnych - rozwój zwłaszcza prawa traktatowego, rozwój organizacji międzynarodowych, konwencje z dziedziny komunikacji morskiej, lotniczej, lądowej - wiele traktatów arbitrażowo-koncyliacyjnych, powołanie Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej - 1925: protokół genewski (zakaz używania gazów duszących, trujących lub podobnych oraz środków bakteriologicznych) - 1929: dwie Konwencje Genewskie (polepszenie losu rannych i chorych w wojnie lądowej oraz o traktowaniu jeńców wojennych) - lata 30.: kruszenie się systemu wersalskiego – hitlerowskie Niemcy, faszystowskie Włochy, militarystyczna Japonia - II wojna światowa: łamanie podstawowych norm prawa międzynarodowego (np. IV Konwencja Haska z 1907, określająca prawa okupanta) - powstanie koalicji ZSRR z państwami kapitalistycznymi – przeciwstawienie się polityce agresji i podbojów, rozgromienie faszyzmu (Narody Zjednoczone) - 14.08.1941: Karta Atlantycka - 1.01.1942: Deklaracja Narodów Zjednoczonych (26 państw, w tym Polska) - 30.10.1943: deklaracje moskiewskie - 11.02.1945: komunikat z konferencji jałtańskiej - okres po II wojnie światowej: likwidowanie skutków wojny i zawieranie traktatów pokojowych - 02.08.1945: układ poczdamski, naruszone w 1949 (utworzenie RFN, a potem NRD) - powstanie ONZ na mocy Karty Atlantyckiej i Deklaracji Narodów Zjednoczonych - 30.10.1943: Deklaracja o bezpieczeństwie zbiorowym (konieczność utworzenia organizacji opartej na zasadzie suwerennej równości wszystkich miłujących pokój państw i dostępnej dla wszystkich takich państw) - 25.04.1945: konferencja założycielska ONZ (50 państw), zakończona 26.06.1945 podpisaniem Karty Narodów Zjednoczonych, która weszła w życie 24.10.1945 (dzień powstania ONZ) - okres zimnej wojny: konfrontacja państw zachodnich z ZSRR i innymi państwami socjalistycznymi - powstanie NATO (Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego) i SEATO (Pakt Azji PołudniowoWschodniej) - 1947: plan Marshalla (realizowany 1948-1952), umacnianie gospodarki kapitalistycznej w Europie Zachodniej, blokada ekonomiczna ZSRR i państw satelickich - lata 70.: odprężenie w stosunkach międzynarodowych, m.in. uchwały Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (bezpieczeństwo w Europie, współpraca gospodarcza, naukowa, techniczna, środowisko naturalne, współpraca w dziedzinie humanitarnej, Deklaracja zasad rządzących wzajemnymi stosunkami między państwami uczestniczącymi) - upadek systemu kolonialnego: przyznawanie ludności kolonialnej uprawnień i form samorządu, stałe nasilanie się walk ludności z ustrojem kolonialnym - instytucja mandatów: zarządzanie obszarem niesamodzielnym w imieniu mandanta i pod jego kontrolą - Karta NZ rozdział XI: deklaracja w sprawie obszarów nierządzacych się samodzielnie (zasady, jakimi powinny się kierować państwa zarządzające takimi obszarami – rozwój samorządu, pomoc w rozwoju ich instytucji politycznych, branie pod uwagę szczególnych warunków każdego obszaru i jego ludności oraz różnego stopnia ich rozwoju) - system powiernictwa: system zarządu obszarami niesamodzielnymi; zastąpił system mandatowy, oparty był na uznaniu prawa narodów do samostanowienia, objął 11 obszarów - likwidacja systemu kolonialnego: wywalczenie wolności Indii, Indonezji, Wietnamu, dekolonializacja Afryki (1960), Algierii (1962), kolonii portugalskich (1975), wysp karaibskich i Oceanii (lata 70.) - powstałe w ten sposób państwa przyczyniły się do powszechnego uznania prawa narodów do samostanowienia jako jednej z podstawowych zasad prawa międzynarodowego Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 - Deklaracja o przyznaniu niepodległości krajom i ludom kolonialnym (14.12.1960) prawo do samostanowienia, określenia statusu politycznego, swoboda życia gospodarczego, społecznego i kulturalnego; niedostateczne przygotowanie nie jest pretekstem do zwlekania z przyznaniem niepodległości - nowy układ sił: pokojowe współistnienie państw, rozpad systemu kolonialnego, powstanie wielu nowych państw - powstanie państw Trzeciego Świata (ani kapitalistyczne, ani socjalistyczne) – rozwijających się; antykolonializm, antyimperializm, niezaangażowanie (niewiązanie się z organizacjami wojskowymi) - rozwój prawa międzynarodowego: pokojowe współistnienie państw o różnych ustrojach społecznopolitycznych - Deklaracja zasad prawa międzynarodowego dotyczących przyjaznych stosunków i współdziałania państw (1970) - Deklaracja w sprawie przyznania niepodległości krajom i narodom kolonialnym (1960) - zacieśnianie się stosunków międzynarodowych, współzależność państw, rozwój norm pmp - integracja regionalna, oparta na wspólnocie ustrojów i interesów - globalne regulowanie problemów międzynarodowych stosunków gospodarczych (UNCTAD) - ochrona środowiska: Deklaracja Konferencji Narodów Zjednoczonych w sprawie środowiska człowieka (Sztokholm, 1972) - postęp techniczny – zwiększenie liczby problemów i regulowanych dziedzin (telekomunikacja, łączność satelitarna, energia atomowa, przestrzeń kosmiczna, dno mórz i oceanów) - problem atomowy ŹRÓDŁA PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO Pojęcie źródeł prawa międzynarodowego 1) w znaczeniu materialnym: zespół czynników, które doprowadziły do powstania konkretnych norm prawa międzynarodowego (współpraca, współzawodnictwo, walka państw) 2) w znaczeniu formalnym: formy, w których tworzone są normy prawa międzynarodowego (formy, w których przejawia się wola państw tworzących prawo – umowy, zwyczaje) 3) w znaczeniu poznawczym: zbiory dokumentów, z których czerpie się znajomość norm prawa międzynarodowego Teorie źródeł prawa międzynarodowego: a) pozytywistyczne – podstawą norm prawa międzynarodowego jest uzgodniona wola państw, wyrażona w sposób wyraźny lub dorozumiany b) naturalistyczne (obiektywistyczne) – normy prawa międzynarodowego pochodzą z czynników niezależnych od woli państw; formalne źródła prawa są sposobem stwierdzenia, a nie tworzenia norm prawa Art. 38 MTS: - konwencje międzynarodowe (ogólne, specjalne) - zwyczaj międzynarodowy - zasady ogólne prawa - wyroki sądowe, zdania znawców prawa podstawy, źródła wyrokowania MTS, ale niekoniecznie wyczerpujące wyliczenie źródeł prawa międzynarodowego; podstawa wyrokowania nie musi być źródłem prawa Ogólne zasady prawa: zasady wspólne dla wszystkich systemów prawnych, zarówno prawa wewnętrznego jak i międzynarodowego. Muszą być uznawane powszechnie przez systemy prawne i praktykę wszystkich państw - nikt nie może przekazać więcej praw, niż sam posiada - nikt nie może wyciągać korzyści z własnego bezprawia - nikt sędzią we własnej sprawie - prawo szczególne uchyla prawo ogólne - nie można dwa razy sądzić w tej samej sprawie - powaga rzeczy osądzonej Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 ŹRÓDŁA PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO I. Umowa międzynarodowa - normy prawne dotyczące zawierania, obowiązywania i stosowania umów mają przede wszystkim charakter zwyczajowy - kodyfikacja 23.05.1969 r. na podstawie projektu opracowanego przez Komisję Prawa Międzynarodowego ONZ Konwencja Wiedeńska o prawie traktatów (weszła w życie w 1980 r.) Umowa międzynarodowa – wspólne oświadczenie podmiotów prawa międzynarodowego, które tworzy prawo – uprawnienia i obowiązki. - wspólne, zgodne oświadczenie (wola państw lub podmiotów) - nieistotna jest liczba związanych ze sobą dokumentów - przede wszystkim akty państw, ale nie zawsze - oświadczenie musi być prawotwórcze, czyli tworzyć prawo miedzy stronami Traktat – międzynarodowe porozumienie między państwami, zawarte w formie pisemnej i regulowane przez prawo międzynarodowe, niezależnie od tego, czy jest ujęte w jednym dokumencie, czy w dwóch lub więcej dokumentach, i bez względu na jego szczególną nazwę (art. 2 ust. 1 lit. a KW) - dotyczy umów międzypaństwowych (art. 1 KW) - tylko umowy w formie pisemnej - wyłączenie zawieranych przez państwo umów cywilnoprawnych, w których państwa nie występują w charakterze podmiotów prawa międzynarodowego (reguluje je prawo cywilne określonego państwa wybrane przez strony) Umowa międzynarodowa – porozumienie między RP a innym podmiotem lub podmiotami prawa międzynarodowego, regulowane przez prawo międzynarodowe, niezależnie od tego, czy jest ujęte w jednym dokumencie czy w większej liczbie dokumentów, bez względu na jego nazwę oraz bez względu na to, czy jest zawierane w imieniu państwa, rządu czy ministra kierującego działem administracji rządowej właściwego do spraw, których dotyczy umowa międzynarodowa. Nazwa umowa: różnorodne, ale nie ma znaczenia z punktu prawnego; np. traktat, konwencja, umowa, układ, porozumienie, deklaracja, protokół, pakt, statut… Rodzaje umów międzynarodowych: 1) ze względu na tryb zawierania a) tryb złożony – wymaga ratyfikacji lub zatwierdzenia b) tryb prosty – bez ratyfikacji lub zatwierdzenia 2) ze względu na organ, który występuje w imieniu państwa a) państwowe (podpisuje Prezydent, umowy o zasadniczym znaczeniu: traktaty pokojowe, układy o przyjaźni i dobrym sąsiedztwie, umowy normujące problematykę zastrzeżoną dla regulacji ustawowej, umowy o obrocie prawnym z zagranicą, ratyfikacja przez Prezydenta) b) rządowe (podpisuje Rada Ministrów, umowy niespełniające warunków zaliczenia ich do umów państwowych, ich przedmiot jest objęty właściwością dwóch lub większej liczby ministrów, ratyfikacja przez Prezydenta [gdy przewidziana /dopuszczona], zatwierdzenie przez Radę Ministrów) c) resortowe (podpisuje właściwy minister, umowy, których przedmiot należy do właściwości jednego ministra, zatwierdza Rada Ministrów lub Premier) 3) liczba stron umowy: a) bilateralne (dwustronne) b) wielostronne (multilateralne) 4) możliwość przystąpienia do umowy a) zamknięte – ograniczona liczba stron, brak możliwości przystąpienia do nich państw trzecich b) otwarte – przewidują możliwość rozszerzenia kręgu kontrahentów Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 - bezwarunkowo (w każdym czasie każde państwo mocą jednostronnego aktu przystąpienia) - warunkowo (tylko te państwa trzecie, które spełnią określone warunki 5) treść umów - dotyczą konkretnych dziedzin stosunków międzynarodowych: - umowy polityczne - gospodarcze - komunikacyjne - dotyczące stosunków społecznych i prawnych - współpracy kulturalnej, naukowo-technicznej - inne Nie jest on ostry i zamknięty, nie wiążą się z nim konsekwencje prawne. 6) zgodność lub niezgodność z normami powszechnego prawa międzynarodowego, które mają charakter norm względnie obowiązujących (ius cogens) oraz Kartą NZ. a) nierównoprawne – stwarzają jednostronne uprawnienia uciążliwe dla drugiej strony i naruszają zasadę suwerennej równości (nierówność prawna stron). Są sprzeczne z jedną z podstawowych i bezwzględnie obowiązujących zasad. b) równoprawne Budowa umowy międzynarodowej: PM nie zawiera żadnych przepisów dotyczących formy i budowy umowy, o jej redakcji decydują strony, które ją zawierają. Wytworzono jednak pewne wzory, które są naśladowane i stosowane. 1) TYTUŁ - mogą być bardzo różne - najczęściej spotykane: karta, pakt, statut, regulamin, konkordat, kartel, traktat, konwencja, układ, porozumienie, protokół itd. - umowy wielostronne: często do rzeczownika określającego rodzaj umowy dodaje się określenie miasta, którym została podpisana (np. Konwencja Wiedeńska, Konwencja Genewska) - umowy dwustronne: określenie stron 2) WSTĘP (PREAMBUŁA) a. intytulacja – określenie stron umowy b. arenga – określenie motywów, z których strony zawarły umowę c. narracja – krótki opis okoliczności, w jakich podpisano umowę - stwierdzenie zgody na zawarcie umowy - informacja o mianowaniu pełnomocników - lista nazwisk i stanowisk służbowych pełnomocników - wzmianka o wymianie lub okazaniu pełnomocnictwa - stwierdzenie, że pełnomocnicy uzgodnili tekst umowy 3) POSTANOWIENIA MATERIALNOPRAWNE - różne w zależności od przedmiotu umowy - postanowienie artykuły ustępy paragrafy - artykuły mogą być pogrupowane w rozdziały części tytuły - załączniki uzupełniające umowy (mapy, wykazy, regulaminy wykonawcze…) 4) POSTANOWIENIA FORMALNOPRAWNE - część końcowa umowy - im dokładniej są sformułowane, tym mniejsze problemy przy wykładni i stosowaniu umowy o sposobach rozstrzygnięcia sporów między stronami, które mogą powstać w związku z wykonywaniem i wykładnią umowy zapewniające kontrolę nad wykonywaniem umowy określające sposób nabycia przez umowę mocy obowiązującej (np. klauzula ratyfikacyjna) oraz termin i sposób jej wejścia w życie pozwalające państwom trzecim na przystąpienie do umowy (klauzula akcesyjna) dotyczące stosunku do innych umów Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 pozwalające ratyfikować ustawę z zastrzeżeniami albo niedopuszczające zastrzeżeń dotyczące sposobu wygaśnięcia umowy zezwalające stronom na wypowiedzenie przewidujące rejestrację w określonej organizacji międzynarodowej (klauzula rejestracyjna) przewidujące sposób, w jaki może być przeprowadzona zmiana umowy (klauzula rewizyjna) informujące, w jakim języku bądź językach umowę została zredagowana 5) PODPISY, DATY I PIECZĘCIE - podpisy pełnomocników stron - umowy dwustronne - reguła alternatu: formalny wyraz zasady równości państw. Na egzemplarzu przeznaczonym dla danej strony podpisy jej przedstawicieli znajdują się na pierwszym miejscu, na drugim egzemplarzu dla drugiej strony – odwrotnie. - umowy wielostronne: alfabetycznie Język: - dwustronne: zazwyczaj w językach obydwu kontrahentów - wielostronne: uznane języki światowe: angielski, francuski, hiszpański, rosyjski i chiński (Karta NZ), arabski Tekst autentyczny – Ius contrahendi, ius tractatuum: - państwa (przysługuje im pierwotne, wynikające z samego faktu istnienia, prawo zawierania) – art. 6 KWPT - państwa złożone: tylko władza centralna, ale wyjątkowo zdarza się, że obok federacji również części składowe państwa mają prawo zawierania umów (decyduje p. wewnętrzne) - inne podmioty prawa międzynarodowego (w ograniczonym zakresie, prawo nadane lub uznane przez państwa): Stolica Apostolska, organizacje międzynarodowe, strona wojująca, powstańcy, organizacja narodu walczącego o wyzwolenie Zawieranie umów międzynarodowych: Zawarcie umowy międzynarodowej – proces prowadzący do ustalenia przez państwa wzajemnych praw i obowiązków w formie umownej, zakończony uprawomocnieniem się umowy i jej wejściem w życie. A. ROKOWANIA (NEGOCJACJE) - prowadzą do uzgodnienia i ostatecznego zredagowania tekstu umowy - dwustronne: upełnomocnieniu do tego przedstawiciele, w formie ustnej lub pisemnej na szczeblu uzgodnionym przez strony; często przedstawiciele dyplomatyczni - wielostronne: problem uzgodnienia interesów różnych grup państw, zagadnienia formalnoredakcyjne , często międzynarodowe konferencje (przygotowanie projektów: ONZ, inne organizacje międzynarodowe, Komisja prawa Międzynarodowego ONZ) B. PARAFOWANIE - sposób ustalenia autentyczności tekstu umowy - oznacza zakończenie uzgadniania tekstu umowy, nie można w nim czynić zmian, tekst jest przygotowany do podpisania - nie jest to wyrażenie zgody państw na związanie się umową - stosowane, aby nadać bardziej uroczysty charakter aktowi podpisania umowy - KWPT przewiduje je jako sposób podpisania traktatu, gdy państwa negocjujące tak się umówiły (art. 12 ust. 2 lit. a) - ostateczne wyrażenie zgody na związanie się umową tylko tych umów, które dochodzą w wyniku podpisania, bez konieczności ratyfikacji lub zatwierdzenia (umów w trybie prostym) C. PODPISANIE - przez upoważnionych do tego pełnomocników stron - wyjątek: konwencje pracy Międzynarodowej Organizacji Pracy (od razu ratyfikowane), umowy w formie wymiany not – tzw. noty werbalne (od razu ratyfikowane) Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 - może być formą wyrażenia zgody na związanie się umową D. RATYFIKACJA Ratyfikacja – zatwierdzenie umowy przez kompetentny do tego organ państwowy (jaki – określa prawo wewnętrzne) - ostateczne wyrażenie zgody na związanie się umową - pełna swoboda państw w zakresie określania swojej procedury wewnętrznej ratyfikacji Polska: Konstytucja, ustawa o umowach międzynarodowych, rozporządzenie RM w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o umowach międzynarodowych - art. 146 Konstytucji: RM zawiera umowy międzynarodowe wymagające ratyfikacji oraz zatwierdzenia i wypowiada inne umowy międzynarodowe - art. 133 Konstytucji: Prezydent ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe, o czym zawiadamia Sejm i Senat - art. 12 ust.1 UUM – związanie RP umową międzynarodową wymaga zgody wyrażonej w drodze ratyfikacji lub przez zatwierdzenie - dwa podstawowe tryby związania: ratyfikacja i zatwierdzenie 1. ratyfikacja - akt Prezydenta, mimo że zawiera je RM - te, które są wymienione w art. 89 ust.1 i art. 90 Konstytucji oraz inne, które przewidują wymóg ratyfikacji albo ją dopuszczają, a szczególne okoliczności to uzasadniają - rodzaje ratyfikacji: duża ratyfikacja (wcześniejsza zgodna Sejmu i Senatu, odnosi się do umów wymienionych w art. 89 ust. 1 Konstytucji), ratyfikacja w trybie art. 90 Konstytucji (ustawa, wyrażająca zgodę na ratyfikację musi zostać uchwalona przez Sejm i Senat odpowiednio większością 2/3 głosów lub poprzez referendum ogólnokrajowe; wyboru trybu wyrażania zgody na ratyfikację dokonuje Sejm bezwzględną większością głosów), mała ratyfikacja (dokonywana na podstawie art. 89 ust.2 Konstytucji, Premier powiadamia Sejm o zamiarze przedłożenia umowy Prezydentowi do ratyfikacji) 2. zatwierdzenie - art. 12 ust. 3 UUM: umowa niepodlegające ratyfikacja podlega zatwierdzeniu przez RM - rodzaje zatwierdzenia: tryb złożony (państwo składa dwa oświadczenia woli: najpierw jest podpisywana, a potem zatwierdzana przez RM; RM udziela najpierw zgody na podpisanie umowy, a potem na związanie Polski umową) tryb prosty (państwo składa jedno oświadczenie woli, tylko umowy zawierane przez podpisanie, wymianę not i inne uproszczone formy, zgoda RM na związanie jest dana w chwili zgody na podpisanie) - art. 13 ust.2 UUM: stosowanie trybu prostego - umowy niepodlegające ratyfikacji nie mogą być źródłem powszechnie obowiązującego prawa (mogą działać tylko w sferze prawa wewnętrznego – wiązać jednostki organizacyjne podporządkowane organowi, który zawarł umowę) Nie podlegają ratyfikacji: - deklaracje o treści politycznej przyjęte na spotkaniu mężów stanu - umowy resortowe zawierane przez ministrów w zakresie ich kompetencji - umowy zawierane podczas wojny przez dowódców wojskowych E. WYMIANA LUB ZŁOŻENIE DOKUMENTÓW RATYFIKACYJNYCH - ratyfikacja jest aktem wewnętrznym – nie wywołuje bezpośrednich skutków w sferze PM - skutki wywołuje dopiero wymiana lub złożenie dokumentów ratyfikacyjnych - umowy dwustronne: przedstawiciele stron, uzyskują dowód, że druga strona dokonała ratyfikacji - umowy wielostronne: dokumenty składa się depozytariuszowi (zwykle państwo, na terytorium którego została podpisana umowa, organizacje międzynarodowe itd.), depozytariusz informuje strony umowy o wszystkich dokumentach, notyfikacjach i zawiadomieniach dotyczących umowy - kończy postępowanie związane z zawieraniem umowy Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 F. REJESTRACJA - próba eliminacji tajnych umów już w Pakcie Ligi Narodów - art. 102 Karty NZ: wszyscy członkowie mają obowiązek rejestrowania umów zawartych po wejściu w życie Karty, jeśli nie zostanie zarejestrowana – żadna ze stron nie będzie mogła się powołać na taki traktat/układ przed organem ONZ - Uniteted Nations Treaty Series we wszystkich językach autentycznych (+ tłumaczenie angielskie i francuskie) G. PUBLIKACJA WEWNĘTRZNA - wydawnictwa, dzienniki urzędowe - prawo międzynarodowe nie wiąże skutków prawnych z ogłoszeniem umowy w państwie - może być niezbędna z punktu widzenia prawa wewnętrznego - Polska: ratyfikowane - Dziennik Ustaw, niektóre umowy w dziennikach urzędowych resortów Obowiązywanie umowy międzynarodowej: Wyrażanie zgody: - niezbędne jest wyrażenie zgody na związanie się umową przez konkretne państwo - wyrażana w toku zawierania umowy lub później, gdy państwo przystępuje do już zawartej umowy międzynarodowej - forma wyrażania: różnorodna, państwa układające tekst mogą ustalić ją dowolnie - art. 11 KWPT: podpisanie, wymiana dokumentów stanowiących traktat, ratyfikacja, przyjęcie, zatwierdzenie, przystąpienie lub inny uzgodniony sposób - żadne państwo nie może zostać zmuszone do związania się umową Zasada „pacta sunt servanda” – zasada świętości umów - jeżeli zgodę wyrażono we właściwej formie i umowa została zawarta, wówczas strony umowy zobowiązane są wykonywać w dobrej wierze jej postanowienia - stałość i pewność obrotu prawnego - norma zwyczajowa, która została potwierdzona w wielu umowach i innych aktach międzynarodowych (Karta NZ, KWPT – art. 26) - wszystkie ważnie zawarte i mające moc obowiązującą umowy międzynarodowe - decyzja państwa co do związania się musi być prawidłowo podjęta (swobodnie, przez kompetentne organy, nie jako wynik oszustwa lub błędu), rzeczywiście wyrażona (upełnomocniony do tego przedstawiciel) oraz by przedmiot umowy był zgodny z prawem (ius cogens) - domniemanie ważności każdej umowy (art. 42 KWPT) Przyczyny nieważności umowy międzynarodowej KWPT określa możliwe przyczyny nieważności umowy i przewiduje tryb postępowania względem nich: a) związane z naruszeniem prawa wewnętrznego kontrahentów dotyczącego zawierania umów nie można powoływać się na prawo wewnętrzne aby usprawiedliwić niewykonanie umowy (zasada) wyjątek (art. 46): sytuacja, kiedy zgodna na związanie się umową została wyrażona z pogwałceniem normy prawa wewnętrznego, która ma zasadnicze znaczenie w tej dziedzinie (kompetencji do zawierania umów), pogwałcenie to musi być oczywiste – obiektywnie widoczne b) wady oświadczenia woli przekroczenie przez przedstawicieli upoważnienia do wyrażenia zgody (art. 47) – naruszenie szczególnych ograniczeń upoważnienia, które były podane do wiadomości pozostałym państwom negocjującym przed wyrażeniem zgody błąd (art. 48) podstęp (art. 49) przekupstwo (art. 50) przymus wobec przedstawiciela państwa (art. 51) przymus wobec państwa (art. 52) – polegający na groźbie lub użyciu siły sprzeczne z zasadami prawa międzynarodowego wyrażonymi w Karcie Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 c) niezgodność z ius cogens z chwilą pojawienia się nowej normy o charakterze ius cogens każda umowa dawniej zawarta, a z nią sprzeczna, staje się nieważna i wygasa Aspekty zakresu obowiązywania i stosowania umowy międzynarodowej I. Zakres czasowy - UM pozostaje w mocy przez okres ograniczony momentem jej uprawomocnienia się i wygaśnięcia - obowiązuje od momentu jej uprawomocnienia (czas, kiedy kontrahenci wyrazili w sposób definitywny zgodę na związanie się umową i kiedy dokonano wszelkich czynności niezbędnych do uprawomocnienia się umowy) - umowa, która się uprawomocni, nie musi w tym samym momencie wejść w życie (zacznie regulować stosunki między stronami) i nie musi być od razu stosowana - umowa wygasa = wygasa obowiązek jej stosowania - stosowanie umowy może czasem zostać zawieszone, mimo że umowa nie wygasła - może być stosowana prowizorycznie przed uprawomocnieniem się a) wejście w życie umowy międzynarodowej o czasie wejścia decydują jej postanowienia (sama umowa określa moment wejścia w życie) niewymagające ratyfikacji/zatwierdzenia: z chwilą podpisania lub w określonym czasie po podpisaniu, niekiedy dokładna data i godzina, spełnienie warunku zawieszającego wymagające ratyfikacji/zatwierdzenia: dokonanie wymiany dokumentów ratyfikacyjnych/not dotyczących dokonania zatwierdzenia, określony czas po dokonaniu wymiany dwustronne, w określonym czasie po złożeniu ustalonej liczby dokumentów ratyfikacyjnych, not zatwierdzenia lub przystąpienia, czasem określona liczba lub państwa wielostronne brak klauzuli wejścia w życie: trzeba określić intencję stron (niepodlegające ratyfikacji – z chwilą podpisania, podlegająca ratyfikacji – dokonanie wymiany dokumentów) b) wygaśnięcie umowy międzynarodowej przyczyny przewidziane przez umowę (upływ czasu, na jaki została zawarta, spełnienie się warunku rozwiązującego, wypowiedzenie umowy zgodnie z jej postanowieniami) klauzula prolongacyjna: jeżeli w określonym czasie przed upływem rozwiązania umowy żadna ze stron jej nie wypowie, automatycznie się przedłuża warunek rozwiązujący: musi nastąpić przypadek przyszły i niekonieczny, który powoduje rozwiązanie umowy klauzula zawierająca możliwość wypowiedzenia: nie natychmiastowo, ale w jakiś czas po notyfikacji przyczyny nieprzewidziane przez umowę (za zgodną wolą stron umowy lub w wyniku zdarzeń obiektywnych, które nie mogą podlegać różnym ocenom) zawsze może być uchylona lub zmodyfikowana zgodną wolą wszystkich jej stron (nie trzeba podawać uzasadnienia), także poprzez zawarcie nowej umowy z umieszeniem klauzuli uchylającej (traci moc umowa zawarta poprzednio) utrata podmiotowości przez jedną ze stron (umowa dwustronna – wygaśniecie umowy, umowa wielostronna – zmniejszenie się liczy kontrahentów) możliwość jednostronnego wycofania się z umowy (chyba że umowa nie przewiduje takiej możliwości ani nie można tego wywnioskować z intencji stron, wyjątkowe okoliczności: pogwałcenie umowy przez kontrahenta, powstanie sytuacji uniemożliwiającej wykonanie umowy- trwałe zniknięcie lub zniszczenie przedmiotu niezbędnego do wykonania umowy, zasadnicza zmiana okoliczności) teoria klauzuli ebus sic standibus – każda umowa zawierana jest w określonych okolicznościach, w okolicznościach odmiennych państwo prawdopodobnie nie wyraziłoby zgody na taką umowę aby jednostronnie się wycofać muszą być spełnione pewne warunki: zmiana okoliczności jest zasadnicza i nie była przewidywana, istnienie okoliczności zmienionych stanowiło Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 istotną podstawę zgody na związanie się umową, skutkiem zmiany jest przekształcenie zakresu obowiązków, jakie pozostają do wypełnienia na zmianę okoliczności nie można się powoływać w związku z umową ustanawiającą granicę lub gdy zmiana okoliczności jest wynikiem pogwałcenia przez stronę obowiązku wynikającego z umowy lub jakiegokolwiek innego zobowiązania międzynarodowego Wpływ wojny na umowy międzynarodowe - umowy można tu podzielić na te, które regulują stosunki pokojowe i przeznaczone są na czas pokoju oraz te, które regulują stosunki wojenne i przeznaczone są na czas wojny - umowa może zawierać postanowienia obu rodzajów - regulujące stosunki pokojowe i przeznaczone na okres pokojowy mogą ulec zawieszeniu lub wygaśnięciu (zwykle regulowane ex post w traktatach pokojowych) II. Zakres podmiotowy obowiązywania umowy międzynarodowej - państwa można podzielić na strony umowy oraz państwa trzecie (niebędące stronami danej umowy) - strona: państwo, które wyraziło zgodę na związanie się traktatem i dla którego traktat wszedł w życie - umowa obowiązuje i tworzy określone prawa i obowiązki jedynie dla jej stron (pacta tertiis nec nocent nec prosunt) - żadnemu państwu niemożna narzucić zasad postępowania i zobowiązań bez jego zgody - wyjątki: umowy na korzyść państwa trzeciego oraz umowy na niekorzyść państwa trzeciego a) umowy na korzyść państwa trzeciego (in faworem tertii) - przyznają korzyść państwa trzeciego przyznają uprawnienia lub korzyści określonemu imiennie państwu - także umowy tworzące uprawnienia lub przyznające korzyści dla wszystkich państw, czyli umowy tworzące sytuacje obiektywne - państwo trzecie nie jest zobowiązane do przyjęcia zaoferowanej mu korzyści, wymagana jest jego zgoda (może być domniemana) suwerenność państw nie pozwala niczego narzucić, nawet korzyści - państwo trzecie nie może dochodzić przyznanych mu w umowie korzyści, jeżeli strony nigdy mu korzyści nie przekazały (dopiero gdy wejdzie w posiadanie swych praw) - jeżeli państwo trzecie wejdzie w posiadanie uprawnienia lub korzyści, a umowa nie przewidywała, że uprawnienia lub korzyści mogą być odwołane, wtedy bez zgody państwa trzeciego nie można zmienić powstałej w ten sposób sytuacji prawnej b) umowy na niekorzyść państwa trzeciego - nakładają na państwo zobowiązania - umowy zawierające postanowienia wobec państwa, które przez rozpoczęcie wojny agresywnej pogwałciło podstawowe prawa innych państw - w innych przypadkach wymagana jest pisemna zgoda państwa trzeciego (art. 35 KWPT) III. Zakres terytorialny obowiązywania i stosowania umowy - jest stosowana i obowiazuje na całym terytorium wszystkich stron (art. 29) - niektóre umowy są wyraźnie zlokalizowane i dotyczą określonych części terytorium państwowego (np. dotyczące stref zdemilitaryzowanych, przestrzeni powietrznej, rzeki, dotyczące sytuacji mniejszości narodowej) - klauzula kolonialna (klauzula terytoriów zależnych): gdy państwo sprawuje władzę w koloniach lub innych obszarach zależnych i jest odpowiedzialne za ich stosunki międzynarodowe, na mocy tej klauzuli umowa zawarta przez państwo kolonialne obowiązywała wyłącznie na terytorium metropolii. Do rozciągnięcia na obszary kolonialne i inne zależne niezbędne były dodatkowe oświadczenia państw kolonialnych IV. Zakres przedmiotowy obowiązywania umowy międzynarodowej. Zastrzeżenia - zasada: umowa międzynarodowa obowiązuje w całości - wyjątki: niektóre umowy wielostronne dopuszczają związanie się tylko ich częścią, instytucja zastrzeżeń Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 Zastrzeżenie – jednostronne oświadczenie złożone przez państwo podczas podpisywania, ratyfikacji, przyjęcia, zatwierdzenia lub przystąpienia do umowy, za pomocą którego zmierza ono do uchylenia lub modyfikacji skutków prawnych określonych postanowień umowy w ich zastosowaniu do tego państwa - zwykle państwo zmierza do uchylenia w stosunku do siebie postanowień umowy - czasem może służyć do nadania postanowieniom szczególnego znaczenia, interpretacji, modyfikacji - mogą być składane w różnych fazach procesu zawierania umowy, nigdy po ostatecznym wyrażeniu zgody na związanie się umową - wyłącznie umowy wielostronne - pozwala na związanie się umową jak największej liczbie państwa - dopuszczalność zgłaszania: jasna, gdy została uregulowana w samej umowie (gdy wyklucza niedopuszczalne, np. Karta NZ, zezwala dopuszczalne, zwykle umowa przewiduje, do których spraw mogą być zgłaszane zastrzeżenia, a jakie są na tyle istotne, że muszą być przyjęte przez wszystkie strony) - art. 19 KWPT – zastrzeżenia są dopuszczalne, gdy nie są sprzeczne z przedmiotem i celem umowy - sprzeciw wobec zastrzeżeń: KWPT przewiduje sprzeciw zwykły (postanowienia, do których zgłoszono zastrzeżenia, a potem sprzeciw, nie mają zastosowania między państwem zgłaszającym zastrzeżenie a państwem zgłaszającym sprzeciw) oraz sprzeciw kwalifikowany (między państwem, które zgłosiło zastrzeżenie, a państwem, które zgłosiło sprzeciw kwalifikowany w stosunku do zastrzeżenia, umowa w ogóle nie wchodzi w życie) - zastrzeżenie uchyla lub modyfikuje postanowienia umowy na rzecz państwa, które je zgłosiło, równocześnie uchyla lub modyfikuje odpowiednie postanowienia w takim samym zakresie dla innych stron umowy w ich stosunkach z państwem zgłaszającym zastrzeżenie (zasada wzajemności praw i obowiązków) Interpretacja umowy międzynarodowej: - podstawą może być tylko tekst autentyczny, a nie tłumaczenie, które nie ma prawnomiędzynarodowej mocy wiążącej - dwa lub więcej języków mających moc wiążącą należy brać wszystkie teksty pod uwagę, mimo że występują między nimi różnice - teksty często są niejasne, czasem jest to zamierzone (możliwość różnych interpretacji!) a) podmiot interpretujący umowę: w zależności od tego kto, różny jest walor prawny interpretacji: doktrynalna – przeprowadzana przez teoretyków PM, nie ma mocy wiążącej, lecz mieć wpływ na interpretację przyjętą przez strony, organy międzynarodowe czy sądy urzędowa – interpretacja autentyczna (dokonana wspólnie przez wszystkie strony umowy, może być zawarta w odrębnym dokumencie – wtedy jest bezwzględnie wiążąca dla stron) lub quasi-autentyczna (wynikająca ze zgodnego postępowania państw), wiążąca jest tylko dla interpretujących i żadna strona nie ma prawa narzucać jej innym stronom sądowa (arbitraż, MTS) – wiąże tylko te strony umowy, które uczestniczyły w postępowaniu sądowym, jako strony spor lub interwenienci w procesie) interpretacja organów organizacji międzynarodowej – wiąże dany organ, ale czasami państwa członkowskie, zwłaszcza w zakresie działalności w danym organie - ogólne zasady interpretacji (art. 31 KWPT) 1. należy interpretować umowy w dobrej wierze (pacta sunt servanda) 2. użyte w umowie wyrazy i zwroty powinny być w zasadzie rozumiane tak, jak to wynika z ich normatywnego znaczenia, znaczenie szczególne tylko, gdy zostanie ustalone, że było to zamiarem stron 3. znaczenie poszczególnych wyrazów należy przyjmować w świetle przedmiotu i celu umowy - kontekst: sam tekst umowy ( w tym wstęp i załączniki), wszelkie porozumienia osiągnięte między wszystkimi stronami w związku z zawarciem umowy, a przyjęte przez pozostałe strony w charakterze dokumentu dotyczącego tej sprawy - także należy brać pod uwagę późniejsze porozumienia między stronami dotyczące interpretacji umowy lub stosowania jej postanowień, praktykę stosowania umowy, wszelkie normy PM obowiązujące w stosunkach między stronami, które mogą mieć znaczenie dla interpretacji umowy - pomocnicze środku interpretacji:: w tym prace przygotowawcze do umowy oraz okoliczności, w jakich została zawarta, wówczas, gdy zwykłymi środkach nie można osiągnąć rozsądnych i logicznych wyników Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 PODMIOTY PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO Podmiot prawa międzynarodowego – ten, kto posiada prawa i obowiązki wynikające bezpośrednio z prawa międzynarodowego. Podział podmiotów prawa międzynarodowego: państwa: suwerenne, pełne i pierwotne (są podmiotem prawa międzynarodowego z chwilą powstania) wszystkie inne: niesuwerenne, niepełne, pochodne (podmiotowość stworzona lub uznana przez państwa, posiadana w takim zakresie, w jakim została nadana przez państwa) Podział C. Berezowskiego: 1) zorganizowane a) terytorialne suwerenne (państwa) niesuwerenne - trwałe (istniejące bezterminowo) - czasowe (byt czasowo ograniczony, np. strona wojująca) b) bezterytorialne 2) niezorganizowane (organizacje międzynarodowe) PAŃSTWO Państwo – suwerenna organizacja terytorialna - określone terytorium - ludność zamieszkująca to terytorium - władza o charakterze władzy najwyższej (suwerennej) muszą wystąpić łącznie Konwencja o prawach i obowiązkach państw (VII konferencja panamerykańska w Montevideo): Państwo, jako osoba prawa międzynarodowego, powinno posiadać następujące atrybuty: a) stałą ludność, b) określone terytorium, c) rząd, d) zdolność do utrzymania stosunków z innymi państwami. - nie można mówić o państwach zależnych, gdyż cechą państwa jest jego niezależność Suwerenność państwowa – niezależność władzy państwowej od jakiejkolwiek innej władzy. - cecha władzy państwowej, personifikującej i reprezentującej państwo w stosunkach międzynarodowych - władza państwowa jest władzą najwyższą, niepodlegającą innej władzy zewnętrznej, oraz pierwotną, bo swoich uprawnień nie czerpie od żadnej innej władzy - pełnia i wyłączność władzy na terytorium państwa (suwerenność terytorialna, zwierzchnictwo terytorialne) - granicą wykonywania władzy suwerennej jest poszanowanie suwerenności innych państw (brak suwerenności absolutnej) - neokolonializm: państwa oficjalnie uznają niepodległość i suwerenność dawnych kolonii, ale podejmują środki w celu utrzymania w faktycznej zależności formalnie niepodległego państwa Prawa zasadnicze państw – te prawa, które przysługują każdemu państwu od czasu jego powstania przez cały czas jego istnienia. Wykształciły się na drodze zwyczajowej i określają sytuację każdego państwa w społeczności międzynarodowej. a) b) c) d) e) prawo do istnienia prawo do niezawisłości prawo do równości prawo do obrotu prawo do czci Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 Prawa nabyte – wynikają z umów międzynarodowych, każde państwo może mieć odmienne prawa nabyte, zależne od aktualnego stanu stosunków międzynarodowych Powstanie i upadek państwa a) powstanie państwa – efekt procesu historycznego (geneza) – okres ruchów wyzwoleńczych (emancypacyjnych), które mogą rozwijać się na obszarze przyszłego państwa lub poza jego granicami. Może nastąpić drogą pokojową (uznanie ruchu przez dotychczasową władzę) lub w wyniku walki narodowowyzwoleńczej (dotychczasowa władza nie chce uznać prawa narodu do samostanowienia) b) sposoby powstania państwa 1) oderwanie się części terytorium i utworzenie nowego niezależnego państwa (szczególnym przypadkiem jest oderwanie się terytorium zależnego w wyniku procesu dekolonizacji) 2) rozpad państwa na kilka nowych państw 3) połączenie się kilku państw w jedno nowe 4) utworzenie nowego państwa na terytorium niepodlegającymi suwerenności żadnego państwa c) upadek państwa – fakt historyczny, dzieje się wtedy, gdy zanika suwerenna władza państwowa na określonym terytorium i nad określoną ludnością. Współcześnie żaden naród nie może być pozbawiony wbrew swojej woli władnego państwa. 1) inkorporacja (włączenie jednego państwa do innego państwa lub państw) 2) rozpadnięcie się na kilka części składowych 3) połączenie dwóch lub więcej państw - prawo państwa do samoobrony indywidualnej lub zbiorowej w przypadku napaści zbrojnej - KNZ wprowadziła zakaz niszczenia istnienia państwa (aneksji) Ciągłość i sukcesja państw czasowa okupacja terytorium państwa lub bezprawna aneksja oraz brak władz najwyższych lub ich niemożność sprawowania władzy na terytorium: nie przerywa ciągłości bytu państwa jako podmiotu prawa międzynarodowego, jeżeli władze po czasie odzyskały możliwość wykonywania suwerenności (ius postliminii) rewolucyjna zmiana rządu połączona z rewolucją społeczno-polityczną pociągającą zmianę typu państwa: uznanie ciągłości prawnomiędzynarodowej Sukcesja - dwie umowy międzynarodowe w systemie ONZ: o sukcesji państw w odniesieniu do traktatów (1978 r.), o sukcesji państw w odniesieniu do mienia, archiwów i długów państwowych (1983 r.) - sukcesja państwa to zastąpienie jednego państwa przez inne w odniesieniu do danego terytorium - wygasają prawa i obowiązki jednego państwa oraz powstają w to miejsce prawa i obowiązki innego państwa - sukcesja części terytorium: zasada zmienności (przesuwalności granic traktatowych) po zmianie terytorialnej umowa wiąże państwo na całym terytorium, tak jak zostało określone nowymi granicami, z wyjątkiem umów zlokalizowanych - brak konkretnej praktyki w sytuacji powstania nowych państw Cztery główne teorie w zakresie sukcesji nowych państw: 1) teoria tabula rasa – nowo powstałe państwo z zasady nie jest związane dawniejszymi umowami międzynarodowymi, nie przejmuje praw ani obowiązków poprzedniego suwerena 2) teoria prawa wyboru – nowo powstałe państwo ma prawo dokonać wyboru i notyfikować, które z umów zawartych przez dawnego suwerena chce utrzymać w mocy, ale stawia to państwa w pozycji nierównoprawnej Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 3) teoria kontynuacji z prawem wypowiedzenia – między nowym państwem a dawnym suwerenem istnieje sukcesja generalna, zarówno nowemu państwu jak i innym kontrahentom przysługuje prawo wypowiedzenia umów, którymi nie chcą być wzajemnie związani 4) teoria prawa do namysłu – tymczasowe utrzymanie w mocy wszystkich umów dwustronnych celem przeprowadzenia negocjacji co do ich przedłużenia lub zmiany, a w przypadku umów wielostronnych związanie na zasadzie wzajemnymi (z państwami, które nie wyraziły przeciwnego zamiaru) - umowy ustalające granice, umowy zlokalizowane (związane z terytorium): choć nowe państwo nie ma obowiązku przejęcia zobowiązań umownych byłego suwerena, to obowiązek taki istnieje w przypadku umów zlokalizowanych; sukcesja państw nie ma wpływu na granice państw ani prawa i obowiązki graniczne - Konwencja Wiedeńska o sukcesji państw w stosunku do traktatów: odmienna regulacja w zależności od tego, jak powstało państwo-sukcesor (państwa nowo niepodległe – tabula rasa z prawem jednostronnego notyfikowania sukcesji w stosunku do umów wielostronnych; zjednoczenie istniejących państw lub podział istniejącego – kontynuacja zobowiązań umownych ipso iure) Państwo w stosunkach międzynarodowych Suwerenność i kompetencja własna państw - zasada suwerenności podstawową normą prawną określającą sytuację państw w społeczności międzynarodowej - Karta NZ: suwerenna równość - suwerenna równość pojawia się w wielu rezolucjach Zgromadzenia Ogólnego ONZ - statuty organizacji regionalnych: Karta Organizacji Państw Amerykańskich, Akt tworzący Unię Afrykańską, umowy wielostronne o charakterze powszechnym: Konwencje Wiedeńskie o stosunkach dyplomatycznych, o stosunkach konsularnych, o prawie traktatów - władze państwowe mogą działać tak jak uważają za słuszne i najbardziej zgodne z interesami i potrzebami danego państwa (dowolnie, według własnego uznania), zarówno w stosunkach wewnętrznych jak i stosunkach międzynarodowych - granicą władzy suwerennej jest poszanowanie suwerenności innych państw - każde państwo może robić to wszystko, co nie jest zakazane przez normy prawa międzynarodowego wiążące to państwo - kompetencja własna państwa (kompetencja wewnętrzna): każde państwo może działać zupełnie swobodnie i według własnego uznania we wszystkich sprawach, które należą do jego kompetencji własnej - postanowienia umów międzynarodowych, zobowiązań powodują ograniczenie swobody działania - to, co należy do kompetencji własnej państwa, określone jest przez aktualny stan jego zobowiązań prawnomiędzynarodowych - zakres kompetencji własnej jest zmienny w czasie (zagadnienia należące kiedyś do kompetencji własnej państwa może stać się przedmiotem reglamentacji międzynarodowej) oraz zmienny podmiotowo (zagadnienia kompetencji własnej A mogą być poddane reglamentacji międzynarodowej w przypadku państwa B) - każda umowa, która ograniczałaby wybór ustroju politycznego, społecznego i gospodarczego, byłaby nieskuteczna – to będzie zawsze kompetencja własna państwa Zasada nieinterwencji - zakaz mieszania się państw (i organizacji międzynarodowych) w sprawy należące do kompetencji własnej innych państw - doktryna Calvo-Drago: wierzyciel zagraniczny nie ma prawa uprzywilejowanego traktowania, a państwo, którego jest obywatelem, do interwencji w celu ściągnięcia prywatnych wierzytelności (a następnie potwierdzenie w II Konwencji Haskiej w sprawie ograniczenia użycia siły w celu ściągnięcia długów zagwarantowanych umową) - jedna z podstawowych zasad określających sytuację państw w społeczności międzynarodowej - jedna z zasad pokojowego współistnienia państw - KNZ: suwerenna równość wszystkich członków ONZ państwo lub grupa nie mogą ingerować w sprawy innego państwa, tak samo jak sama organizacja Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 Równość państw i ich immunitet jurysdykcyjny - równość wobec prawa i korzystanie z jednakowej ochrony prawnej niezależnie od liczby ludności, terytorium, potencjału wojskowego, gospodarczego - potwierdzona licznymi umowami międzynarodowymi - suwerenna równość (KNZ): państwa prawnie są równe, każde państwo korzysta z pełnej suwerenności, osobowość państwa, jak i jego integralność terytorialna i niezależność muszą być szanowane - konsekwencje równości: materialne, proceduralne, protokolarne - alfabetyczny porządek podpisywania umów wielostronnych, zasada alternatu przy dwustronnych - państwa niekoniecznie mają całkowicie równe uprawnienia i obowiązki międzynarodowe (poza prawami zasadniczymi i wynikłymi stąd obowiązkami) - immunitet jurysdykcyjny państwa: żadne państwo nie może sądzić innego państwa (zasada zwyczajowa) - immunitet ten nie przysługuje, gdy państwo występuje jako podmiot praw prywatnych, kiedy zajmuje się działalnością gospodarczą (działa iure gestionis) - immunitet obcego państwa obejmuje jego organy i wszystkie agendy państwowe, siły zbrojne oraz własność RODZAJE PAŃSTW - państwa są równe wobec prawa, ale niektóre odznaczają się pewnymi cechami charakterystycznymi, a więc dopuszcza się ich zróżnicowanie - dawny podział: niezależne i zależne (protektoraty, państwa wasalne itd.) 1) jednolite i złożone (struktura państwa) a) jednolite - pojedynczy podmiot prawa międzynarodowe - jeden centralny rząd, który nabywa uprawnienia i zaciąga zobowiązania w imieniu całego państwa - państwa związkowe (federacje) z szeroko rozbudowanymi kompetencjami części składowych, także są uważane za państwa jednolite, jeżeli w zakresie stosunków międzynarodowych należąc wyłącznie do rządu centralnego b) złożone - federacje, w których zarówno całe państwo jak i jej części składowe są państwami w znaczeniu prawa wewnętrznego, ale w znaczeniu prawa międzynarodowego państwo nadal jest podmiotem tylko jako całość - nawet gdy w ramach konstytucji części składowe mają pewne kompetencje do działania w sferze międzynarodowej - konfederacje: związki państw, powstałe na mocy umowy międzynarodowej; państwa pozostają suwerennymi, a ich stosunki między sobą i relacje z państwami trzecimi określa prawo międzynarodowe. Otrzymany w ten sposób związek obejmuje określone dziedziny, w których kompetencje wykonywane są wspólnie, może posiadać także własne organy, a jej uprawnienia mają charakter pochodny - może mieć podmiotowość prawnomiędzynarodową, określoną w umowie międzynarodowej 2) śródlądowe, o niekorzystnym położeniu geograficznym i archipelagiczne a) śródlądowe - bez dostępu do morza - dawniej nie miały prawa korzystania z obszarów morskich (brak prawa do bandery morskiej – nie mogły nadawać statkom swojej przynależności państwowej) - współcześnie pełne prawo do korzystania z wolności mórz, ale nie mogą ustanawiać sfer przybrzeżnych i czerpać z nich korzyści gospodarczych - ułatwienia tranzytowe, przewidziane w niektórych umowach, preferencje w dostępie do żywych zasobów stref ekonomicznych innych państw b) o niekorzystnym położeniu geograficznym - mają dostęp do morza, ale ze względu na położenie nie mogą ustanowić 200-milowych stref ekonomicznych (ograniczony dostęp do bogactw morskich) Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 - szczególne uprawnienia, także preferencje w dostępie do żywych zasobów stref ekonomicznych innych państw - Konwencja prawa morza (1982): państwa położone nad morzami zamkniętymi i półzamkniętymi oraz takie, które nie mogą ustanowić własnej strefy ekonomicznej c) archipelagowe - terytorium złożone z archipelagów i wysp - mogą zawłaszczać obszary morskie położone między wyspami archipelagów (wody archipelagowe) 3) trwale neutralne - nie mogą podejmować działań, które mogłyby je wciągnąć w działania wojenne (ograniczona zdolność działania dobrowolnie przyjęte) - wola zainteresowanego państwa i uznanie przez inne państwa - obowiązki: zobowiązanie do nie brania udziału w konfliktach zbrojnych między innymi państwami (przestrzeganie zasad regulujących prawa i obowiązki państw neutralnych w czasie wojny); nie może zaciągać zobowiązań mogących uwikłać je w wojnę (uczestniczyć w sojuszach wojskowych, zezwalać na budowę obcych baz wojskowych na swoim terytorium); zachowanie w granicach przyjętych zobowiązań pełnej swobody działania (powstrzymanie się od udziału w blokach politycznych) - uprawnienia: obrona terytorium przed wszelkimi zbrojnymi atakami - czym innym jest polityka neutralności (niezaangażowania) – nie przystępowanie do bloków wojskowych, rozwijanie współpracy międzynarodowej ze wszystkimi państwami bez względu na ustrój) - obecnie neutralne: Szwajcaria, Austria PODMIOTY PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO INNE NIŻ PAŃSTWA - zakres ich podmiotowości jest ograniczony i nadany przez państwa (pochodny) - zdolność do działania: zdolność do wywoływania skutków prawnych prawnomiędzynarodowej, implikuje zdolność prawną w sferze a) organizacje międzynarodowe - uprawnienia wynikają z umów powołujących je do życia (statutów) oraz innych umów międzynarodowych - prawo zawierania umów międzynarodowych z państwami i organizacjami międzynarodowymi (ius contrahendi) 4 rodzaje umów zawieranych przez organizacje międzynarodowe: 1) umowy w sprawie stałej siedziby i czasowego przebywania organów organizacji na terytorium państwa 2) umowy w sprawie udzielania pomocy przez organizację 3) umowy w sprawie stowarzyszenia państw z organizacją 4) umowy o współpracy i koordynacji działania, zawierane między organizacjami międzynarodowymi - korzystają z przywilejów i immunitetów wynikających ze statutów tych organizacji oraz specjalnych umów międzynarodowych (nietykalność siedziby, immunitet sądowy i egzekucyjny majątku i aktywów, zwolnienia podatkowe, ułatwienia komunikacyjne, inne dotyczące funkcjonariuszy organizacji) - bierne prawo legacji: państwa ustanawiają przy organizacjach swoich stałych przedstawicieli, mających status zbliżony do przedstawicieli dyplomatycznych - prawo do roszczeń międzynarodowych: o odszkodowanie za straty poniesione przez nie same oraz przez ich funkcjonariuszy - ponoszenie odpowiedzialności międzynarodowej: za szkody spowodowane ich działalnością - wiele organizacji posiada zdolność prawną i do działań prawnych, czyli podmiotowość prawnomiędzynarodową b) niesuwerenne organizacje terytorialne - organizacje terytorialne niestanowiące części terytorium żadnego państwa, które same też nie są państwami, bo ich władze nie dysponują suwerennością, np. Andora, Monako Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 c) Watykan – Stolica Apostolska - posiada ius contrahendi, zawiera szczególnego rodzaju umowy międzynarodowe - posiada czynne i bierne prawo legacji (nuncjusze, internuncjusze) - 11.02.1929: powstanie Państwa Watykańskiego - Watykan jest gwarantem swobody wykonywania obowiązków Stolicy Apostolskiej - St. Apostolska zawiera umowy zarówno we własnym imieniu jak i imieniu Państwa Watykańskiego d) Suwerenny Zakon Kawalerów Maltańskich z siedzibą w Rzymie - Wielkiego Mistrza Zakonu zatwierdza Stolica Apostolska - utrzymuje stosunki dyplomatyczne z 50 państwami, utrzymuje misje dyplomatyczne przy organizacjach międzynarodowych - zawiera umowy międzynarodowe (dot. współpracy humanitarnej) e) naród - naród walczący o niepodległość i utworzenie państwa, który już stworzył w tym celu jakąś organizację - prawo do samostanowienia narodów f) powstańcy i strona wojująca - grupa prowadząca walkę przeciwko dotychczasowemu suwerenowi może stać się ograniczonym podmiotem - wiąże się to z uznaniem za powstańców lub stronę wojującą - uznanie za powstańców: ze względów politycznych państwo nie chce uznać grupy walczącej za stronę wojującą, państwo stwierdza, że grupa sprawuje faktyczną władzę na pewnym obszarze, a ono jest gotowe do nawiązania z daną grupą stosunków o ograniczonym charakterze ze względu na ochronę swoich interesów - uznanie za stronę wojującą: grupa powstańcza, która jest zorganizowana (władze), sprawuje kontrolę nad pewnym terytorium i przestrzega praw i zwyczajów wojennych. Uznanie powoduje, że grupa ta musi być traktowana jako podmiot praw i obowiązków międzynarodowych, przysługujących państwu prowadzącemu wojnę - podmiotowość czasowa (do powstania nowego państwa lub stłumienia powstania) g) jednostki (osoby fizyczne) - z reguły nie posiadają praw wynikających bezpośrednio z prawa międzynarodowego - zwykle to państwa występują w ich imieniu z tytułu sprawowania tzw. opieki dyplomatycznej - dopuszczenie jednostek do bezpośredniego udziału w stosunkach stanowiłoby ograniczenie wykonywania suwerenności państwach - umowy dot. ochrony praw jednostek i grup ludzkich nie tworzą bezpośrednich uprawnień dla osób fizycznych, ale takie, które muszą być realizowane przez poszczególne państwa w ramach systemów ich prawa wewnętrznego (zobowiązania jednego państwa wobec drugiego) - wyjątkowe przypadki, kiedy jednostka może mieć uprawnienia i obowiązki płynące bezpośrednio z prawa międzynarodowego, a nawet uzyskać zdolność do działania w sferze prawnomiędzynarodowej (np. skarga do ETPCz, zgłoszenie naruszenia praw jednostki do Komitetu Praw Człowieka, uznanych w pakcie praw cywilnych i politycznych); prawo do występowania z petycjami przed organem międzynarodowym) - prawnomiędzynarodowa odpowiedzialność jednostek (np. Trybunał Norymberski, Tokijski) - podmiotowość międzynarodowa funkcjonariusza organizacji międzynarodowych, jeżeli całe prawo wewnętrzne organizacji uznać za prawo międzynarodowe 1) gdy państwo zgadza się, by obywatele występowali samodzielnie na forum międzynarodowym (ograniczenie wykonywania suwerenności) 2) czasowe ograniczenie suwerenności danego państwa 3) gdy z praw tego rodzaju mogą korzystać jednostki zamieszkujące terytoria niepodlegające suwerenności żadnego państwa (np. obszary powiernicze) 4) w stosunkach między org. międzynarodowymi a ich funkcjonariuszami h) osoby prawne - co do zasady nie są podmiotami prawa międzynarodowego, a ochronę ich interesów zapewniają państwa sprawujące opiekę dyplomatyczną Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 - umowy zawierane przez osoby prawne z państwami nie są umowami w sensie prawnomiędzynarodowym - dopuszczanie osób prawnych do pewnych dziedzin współpracy międzynarodowej regulowanej bezpośrednio prawem międzynarodowym posiadanie praw i obowiązków płynących z prawa międzynarodowego, dostęp do arbitrażu i sądu (np. INMARSAT) - eksploatacja zasobów naturalnych międzynarodowego obszaru dna morskiego (wspólne dziedzictwo ludzkości) pod kontrolą Organizacji Dna Morskiego, także przedsiębiorstwa państwowe i osoby prawne mające przynależność państwową UZNANIE MIĘDZYNARODOWE Uznanie: stwierdzenie przez podmiot udzielający uznania istnienia pewnych faktów i gotowość respektowania związanych z tym skutków prawnych - podmioty uznania: nowo powstałe państwo, rząd, który doszedł do władzy w sposób niekonstytucyjny, naród walczący o swoją niepodległość, powstańcy i strona wojująca Podstawy uznania - dwa poglądy: czy jest ono dyskrecjonalne (całkowicie zależne od woli podmiotu uznającego) czy też może istnieć prawny obowiązek uznania lub nieuznania - C. Berezowski: nie istnieje obowiązek uznania, to kompetencja własna państwa - K. Skubiszewski: zasada samostanowienia narodów krępuje swobodę uznania - odmawianie uznania, gdy istnieją wszelkie przesłanki uznania państwa lub rządu może być uznane za akt nieprzyjazny i sprzeczny z celami ONZ - praktyka uznania powinna być prowadzona zgodnie z ogólnymi i powszechnie uznanymi zasadami prawa międzynarodowego, zwłaszcza prawem do samostanowienia - żadnego państwa nie można jednak zmusić do uznania innego państwa lub rządu Charakter uznania - deklaratywne czy konstytutywne? - C. Berezowski: deklaratywne, jeżeli istnienie tego co się uznaje, nie zależy od aktu uznania - nie tworzy nowej sytuacji prawnej czy nowego podmiotu prawa międzynarodowego; konstytutywne, gdy tworzy nową sytuację prawną lub nowy podmiot prawa nie istniałby bez aktu uznania Formy uznania - uznanie wyraźne: oświadczenie, że uznaje się nowe państw, rząd, powstańców czy stronę wojującą - uznanie milczące: określone postępowanie państwa uznającego, z którego wynika domniemanie, że państwo uznało taką lub inną organizację - uznanie de iure: pełne i ostateczne, gdy uznawana organizacja spełnia wszelkie warunki niezbędne do jej uznania - uznane de facto: niepełne, prowizoryczne i może być cofnięte, gdy uznawana organizacja nie spełnia wszystkich warunków niezbędnych do uznania de iure, a uznający ma interes w nawiązaniu z nią stosunków Uznanie państwa - jednostronny akt, za pomocą którego państw lub państwa oświadczają lub milcząco przyjmują, że istniejącą organizację terytorialną uważają za państwo ze wszystkimi wynikającymi stąd konsekwencjami - nie pociąga obowiązku nawiązania stosunków dyplomatycznych - ma charakter deklaratywny, nie tworzy nowego podmiotu (konwencja o prawach i obowiązkach państw z 25.12.1933 z Montevideo, Karta Organizacji Państw Amerykańskich z Bogoty 30.04.1948) Uznanie rządu - akt jednostronny państwa, w którym oświadcza ono lub milcząco przyjmuje, że nowy rząd jest organem właściwym do reprezentowania swego państwa w stosunkach międzynarodowych i że uznający je chce utrzymywać stosunki z tym rządem - kryterium efektywności: fakt, że dany rząd sprawuje rzeczywistą władzę na terytorium państwa i jest w stanie reprezentować je wobec innych państw Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 Uznanie rządu spełnia trzy funkcje w międzynarodowym systemie prawnym: 1) zapewnia to, aby tylko te systemy, które jednoznacznie zasługują na taki status, były zaakceptowane jako rządy państw (aha, akurat) 2) gwarantuje nowym rządom, że inne państwa uszanują ich status prawny 3) informują sądy, organy rządowe i obywateli państw uznających, że dany system jest w rzeczywistości rządem innego państwa - swoboda w zakresie wyboru kryteriów uznania (indywidualna ocena realnych kompetencji rządu) - charakter deklaratywny, ale duże znaczenie polityczne i prawne - doktryna Tobara (1907): nie należy uznawać rządu, który doszedł w wyniku przewrotu do władzy, dopóki swobodnie wybrany organ przedstawicielski nie potwierdzi władzy tego rządu - doktryna Estrady (1930): państwa powinny możliwie jak najdłużej utrzymywać miedzy sobą stosunki dyplomatyczne bez względu na zmiany rządów Uznanie powstańców i strony wojującej - charakter konstytutywny - państwo macierzyste lub państwa trzecie, wyraźnie lub milcząco - np. ogłoszenie neutralności w obliczu wojny domowej Atrybuty podmiotowości prawnomiędzynarodowej 1) ius tractatuum 2) ius legationis 3) ius standi Podmioty: - państwa (wszystkie atrybuty) - organizacje międzynarodowe - strony wojujące - naród walczący o niepodległość - Stolica Apostolska - Zakon Kawalerów Maltańskich - osoby fizyczne (beneficjenci, pmp, ponosi odpowiedzialność za swoje czyny, może zgłaszać skargi) - osoby prawne STOSUNKI, ZDARZENIA I AKTY (CZYNNOŚCI) PRAWNOMIĘDZYNARODOWE 1. Stosunki prawnomiędzynarodowe - niektóre stosunki między państwami a innymi podmiotami prawa międzynarodowego stają się stosunkami prawnymi (prawnomiędzynarodowymi) - ich podmioty tworzą obowiązki prawnomiędzynarodowej oraz odpowiadające im uprawnienia (sieć uprawnień i obowiązków podmiotów prawa międzynarodowego, a zwłaszcza państw) - nie wszystkie stosunki międzynarodowe mają charakter prawny i są regulowane prawem międzynarodowym - mogą wynikać z samych norm bez jakichkolwiek czynności zainteresowanych podmiotów lub mogą dla powstania, zmiany lub wygaśnięcia wymagać określonych czynności ze strony państw lub innych podmiotów - przedmiot stosunku prawnego: określone zachowanie się jego uczestników (podmiotów), polegające na działaniu lub zaniechaniu, którego żądać może od innego lub innych uczestników stosunku prawnego jeden lub wielu uczestników (uprawnienie do żądania zachowania się skorelowane z obowiązkiem zachowania się - nie są statyczne, powstają, zmieniają się, wygasają - mogą na nie wpływać zmiany norm prawa, zdarzenia prawne, akty ich podmiotów 2. Zdarzenia prawnomiędzynarodowe Zdarzenie prawnomiędzynarodowe – powoduje skutki prawne w sferze prawnomiędzynarodowej - nie każde zdarzenie w sferze prawa wewnętrznego jest zdarzeniem prawnomiędzynarodowym - prawo międzynarodowe wiąże z nimi określone skutki prawne Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 Zdarzenia: a) naturalne – fakty fizyczne lub przyrodnicze, z którymi prawo międzynarodowe wiąże określone skutki prawne (np. zmiana koryta rzeki granicznej, powstanie nowej wyspy na morzu terytorialnym, przesuwanie się linii wybrzeża morskiego) b) związane z działaniem ludzi – działania osób fizycznych, w których osoby nie występują jako uczestnicy stosunków prawnomiędzynarodowych ani działania nie są przypisywane państwom, jednak praw międzynarodowe wiąże z nimi określone skutki prawne (np. przekroczenie granicy przez cudzoziemca i przebywanie na terytorium innego państwa, ucieczka przestępcy za granicę, import i eksport towarów). Są to także działania, które są przypisywane osobom prawnym niebędącymi podmiotami prawa międzynarodowego. c) zachowanie się państw i zdarzenia zależne od woli podmiotów prawa międzynarodowego 3. Akty prawnomiędzynarodowe Akt prawnomiędzynarodowy – przejaw woli przypisywany pomiotowi lub podmiotom prawa międzynarodowego, z którym prawo międzynarodowe wiąże określone skutki prawne. a) przejaw woli podmiotu lub podmiotów prawa międzynarodowego b) powstanie skutków prawnych, łączące się z przejawem woli - wola jest pewną fikcją prawną - określone oświadczenia osób fizycznych będącymi organami państwa lub organizacji międzynarodowych = przejaw woli państwa lub organizacji Rodzaje aktów prawnomiędzynarodowych: 1) ze względu na treść a) dozwolone przez prawo międzynarodowe b) niedozwolone przez prawo międzynarodowe – naruszenie norm prawnomiędzynarodowych, rodzą odpowiedzialność prawnomiędzynarodową 2)ze względu na skutki a) mające charakter jednostkowy (jeden, określony przypadek) b) mające zastosowanie do nieograniczonej liczby przypadków charakterystycznych (charakter normatywny, prawotwórczy) o określonych cechach 3) ze względu na liczbę stron a) jednostronne (przejaw woli jednego podmiotu) b) dwustronne (zgodna wola dwóch podmiotów) c) wielostronne (zgodna wola kilku podmiotów) Przesłanki przypisania aktu prawnomiędzynarodowego państwu - upoważnione organy państwa, których czynności i oświadczenia woli przypisywane są państwu - kto jest upoważniony decyduje prawo wewnętrzne + normy prawnomiędzynarodowej (skuteczność obrotu międzynarodowego aby państwa nie mogły się powołać na prawo wewnętrzne w celu uwolnienia od zobowiązania) - domniemanie, że głowa państwa, rząd, szef rządu, minister spraw zagranicznych są uprawnieni do występowania w imieniu państwa i wiązania państwa w stosunkach międzynarodowych (potwierdzone Konwencją Wiedeńską o prawie traktatów z 1969 r. – z tytułu pełnionych funkcji, bez potrzeby przedstawiania pełnomocnictwa, mogą dokonywać wszystkie czynności związane z zawarciem umowy) - kompetencje tych organów oraz sposób wykonywania określa prawo wewnętrzne każdego państwa - przyjmuje się, że te organy są same władne wobec innych państw wypowiadać się co do zakresu swoich kompetencji, a inne państwa nie mogą wnikać w prawdziwość tych informacji - działalność innych organów państwowych jest przypisywana państwu (ustawodawczych, sił zbrojnych, organów terenowych) - w imieniu państwa mogą występować inne organy posiadające odpowiednie pełnomocnictwo, choć w określonych wypadkach możliwe jest działanie nawet bez pełnomocnictwa, jeżeli później nastąpi konwalidacja tej czynności - państwo może upoważnić w swoim imieniu także inne państwo (wyjątkowo może mieć to nawet charakter instytucjonalny, jak Szwajcaria reprezentująca za granicą Liechtenstein) Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 Organy państwa w stosunkach międzynarodowych a) wewnętrzne (mają swoją stałą siedzibę na terytorium państwa) głowa państwa - organ jednoosobowy, np. prezydent, lub kolegialny, w imieniu którego występuje przewodniczący lub upoważniony członek, np. Prezydium Rady Najwyższej w ZSRR - pełne prawo reprezentowania (ius represaentationis omnimodae) - każdy akt woli głowy państwa jest wyrazem woli państwa i wywołuje określone skutki prawne - obecnie funkcje i kompetencje bardzo się ogranicza Prezydent RP (art. 126, art. 133 Konstytucji): - jest najwyższym jej przedstawicielem i gwarantem ciągłości władzy państwowej - ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe, o czym powiadamia Sejm i Senat - mianuje i odwołuje przedstawicieli dyplomatycznych RP w innych państwach i przy organizacjach międzynarodowych - przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołujące akredytowanych przy nim przedstawicieli dyplomatycznych innych państw i organizacji - ma nieograniczone prawo do reprezentowania RP w stosunkach międzynarodowych - składa wizyty oficjalne i robocze w innych państwach na zaproszenie szefów tych państw oraz przyjmuje ich w Polsce - prowadzi rozmowy związane z rozwojem stosunków dwustronnych i wielostronnych - uczestniczy w spotkaniach na szczycie i innych konferencjach międzynarodowych - za granicą korzysta z przywilejów i immunitetów dyplomatycznych szef rządu - prawo reprezentowania państwa w stosunkach międzynarodowych bez pełnomocnictw - zgodnie z art. 146 Konstytucji politykę zagraniczną RP prowadzi Rada Ministrów - do obowiązków RM należy: kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami i organizacjami - zawieranie umów międzynarodowych wymagających ratyfikacji oraz zatwierdzenia i wypowiadania innych umów międzynarodowych minister spraw zagranicznych - członek rządu, do którego należy prowadzenie spraw zagranicznych - do niego lub za jego pośrednictwem zwracają się obcy przedstawiciele dyplomatyczni - jest zwierzchnikiem służby zagranicznej państwa (dyplomatycznej oraz konsularnej) - prowadzi rokowania lub udziela instrukcji pełnomocnikom, podpisuje umowy i i inne akty międzynarodowe - kontrasygnuje akty i dokumenty wystawiane przez głowę państwa - może występować bez specjalnych pełnomocnictw i zaciągać zobowiązania w imieniu państwa minister handlu zagranicznego oraz inni ministrowie działający w określonym zakresie b) zewnętrzne (zagraniczne) przedstawicielstwa dyplomatyczne w innych państwach (mogą działać we wszystkich dziedzinach – generalna reprezentacja państwa wysyłającego w państwie przyjmującym) przedstawicielstwa konsularne (ograniczone kompetencje do konkretnych dziedzin, nie sprawują generalnej funkcji przedstawicielskiej) inne organy o specjalnym statusie, określonym na podstawie porozumień między państwami oraz misje przy niektórych organizacjach międzynarodowych Skuteczność aktów prawnomiędzynarodowych zależy od: 1) zdolności podmiotów do działania 2) właściwego przedmiotu 3) prawidłowo wyrażonej woli 4) zachowania odpowiedniej normy Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 1) zdolność do działania - w pełnym zakresie posiadają ją tylko państwa - inne podmioty mają zdolność ograniczoną i tylko w ramach ograniczonej zdolności mogą podejmować czynności prawnomiędzynarodowe - osoby fizyczne nie mają zdolności działania w sferze prawnomiędzynarodowej (z wyjątkiem szczególnych okoliczności) 2) przedmiot aktu - nie może być sprzeczny z normami ius cogens - członkowie ONZ: zobowiązania wynikające z KNZ mają pierwszeństwo przed zobowiązaniami wynikającymi z innych umów międzynarodowych (art. 103 KNZ) 3) prawidłowo wyrażona wola - w taki sposób, że prawo międzynarodowe przypisuje je państwu lub innemu podmiotowi prawa międzynarodowego - musi być wolna od wad (skodyfikowane przez KW o prawie traktatów – art. 46-52) 4) forma czynności prawnej - nie ma postanowień w prawie międzynarodowym może być dowolna, o ile konkretna norma nie wymaga dla określonych czynności zachowania formy specjalnej - możliwe są nawet niepisane umowy międzynarodowe, a wyrażenie woli w sposób dorozumiany Akty jednostronne państw Akty jednostronne – akty niezwiązane z innymi oświadczeniami woli niezależne od innych oświadczeń woli. - zwykle akty mające charakter wyłącznie międzynarodowy (akty dyplomatyczne), ze względu na formę jak i treść - są dokonywane przez organy państwa upoważnione do działania w stosunkach międzynarodowych, przeznaczone do wywarcia skutków w tych stosunkach, a ich treści jest związana wyłącznie ze sprawami międzynarodowymi - np. uznanie, zrzeczenie, protest, przyrzeczenie - istnieją jednak akty będące jednocześnie aktami wewnętrznymi jak i międzynarodowymi (mieszane), a prawo międzynarodowe wiąże z nimi określone skutki prawne, ustala warunki i zakres ich skuteczności - także aktu, które są formalnie wyrazem woli jednego państwa, ale wiążą się z innymi aktami jednostronnymi lub wielostronnymi, a ich skutki są zależne od tych innych aktów (np. deklaracje składane na podstawie klauzul fakultatywnych) Akty jednostronne sensu stricte: notyfikacja - nie może być traktowana jako odrębna kategoria aktów, bo nie ma sama w sobie określonej treści - może być jednocześnie wyrazem uznania, przyrzeczenia, zrzeczenia się, protestu - jest tylko formą aktu, o jej charakterze decyduje jej treść uznanie - przejaw woli, wyraźny lub milczący, przez który państwo wyraża zamiar uważania jakiejś sytuacji lub roszczenia za zgodne z prawem - skutek prawny: państwo, które uznało jakąś sytuację lub roszczenie nie może potem kwestionować ich istnienia lub legalności zrzeczenie się - państwo z własnej woli dobrowolnie rezygnuje z pewnych praw - skutek: wygaśnięcie uprawnień międzynarodowych (państwo nie może się już na nie powoływać) - musi być wyraźne, nie dorozumiane, chociaż nie jest wymagana specjalna forma Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 protest - państwo wyraża swój zamiar nieuważania konkretnej sytuacji, roszczenia lub postępowania za zgodne z prawem międzynarodowym (odwrotność uznania) - chce zachować swoje prawa zagrożone lub naruszone, przeciwdziała uznaniu jego milczenia za zrzeczenie się praw lub uznanie - musi być wyraźny i złożony przez organ państwa upoważniony do wystąpienia w stosunkach międzynarodowych przyrzeczenie - jednostronnie podjęte zobowiązanie wobec jednego lub więcej podmiotów prawa międzynarodowego - jego wiążący charakter wynika z zasady dobrej wiary - forma jest obojętna, nawet ustnie ODPOWIEDZIALNOŚĆ MIĘDZYNARODOWA - wszyscy członkowie społeczności międzynarodowej są zobowiązani ściśle przestrzegać wiążących ich norm p. międzynarodowego oraz wykonywać przyjęte zgodnie z tymi normami zobowiązania Czyn zakazany przez p. międzynarodowe – każde postępowanie niezgodne z p. międzynarodowym, czyli każde naruszenie prawa międzynarodowego (powszechnego lub partykularnego), niezależnie od charakteru i powagi tego naruszenia oraz niezależnie od tego, czy chodzi o bezprawne działanie czy bezprawne zaniechanie. - może się dopuścić każdy podmiot p. międzynarodowego (bezpośrednio związany prawem, posiadający prawa, obowiązki z niego płynące) - przede wszystkim państwo, w ograniczonym zakresie organizacje międzynarodowe, strona wojująca (naruszenie prawa wojennego) - także osoby fizyczne mogą w pewnych okolicznościach ponosić odpowiedzialność prawnomiędzynarodową za szczególnie ciężkie naruszenia p. międzynarodowego - zbrodnie międzynarodowe (szczególnie ciężkie naruszenia) oraz delikty (inne naruszenia zobowiązań i prawa - podmiot, który dopuścił się czynu zakazanego, ponosi odpowiedzialność międzynarodową Do powstania odpowiedzialności międzynarodowej musi wystąpić łącznie: 1) naruszenie zobowiązania międzynarodowego (bezprawność postępowania rodzącego odpowiedzialność) 2) możliwość przypisania naruszenia określonemu podmiotowi prawa międzynarodowego - samo spowodowanie szkody czy naruszenie interesów państwa, organizacji lub osób fizycznych nie jest jeszcze deliktem, jeżeli nie wynika z naruszenia zobowiązania międzynarodowego - nie jest wykorzystywane pojęcie winy - czyn zakazany przez prawo powoduje powstanie nowych stosunków prawnomiędzynarodowych - podmiot naruszający ma obowiązek naprawienia szkody w taki sposób, aby usunąć wszystkie skutki deliktu i przywrócić stan, który prawdopodobnie by istniał, gdyby nie został popełniony delikt - podmiotom, które doznały szkody, przysługuje roszczenie prawne o jej naprawienie Odpowiedzialność niewynikajaca z naruszenia prawa międzynarodowego – odpowiedzialność za pewne działania dozwolone, które mogą wyrządzić szkodę innym, zwłaszcza taką, która niesie w sobie duże ryzyko niezamierzonego wyrządzenia szkód osobom trzecim. - oparta na koncepcji ryzyka - np. wykorzystywanie energii jądrowej, działalność kosmiczna - w 1978 Komisja Prawa Międzynarodowego ONZ podjęła prace nad kodyfikacją zasad odpowiedzialności międzynarodowej za szkodliwe skutki Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 1. Odpowiedzialność państwa - przede wszystkim oparta na prawie zwyczajowym (podstawowe aspekty odpowiedzialności państw) - niektóre szczególne zagadnienia zostały uregulowane w umowach międzynarodowych (szkody atomowe, kosmiczne itd.) - państwo obowiązane jest dochowywać zobowiązań i naprawić niesłusznie wyrządzoną szkodę - „Jest zasadą prawa międzynarodowego, że naruszenie zobowiązania pociąga za sobą obowiązek odszkodowania w odpowiedniej formie” (STSM, 1927 r.) - delikt może polegać na działaniu niezgodnym z prawem lub zaniechaniu (państwo nie dołożyło należytych starań, aby zapobiec naruszeniu prawa) - delikt może wyrządzić szkodę: obcemu państwu organizacji międzynarodowej jednostce-obywatelowi obcego państwa - jednostka powinna się odwołać do organów państwa, przez które została pokrzywdzona - odpowiedzialność państwa wobec jednostki może się przekształcić w odpowiedzialność wobec innego państwa, jeżeli państwo odmawia zadośćuczynienia jednostce lub pozbawia ją drogi sądowej do dochodzenia szkody (deni de justice) - państwo, którego obywatelem jest jednostka, może zażądać odszkodowania i przenieść kwestię odpowiedzialności na płaszczyznę międzynarodową, jeżeli zostały wyczerpane drogi odwołania wewnętrznego (w ramach opieki dyplomatycznej) - państwo odpowiada za własne postępowania - skutki prawne postępowania organów (bo tylko przez nie może działać) przypisuje się państwu, które odpowiada za te działania, jak za postępowanie własne, bez względu na stanowisko i funkcje organów - organy naczelne, podporządowane, centralne, terenowe, wewnętrzne, zagraniczne, prawodawcze, sądowe, wykonawcze - państwo odpowiada także za bezprawny w świetle prawa międzynarodowego wyrok oraz za bezprawną bezczynność organów sądowych, niezależnie, czy było to jednocześnie naruszeniem prawa wewnętrznego czy też jego stosowaniem - Komisja Prawa Międzynarodowego: działanie organu państwowego, jeśli działał on w tym charakterze, zawsze przypisywane jest państwu, nawet jeżeli organ przekroczył swoje kompetencje lub instrukcje - niektórzy dzielą odpowiedzialność na bezpośrednią (za własne działania, akty państwowe, czyli działalność swoich organów w ramach ich kompetencji) oraz pośrednią (działanie przekraczające kompetencje organów oraz działanie osób prywatnych, tak obywateli, jak i cudzoziemców) - konstrukcja ta nie jest odpowiednia, bo państwo nie odpowiada za działanie osoby prywatnej, ale za zaniedbanie własnych obowiązków - odpowiada za niepodjęcie kroków prewencyjnych lub represyjnych, które ma obowiązek uczynić w celu ochrony interesów innych państw i ich obywateli Realizacja odpowiedzialności - w wyniku dwustronnych ustaleń osiągniętych na drodze dyplomatycznej, w efekcie postępowania arbitrażowego lub sądowego albo w wyniku zastosowania środków odwetowych i sankcji - jeżeli postępowanie dyplomatyczne zawiedzie, a inne sposoby nie mogą być zastosowane, wówczas sprawa realizacji odpowiedzialności pozostaje otwarta - nie leży w płaszczyźnie prawa karnego – państwo nie może odpowiadać karnie, ani w płaszczyźnie cywilnej, nawet jeśli jest to odpowiedzialność majątkowa (chyba że chodzi o niewykonanie kontraktu cywilnego, którego jest stroną) Może nastąpić w formie: 1) przywrócenia stanu poprzedniego (restytucja) 2) wynagrodzenia szkody (reparacja), jeżeli restytucja nie jest możliwa, zwykle w formie odszkodowania pieniężnego 3) zadośćuczynienia (danie satysfakcji) za szkodę o char. niematerialnym (ubolewanie, przeproszenie, zapewnienie, że w przyszłości nie będzie to miało miejsca) Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 Odpowiedzialność za agresję - najpoważniejsze naruszenie prawa międzynarodowego - możliwość czasowego ograniczenia suwerenności państwa-agresora przez państwa zwycięskie i decydowanie o wszystkich jego sprawach państwowej - prawo do czasowej okupacji terytorium, zarządu i kontroli - celem jest zniszczenie źródeł agresji i stworzenie takich warunków, aby dane państwo mogło prowadzić politykę pokojową, zgodną z p. międzynarodowym 2. Odpowiedzialność jednostek a) karanie zbrodniarzy wojennych II wojny światowej - realizowanie zasady odpowiedzialności indywidualnej za pogwałcenie prawa międzynarodowego - deklaracja moskiewska (1943 r.): członkowie niemieckich sił zbrojnych i partii narodowosocjalistycznej, którzy są odpowiedzialni za okrucieństwa, zbrodnie i brali w ich udział, będą odesłani do kraju, w którym je popełnili, w celu ich ukarania zgodnie z prawem tych krajów (ZSRR, USA, Wielka Brytania); ukaranie z mocy prawa międzynarodowego materialnego i formalnego zbrodniarzy wojennych, którzy popełnili przestępstwa nie dające się zlokalizować na terytorium jednego państwa - układ poczdamski (1945 r.) potwierdził tę zasadę b) Trybunał Norymberski i Tokijski - Porozumienie międzynarodowe w przedmiocie ścigania i karania głównych przestępców wojennych Osi Europejskiej - USA, Francja, Wielka Brytania, ZSRR - Londyn, 8.08.1945 r. - powołało do życia Międzynarodowy Trybunał Wojskowy (Trybunał Norymberski) - odpowiedzialność karna osób oskarżonych z powodu czynów indywidualnych lub z powodu ich działalności w charakterze członków organizacji czy grup przestępczych albo oskarżonych z obu powodów - prawo ukarania tzw. głównych zbrodniarzy wojennych osi, nie przesądza ukarania innych zbrodniarzy wojennych w państwach, w których popełnili zbrodnie - odpowiedzialność indywidualna za trzy rodzaje zbrodni: przeciwko pokojowi – planowanie, przygotowywanie, rozpętanie lub prowadzenie wojny napastniczej albo wojny podjętej z pogwałceniem traktatów międzynarodowych, porozumień i gwarancji, udział w planowaniu spisku w celu dokonania tych czynów zbrodnie wojenne – pogwałcenie praw lub zwyczajów wojennych przeciwko ludzkości – mordowanie, eksterminacja, deportacja i inne akty nieludzkie, popełniane przed wojną lub w jej czasie wobec ludności cywilnej, prześladowanie ze względów politycznych, rasowych czy religijnych - odpowiedzialność za te czyny nawet wtedy, jeżeli nie naruszają prawa krajowego - wyrok skazujący głównych niemieckich zbrodniarzy wojennych (1946 r.) oraz japońskich zbrodniarzy wojennych (1948 r.) - prawo zastosowane wobec głównych zbrodniarzy wojennych nazywa się prawem norymberskim c) Kodyfikacja prawa norymberskiego - jednostkę można pociągnąć do odpowiedzialności za pogwałcenie prawa międzynarodowego (zbrodnię międzynarodową), podlega ona ukaraniu na podstawie tego prawa - fakt, że prawo wewnętrzne nie przewiduje kary za ten czyn, nie zwalnia osoby, która czyn popełniła, od odpowiedzialności międzynarodowej - nie zwalnia także działanie jako głowa państwa lub szef rządu - zbrodnie przeciwko pokojowi, wojenne, przeciwko ludzkości d) Międzynarodowy Trybunał Karny - utworzony w 1998 r. w Hadze - 18 sędziów wybieranych przez państwa-strony statutu - podstawa prawana: statut przyjęty na konferencji międzynarodowej w Rzymie w 1998 r. Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 - posiada międzynarodową osobowość prawną oraz zdolność prawną niezbędną do wykonywania swych funkcji i realizowania swoich celów na terytorium każdego państwa-strony - jurysdykcja komplementarna wobec jurysdykcji sądów krajowych wykonywana tylko wtedy, gdy państwo terytorialne lub państwo obywatelstwa nie chce lub nie jest zdolne do samodzielnego i efektywnego ścigania i ukarania sprawcy przestępstwa - odpowiedzialność jedynie osób fizycznych, nie zaś państw i osób prawnych - jurysdykcja obejmuje zbrodnie ludobójstwa, przeciwko ludzkości oraz wojenne, popełnione podczas konfliktów międzynarodowych i mniemających charakteru konfliktu - zbrodnie podlegające jurysdykcji MTK nie podlegają przedawnieniu - jest właściwy do podjęcia ścigania tylko wtedy, gdy jego kompetencje zaakceptuje państwo, którego sprawca jest obywatelem lub państwo, na terytorium którego popełnił zbrodnię - powyższe nie musi być spełnione, gdy sprawę wnosi Rada Bezpieczeństwa ONZ TERYTORIUM Terytorium – przestrzeń, w której działają ludzie. Terytoria dzieli się na: a) podlegające suwerennej władzy państwowej b) niepodlegające takiej władzy c) podlegające władzy wyłącznej, ale niemającej charakteru suwerennego (niesuwerenne organizacje terytorialne) - na niektóre terytoria niepodlegające władzy państwowej władza może być rozciągnięta (res nullius, terra nullius), a na inne nie (np. morze pełne, przestrzeń kosmiczna) Terytoria państwowe: 1) podległe suwerenności poszczególnych państw 2) zależne, które nie podlegają suwerenności żadnego państwa, lecz za ich stosunki międzynarodowe odpowiedzialność ponoszą inne państwa, ewentualnie organizacje międzynarodowe 3) zależne, które nie podlegają suwerenności żadnego państwa, lecz są dostępne dla wszystkich państw w celu ich działalności w zakresie określonym przez umowy międzynarodowe 4) niczyje, które mogą być poddane suwerenności jakiegoś państwa Terytorium państwowe – przestrzeń, na którą rozciąga się władza suwerenna (zwierzchnictwo terytorialne) określonego państwa. Skład terytorium: trójwymiarowa przestrzeń, na którą rozciąga się suwerenność państwa, w skład wchodzą: obszar lądowy, morskie wody przybrzeżne, wnętrze Ziemi (pod obszarem lądowym i morskim) oraz przestrzeń powietrzna nad obszarem lądowym i morskim a) obszar lądowy (terytorium lądowy): - najważniejsza część - niekiedy utożsamiany z całym terytorium państwowym - także wyspy i wody śródlądowe (rzeki, jeziora) - może być jednolite lub rozczłonkowane (gdy obejmuje wyspy czy enklawy) - kiedyś także kolonie b) obszar morski (morskie wody przybrzeżne): - morskie wody wewnętrzne i morze terytorialne, wody położone między wyspami archipelagu d) wnętrze Ziemi (obszary podziemne) - pod terytorium lądowym i morskim - zasięg władzy ograniczony jest wyłącznie możliwościami technicznymi (tak głęboko, jak potrafią sięgnąć) e) przestrzeń powietrzna - nad terytorium lądowym i morskim - górna granica nie została dotychczas określona Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 Zwierzchnictwo terytorialne (suwerenność) – najwyższa, pełna i wyłączna władza państwa. - qui in territorio meo ist, etoam meus subditus - quidquid est in territorio, est etiam de territorio Zasada suwerenności terytorialnej: 1) ten, kto powołuje się na ograniczenie zwierzchnictwa terytorialnego, tzn. pełnej władzy i kompetencji państwa, musi dowieść, że ograniczenie takie wynika z konkretnej normy prawa międzynarodowego, wiążącej dane państwo 2) każde państwo związana jest tylko takimi ograniczeniami, jakie uznało, przyjmując konkretne zobowiązania międzynarodowe na własnym terytorium można robić wszystko to, co nie jest zakazane przez prawo międzynarodowe - może być ograniczone na rzecz społeczności międzynarodowej lub niektórych konkretnych państw (np. immunitet jurysdykcyjny dyplomatów, nieszkodliwy przepływ statków handlowych przez obce morze) - możliwość wyrządzania szkodliwych skutków na terytorium jednego państwa przez inne (np. sprawa Trawl Smelter – Stany Zjednoczone vs. Kanada) - żadne państwo nie może korzystać z własnej suwerenności terytorialnej tak, aby naruszać suwerenność terytorialną innego państwa Szczególne ograniczenia zwierzchnictwa terytorialnego: a) obszary zdemilitaryzowane i zneutralizowane - demilitaryzacja całkowita zakaz stacjonowania i przebywania w strefie zdemilitaryzowanej jakichkolwiek oddziałów wojskowych z wyjątkiem sił porządkowych, obowiązek niewznoszenia lub zniszczenia urządzeń wojskowych (twierdze, lotniska, koszary…) - demilitaryzacja częściowa określone ograniczenia w wykorzystywaniu danego terytorium do celów wojskowych (np. strefa bezatomowa) - neutralizacja na obszarze nie mogą być prowadzone żadne działania wojenne - neutralizacja częściowa zakaz prowadzenia określonych działań wojennych b) pobyt obcych sił zbrojnych - w czasie pokoju tylko za zgodą państwa, na którym się znajdują - wojska nie mogą ingerować w sprawy wewnętrzne państwa - organ zewnętrzny państwa, który je utrzymuje - możliwość konfliktu między władzą i jurysdykcją terytorialną państwa pobytu a władzą i jurysdykcją osobową państwa, do którego siły przynależą - umowy dotyczące statusu prawnego obcych sił zbrojnych - zwykle ogranicza się jurysdykcję terytorialną państwa pobytu na rzecz jurysdykcji osobowej państwa sił zbrojnych Nabycie terytorium państwowego 1. Nabycie pierwotne – państwo nabywa terytorium, które do tego czasu nie pozostawało pod władzą żadnego państwa. a) zawłaszczenie rzeczy niczyjej (okupacja) - duże znaczenie w okresie ekspansji kolonialnej państw europejskich (XV-XIX w.) - obecnie nie ma już obszarów stanowiących ziemię niczyją - ziemia niczyja: obszary niezawłaszczone przez żadne z państw europejskich lub tzw. państw cywilizowanych, często powoływano się na odkrycie jako wystarczający tytuł prawny - symboliczna okupacja: np. zatknięcie flagi - efektywna okupacja (rzeczywiste rozciągniecie władzy na ziemię niczyją) w późniejszym okresie stało się jedynym prawotwórczym sposobem - ostatecznie zasada rzeczywistości (dokonanie efektywnej okupacji – zajęcie obszaru, traktowanie jako części terytorium i wykonywanie tam władzy suwerennej) i zasada jawności b) przyrost - może nastąpić w sposób naturalny (działanie sił przyrody) lub sztuczny (rezultat pracy człowieka) Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 - alluvio (przymulisko), avulsio (oderwisko), insula in flumine nata (wyspa na środku rzeki) - budowa portów, falochronów, tam na morzu, osuszenie obszaru morskiego - nie jest przyrostem osuszenie morskich wód wewnętrznych 2. Nabycie pochodne a) cesja (terytorialna) – odstąpienie przez jedno państwo części swego terytorium drugiemu państwu - podstawa cesji: umowa międzynarodowa, w której państwo cedujące zrzeka się wszelkich praw i tytułów do terytorium na rzecz innego państwa, który ten obszar nabywa - treść: przeniesienie suwerenności terytorialnej cesja wzajemna: wymiana terytorium, jeżeli obszary jednakowe są co do powierzchni i wartości, to jest to umowa równoprawna cesja odpłatna (kupno-sprzedaż terytorium): państwo A ceduje na B określone terytorium, a państwo B wypłaca A ustaloną sumę pieniędzy; przeniesienie zwierzchnictwa, a nie własności b) plebiscyt – głosowanie ludności zamieszkałej na danym obszarze Obywatelstwo ludności przy zmianach terytorialnych – trzy rozwiązania: 1. Ludność wraz z terytorium przechodzi pod władzę innego państwa i zmienia swoje obywatelstwo – nie uwzględnia to woli ludności obszaru cedowanego 2. Ludność obszaru cedowanego korzysta z prawa opcji, czyli ma prawo wyboru obywatelstwa państwa, do którego terytorium dotychczas należało albo pod którego władzę przechodzi 3. Ludność obszaru cedowanego przesiedlana jest na pozostałą część terytorium państwa cedującego Zakaz użycia siły i prawo narodów do samostanowienia a zmiany terytorialne - zakaz nabycia terytorium przy użyciu siły lub groźby jej użycia - przy ocenie tytułów prawnych i określonych zmianach terytorialnych bierze się też prawo narodów do samostanowienia - prawo do samostanowienia nie oznacza, że zawsze musi być plebiscyt - branie pod uwagę innych czynników, jak wyrównanie wielowiekowych krzywd historycznych, przywrócenie terytorium państwo, które je utraciły w wyniku ekspansji terytorialnej, kolonizacji, aktów gwałtu i użycia siły lub zapewnienie bezpieczeństwa międzynarodowego Granice Granica – płaszczyzna prostopadła do powierzchni kuli ziemskiej, która oddziela terytorium państwa od innych obszarów, tzn. od terytorium innych państw lub terytoriów niepodlegających niczyjej suwerenności (nie obejmuje granicy górnej między przestrzenią powietrzną a kosmiczną) Rodzaje granic: a) naturalne – przebiegają zgodnie z formacjami geograficznymi i rzeźbą terenu (zwłaszcza rzeki, morza, góry) b) sztuczne – stworzone przez człowieka, bez uwzględnienia charakterystyki terenu - geometryczne (przebiegające odcinkami linii prostych) - astronomiczne (zgodnie z liniami równoleżników lub południków) Podstawa prawna ustalenia granicy: umowa międzynarodowa, posiłkowo prawo zwyczajowe. Proces ustalania konkretnej granicy państwowej: 1. Ogólne określenie i opis granicy państwowej, wyznaczenie ogólnego przebiegu linii granicznej na mapie w dużej podziałce 2. Delimitacja – ustalenie szczegółowego przebiegu granicy wraz z naniesieniem na mapę, dokonywana zgodnie z postanowieniami umowy dotyczącej przebiegu granicy, zwykle przeprowadzana przez dwustronne komisje delimitacyjne 3. Demarkacja – szczegółowe wyznaczenie granicy w terenie, czyli oznaczenie specjalnymi znakami, przez mieszane komisje graniczne Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 Wyznaczenie granicy: na lądzie: betonowe słupki i większe monolity w miejscach zmiany kierunku na rzekach: nieżeglowne środkiem rzeki (medianą), żeglowne – linią najgłębszego koryta (talweg) mosty z reguły po połowie państw sąsiadujących wody stojące: dzielone między państwa nadbrzeżne, w zależności od ich woli System kontroli granicznej: - państwo samo reguluje ruch osób i rzeczy przez swoją granicę - zezwolenie na przekroczenie granicy: wiza wjazdowa lub tranzytowa; niekoniecznie musi oznaczać automatyczne dopuszczenie na terytorium - ustawa o ochronie granic państwowych (pas drogi granicznej, sfera nadgraniczna, pas graniczny szczególne przepisy prawne) Rzeki - państwa mogą regulować ich użytkowanie dla celów żeglugi, rybołówstwa i przemysłu, zwalczanie zanieczyszczenia oraz decydowanie, w jakim zakresie i pod jakimi warunkami mogą z nich korzystać obywatele państw obcych - rzeki międzynarodowe: spełniająca określone warunki geograficzne i na której mocą umowy międzynarodowej została ustanowiona wolność żeglugi dla statków handlowych wszystkich państw - właściwości geograficzne: przepływa przez terytorium co najmniej dwóch państw lub stanowi granicę, jest spławna lub żeglowna, połączona z morzem bezpośrednio lub pośrednio - państwa nadbrzeżne nie tracą zwierzchnictwa terytorialnego, w szczególności zachowują prawo wydawania przepisów regulujących żeglugę, kontrolę nad żeglugą oraz uprawnienia w zakresie utrzymania żeglowności rzeki - kabotaż – żegluga oraz przewóz osób i towarów między portami tego samego państwa - komisja rzeczna: czuwa nad przestrzeganiem prawa umownego o wolności żeglugi i o równym traktowaniu korzystających z żeglugi - wykorzystanie rzek do celów nieżeglugowych: żadne państwo nie ma uprawnień do przeprowadzania na swoim terytorium takich robót hydrotechnicznych, które pozbawiłyby wody państwa leżące w dolnym biegu rzeki, bo każde państwo określonego basenu rzecznego ma prawo do sprawiedliwego udziału w korzystaniu z zasobów wodnych danego systemu rzecznego Obszary podbiegunowe 1. Arktyka – obszary położone wokół bieguna północnego, przeważnie zamarznięte i pokryte lodami pływającymi morza oraz nieliczne wyspy - teoria sektorów: państwo, którego terytorium przylega do obszarów arktycznych, rości sobie prawo do wszystkich obszarów lądowych, zarówno odkrytych i odkrytych w przyszłości w tym sektorze; wierzchołkiem sektora jest biegun północny, a granice boczne – liniami przeprowadzonymi wzdłuż południków do bieguna północnego od krańcowego punktu wschodniego i zachodniego terytorium lądowego danego państwa 2. Antarktyka – obszar polarny i subpolarny wokół bieguna południowego, granicą równoleżnik 60 szerokości geograficznej południowej. Obejmuje ląd stały pokryty lodem, niezamieszkany oraz części trzech oceanów, kilka archipelagów i wiele wysp - Traktat Waszyngtoński: obszar będzie wykorzystywany wyłącznie do celów pokojowych (zakaz zakładania baz wojskowych, fortyfikacji, manewrów, prób z bronią jakiegokolwiek rodzaju), wolność badań naukowych na całym terytorium [zamroził roszczenia, nie przesądzając o ich zasadności oraz zobowiązał do niewysuwania nowych roszczeń] MIĘDZYNARODOWE PRAWO MORZA Międzynarodowe prawo morza – dział prawa międzynarodowego dotyczący obszarów morskich, żeglugi oraz innych sposobów korzystania z morza. Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 Prawo morskie – normy krajowe (wewnętrzne) dotyczące korzystania z morza. Jego przepisy mają charakter cywilnoprawny. Zajmuje się stosunkami majątkowymi związanymi z przewozem towarów i osób. Oprócz tego zaliczyć można do prawa wewnętrznego morskiego: prawo morskie administracyjne (np. organy administracji morskiej, warunki uprawiania żeglugi i rybołówstwa, porządek w portach, ochrona środowiska morskiego), morskie prawo pracy, morskie międzynarodowe prawo prywatne - określa sytuację prawną obszarów morskich i statków z punktu widzenia rozgraniczenia kompetencji terytorialnej państw i wynikającej ze zwierzchnictwa nad statkami przynależnymi do danego państwa - reguluje sytuację korzystania z obszarów morza pełnego, poza zasięgiem zwierzchnictwa terytorialnego państw nadbrzeżnych - unifikacja przepisów wewnętrznych dotyczących obrotu morskiego Źródła międzynarodowego prawa morza: - zwyczaj - 4 konwencje prawa morza (Konwencje Genewskie 1958 r.): o morzu terytorialnym i strefie przyległej o morzu pełnym o rybołówstwie i ochronie zasobów biologicznych morza pełnego o szelfie kontynentalnym - Konwencja prawa morza (1982 r., weszła w życie w 1994 r.): obowiązuje ponad 160 państw Obszary morskie – klasyfikacja - fizycznie tworzą jedną całość, prawnie – na kilka stref o odmiennej sytuacji prawnej - morze terytorialne i wody wewnętrzne: terytorium państwa nadbrzeżnego - morze pełne: niepodlegające suwerenności terytorialnej żadnego państwa - władza państwa nadbrzeżnego jest uzasadniona bezpieczeństwem i ochroną granic państwowych oraz zapewnieniem wyłączności eksploatacji bogactw naturalnych swoim obywatelom - klasyfikacja obszarów morskich według kompetencji państwa nadbrzeżnego: 1. wody wewnętrzne od lądu do morza pełnego (porty, większość zatok): pełna władza suwerenna państw nadbrzeżnych 2. wody archipelagowe: wody wewnętrzne archipelagu, na które rozciągają władzę państwa archipelagowe i wyspowe 3. morze terytorialne: wody rozciągające się od lądu/granicy zewnętrznej wód wewnętrznych/archipelagowych: część terytorium państwa nadbrzeżnego, ograniczona władza przez prawo nieszkodliwego przepływu statków 4. strefa przyległa: nie stanowią terytorium państwa nadbrzeżnego, ale są częścią morza pełnego, na której państwo nadbrzeżne zastrzega sobie pewne uprawnienia (np. kontrola celna, sanitarna) 5. strefa wyłącznego rybołówstwa: pas morski leżący poza morzem terytorialnym, na którym państwo zastrzega sobie wyłączność rybołówstwa 6. szelf kontynentalny: dno morskie i podziemna płytkich obszarów przylądowych (państwo nadbrzeżne ma suwerenne prawo poszukiwania i eksploatacji zasobów naturalnych szelfu) 7. strefy ekonomiczne: suwerenne prawo poszukiwania i eksploatacji wszelkich zasobów wód morskich oraz dna morskiego i jego podziemia 8. morze pełne: nie podlega władzy żadnego państwa i wszyscy mogą z niego korzystać na zasadzie pełnej równości (dna morza i oceanów: wspólne dziedzictwo ludzkości, poza granicami jurysdykcji państwowej) Statki morskie - brak jednomyślnie rozumianej definicji statku - Polski kodeks morski: statkiem morskim jest każde urządzenie pływające przeznaczone lub używane do żeglugi morskiej - zwykle nie uznaje się za niego łodzi wiosłowej, szalupy, tratwy, platform pływających, dźwigów, doków, wraków - przynależność państwowa: każdy statek musi posiadać określoną i tylko jedną przynależność państwową Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 - jest szczególnym węzłem (także prawnym) statku z państwem: nabywa się ją poprzez rejestrację w określonym państwie, które wydaje mu określone dokumenty - zewnętrzny znak przynależności to bandera określone państwa - deklaracja w sprawie uznania prawa do bandery Państw pozbawionych wybrzeża morskiego (20.04.1921 r.) - warunki przyznania określa prawo wewnętrzne (zwykle musi istnieć rzeczywista więź) - statek niestanowiący polskiej własności morze ją uzyskać na czas oznaczony, gdy wnioskodawca: jest osobą prawną mającą w PL siedzibę / oddział lub osobą fizyczną zamieszkałą w PL / mającą tutaj oddział przedstawi umowę najmu / dzierżawy statku / inną umowę, na podstawie której będzie uprawiać żeglugę statkiem we własnym imieniu zobowiąże się, że będzie prowadził działalność armatorską w PL złoży urzędowo poświadczony odpis lub wyciąg ze stałego rejestru statków, zawierający opis statku, oznaczenie właściciela, inne dane (wpisane prawa zastawu i ograniczenia w rozporządzaniu statkiem) przedstawi pisemną zgodę organów państwa stałęgo rejestru statków, właściciela statku i wszystkich wierzycieli hipotecznych na nadanie statkowi polskiej przynależności oraz zapewnienie właściwych organów państwa stałego rejestru statku, że statek w czasie przynależności nie będzie uprawniony do podnoszenia bandery tego państwa wskaże port macierzysty statku w RP - uzyska czasową polską przynależność przez wpis do rejestru okrętowego, na podstawie postanowienia izby morskiej stwierdzającego okres przynależności - armator prowadzący w Polsce działalność za pomocą oddziału podlega polskiemu prawu i sądom w takim zakresie, w jakim podlega im osoba mająca w Polsce siedzibę lub miejsce zamieszkania - państwa tzw. wygodnych (tanich) bander (flag sof convenience): m.in. Panama, Liberia, Malta, Cypr, Bahamy, Bermudy, Honduras, Mauritius, Liban, Jamajka; właściciele takich statków płacą mniejsze podatki i opłaty oraz nie są związani przepisami dotyczącymi bezpieczeństwa, warunków pracy i zabezpieczenia socjalnego - Konwencja w sprawie warunków rejestracji statków (7.02.1986): nadal nie weszła w życie - zwierzchnictwo nad statkami (zwierzchnictwo okrętowe): na morzu pełnym statki znajdują się pod wyłączną władzą i jurysdykcją państwa bandery oraz stosuje się do nich prawo tego państwa - teoria terytorialności statków: uważanie statku za tzw. terytoria pływające (obecnie odrzucana) Rodzaje statków morskich: - okręty wojenne - statki (wszelkie jednostki niebędące okrętami wojennymi) - Konwencja Genewska o morzu pełnym: okrętem wojennym jest okręt należący do marynarki wojennej Państwa i noszący znaki zewnętrzne okrętów wojennych tego Państwa. Dowódca powinien być oficerem w służbie państwowej, jego nazwisko powinno znajdować się na liście oficerów marynarki wojennej, a załoga powinna być podporządkowana regulaminom dyscypliny wojskowej - statki morskie niebędące okrętami można dzielić ze względu na ich: a) funkcję: statki używane wyłącznie do służby państwowej niehandlowej oraz statki handlowe b) własność: statki stanowiące własność państwa c) przeznaczenie d) budowę - statki o specjalnej charakterystyce: ich przepływ może stanowić szczególne niebezpieczeństwo dla państw nadbrzeżnych (o napędzie jądrowym, przewożące substancje radioaktywne, zbiornikowce, chemikaliowce przewożące substancje ciekłe luzem) Polski Kodeks morski dzieli je na: 1) jednostki pływające Marynarki Wojennej, Straży Granicznej oraz Policji 2) statki morskie pełniące wyłącznie specjalną służbę państwową, zwłaszcza statki hydrograficzne, dozorze, pożarnicze, telekomunikacyjne, celne, sanitarne, szkolne, pilotowe, używane wyłącznie do ratowania życia na morzu lub łamania lodów 3) statki morskie używane wyłącznie do celów naukowo-badawczych lub sportowych czy rekreacyjnych 4) statki handlowe, którymi są statki morskie przeznaczone lub używane do przewozu ładunku lub pasażerów, do rybołówstwa morskiego lub eksploatacji innych bogactw morskich, do Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 holowania, ratownictwa morskiego, wydobywania mienia zatopionego pozyskiwania zasobów mineralnych dna morza lub zasobów wnętrza Ziemi na morzu i Morskie wody wewnętrzne - stanowią część terytorium państwa nadbrzeżnego, które sprawuje na nich pełną władzę suwerenną - między lądem a morzem terytorialnym: zatoki, wody historyczne, wody portów - państwo nie jest ograniczone prawem nieszkodliwego przepływu (może zabronić korzystania obcym statkom z wód wewnętrznych) a) zatoki - pełna władza państwa nadbrzeżnego - jeżeli odległość między punktami wytyczającymi naturalne wejście zatoki przy najdalszym odpływie nie przekracza 24 mil, linię zamykającą zatokę można wytyczyć między tymi dwoma punktami najdalszego odpływu, a wody tą linią zamknięte uważa się za wody wewnętrzne b) zatoki i wody historyczne - bardzo rozległe zatoki, obszary przybrzeżne mogą stanowić wody wewnętrzne, jeżeli państwo ma do nich tytuł historyczny (zostały przez państwo nadbrzeżne zawłaszczone, od dawna uważane są za wody wewnętrzne, wykonuje tam swoją władzę tak jak na wodach wewnętrznych i tak są traktowane przez inne państwa c) porty - obszary położone zazwyczaj na styku morza i lądu, wyposażone w urządzenia, które umożliwiają statkom postój oraz załadowywanie i wyładowywanie towarów i pasażerów - porty otwarte: dla statków handlowych - porty zamknięte: przeznaczone wyłącznie dla własnych statków - porty wojenne: przeznaczone dla własnej marynarki wojennej - każde państwo decyduje samodzielnie o charakterze poszczególnych portów i ich otwarciu lub zamknięciu - porty otwarte w Polsce: Szczecin-Świnoujście, Gdynia, Gdańsk, Kołobrzeg, Darłowo, Ustka - nie można odmówić zezwolenia na wejście do portu zamkniętego statkowi, który na skutek sztormu lub awarii znalazł się w niebezpieczeństwie - państwo nadbrzeżne może zmienić charakter portu - port otwarty powinien być dostępny dla statków wszystkich bander, wszystkie statki zawijające powinny być traktowane jednakowo d) redy - obszar wodny leżący przed wejściem do portu, który służy do postoju statków oczekujących na wpłynięcie do portu - czasami przeprowadza się tam całkowity lub częściowy załadunek i wyładunek statków e) statki w obcych portach - okręty wojenne nie mogą zawijać do obcych portów bez zezwolenia państwa nadbrzeżnego - jeżeli posiadają zezwolenie, korzystają z pełni immunitetu i nie podlegają jurysdykcji karnej czy cywilnej - statki handlowe: mogą zawijać bez zezwolenia, zakres władzy państwa bandery zostaje ograniczony na rzecz władzy państwa nadbrzeżnego (ale nie zanika całkowicie); państwo nadbrzeżne nie powinno wykonywać władzy terytorialnej w sposób utrudniający żeglugę, ale wykonuje jurysdykcję karną i cywilną z myślą o ochronie interesów władnych Wody archipelagowe - przewidziane przez Konwencję prawa morza z 1982 r. - tylko państwa archipelagowe, czyli składające się w całości z archipelagów i pojedynczych wysp - może wytyczyć proste linie podstawowe łączące najbardziej wysunięte w morze punkty zewnętrzne wysp (maksymalna długość ograniczona przez Konwencję, odpowiednia proporcja między obszarem lądowym a morskim) - powinno wyznaczyć szlaki morskie nadające się do nieprzerwanego, szybkiego i niezakłóconego przejścia obcych statków morskich poprzez jego wody archipelagowi (jeżeli tego nie zrobi to wyznaczy się je normalnie z używanymi w żegludze) Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 - prawo przejścia: nie może być zawieszone, podwodne okręty wojenne mogą przepływać w zanurzeniu, mogą z niego korzystać cywilne i wojskowe statki powietrzne (samoloty) Morze terytorialne Morze terytorialne – pas wód morskich stanowiących część terytorium państwa nadbrzeżnego, który jest położony między morzem pełnym lub strefą ekonomiczną z jednej strony a wybrzeżem lub wodami wewnętrznymi względnie archipelagowymi z drugiej strony. - przestrzeń powietrzna nad, dno morza i wnętrze Ziemi - pełnia władzy suwerennej i jurysdykcji państwa nadbrzeżnego (plus prawo nieszkodliwego przepływu) - może zarezerwować eksploatację zasobów biologicznych i mineralnych na rzecz własnych obywateli - szerokość morza terytorialnego: nie kwestionuje się jej do 12 mil, potem już protesty (Konwencja prawa morza z 1982 r.) Delimitacja morza terytorialnego: - linia podstawowa: linia, od której mierzy się szerokość morza terytorialnego (linia wybrzeża lub granica zewnętrzna wód wewnętrznych, granica wód archipelagowych) - linia najdalszego odpływu: linia zetknięcia się morza z lądem przy odpływie - metoda prostych linii podstawowych: łączenie za pomocą odcinków linii prostych najdalej w morze wysuniętych przylądków i wysp (dopuszczalna, gdy rzeźba wybrzeża jest bardzo zróżnicowana) Prawo nieszkodliwego przepływu - konsekwencja zasady wolności żeglugi - statek korzystający z przepływu nie zawsze musi być ruchu (np. awaria, sztorm – może się zatrzymać i zakotwiczyć, a nadal będzie przepływający) - przepływ musi być nieszkodliwy (nie zagraża pokojowi, porządkowi, bezpieczeństwu państwa nadbrzeżnego) - 3 rodzaje przepływu: 1) przepłynięcie przez morze terytorialne bez wpływania na wody wewnętrzne (przepływ boczny) 2) przepływ w celu wpłynięcia na wody wewnętrzne (z morza pełnego przez morze terytorialne na wody wewnętrzne) 3) przepływ w celu wypłynięcia z wód wewnętrznych na morze pełne Sytuacja prawna obcych statków: - okręty wojenne korzystające z przepływu posiadają pełny immunitet - jeżeli nie stosuje się do przepisów państwa nadbrzeżnego dotyczących przepływu i nie zwraca uwagi na wezwanie do zastosowania się do tych przepisów, państwo nadbrzeżne może zażądać, aby okręt wojenny opuścił morze terytorialne - statki handlowe podlegają władzy i jurysdykcji państwa nadbrzeżnego, które nie powinny być wykonywane w sposób utrudniający żeglugę - państwo nie może zatrzymać statku przepływającego przez morze terytorialne w celu wykonania jurysdykcji cywilnej wobec znajdującej się na nim osoby, nie może dokonać egzekucji lub zajęcia statku, chyba że chodzi o zobowiązania, jakie powstały w czasie danego przepływu Morska strefa przyległa Strefa przyległa – nie stanowi terytorium państwa nadbrzeżnego, lecz część morza pełnego przyległą do morza terytorialnego, w której posiada ono specjalne uprawnienia, ściśle określone i służące mu do specjalnych celów. - może być częściowo pokrywająca się ze strefą wyłącznego rybołówstwa lub ekonomiczną - państwo nadbrzeżne może sprawować kontrolę konieczną do zapobiegania naruszeniu przepisów celnych, skarbowych, imigracyjnych i sanitarnych na jego terytorium lub morzu terytorialnym oraz karania naruszeń tych przepisów popełnionych na jego terytorium lub morzu terytorialnym - nie może sięgać dalej niż 12 mil od linii podstawowej, od której mierzy się szerokość morza terytorialnego (Konwencja Genewska z 1958 r.) - w dziedzinach, w jakich państwo nadbrzeżne wykonuje władzę na tym obszarze, sprawuje jurysdykcję nad statkami obcymi w taki sposób, jak na morzu terytorialnym (okręty wojenne jednak immunitet) Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 Strefa wyłącznego rybołówstwa Strefa wyłącznego rybołówstwa: obszar, na którym państwo nadbrzeżne ma odnośnie do rybołówstwa takie same uprawnienia jak na morzu terytorialnym (może zastrzec je dla własnych obywateli) - ewentualne dopuszczenie innych rybaków: zgoda państwa nadbrzeżnego na podstawie umów międzynarodowych lub przepisów wewnętrznych i decyzji odpowiednich władz (licencja na połowy) – nieodpłatne lub odpłatne, może być ograniczone do określonych obszarów - państwa ustaliły 200-milowe strefy (rybołówstwa lub ekonomiczne) - Polska: w 1971 r. 12 mil, później na całą strefę, do której byliśmy uprawnieni (polska wyłączna strefa ekonomicznej) Szelf kontynentalny - rozciągniecie przez państwa nadbrzeżne władzy na płytkie obszary dna morskiego i jego podziemie, leżące poza granicami morza terytorialnego Szelf kontynentalny: oceaniczna platforma podmorska, biegnąca wzdłuż kontynentów - Konwencja o szelfie kontynentalnym (Genewa, 29.04.1958 r.) + norma zwyczajowa, która ipso iure rezerwuje dla każdego państwa nadbrzeżnego, bez potrzeby deklaracji, wyłączne prawo badania i eksploatacji dna morskiego i podziemia obszarów podmorskich przyległych do jego morza terytorialnego - prawo suwerenne w celu poszukiwania i eksploatacji zasobów naturalnych - prawo wyłączne (tylko ono samo względnie osoby przez nie upoważnione mogą prowadzić poszukiwania i eksploatację bogactw szelfu) - prawa te nie wpływają na sytuację prawną wód pokrywających szelf, jako wód morza pełnego, ani na sytuację prawną przestrzeni powietrznej nad tymi wodami - granica zewnętrzna szelfu: do punktu, gdzie głębokość znajdujących się nad nim wód pozwala na eksploatację naturalnych zasobów wymienionych obszarów: głębokość 200 m oraz możliwość eksploatacji - minimalna szerokość szelfu wynosi 200 mil, mierzonych od linii podstawowej mogą sięgać poza, gdzie obrzeże kontynentu sięga poza 200 mil (nie tylko szelf, ale także zbocze kontynentalne) Strefa ekonomiczna Strefa ekonomiczna - obszar rozciągający się poza morzem terytorialnym, na którym państwo nadbrzeżne posiada suwerenne prawa do poszukiwania, eksploatacji, ochrony i gospodarowania zasobami naturalnymi, zarówno żywymi, jak i mineralnymi, wód morskich, jak również dna morskiego i jego podziemia. - ochrona środowiska, badania naukowe - prawa o charakterze funkcjonalnym (nie jest częścią terytorium, ale obszarem szczególnego rodzaju) - nie może przekraczać 200 mil od linii podstawowej, od której mierzone jest morze terytorialne Prawa państwa nadbrzeżnego: - charakter gospodarczy - eksploatacja zasobów mineralnych dna i podziemia strefy ekonomicznej (jeżeli nie eksploatuje, nie musi udostępniać ich innym państwom) - zasoby żywieniowe: zasada optymalnego wykorzystania, jeżeli nie może pozyskać całego dopuszczalnego połowu, to powinno dopuścić rybaków innych państw do nadwyżki połowowej - podejmowanie wszystkich środków służących ochronie i zachowaniu żywych zasobów, własne przepisy dotyczące wykorzystania żywych zasobów strefy Prawa innych państw: - wolność komunikacyjna na morzu pełnym - żegluga, przelot, układanie kabli podmorskich, rurociągi i inne Morze pełne Morze pełne – obszary morskie z wyjątkiem wyłącznej strefy ekonomicznej, morza terytorialnego, morskich wód wewnętrznych i wód archipelagowych państwa archipelagowego. Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 Zasada wolności mórz – nie podlega ono suwerenności żadnego państwa, a korzystanie z niego pozostaje wolne dla wszystkich państw i ich obywateli (jedyne ograniczenie to nieprzeszkadzanie innym w korzystaniu z tych samych praw) Obejmuje ona (wg Konwencji Genewskiej o morzu pełnym z 1958): - wolność żeglugi - wolność rybołówstwa - wolność układania podmorskich kabli i rurociągów - wolność przelotu Nie jest to wyliczenie wyczerpujące. Obejmuje ona (wg Konwencji prawa morza z 1982 r.): - wolność żeglugi - wolność przelotu - wolność układania kabli podmorskich i rurociągów - wolność budowania sztucznych wysp i innych instalacji - wolność rybołówstwa - wolność badań naukowych - każde państwo może wykonywać władzę z tytułu zwierzchnictwa okrętowego wobec statków własnych i z mocy prawa międzynarodowego wobec statków obcych - eksploatacja zasobów dna morskiego i jego podziemia - intensywność żeglugi – rozdzielenie różnych kierunków żeglugi, wytyczanie przymusowych tras - groźba zanieczyszczenia wód morskich olejami, zatruwanie mórz środkami chemicznymi i odpadami radioaktywnymi - przyjęcie ograniczeń nieskrępowanej wolności - rozszerzanie władzy państw nadbrzeżnych (200-milowe strefy przybrzeżne) a) wolność żeglugi - statki wszystkich państw mogą pływać po morzu pełnym tam, gdzie chcą, a jeśli znajdują się na morzu pełnym, to podlegają wyłącznej władzy i jurysdykcji państwa bandery, kontrolę nad nimi sprawują tylko okręty wojenne i statki strażnicze państwa - prawo powszechnej represji piractwa: jest to zbrodnia prawa narodów, każde państwo może zatrzymać statek piracki, schwytać piratów i ukarać zgodnie z ich prawem wewnętrznym lub wydać władzy ojczystej Piractwo – 1) wszelki nielegalny akt gwałtu, zatrzymania lub wszelki rabunek dokonany dla celów osobistych przez załogę lub pasażerów prywatnego statku lub samolotu, skierowany na pełnym morzu: przeciwko innemu statkowi lub samolotowi albo przeciwko osobom lub mieniu na pokładzie takiego statku lub samolotom; przeciwko statkowi, samolotowi, osobom lub mieniu w miejscu nie podlegającym jurysdykcji żadnego Państwa; 2) wszelkie akty dobrowolnego uczestnictwa korzystania ze statku lub samolotu, jeżeli ten, kto ich dokonuje, ma świadomość faktów, nadających temu statkowi lub samolotowi charakter piracki 3) wszelka akcja mająca na celu podżeganie do popełnienia czynów określonych w ustępach 1 i 2 albo świadomie podjęta w celu ich ułatwienia (Konwencja Genewska o morzu pełnym) - prawo pościgu: jeżeli przebywający na wodach terytorialnych lub innej strefie przybrzeżnej obcy statek albo znajdujące się na jego pokładzie osoby popełniły czyn niezgodny z prawem państwa nadbrzeżnego, może ono ścigać statek poza granicami swojego morza terytorialnego lub strefy przybrzeżnej, schwytać go na morzu pełnym, sprowadzić do portu i sprawcę czynu zakazanego ukarać. - musi być gorący (rozpoczęty w chwili, gdy obcy statek lub jedna z łodzi znajduje się na wodach wewnętrznych, morzu terytorialnym lub strefie przybrzeżnej państwa zarządzającego pościg – sygnał optyczny lub dźwiękowy nakazujący zatrzymanie się) i nieprzerwany (przerwą jest wpłynięcie ściganego na własne morze terytorialne lub morze państwa trzeciego – gdy wpłynie powrotem na morze pełne, pościg nie może być kontynuowany) - może go prowadzić jedynie okręt wojenny i samolot wojskowy oraz inne statki lub samolotom pozostającym w służbie państwowej i do tego upoważnionym Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 b) wolność eksploatacji bogactw morskich - statki i obywatele każdego państwa mogą wykorzystywać wszelkie bogactwo morskie - wiele umów ograniczających połowy niektórych gatunków czy na pewnym obszarach morza pełnego (okresy ochronne, zakaz używania określonych narzędzi, wprowadzanie kwot połowowych, powołanie regionalnych organizacji rybołówczych) - 200-milowe strefy wyłącznego rybołówstwa i ekonomiczne c) wolność układania kabli podmorskich i rurociągów - ochrona i zakaz niszczenia (Konwencja z Paryża 14.03.1884 r.) - państwo układające kable lub rurociągi musi zwracać uwagę na już znajdujące się, nie może utrudniać naprawy już istniejących (KG) - obowiązek wydania przepisów wewnętrznych uznających za czyn karalny rozmyślne lub będące wynikiem karygodnego zaniedbania zerwanie lub uszkodzenie podmorskiego kabla telegraficznego, rurociągu lub kabla elektrycznego wysokiego napięcia (KG) d) wolność przelotu nad morzem pełnym - wyłączna władza państwa rejestracji z tytułu zwierzchnictwa samolotowego Dno mórz i oceanów poza granicami jurysdykcji państwowej - dno morskie poza granicą (szelf) nie podlega władzy ani jurysdykcji żadnego państwa i przez nikogo nie może być zawłaszczone - wspólne dziedzictwo ludzkości (rezolucja ONZ z 1970 r.) - eksploatacja zasobów może być prowadzona w interesie całej ludzkości (Organizacja Dna Morskiego) - ODM dzieli korzyści pochodzące z eksploatacji miedzy wszystkie państwa ze szczególnym uwzględnieniem potrzeb państw rozwijających się - równoległy system eksploatacji Cieśniny i kanały morskie Cieśniny – naturalne wąskie połączenia dwóch rozleglejszych obszarów morskich - jeżeli szerokość cieśniny przekracza podwójną szerokość morza terytorialnego państwa nadbrzeżnego lub państw nadbrzeżnych, wówczas na części cieśniny znajdującej się poza granicami morza terytorialnego obowiązuje pełna wolność żeglugi - jeżeli cieśnina jest węższa od podwójnej szerokości morza terytorialnego państwa lub państw nadbrzeżnych, wówczas przepływając przez taką cieśninę trzeba przepłynąć przez morze terytorialne - prawo nieszkodliwego przepływu (nie można go zawieszać) - prawo przejścia tranzytowego przez cieśniny: wolność żeglugi i przelotu przez cieśninę, wykonywane w sposób ciągły i bez zwłoki, brak innej działalność poza wykonywaniem przepływu lub przelotu (rozciąga się na samoloty, a sytuacja prawna jest jak na morzu pełnym). Przejście tranzytowe nie może zagrażać bezpieczeństwu i suwerenności państw nadbrzeżnych, które mogą wydawać przepisy regulujące korzystanie - cieśniny duńskie (Mały Bełt, Wielki Bełt, Sund): jedyne naturalne połączenie M. Bałtyckiego z M. Północnym; Dania zrzekła się pobierania opłat od żeglugi w zamian za jednorazowe odszkodowanie, okręty wojenne mogą bez notyfikacji przepływać pod warunkiem, że nie będzie ich więcej niż 3 z jednego państwa, więcej – notyfikacja (Mały Bełt – zawsze notyfikacja) - cieśniny czarnomorskie lub tureckie: naturalna droga wodna miedzy M. Czarnym i m. Marmara (Bosfor) i m. Marmara z M. Egejskim (Dardanele): statki handlowe mają wolność przepływu i żeglugi, statki wojenne muszą zawiadomić rząd turecki; ograniczono przepływ okrętów nieczarnomorskich Kanały morskie Kanały morskie – sztuczne połączenia dwóch otwartych dla żeglugi obszarów morskich - otwarta dla wszystkich statków, gdy tak stanowi umowa lub prawo krajowe a) Kanał Sueski – zawsze wolny i otwarty, zarówno w czasie wojny, jak i pokoju, dla statków handlowych i okrętów wojennych niezależnie od ich bandery; nienaruszanie wolności w czasie wojny i pokoju, zakaz blokady, nie można podejmować działań szkodzących żegludze (praw wojennych, kroków nieprzyjacielskich, zarządzeń utrudniających) – także porty dające do niego dostęp i wody w promieniu 3 mil morskich od portów Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 b) Kanał Panamski – obecnie Panama odzyskała suwerenność nad kanałem, ale uznała prawa USA w zakresie zarządzania i obrony kanału (wygasły 31.12.1999) c) Kanał Kiloński – otwarty dla statków wszystkich państw na mocy Traktatu Wersalskiego z 1919 r. Współpraca międzynarodowa w dziedzinie korzystania z obszarów morskich i ochrony środowiska morskiego (IMCO – Międzynarodowa Morska Organizacja Doradcza od 1959 r.) a. Zderzenie statków - zapobieganie: przestrzeganie zunifikowanych reguł odnoszących się do żeglugi morskiej (Konwencja w sprawie międzynarodowych przepisów o zapobieganiu zderzeniom na morzu z Londynu 20.10.1972) - odpowiedzialność cywilna i karna: Konwencje Brukselskie z 23.09.1910 i z 1952 r. + Konwencja o ujednoliceniu niektórych zasad odnoszących się do kompetencji karnej - Konwencja Genewska o morzu pełnym z 1958: w razie zderzenia lub innego wypadku w żegludze, jakiemu uległ statek na morzu pełnym, który pociąga za sobą odpowiedzialność karną lub dyscyplinarną kapitana lub jakiejkolwiek innej osoby należącej do załogi – można wszcząć postępowanie karne lub dyscyplinarne przeciw takiej osobie jedynie przed władzami sądowymi lub administracyjnymi państwa, pod którego banderą statek płynął lub państwa, którego dana osoba jest obywatelem b. Pomoc i ratownictwo - Konwencja o ujednoliceniu niektórych przepisów dotyczących niesienia pomocy i ratownictwa morskiego (Bruksela, 23.09.1910) - tylko do statków handlowych - każdy kapitan z zachowaniem bezpieczeństwa własnego statku musi udzielić pomocy każdej osobie (nawet wrogiej), którą znaleziono na morzu i znajduje się w niebezpieczeństwie zaginięcia - każda pomyślna pomoc to wynagrodzenie (o maksymalnej wysokości przedmiotów uratowanych), chyba że osoby brały udział w pomocy mimo wyraźnego i rozważnego zakazu statku wspomaganego c. Bezpieczeństwo życia na morzu - pierwsza Konwencja o bezpieczeństwie życia na morzu (1914) – nie weszła w życie, druga (31.05.1929), trzecia (10.06.1948), czwarta (17.06.1960) - obecnie: Konwencja o bezpieczeństwie życia na morzu (Londyn, 1.11.1974 ze zmianami z 1978, 1981, 1983) d. zapobieganie zanieczyszczeniu morza - Londyn 12.05.1954: Konwencja o zapobieganiu zanieczyszczaniu morza olejami (poprawki: Londyn 11.04.1962): stwierdzenie pewnych stref zakazanych, w których zabronione jest usuwanie olejów lub mieszanki oleistej ze statków [50-milowy pas od wybrzeża, gdzieniegdzie 100 mill lub 20-30 mil], poprawki objęły cały obszar mórz śródlądowych - Konwencja o zapobieganiu zanieczyszczaniu mórz przez zatapianie odpadów i innych substancji (29.12.1972) - Konwencja o zapobieganiu zanieczyszczaniu morza przez statki (02.11.1973): normy techniczne i prawne, których wprowadzenie pociągnie konieczność dokonania zmian w konstrukcji statków i inwestycji w portach - katastrofa statku „Torres Canyon” 1967 r. Konwencja o prawie do interwencji na morzu pełnym w razie zanieczyszczania olejami (29.11.1969 r.), Międzynarodowa konwencja o odpowiedzialności cywilnej za szkody spowodowane zanieczyszczeniem olejami (27.11.1992) - Międzynarodowa konwencja o utworzeniu Międzynarodowego Funduszu Odszkodowań za Szkody Spowodowane Zanieczyszczeniem Olejami (27.11.1992( - protokół dotyczący interwencji na morzu pełnym w razie zanieczyszczenia morza substancjami innymi niż olej (2.11.1973) Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 MIĘDZYNARODOWE PRAWO LOTNICZE I KOSMICZNE 1. Prawo lotnicze – zespół norm dotyczących przestrzeni powietrznej i jej wykorzystywania dla lotnictwa. W jego zakres wchodzą zarówno normy prawa międzynarodowego publicznego, jak i prawa wewnętrznego. Zajmuje się: - sytuacją prawną przestrzeni powietrznej - dopuszczaniem samolotów do obcej przestrzeni powietrznej - wykonywaniem lotniczych przewozów międzynarodowych - sytuacją prawną statku powietrznego nad morzem pełnym Konwencja Chicagowska o międzynarodowym lotnictwie cywilnym (7.12.1944): państwa zobowiązują się współpracować w celu doprowadzenia do ujednolicenia przepisów, norm, zasad postępowania i organizacji w odniesieniu do statków powietrznych, personelu, dróg lotniczych i służb pomocniczych we wszystkich przypadkach, w których takie ujednolicenie może ułatwić i ulepszyć żeglugę powietrzną. Organizacja Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego (ICAO) ma prawo do przyjmowania i zmieniania międzynarodowych norm oraz zaleconych metod i zasad postępowania odnośnie: a) systemów łączności i udogodnień dla żeglugi powietrznej b) cech charakterystycznych portów lotniczych c) reguł ruchu lotniczego i metod kontroli ruchu lotniczego d) wydawania licencji personelowi eksploatacyjnemu i mechanicznemu e) zdatności statków powietrznych do lotu, rejestracji i identyfikacji statków powietrznych f) gromadzenia i wymiany informacji meteorologicznych g) ksiąg pokładowych h) map i planów lotniczych i) formalności celnych i imigracyjnych j) statków powietrznych w niebezpieczeństwie i dochodzeń w sprawie wypadków k) wszelkich innych zagadnień związanych z bezpieczeństwem, regularnością i sprawnością żeglugi powietrznej Źródła międzynarodowego prawa lotniczego: - normy zwyczajowe w małym stopniu - wielostronne i dwustronne umowy międzynarodowe Konwencja Chicagowska (7.12.1944) o międzynarodowym lotnictwie cywilnym: ustaliła i potwierdziła podstawowe zasady międzynarodowego prawa lotniczego oraz powołała do życia Organizację Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego (International Civil Aviation Organization – ICAO) Układ o tranzycie międzynarodowych służb powietrznych (układ o dwóch wolnościach) Układ o międzynarodowym transporcie lotniczym (układ o pięciu wolnościach) Konwencja Warszawska o ujednostajnieniu niektórych prawideł, dot. międzynarodowego przewozu lotniczego (12.10.1929), zmieniona Protokołem Haskim (1955) oraz Protokołem Gwatemalskim (1971) konferencja w Montrealu (1999 r.): państwa-członkowie ICAO przyjęły nową konwencję, która ma zmienić KW z 1929 r.; weszła w życie 4.11.2003 r. Konwencja w sprawie przestępstw i niektórych innych czynów popełnionych na pokładzie statków powietrznych (Tokio, 14.09.1963) Konwencja o zwalczaniu bezprawnego zawładniecia statkami powietrznymi (Haga, 16.12.1970) Konwencja o zwalczaniu bezprawnych czynów skierowanych przeciwko bezpieczeństwu lotnictwa cywilnego (Montreal, 23.09.1971) Protokół w sprawie ścigania bezprawnych aktów przemocy w portach lotniczych służących międzynarodowemu lotnictwu cywilnemu (Montreal, 24.02.1988) Uchwały Rady ICAO (międzynarodowe normy i zalecone metody postępowania, zawierające głównie normy o charakterze technicznym, dotyczące lotnictwa cywilnego, zawierane zgodnie z systemem contracting out) Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 Przestrzeń powietrzna - uznanie suwerenności państw w przestrzeni powietrznej (I wojna światowa – państwa neutralne zaczęły wysuwać roszczenia do nienaruszalności ich przestrzeni powietrznej przez wojujących - każde państwo posiada całkowitą i wyłączną suwerenność w przestrzeni powietrznej ponad swoim terytorium (Konwencja regulująca żeglugę powietrzną 13.10.1919, Konwencja Chicagowska, Konwencja iberoamerykańska 1.11.1926 i panamerykańska 20.02.1928) „ Umawiające się państwa uznają, że każde Państwo posiada całkowitą i wyłączną suwerenność w przestrzeni powietrznej nad swoim terytorium” (KCh) - nie jest tylko normą umowną, ale powszechnie obowiązującą normą zwyczajową, potwierdzoną w ustawodawstwach różnych państw Rzeczpospolita Polska ma całkowite i wyłączne zwierzchnictw w swojej przestrzeni powietrznej. Funkcje wynikające z tego zwierzchnictwa wykonuje, w zakresie niezwiązanym z umacnianiem obronności państwa, minister właściwy do spraw transportu. (ustawa Polskie prawo lotnicze z 2.07.2002) - zezwolenie na przelot obcych samolotów może wynikać z umowy międzynarodowej wielostronnej lub dwustronnej albo z aktu wewnętrznego państwa i może dotyczyć wielokrotnych przelotów albo jednego konkretnego przelotu. - statek powietrzny w locie podlega prawu tego państwa, do którego należy przestrzeń powietrzna W czasie lotu w polskiej przestrzeni powietrznej i w czasie przebywania na terytorium RP wszystkie statki powietrzne oraz osoby i rzeczy na tych statkach podlegają prawu polskiemu, chyba że prawo to stanowi inaczej. - sytuacja prawna przestrzeni powietrznej jest taka sama jak sytuacja prawna jej podbudowy (obszaru, nad którym się znajduje) teoria nierozerwalności przylegania przestrzeni powietrznej do jej podbudowy (C. Berezowski) - przestrzeń powietrzna nad morzem pełnym nie podlega suwerenności żadnego państwa, korzystanie z niej na prawach równości przysługuje wszystkim państwom i obywatelom - analogiczna sytuacja strefy nad strefą wyłącznego rybołówstwa, strefą ekonomiczną i szelfem kontynentalnym - suwerenność państwa nadbrzeżnego rozciąga się na przestrzeń powietrzną nad morzem terytorialnym, jest nieograniczona (brak prawa nieszkodliwego przelotu! Statki powietrzne Statek powietrzny – każdy aparat mogący się utrzymać w atmosferze na skutek oddziaływania powietrza (KCh) [Statek powietrzny to] urządzenie zdolne do unoszenia się w atmosferze na skutek oddziaływania powietrza innego niż oddziaływanie powietrza odbitego od podłoża. (ust. polskie prawo lotnicze) - statki powietrzne dzielą się na cywilne oraz państwowe - o rodzaju statku decyduje służba, jaką statek powietrzny pełni w danym czasie - statek używany w służbie wojskowej, celnej lub policyjnej = statek państwowy W Polsce statki państwowe to: 1) statek powietrzny używany przez Siły Zbrojne RP (wojskowy statek powietrzny) 2) statek powietrzny używany przez jednostki organizacyjne Straży Granicznej, Policji, Państwowej Straży Pożarnej i służby celnej (statek powietrzny lotnictwa służb porządku publicznego) - z podziałem wiążą się konsekwencje prawne, np. dotyczące dopuszczenia do obcej przestrzeni powietrznej lub sytuacji prawnej tej przestrzeni - statki bez pilota: mogą przelatywać nad terytorium obcego państwa tylko za jego specjalnym upoważnieniem (KCh) Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 - każdy statek powietrzny musi posiadać przynależność państwową, której nabywa przez wpisanie do rejestru statków powietrznych, prowadzonego przez władze państwowe zgodnie z prawem wewnętrznym - warunki wpisu określa każde państwo - w PL: rejestr prowadzi Prezes Urzędu Lotnictwa Cywilnego, który dokonuje wpisania statku powietrznego do rejestru statków, zmiany danych rejestrowych, odmowy wpisania i wykreślenia statku powietrznego z tego rejestru, w drodze decyzji administracyjnej - zasada wyłącznej przynależności państwowej (statek może mieć tylko jedną przynależność - można przenieść rejestrację z jednego państwa do drugiego (traci przynależność w jednym, a nabywa w drugim) - przynależność jest więzią publicznoprawną, łączącą statek z określonym państwem - każde państwo sprawuje jurysdykcję, a zarazem opiekuje się swoimi statkami powietrznymi - zwierzchnictwo samolotowe: suma uprawnień państwa przynależności w stosunku do statku powietrznego (to, co się dzieje na pokładzie, traktowane jest tak, jakby działo się na terytorium państwowym) - sytuacja prawna statków powietrznych na obszarach niepodlegających suwerenności żadnego państwa: znajdują się pod wyłączną władzą państwa rejestracji - w braku odmiennych zobowiązań międzynarodowych każde państwo może wykonywać jurysdykcję nad obcymi statkami znajdującymi się w jego przestrzeni powietrznej (w pewnych przypadkach mamy podwójną jurysdykcję: państwa terytorialnego i państwa rejestracji statku powietrznego) - państwa zwykle nie ingerują, gdy obcy samolot przestrzega przepisów żeglugi powietrznej i skutki tego, co się dzieje na pokładzie samolotu, nie sięgają terytorium danego państwa i nie zagrażaja jego bezpieczeństwu Konwencja Tokijska w sprawie przestępstw i niektórych innych czynów popełnionych na pokładzie statków powietrznych państwo terytorialne nie może przeszkadzać w kontynuowani lotu przez statek powietrzny w celu wykonania jurysdykcji karnej, z wyjątkiem przypadków, gdy: 1) przestępstwo wywarło skutek na terytorium tego państwa 2) przestępstwo zostało popełnione prze obywatela tego państwa lub w stosunku do takiego obywatela albo przez osobę mającą stałe miejsce zamieszkania w tym państwie 3) przestępstwo narusza bezpieczeństwo tego państwa 4) przestępstwo stanowi naruszenie jakichkolwiek reguł lub przepisów dotyczących lotu lub manewrowania statkiem powietrznym, obowiązujących w tym państwie 5) wykonanie jurysdykcji jest konieczne w celu doprowadzenia do poszanowania każdego zobowiązania tego państwa, wynikającego z wielostronnej umowy międzynarodowej Międzynarodowa żegluga powietrzna - wymaga korzystania z obcej przestrzeni powietrznej - upoważnienie może wynikać z umowy międzynarodowej albo aktu wewnętrznego państwa, które sprawuje zwierzchnictwo nad daną przestrzenią powietrzną (zezwolenie, koncesja) - zwykle inaczej traktuje się statki cywilne i państwowe i zwykle zezwala wyłącznie na przelot cywilnych - loty nieregularne traktuje się inaczej niż regularne - państwo może wprowadzić obowiązek przekraczania granicy wyłącznie przez określone bramy wlotowe i na określonych wysokościach oraz poddać swoim przepisom i kontroli wszystkie samoloty znajdujące się w jego przestrzeni powietrznej - każde państwo może tworzyć strefy, w których loty statków powietrznych są ograniczone lub zakazane, jednakowo stosowane do wszystkich obcych statków powietrznych i własnych statków wykorzystywanych do regulacji międzynarodowej służby powietrznej (KCh) - każde państwo ma prawo wprowadzenia ze skutkiem natychmiastowym w okolicznościach wyjątkowych, w razie nagłej konieczności lub w interesie bezpieczeństwa publicznego, czasowych ograniczeń lub zakazów przelotu nad całym swoim terytorium lub jego częścią, pod warunkiem, że ograniczenia lub zakazy będą stosowane bez dyskryminacji wobec statków wszystkich innych państw (KCh) Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 Wolności lotnicze – przywileje przyznawane przez państwa obcym samolotom we własnej przestrzeni powietrznej a) wolności techniczne (tranzytowe) - wolność pierwsza: prawo przelotu bez lądowania wolność podstawowa, bez której żegluga powietrzna nie mogłaby istnieć - wolność druga: prawo lądowania technicznego (niehandlowego) prawo lądowania w celach niehandlowych, np. uzupełnienie paliwa, przegląd, wymiana załogi niedopuszczalne jest zabieranie lub zostawianie pasażerów, towarów lub poczty - loty nieregularne: KCh - loty regularne: Układ o tranzycie międzynarodowych służb powietrznych (układ o dwóch wolnościach) z 7.12.1944 b) wolności handlowe - wolność trzecia: prawo przywożenia pasażerów i ładunku z państwa przynależności statku powietrznego - wolność czwarta: prawo zabierania pasażerów i ładunku do państwa przynależności statku powietrznego - wolność piąta: prawo zabierania pasażerów i ładunku do państw trzecich oraz prawo przywożenia pasażerów i ładunku z tych państw - Układ o międzynarodowym transporcie lotniczym (układ o pięciu wolnościach) z 7.12.1944, przy czym piąta wolność jest traktowana fakultatywnie - PL nie jest stroną tego układu - regułą jest przyznawanie wolności handlowych na podstawie umów dwustronnych Międzynarodowa unifikacja norm dotyczących przewozu lotniczego - Konwencja o ujednostajnieniu niektórych prawideł dotyczących międzynarodowego przewozu lotniczego (Konwencja Warszawska, 12.10.1929) najważniejsze zagadnienia dotyczące umowy o przewóz lotniczy, dokumentów przewozowych, odpowiedzialności przewoźnika lotniczego, trybu dochodzenia roszczeń oraz jurysdykcji dokumenty przewozowe: przy przewozie podróżnych – bilet, przy przewozie bagaży – kwit bagażowy, przy przewozie towarów – przewozowy list lotniczy podczas przewozu podróżnych przewoźnik odpowiada za szkodę, która wynikła w razie śmierci, zranienia lub innego uszkodzenia ciała, jeżeli wypadek zdarzył się na pokładzie statku powietrznego lub podczas czynności związanych z wysiadaniem przy przewozie bagaży lub towarów przewoźnik odpowiada za szkody, które powstały w przypadku zniszczenia, zaginięcia lub uszkodzenia, jeżeli zdarzenie miało miejsce podczas przewozu powietrznego, obejmującego okres, w którym bagaż lub towar znajdował się pod opieką przewoźnika przewoźnik jest odpowiedzialny jeżeli nie dowiedzie, że podjął wszelkie środki niezbędne do uniknięcia szkody lub że podjęcie tych środków było rzecząniemożliwą zmiana Protokołem Haskim (podwoił granice odpowiedzialności przewoźnika w stosunku do pasażerów) zmiana Protokołem Gwatemalskim (zaostrzenie zasad odpowiedzialności przewoźnika – odp. absolutna, podwyższenie wysokości odszkodowania) 2. Prawo kosmiczne - pierwsze państwa, które umieściły na orbitach okołoziemskich sztuczne satelity, uczyniły to na podstawie milcząco przyjętego założenia, że działalność ta nie jest zakazana przez prawo międzynarodowe, mimo że obiekty przelatywały nad terytoriami wielu państw - zaczęła się kształtować zwyczajowa norma prawna wolności badania i wykorzystania przestrzeni pozaatmosferycznej - działalność ONZ: Komitet do Spraw Pokojowego Wykorzystywania Przestrzeni Kosmicznej (1959) Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 - Deklaracja zasad prawnych rządzących działalnością państw w zakresie badania i korzystania z przestrzeni kosmicznej (1963) - Układ o zasadach działalności państw w zakresie badań i użytkowania przestrzeni kosmicznej, łącznie z Księżycem i innymi ciałami niebieskimi (27.01.1967, Moskwa, Londyn, Waszyngton) przestrzeń kosmiczna, łącznie z Księżycem i innymi ciałami niebieskimi, jest wolna dla badań i użytkowania przez wszystkie państwa, bez dyskryminacji, na zasadzie równości i zgodnie z prawem międzynarodowym przestrzeń ta nie podlega zawłaszczeniu przez państwa państwa ponoszą międzynarodową odpowiedzialność za swoją działalność w przestrzeni kosmicznej oraz zachowują jurysdykcję i władzę nad obiektami wysłanymi w przestrzeń kosmiczną astronauci są uznawani za wysłanników ludzkości i należy im udzielić wszelkiej pomocy w razie wypadku lub przymusowego lądowania na obcym terytorium lub pełnym morzu państwa nie będą wprowadzać na orbity okołoziemskie jakichkolwiek obiektów przenoszących broń jądrową lub jakichkolwiek innych rodzajó broni masowego zniszczenia ani nie będą umieszczać tego rodzaju broni na ciałach niebieskich lub w przestrzeni kosmicznej Księżyc i inne ciała niebieskie użytkowane będą przez wszystkie państwa wyłącznie w celach pokojowych zakazane jest zakładanie baz wojskowych i fortyfikacji na ciałach niebieskich, dokonywanie prób z jakimikolwiek typami broni oraz przeprowadzanie manewrów wojskowych zasady potwierdzone w Układzie w sprawie działalności państw na Księżycu i innych ciałach niebieskich - zakaz rozszerzania na te obszary wyścigu zbrojeń, zakaz prób broni nuklearnej w atmosferze, przestrzeni kosmicznej i pod wodą Granica przestrzeni powietrznej i pozapowietrznej (kosmicznej) - przestrzeń powietrzna podlega suwerennej władzy państwa, a przestrzeń kosmiczna jest wolna, częściowo zdemilitaryzowana i zneutralizowana - KCh nie daje przesłanek ustalenia górnej granicy władzy państwowej i przy jej opracowywaniu zagadnienie to nie było brane pod uwagę - inne umowy pomijają tę kwestię - na wysokości, na której po orbitach okołoziemskich poruszają się obiekty wysłane przez państwa, nie rozciąga się już władzy terytorialna żadnego państwa, a więc że obszary te należą do przestrzeni pozapowietrznej - perigea: najniższe punkty orbit sztucznych satelitów Ziemi, mogą leżeć na wysokości ok. 90 km Przestrzeń pozapowietrzna – od wysokości 90-100 km od powierzhni Ziemi. Orbita geostacjonarna – orbita kołowa zakreślona nad równikiem w odległości ok. 35800 km od Ziemi - satelita na niej umieszczony znajduje się stale nad tym samym obszarem Ziemi, a znajdujące się na nim urządzenia nadawcze mogą objąć zasięgiem około 1/3 powierzchni kuli ziemskiej - państwa równikowe wysunęły roszczenia do odcinków orbity geostacjonarnej, położonych nad ich terytoriami, ale są one sprzeczne z zasadą wolności korzystania z przestrzeni kosmicznej - Międzynarodowy Związek Telekomunikacyjny: częstotliwości radiowe i orbita geostacjonarna stanowią ograniczone zasoby naturalne i muszą być wykorzystywane ekonomicznie i efektywnie Obiekty wypuszczone w przestrzeń kosmiczną - każdy obiekt ma przynależność państwa, w którym został zarejestrowany - Konwencja o rejestracji obiektów wypuszczonych w przestrzeń kosmiczną (1974): zasada prowadzenia krajowych rejestrów obiektów kosmicznych, wprowadzenie obowiązku rejestracji w Sekretariacie ONZ - państwo rejestracji obiektu kosmicznego zachowuje jurysdykcję i nadzór nad takim obiektem oraz jego załogą w czasie pozostawania ich w przestrzeni kosmicznej lub na ciele niebieskim - Konwencja o międzynarodowej odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez obiekty kosmicznej (29.03.1972): odpowiedzialność bezwzględna za szkody wyrządzone na powierzchni Ziemi lub statkowi powietrznemu podczas lotu Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 Współpraca międzynarodowa w zakresie wykorzystania przestrzeni kosmicznej - Umowa o ratowaniu kosmonautów, powrocie kosmonautów i zwrocie obiektów wypuszczonych w przestrzeń (22.04.1968) - udzielanie w każdym przypadku pomocy kosmonautom, szybkiego przekazania załogi statków kosmicznych przedstawicielom władzy wypuszczającej - zwrot obiektów wystrzelonych w przestrzeń kosmiczną lub ich części - ITSO: Międzynarodową Organizację Telekomunikacji Satelitarnej: zapewnienie globalnego systemu telekomunikacji satelitarnej - INMARSAT: Międzynarodowa Organizacja Morskiej Łączności Satelitarnej (3.09.1976, Londyn): zapewnienie statkom morskim niezawodnej łączności satelitarnej poprzez stworzenie tzw. segmentu kosmicznego, opartego na sztucznych satelitach umieszczonych na orbicie geostacjonarnej (państwa członkowskie utrzymują naziemne stacje przekaźnikowe, a armatorzy instalują odpowiednie wyposażenie nadawczo-odbiorcze na statkach - teledetekcja: zdalne badanie ziemi - przekazywanie działalności kosmicznej w ręce sektora prywatnego - państwa ponoszą odpowiedzialność międzynarodową za działalność osób prawnych mających ich przynależność i są zobowiązane do sprawowania nad taką działalnością stałego nadzoru LUDNOŚĆ PAŃSTWA - osoby na terytorium państwa dzieli się na obywateli oraz cudzoziemców - obywatele związani są szczególnym węzłem prawnym, a cudzoziemcy przebywają w sposób mniej lub bardziej przypadkowy i z reguły czasowo - cudzoziemcy mogą być obywatelami innych państw lub nie posiadać żadnego obywatelstwa - wszystkie osoby przebywające na terytorium państwa podlegają jego władzy i prawu. państwo ma swobodę działania w stosunku do ludności przebywającej na jego terytorium (traktowanie osób fizycznych i ich sytuacja prawna jest kompetencją własną regulowaną prawem wewnętrznym) - prawo międzynarodowe: może wyłączać określone osoby spod władzy i prawa państwa pobytu (immunitety), wprowadza pewne zobowiązania państwa w sprawach traktowania cudzoziemców oraz pewnych grup ludności (np. mniejszości) wprowadza ogólne zasady dotyczące traktowania ludności (np. pakty praw człowieka) harmonizuje ustawodawstwa poszczególnych państw w takich dziedzinach, jak obywatelstwo lub międzynarodowy ruch osobowy jest ściśle powiązane z prawem wewnętrznym, które je uzupełnia oddziaływa na prawo wewnętrzne (i odwrotnie) wiąże określone konsekwencje w stosunkach międzynarodowych z rozwiązaniami przyjętymi w prawie wewnętrznym oraz decyzjami administracyjnymi ich organów 1. Obywatelstwo – szczególny węzeł prawny łączący jednostkę z państwem. Wynika z niego obowiązek wierności i lojalności w stosunku do państwa oraz zwierzchnictwo osobowe państwa (jurysdykcja) nad własnymi obywatelami, niezależnie od tego, gdzie się znajdują. - szanowanie prawa swojego państwa, także poza jego terytorium (możliwość pociągnięcia do odpowiedzialności za naruszenie) - obywatel jest uprawniony do korzystania z opieki państwa (opieka dyplomatyczna) – państwo może występować na forum międzynarodowym w imieniu swoich obywateli w stosunku do innych państw oraz przed sądami międzynarodowymi i komisjami arbitrażowymi - każde państwo samo określa, kto jest jego obywatelem (normy nabycia i utraty, podejmowanie decyzji administracyjnych przy ich wykonywaniu należy do kompetencji własnej państwa, chyba że przyjmuje konkretne zobowiązania międzynarodowe) - poparcie opiniami STSM (dekrety o obywatelstwie w Tunisie i Maroku, 1923) oraz MTS (Lichtenstein vs Gwatemala w sprawie F. Nottebohma, 1955) - Konwencja w sprawie pewnych zagadnień dotyczących kolizji ustaw o obywatelstwie (Haga, 12.04.1930): Każde państwo władne jest określić w swym ustawodawstwie, kto jest jego obywatelem. Ustawodawstwo to powinno być przyjęte przez inne Państwa, byleby było zgodne z umowami międzynarodowymi, zwyczajem międzynarodowym i zasadami prawa ogólnie uznanymi w przedmiocie obywatelstwa. Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 - PL: ustawa o obywatelstwie polskim (2.04.2009) - Konwencja o obywatelstwie (Rada Europy, 1997): obywatelstwo, jako związek prawny między osobą fizyczną a państwem, nie określa przynależności etnicznej jednostki państwo samo określa, kto może być obywatelem powinno być zgodne z umowami, zwyczajem i powszechnymi zasadami prawa prawo każdej osoby fizycznej do posiadania obywatelstwa dążenie do unikania statusu bezpaństwowca zakaz arbitralnego pozbawiania obywatelstwa a) Nabycie obywatelstwa: - urodzenie, nadanie, zamążpójście, adopcja, opcja i repatriacja - najczęściej urodzenie (pmp dąży do tego, aby każde dziecko mogło nabywać przy urodzeniu obywatelstwo, i to tylko jednego państwa) - dwie podstawowe zasady: prawo krwi (ius sanguinis): jednostka nabywa obywatelstwa państwa, którego obywatelami są jego rodzice prawo ziemi (ius soli): o obywatelstwie decyduje miejsce jej urodzenia [a urodzenie na statku/samolocie traktuje się jak urodzenie na terytorium państwa przynależności] - w większości państw europejskich i byłych socjalistycznych przeważa prawo krwi, USA i państwa południowoamerykańskie – raczej prawo ziemi - wiele systemów to systemy mieszane, gdzie prawo krwi jest regułą podstawową, a prawo ziemi odgrywa rolę pomocniczą - PL: oparcie na zasadzie krwi + pomocniczo zasada ziemi: dziecko nabywa obywatelstwo polskie przez urodzenie, jeżeli co najmniej jedno z rodziców jest obywatelem polskim, a jeżeli dziecko urodzi się na terytorium RP, jego rodzice są nieznani lub obywatelstwo jest nieokreślone, bądź gdy zostało znalezione na terytorium RP, nabywa je zgodnie z prawem ziemi - naturalizacja: nadanie obywatelstwa - unikanie stanu podwójnego obywatelstwa, czyli aby z nabyciem nowego obywatelstwa wiązało się utracenie dawnego - obywatelstwo kobiet zamężnych: ani zawarcie ani rozwiązanie małżeństwa pomiędzy obywatelami dwóch państw nie wpływa samo przez się na obywatelstwo żony (Konwencja o obywatelstwie kobiet zamężnych) b) Utrata obywatelstwa - decyduje prawo wewnętrzne, p. międzynarodowe ma wyeliminować lub ograniczyć liczbę przypadków, w których utrata dotychczasowego obywatelstwa powoduje stanie się bezpaństwowcem - zwolnienie z obywatelstwa, pozbawienie obywatelstwa, opcja, zamążpójście - PL: obywatel polski traci obywatelstwo na wniosek, po uzyskaniu zgody Prezydenta RP c) Wielokrotne obywatelstwo - uważane za stan niepożądany - dochodzi do niego w wyniku rozbieżności między prawami wewnętrznymi poszczególnych państw w chwili urodzenia dziecka, albo później, jeżeli jednostka nabywa nowego obywatelstwa, nie tracąc dawnego - prawo międzynarodowe dąży do eliminacji tego stanu lub zmniejszenia liczby przypadków - np. umowy Bancrofta - przyznawanie osobom mającym podwójne obywatelstwo prawa opcji (prawo wyboru jednego obywatelstwa przy zrzeczeniu się drugiego, np. Konwencja Haska z 1930, umowy dwustronne) - niektóre państwa nie uznają wielokrotnego obywatelstwa osób, które posiadają ich obywatelstwo (co nie zmienia faktu, że poza granicami może być traktowana przez inne państwa jako osoba o wielokrotnym obywatelstwie lub posiadająca wyłącznie obywatelstwo obcego państwa) Obywatelstwo UE (Traktat z Maastricht 1992 r.) - koncepcja obywatelstwa Unii Europejskiej: każda osoba posiadająca obywatelstwo państwa członkowskiego jest jednocześnie obywatelem UE; uzupełnia, ale nie zastępuje krajowego - personalna, wzajemna, zależna i pozorna więź prawna między osobą fizyczną a UE - obywatele UE korzystają z określonych w traktacie o utworzeniu UE z 1992 praw i podlegają określonym obowiązkom (choć teoretyczne, bo obecnie przysługują im same uprawnienia) Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 - Uprawnienia to: prawo do swobodnego poruszania się i przebywania na terytorium państw członkowskich czynne i bierne prawo wyborcze do wybieranych organów samorządowych państw członkowskich i do PE w państwie członkowskim stałego pobytu, a nie obywatelstwa prawo do korzystania z opieki dyplomatycznej i konsularnej władz każdego z państw członkowskich prawo do składania petycji do PE prawo do wnoszenia skargi do RPO UE prawo dostępu do dokumentów PE, Rady UE, KE d) Bezpaństwowcy (apatrydzi) – osoby, które nie posiadają obywatelstwa żadnego państwa. - podlegają prawu państwa pobytu, ale nie korzystają z jego opieki dyplomatycznej, mogą zostać wydaleni, nie mają praw politycznych i innych, które przysługują tylko obywatelom - utrudnienia w podróży za granicę - powstają np. w przypadku niezgodności ustawodawstw dotyczących obywatelstwa - Powszechna Deklaracja Praw Człowieka: Każdy człowiek ma prawo do posiadania obywatelstwa. Konwencja haska z 1930: - wydanie zwolnienia z obywatelstwa nie powoduje jego utraty, jeżeli osoba, która uzyskała zwolnienie, nie posiada lub nie nabyła innego obywatelstwa - zastosowanie prawa ziemi, jeżeli dziecko bez jego zastosowania byłoby bezpaństwowcem - Konwencja w sprawie ograniczenia bezpaństwowości (28.08.1961) 3. Traktowanie cudzoziemców - wszystkie osoby na terytorium państwa znajdują się pod jego władzą i prawem - traktowanie cudzoziemców jest kompetencją własną państwa i reguluje ją prawo wewnętrzne - PL: ustawa o cudzoziemcach, ustawa o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium RP, ustawa o wjeździe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, pobycie oraz wyjeździe z tego terytorium obywateli państw członkowskich UE i członków ich rodzin - zawieranie umów dwustronnych i wielostronnych dotyczących sytuacji prawnej obywateli na terytorium innych kontrahentów umowy Systemy traktowania cudzoziemców: a) traktowanie narodowe (równouprawnienie ogólne): przyznawanie cudzoziemcom takiego samego zakresu praw cywilnych, z jakiego korzystają obywatele b) traktowanie specjalne – przyznawanie cudzoziemcom ściśle określonych uprawnień, przewidzianych w prawie wewnętrznym lub umowach międzynarodowych (równouprawnienie szczegółowe – zrównanie w konkretnych dziedzinach) c) traktowanie w sposób najbardziej uprzywilejowany – przyznawanie cudzoziemcom takich praw, jakie już posiadają lub uzyskają w przyszłości obywatele jakiegokolwiek państwa trzeciego, najbardziej uprzywilejowanego w danej dziedzinie - często zastrzeżenie dotyczące wzajemności: państwo A przyznawać będzie określone uprawnienia obywatelom państwa B, pod warunkiem, że państwo B przyznaje takie same uprawnienia obywatelom państwa A. - sytuacji cudzoziemców dotyczy wiele umów handlowych i osiedleńczych oraz umów z zakresu obrotu prawnego - PL: umowy o obrocie prawnym z Węgrami, Bułgarią i Rumunią – traktowanie obywateli drugiej strony na zasadzie narodowej, czyli tak jak własnych obywateli, w zakresie przez daną umowę określonym - zasadą ogólną jest, że obywatele jednej strony korzystają na terytorium drugiej z takiej samej ochrony prawnej w zakresie praw osobistych i majątkowych, jaka przysługuje obywatelom tej strony - prawo swobodnego i nieskrępowanego zwracania się do sądów, prokuratury, organów notarialnych i do innych organów drugiej strony, do której właściwości należą sprawy z zakresu umowy Wydalenie cudzoziemca - prawo do wydalenia ze swojego terytorium lub deportowania (przymusowe odstawienie do granicy) cudzoziemca, który naruszył prawo danego państwa albo którego dalszy pobyt zagraża bezpieczeństwu albo interesom państwa - może być ograniczone przez postanowienia umów międzynarodowych - powinno być stosowane w sposób niedyskryminacyjny Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 - PL; cudzoziemiec może być wydalony, jeżeli zachodzą okoliczności określone w art. 88 ustawy o cudzoziemcach brak wymaganej wizy wykonywanie pracy niezgodnie z ustawą o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy brak środków finansowych niezbędnych do pokrycia kosztów pobytu dobrowolne niedopuszczenie terytorium w RP w terminie określonym w decyzji niezgodne z przepisami przekroczenie lub usiłowanie przekroczenia granicy 4. Międzynarodowy ruch osobowy – przemieszczanie się osób połączone z przekraczaniem granicy lub granic państwowych - przenoszenie się okresowe lub na stałe - opuszczenie przez własnych obywateli, dopuszczanie cudzoziemców na terytorium - dobrowolne przenoszenie się jednostek przez granice państwowe w normalnych warunkach pokojowych - w zakres ten nie wchodzą przemarsze wojsk w czasie wojny czy przymusowe przesiedlanie ludności - państwo może samo ustalać zasady dotyczące przekraczania jego granic: polityka swobody, ograniczenie ruchu osobowego, warunki opuszczania terytorium przez obywateli, dopuszczanie cudzoziemców - swoboda może być ograniczona przez postanowienia umów międzynarodowych - do międzynarodowego ruchu osobowego wliczasie: emigracja czasowe migracje pracownicze mały ruch graniczny turystyka a) paszporty - udokumentowane zezwolenie na opuszczenie terytorium jednego państwa i zezwolenie na wstęp na terytorium drugiego - dokument stwierdzający tożsamość danej osoby i upoważniający do przekroczenia granicy państwowej - państwo wydaje je własnym obywatelom, zatem jest to zarazem dowód, że wedlug prawa państwa, które go wydało, dana osoba jest jednocześnie jego obywatelem - PL: ustawa o dokumentach paszportowych – oprócz zwykłych wydaje się jeszcze paszporty dyplomatyczne (wykonanie zadania dyplomatycznego), służbowe MSZ (w celach służbowych), tymczasowe (umożliwienie powrotu do kraju obywatelowi przebywającemu za granicą i nieposiadającemu paszportu wydanego w kraju) - państwa mogą znieść obowiązek posiadania paszportów przy przekraczaniu granic b) wizy - udzielenie zgody na wjazd cudzoziemca na terytorium państwa - adnotacja dokonana w paszporcie lub innym dokumencie podróży, stwierdzająca udzielenie zezwolenia na przekroczenie granicy państwa oraz pobyt lub przejazd przez jego terytorium - niektóre państwa traktują ją jedynie jako obietnicę dopuszczenia na ich terytorium - wizy pobytowe (czasowy pobyt w państwie), wizy tranzytowe (wyłącznie przejazd przez terytorium państwa, z ewentualnym krótkim zatrzymaniem się), wiza dyplomatyczna (osoby korzystające z przywilejów i immunitetów dyplomatycznych) - odmowa przyznania wizy w niektórych okolicznościach może być uznana za akt nieprzyjazny i spowodować zastosowanie retorsji przez drugie państwo - tendencja do znoszenia wiz wjazdowych i tranzytowych w drodze umów dwustronnych i na zasadzie wzajemności 5. Ekstradycja i azyl Ekstradycja – wydanie władzom obcego państwa osoby ściganej przez te władze za popełnione przestępstwa - nie ma normy nakazującej lub zakazującej ekstradycji, w przypadku braku zobowiązania umownego władze każdego państwa decydują, czy osobę ściganą wydać obcemu państwu, czy nie - dwustronne umowy ekstradycyjne: strony zobowiązują się do wydawania na żądanie drugiej strony osób ściganych lub skazanych za popełnienie określonych przestępstw - na ogół tylko przestępcy pospolici, nie wydaje się osób ściganych za przestępstwa polityczne Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 - klauzula zamachowa: przewiduje ekstradycję osób, które dopuszczają się z motywów politycznych zabójstwa głowy państwa, szefa rządu lub innych osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe i polityczne - własnych obywateli państwa zazwyczaj nie wydają - PL: na podstawie Konstytucji ekstradycja jest dopuszczalna na podstawie ENA pod warunkiem, że czyn stanowił przestępstwo według prawa RP (art. 55 ust 1-3) - zakaz ekstradycji osoby podejrzanej o popełnienie bez użycia przemocy przestępstwa z przyczyn politycznych - według polskiego KPK ekstradycja jest niedopuszczalna, jeżeli osoba, której dotyczy wniosek o wydanie, jest obywatelem polskim albo korzysta w Polsce z prawa azylu; ekstradycji można odmówić z powodu, że przestępstwo zostało popełnione na terytorium państwa polskiego albo na polskim statku morskim lub powietrznym, a także jeżeli państwo, które złożyło wniosek o wydanie, nie zapewnia wzajemności - Deklaracja Moskiewska trzech mocarstw (ZSRR, USA, Wielka Brytania, 30.10.1943): ekstradycja przestępców wojennych; potwierdzona Porozumieniem w przedmiocie ścigania i karania głównych przestępców wojennych Osi Europejskiej (Londyn, 8.08.1945) – odesłanie przestępców wojennych do krajów, gdzie popełnili swoje zbrodnie - traktaty pokojowe z europejskimi sojusznikami Niemiec (Paryż, 10.02.1947) przewidywały ekstradycję przestępców wojennych Azyl – udzielenie schronienia cudzoziemcowi ściganemu w kraju ojczystym lub w państwie trzecim za popełnienie przestępstwa politycznego lub z innych względów politycznych. - odmowa wydania cudzoziemca - należy do kompetencji własnej, jeżeli nie stanowią inaczej umowy międzynarodowe - art. 56 ust 1 Konstytucji: Cudzoziemcy mogą korzystać z prawa azylu w RP na zasadach określonych w ustawie. - udzielenie azylu jest aktem pokojowym i humanitarnym - nie przysługuje osobom winnym zbrodni przeciwko ludzkości, zbrodni wojennych oraz zbrodni przeciwko pokojowi - art. 56 ust. 2 Konstytucji: możliwość nadania cudzoziemcowi statusu uchodźcy w rozumieniu Konwencji o statusie uchodźcy (1951) i Protokołu uzupełniającego (1967) - uchodźca: osoba, która na skutek uzasadnionej obawy przed prześladowaniem z powodu swojej rasy, religii, narodowości i przynależności do określonej grupy społecznej lub z powodu przekonań politycznych przebywa poza granicami państwa, którego jest obywatelem, i nie może lub nie chce z powodu tych obaw korzystać z ochrony tego państwa. - jest nim także osoba, która nie ma żadnego obywatelstwa i znajduje się na skutek podobnej sytuacji poza miejscem zamieszkania, nie może lub nie chce z powodu obaw powrócić do tego państwa - nie dotyczy osób, które popełniły przestępstwo przeciwko pokojowi, zbrodnie wojenne, ciężkie przestępstwa pospolite czy winne są czynów sprzecznych z celami i zasadami KNZ - azyl dyplomatyczny: udzielany w pomieszczeniach misji dyplomatycznej, na pokładzie okrętu wojennego, samolotu wojskowego oraz w bazach wojennych. Jest traktowany jak prawo państwa i od oceny państwa, do którego skierowana jest prośba o azyl, zależy ostateczna decyzja w sprawie przyznania lub odmowy - nie jest instytucją powszechnego prawa międzynarodowego, bardziej jako instytucja prawa międzynarodowego Ameryki Łacińskiej - o taki azyl mogą się ubiegać osoby ścigane ze względów politycznych oraz przestępcy polityczni - powinien być udzielany wyłącznie w sytuacjach niecierpiących zwłoki - konsekwencją przyznania azylu dyplomatycznego jest wyjęcie osoby spod jurysdykcji państwa pobytu 6. Ochrona grup ludzkich i praw człowieka - stopniowo prawo międzynarodowe zaczęło się zajmować ochroną grup ludzkich oraz podstawowych praw człowieka - mniejszość: części ludności, która różni się od pozostałej ludności danego państwa religią, językiem, pochodzeniem, rasą - PL: ustawa o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 - KNZ: zasada równych praw i wolności zasadniczych dla wszystkich - zobowiązania płynące z Karty nie są jednostronne, ale wszystkich państw należących do organizacji - zakaz jakiejkolwiek dyskryminacji stosowanej wobec własnych lub obcych obywateli, znajdujących się pod władzą danego państwa - Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (10.12.1948): wolność i równość jednostek, zapobieżenie dyskryminacji ze względu na rasę, kolor skóry, płeć, język, religię, przekonania polityczne, pochodzenie narodowe i społeczne, majątek i urodzenie, poręczenie prawa do życia, wolności i bezpieczeństwa osobistego, zakaz niewolnictwa, prawo do pracy; jest tylko zaleceniem (nie jest to umowa) - Międzynarodowe Pakty Praw Człowieka (16.12.1966): MPP Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych, MPP Obywatelskich i Politycznych, Protokół Fakultatywny do MPPOiP - pełniejszy od Deklaracji katalog praw człowieka, prawo narodów do samostanowienia, zabezpieczenie i rzeczywiste poszanowanie praw człowieka - najwyższy wyraz humanitaryzmu na obecnym etapie rozwoju ludzkości - Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych: strony przyjmują na siebie obowiązek natychmiastowego zastosowania i poszanowania wszystkich bez wyjątku praw objętych Paktem prawo do życia każdej istoty ludzkiej zakaz niewolnictwa, poddaństwa oraz zakaz pracy niewolniczej i przymusowej prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego, zakaz arbitralnego zatrzymania lub aresztowania swoboda poruszania się na terytorium państwa, wolność wyboru miejsca zamieszkania prawo do wolności myśli, sumienia i religii prawo do nieskrępowanych przekonań - Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych: strony oświadczają, że będą się starały podjąć kroki w celu maksymalnego zastosowania środków będących w ich dyspozycji dla stopniowego osiągnięcia całkowitego zaspokojenia praw tam uznanych prawo do pracy, możność zapewnienia utrzymania dzięki pracy swobodnie wybranej lub przyjętej prawo do korzystania ze sprawiedliwych i nieszkodliwych warunków pracy oraz do słusznego wynagrodzenia prawo do zabezpieczenia społecznego, w tym ubezpieczenia społecznego prawo do nauki, a zwłaszcza zapewnienie, że wykształcenie podstawowe będzie obowiązkowe i bezpłatnie dostępne dla wszystkich, a średnie i wyższe powszechnie osiągalne i jednakowo dostępne dla wszystkich na podstawie zdolności - Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (Europa, 4.11.1950) - Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej - dyskryminacja rasowa: wszelkie różnice, ograniczenia lub przywileje, oparte na rasie, kolorze skóry, pochodzeniu narodowym, których celem jest utrudnianie lub uniemożliwianie korzystania lub wykonywania, na zasadach równouprawnienia, praw człowieka i wolności zasadniczych - strony potępiają dyskryminację rasową i zobowiązują się do prowadzenia polityki zmierzające do wykluczenia wszelkich form takiej dyskryminacji - zapobieganie, zakaz i wykluczenie praktyk na obszarach podległych władzy państw-stron - Konwencja o zwalczaniu i karaniu zbrodni apartheidu (20.11.1973) Zwalczanie zbrodni ludobójstwa - Konwencja w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa (1951) - ludobójstwo jest zbrodnią międzynarodową, a państwa mają jej zapobiegać oraz karać - Ludobójstwo: 1) powodowanie ciężkiego uszkodzenia ciała lub umysłu u członków określonej grupy ludzkiej 2) mordowanie członków określonej grupy ludzkiej 3) rozmyślne narzucanie grupie warunków życia, obliczonych na spowodowanie jej całkowitego lub częściowego fizycznego wyniszczenia 4) stosowanie środków zmierzających do zapobieżenia urodzinom w grupie 5) przymusowe przenoszenie dzieci z jednej grupy do drugiej Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 - warunkiem uznania czynu za ludobójstwo jest zamiar całkowitego lub częściowego zniszczenia grupy narodowej, etnicznej, rasowej lub religijnej - państwo jest obowiązane karać nawet, gdy sprawca jest odpowiedzialnym zwierzchnikiem lub urzędnikiem publicznym, a nie tylko, gdy chodzi o osobę prywatną PRAWO DYPLOMATYCZNE I KONSULARNE - organy państwa występujące w imieniu państwa: a) organy wewnętrzne: głowa państwa (honory, przywileje i immunitety dyplomatyczne, nietykalność osobista – jej samej, miejsca zamieszkania, pojazdów, przedmiotów użytku osobistego, korespondencji, członków rodziny oraz świty) szef rządu (ochrona, nietykalność osobista) minister spraw zagranicznych b) organy zewnętrzne (zagraniczne): przedstawicielstwa dyplomatyczne ustanawiane w innych państwach, upoważnione do działania w imieniu państwa wysyłającego we wszystkich dziedzinach (generalna reprezentacja państwa) przedstawicielstwa konsularne, o kompetencjach ograniczonych do konkretnych dziedzin, nie sprawują generalnej funkcji przedstawicielskiej inne organy o specjalnym statusie, określonym na podstawie porozumień między zainteresowanymi państwami misje przy niektórych organizacjach międzynarodowych misje specjalne (ad hoc, czasowe): o ograniczonym mandacie czasowym, zwykle ograniczonym do spełnienia jednego zadania Stosunki i służba dyplomatyczna 1. Źródła prawa dyplomatycznego Dyplomacja – oficjalna, urzędowa działalność państwa w stosunkach międzynarodowych, występującego za pośrednictwem swoich stałych i czasowych organów, mająca na celu realizację jego polityki zagranicznej w drodze prowadzenia rokowań i zawierania umów międzynarodowych Prawo dyplomatyczne – reguluje oficjalne stosunki między państwami, określające funkcje misji dyplomatycznych oraz przywileje i immunitety dyplomatyczne - umowy międzynarodowe: Regulamin Wiedeński (1815): stopnie pierwszeństwa przedstawicieli dyplomatycznych Protokół Akwizgrański (1818): klasy i pierwszeństwo przedstawicieli dyplomatycznych Konwencja o przedstawicielach dyplomatycznych (1928): znaczenie jedynie regionalne Konwencja Wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych (18.04.1961): wynik prac kodyfikacyjnych Komisji Prawa Międzynarodowego ONZ, pierwsza kodyfikacja prawa dyplomatycznego, objęła aktualnie 189 państw, w tym Polskę, normy zwyczajowe nadal mają obowiązywać w sprawach nieuregulowanych tym dokumentem Konwencja Wiedeńska o misjach specjalnych (otwarta do podpisu 16.12.1969) Konwencja Wiedeńska o stosunkach państw z organizacjami międzynarodowymi (14.03.1975) Konwencja o zapobieganiu przestępstwom i karaniu sprawców przestępstw przeciwko osobom korzystającym z ochrony międzynarodowej, w tym przeciwko dyplomatom (14.12.1973) Konwencja o bezpieczeństwie personelu ONZ i personelu współdziałającego (9.12.1994) - zasady protokołu, grzeczności międzynarodowe (nie mają charakteru obowiązujących norm - normy prawa wewnętrznego 2. Ustanawianie i utrzymywanie stosunków dyplomatycznych - czynne prawo legacji: prawo wysyłania przedstawicieli dyplomatycznych - bierne prawo legacji: prawo przyjmowania przedstawicieli dyplomatycznych Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 - każde państwo posiada bierne i czynne prawo legacji, tak samo Stolica Apostolska - prawo legacji nie powoduje konieczności ustanowienia stosunków dyplomatycznych, bo są one zależne od zgody zainteresowanych państw - uznanie państwa nie pociąga równoczesnego nawiązania stosunków, nieutrzymywanie stosunków dyplomatycznych nie jest równoznaczne z nieuznawaniem - zerwanie stosunków może być reakcją na postępowanie oceniane jako poważne naruszenie praw, interesów lub godności państwa albo gdy państwo przyjmujące nie zapewnia misji warunków normalnego wykonywania funkcji - zerwanie może nastąpić w wyniku aktu jednostronnego - może być stosowane jako sankcja wobec państwa naruszającego pokój lub dokonującego aktu agresji, wybuchu wojny 3. Funkcje misji dyplomatycznej Misja dyplomatyczna – stały organ państwa wysyłającego, mający swoją siedzibę w państwie przyjmującym. Na jej czele stoi szef będący zarazem kierownikiem pracy personelu misji. Misja reprezentuje państwo wysyłające i współdziała w jego imieniu w ustalaniu ogólnych zasad stosunków z państwem przyjmującym oraz w ich realizowaniu. Obowiązują ją 3 podstawowe zasady: 1) jej działalność musi być zgodna z prawem międzynarodowym i nie może naruszać prawa państwa przyjmującego 2) działalność nie może prowadzić do ingerencji w sprawy wewnętrzne lub zewnętrzne państa przyjmującego 3) działalność nie może szkodzić politycznym, gospodarczym lub innym stosunkom między państwem wysyłającym i państwem przyjmującym Funkcje misji: a) reprezentowanie państwa wysyłającego b) ochrona interesów państwa wysyłającego i jego obywateli w granicach ustalonych prawem międzynarodowym c) prowadzenie rokowań z rządem państwa przyjmującego d) zaznajamianie się wszelkimi legalnymi sposobami z warunkami panującymi w państwie przyjmującym i z rozwojem zachodzących w nim wydarzeń oraz rozwijanie pomiędzy nimi stosunków gospodarczych, kulturalnych i naukowych - legalne sposoby zbierania informacji to takie, które są dopuszczalne w świetle prawa wewnętrznego państwa przyjmującego, członkowie misji mają obowiązek przestrzegania praw i zarządzeń państwa przyjmującego - może także pełnić funkcje konsularne Funkcje ambasadora (ustawa o służbie zagranicznej z 2001 r.): a) reprezentuje RP b) chroni interesy Polski i jej obywateli zgodnie z prawem międzynarodowym i prawem państwa przyjmującego c) uczestniczy w czynnościach przedstawicieli organów władzy publicznej w zakresie prowadzonych przez nich negocjacji i podejmowanych działań, zapewnia współdziałanie przedstawicieli, dba o zgodność ich czynności z założeniami polskiej polityki zagranicznej, udziela im pomocy i współdziała z nimi w zakresie ich zadań w stosunkach z państwem przyjmującym d) działa na rzecz promocji Polski (kultury, nauki, gospodarki) e) udziela pomocy i współdziała w zakresie niezbędnym do wykonywania zadań przez członków służby zagranicznej oraz inne osoby delegowane do załatwiania określonych spraw w państwie przyjmującym f) nadzoruje działalność wszystkich polskich placówek zagranicznych w danym państwie g) prowadzi rokowania z państwem h) popiera przyjazne stosunki między RP a państwem i) zaznajamia się z warunkami, wydarzeniami i działalnością prowadzoną przez państwo przyjmujące i przekazuje właściwym organom RP informacje na ten temat Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 4. Członkowie misji dyplomatycznej - najważniejszą osobą w misji jest jej szef, akredytowany w państwie przyjmującym - pozostałe osoby to personel misji, dzielący się na personel dyplomatyczny, administracyjny, techniczny oraz służby misji - misją jest cała placówka dyplomatyczna i wszyscy jej członkowie Klasy szefów misji (art. 14 ust.1 KW) a) ambasadorzy i nuncjusze, akredytowani przy głowach państw, oraz inni szefowie misji równorzędnego stopnia b) posłowie, ministrzy, internuncjusze, akredytowani przy głowach państw c) charges d’affaires, akredytowani przy ministrach spraw zagranicznych - klasę szefów misji ustalają między sobą państwa (art. 15 KW) - ambasador reprezentuje swoje państwo tylko w jednym państwie (choć w praktyce czasem się zdarza, że w kilku jednocześnie, i tą możliwość przewiduje KW) - dopuszcza się sytuację, w której dwa państwa lub więcej akredytują tę samą osobę jako szefa misji, pod warunkiem zgody państwa przyjmującego - pierwszeństwo szefów misji: pierwszeństwo w obrębie swojej klasy zgodnie z kolejnością dat i godzin objęcia funkcji (objęcie funkcji – złożenie listów uwierzytelniających lub notyfikacja o przybyciu i złożenie kopii listów uwierzytelniających w ministerstwie spraw zagranicznych - pierwszeństwo może mięć także przedstawiciel Stolicy Apostolskiej Korpus dyplomatyczny (corps diplomatique): wszyscy szefowie misji akredytywani w danym państwie (znaczenie węższe), nie tylko szefowie misji, ale także członkowie personelu dyplomatycznego z rodzinami (znaczenie szersze) - na czele stoi dziekan (szef misji najwyższej klasy, posiada pierwszeństwo przed innymi jako najdłużej pełniący funkcję w danym państwie, pełni role reprezentacyjne i protokolarne + występuje w imieniu korpusu w sprawach warunków pełnienia funkcji dyplomatycznych w państwie przyjmującym) Personel misji: 1) personel dyplomatyczny: najbardziej uprzywilejowana pozycja prawna, korzystają z przywilejów i immunitetów dyplomatycznych, składa się z członków misji posiadających stopień dyplomatyczny (radcy, sekretarze, attaché; w PL: radca-minister, I radca, rada, I sekretarz, II sekretarz, III sekretarz, attaché) 2) personel administracyjny i techniczny: przywileje i immunitety; personel kancelaryjny (kierownik kancelarii, tłumacze, lekarze, radiotelegrafiści, szyfranci) 3) personel służby: ograniczone przywileje i immunitety, kierowcy, gońcy, służba zatrudniona przez państwo wysyłające - niekiedy dodatkowo powierza się handel zagraniczny i politykę handlową radcą oraz attachés handlowym, posiadającym specjalnie przydzielony zespół osób (biuro radcy handlowego), wchodzącego w skłąd przedstawicielstwa dyplomatycznego - wybór osób należy do państwa wysyłającego - ograniczenia (KW): państwo przyjmujące może się sprzeciwić mianowaniu pewnych osób czy kategorii osób na określone stanowiska w misji dyplomatycznej Mianowanie szefa misji: - szef misji musi być osobą mile widzianą przez przyjmujące państwo (persona grata) – jeżeli potwierdzone + uzyskanie zgody = udzielenie agrément (obowiązek potwierdza KW), państwo przyjmujące nie musi podawać przyczyn odmowy - wystawienie listu uwierzytelniającego, który wręcza on głowie państwa przyjmującego (oficjalne rozpoczęcie pełnienia funkcji) - mianowanie pozostałych członków nie wymaga zgody państwa, z wyjątkiem attachés wyskokowych, morskich i lotniczych (państwo może żądać przedstawienia ich nazwisk w celu wyrażenia zgody) - jeżeli osoba jest akredytowana jako szef misji w kilku państwach, inne odwiedza tylko w razie potrzeby, w których mogą istnieć stałe misje kierowane przez chargés d’affaires ad interim Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 Zakończenie funkcji członka misji: a) z inicjatywy przedstawiciela dyplomatycznego (prośba o odwołanie, podanie się do dymisji) b) z woli państwa wysyłającego (odwołanie członka misji – rotacja, przeniesienie na inne stanowisko, przeniesienie w stan spoczynku lub wyraz niezadowolenia lub protestu wobec polityki państwa przyjmującego) c) z woli państwa przyjmującego (persona non grata – działalność obcego dyplomatyczny jest sprzeczna z prawem międzynarodowym, wewnętrznym państwa przyjmującego lub obowiązkiem popierania przyjaznych stosunków, uznanie za osobę niepożądaną) d) na skutek wypadków losowych lub powstania okoliczności zewnętrznych uniemożliwiających dalsze istnienie obrotu dyplomatycznego (śmierć, zerwanie stosunków dyplomatycznych, wybuch wojny, utrata bytu niepodległościowego) 5. Przywileje i immunitety dyplomatyczne - szczególna sytuacja prawna w państwie przyjmującym - przywilej jest szerszym terminem niż immunitet - stosowane po to, by członkowie misji mogli prowadzić działalność należycie, wywiązywać się ze swoich zdań ( nie są dzięki temu uzależnieni od woli państwa przyjmującego) - wypełnianie zadań bez przeszkód, z poczuciem bezpieczeństwa osobistego i niezależności działania, swobodne wykonywanie funkcji a) Zakres przedmiotowy (treść) nietykalność osobista: nie podlega aresztowaniu ani zatrzymaniu w żadnej formie, ograniczenie swobody i nietykalności tylko wyjątkowo (zapobieżenie przestępstwu, samoobrona, obrona konieczna, ważne względy bezpieczeństwa publicznego lub państwa przyjmującego) zapewnienie należytej ochrony osobistej (zapobieganie zamachom na osobę, wolność lub godność) immunitet jurysdykcyjny: w sprawach: karnych (bez żadnych wyjątków, w razie ustalenia przez sąd karny, że spraw go dotyczy, z urzędu stwierdza swoją niewłaściwość i umarza postępowanie, także postępowanie przygotowawcze) cywilnych (wszelkie sprawy, gdzie mógłby być stroną zarówno z tytułu działalności urzędowej jak i prywatnej; wyjątki: 1) powództwa z zakresu prawa rzeczowego dotyczących prywatnego mienia nieruchomego położonego na terytorium państwa przyjmującego, 2) powództw dotyczących spadkobrania, gdzie przedstawicieli występuje jako wykonawca testamentu, administrator, spadkobierca lub zapisobiorca w charakterze osoby prywatnej, 3) powództwa dotyczące zawodowej albo handlowej działalności wykonywanej przez przedstawiciela poza jego funkcjami urzędowymi) administracyjnych (także postępowanie karno-administracyjne, niepodleganie jurysdykcji policyjnej, naruszenie przepisów porządkowych – brak środków represyjnych) - zrzeczenie się immunitetu tylko przez państwo wysyłające (uchylenie), zawsze wyraźne w sprawach karnych, dorozumiane w sprawach cywilnych (czynności konkludentne), w postępowaniu cywilny lub administracyjnym – dodatkowe oświadczenie brak konieczności składania zeznań w charakterze świadka (ew. pośrednictwo ministra spraw zagranicznych, wtedy składa się je we własnym mieszkaniu przed delegowanym pracownikiem ministerstwa) immunitet podatkowy oraz celny (zwolnienie z opłat, podatków, osobistych i rzeczowych, państwowych, regionalnych, komunalnych, z wyjątkami (np. podatki pośrednie b) Osoby korzystające z przywilejów i immunitetów konsularnych - zawodowi kierownicy urzędów konsularnych - inni urzędnicy konsularni (osoby, którym powierzone zostało sprawowanie funkcji konsularnych) - pracownicy konsularni (zatrudnieni w służbie administracyjnej lub technicznej urzędu) – niektóre immunitety i przywileje (np. jurysdykcyjny, podatkowy, celny, zwolnienie ze świadczeń osobistych) - personel służby – niektóre, wąsko Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 - członkowie rodzin urzędników i pracowników konsularnych w zakresie zwolnienia z obowiązków przewidzianych przez prawo państwa przyjmującego w dziedzinie rejestracji cudzoziemców i zezwoleń na pobyt, immunitet podatkowy i celny c) Zakres czasowy obowiązywania - od chwili wjazdu na terytorium w celu objęcia stanowiska lub od chwili objęcia funkcji w urzędzie konsularnym - do chwili zakończenia funkcji członka urzędu konsularnego (opuszczenie przez osobę terytorium) - osoba nie opuściła terytorium w terminie, który został jej w tym celu przyznany – państwo przyjmujące może ją pozbawić przywilejów i immunitetów (char. funkcyjny), ale pozostaje jej immunitet jurysdykcyjny w związku z pełnieniem funkcji d) zakres terytorialny obowiązywania - KPT nie ogranicza terytorialnie przywilejów i immunitetów do okręgu konsularnego oraz przyznaje urzędnikom konsularnym pewne przywileje i immunitety na terytorium państw trzecich Pomieszczenia i archiwa konsularne - nietykalność pomieszczeń urzędu konsularnego: władze państwa nie mogą wkroczyć bez zgody kierownika urzędu lub innej upoważnionej osoby tylko do tej części pomieszczeń konsularnych, której urząd używa wyłącznie na potrzeby swojej pracy domniemanie zgody kierownika w razie pożaru lub innego nieszczęśliwego wypadku wymagającego podjecia natychmiastowych środków ochrony - archiwa i dokumenty konsularne nietykalne w każdym czasie i miejscu archiwum konsularne: papiery lub dokumenty, korespondencja, książki, filny, taśmy magnetofonowe i rejestry urzędu konsularnego, materiały do szyfrowania, kartoteki, meble służące do ich przechowywania i zabezpieczania - państwo przyjmujące jest zobowiązane do podjęcia wszelkich kroków w celu ochrony pomieszczeń konsularnych przed jakimkolwiek wtargnięciem lub szkodą oraz w celu zapobieżenia jakiemukolwiek zakłóceniu spokoju urzędu konsularnego lub jego godności - istnieje także w razie zerwania stosunków konsularnych lub nawet wybuchu wojny - państwo wysyłające dba, aby pomieszczenia urzędu konsularnego ni były użytkowane w sposób niezgodny z pełnieniem funkcji konsularnych - w urzędzie konsularnym nie można udzielać azylu ORGANIZACJE MIĘDZYNARODOWE Organizacja międzynarodowa (rządowa) – forma współpracy państw, ustaloną w wielostronnej umowie międzynarodowej, obejmującą względnie stały zakres uczestników, której podstawową cechą jest istnienie stałych organów o określonych kompetencjach i uprawnieniach, działających dla realizacji wspólnych celów. - tworzone są przez państwa - działają na podstawie umów międzynarodowych - ich członkami są zwykle tylko państwa, wyjątkowo obszary nierządzące się samodzielnie, organizacje ruchów narodowowyzwoleńczych, względnie osoby prawne wyznaczone przez państwo - z reguły posiadają pewien zakres podmiotowości prawnomiędzynarodowej - współpraca stała, zinstytucjonalizowana - podstawa powstania i działania: umowa międzynarodowa, będąca statutem organizacji - ma swoje stałe organy, których istnienie zapewnia ciągłości i instytucjonalizację współpracy międzynarodowej, mają określone kompetencje i uprawnienia i działają dla osiągnięcia wspólnych celów państw członkowskich, określonych przede wszystkim w statucie Organizacje pozarządowe – forma współpracy organizacji wewnątrzpaństwowych (gospodarcze, zawodowe, polityczne, naukowe, artystyczne, sportowe) tworzących organizację będącą stałą i zinstytucjonalizowaną formą kontaktów międzypaństwowych. - członkami są związki, instytucje, osoby prawne i fizyczne różnych państw Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 - np. Liga Stowarzyszeń Czerwonego Krzyża, Instytut Prawa Międzynarodowego, Stowarzyszenie Prawa Międzynarodowego - działają na podstawie porozumień nieformalnych lub porozumień o charakterze wewnętrznoprawnym (organizacja międzynarodowa niestworzona na podstawie umowy międzynarodowej, uważana będzie za organizację pozarządową) - Rada Gospodarcza i Społeczna ONZ może nawiązań odpowiednie stosunki z pozarządowymi organizacjami, które zajmują się sprawami wchodzącymi w zakres jej właściwości – na tej podstawie niektóre organizacje uzyskały status konsultacyjny - status konsultacyjny: uczestnictwo w charakterze obserwatorów, pisemne oświadczenia itd. - mogą uczestniczyć w pracach organizacji rządowych i przez to pośrednio oddziaływać na państwa członkowskie tych organizacji Klasyfikacja organizacji międzynarodowych (rządowych) a) członkostwo - powszechne/uniwersalne (zmierzają do objęcia wszystkich państw, ich statuty przewidują, że są dostępne dla wszystkich) - regionalne/partykularne (członkowstwo w samym założeniu jest ograniczone do pewnego regionu geograficznego, kultury, itd.) b) kompetencje - o kompetencjach ogólnych (rozwijają działalność we wszystkich ważniejszych dziedzinach stosunków międzynarodowych - specjalne/funkcjonalne (o kompetencjach ograniczonych do określonych, specjalnych dziedzin stosunków międzynarodowych) c) stopień władzy - o charakterze koordynacyjnym (koordynują i uzgadniają działalność państw członkowskich zmierzającą do realizacji celów organizacji, są oparte na zasadzie suwerenności państw członkowskich) - o charakterze ponadpaństwowym (kompetencje poważnie ograniczające suwerenność państw członkowskich, niektóre decyzje ich organów są wiążące dla wszystkich członków, niezależnie od ich woli) - prowadzące działalność operacyjną (np. międzynarodowe instytucje finansowe i organizacje zapewniające międzynarodową łączność satelitarną) Funkcje organizacji międzynarodowych – typy działalności organizacji, zmierzające do realizacji jej zadań. Polityczny proces: a) ujawniania zakresu zgodności interesów państw członkowskich b) osiąganie ogólnego porozumienia w sprawach wspólnych zadań odpowiadających zakresowi zgodności interesów c) osiągania porozumienia w sprawie środków realizacji takich wspólnych zadań Funkcje: 1) regulacyjne – polegają na procesie ustanawiania norm i wzorców o charakterze moralnym, politycznym czy prawnym, które mają odpowiednio kształtować postępowanie uczestników stosunków międzynarodowych 2) kontrolne – polegają na procesie ustalania stanu faktycznego oraz konfrontowania go z treścią norm i wzorców w celu przystosowania do nich postępowania uczestników stosunków międzynarodowych 3) operacyjne – polegają na procesie bezpośredniego świadczenia przez organizację różnych usług zgodnie z jej własnymi decyzjami oraz za pomocą ludzi i zasobów materialnych znajdujących się w jej dyspozycji. - niektóre organizacje pełnią również funkcje rozjemcze, arbitrażowe i sądowe, czyli uczestniczą w załatwianiu sporów międzynarodowych - inne pełnią funkcje zarządzające (administracyjne), a nawet pewne funkcje władcze (np. Organizacja Dna Morskiego) Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 Organy i struktura organizacji międzynarodowych Przeważnie są to organy trójstopniowe: a) organ typu zgromadzenia ogólnego, w którym reprezentowani są wszyscy członkowie, wyposażony jest w ogólne kompetencje i zbiera się stosunkowo rzadko b) organ typu rady, o węższym składzie, posiada kompetencje wykonawcze i zbiera się częściej, w przerwach między sesjami zgromadzenia c) organ w postaci sekretariatu czy biura, składający się z funkcjonariuszy międzynarodowych, urzęduje permanentnie i wykonuje przede wszystkim czynności techniczne oraz biurowe Podział organów: I. ze względu na skład 1) składające się z państw – państwa reprezentowane przez przedstawicieli działających na podstawie instrukcji otrzymywanych od rządów, ich oświadczenia przypisywane są państwom - plenarne: wszyscy członkowie organizacji - o ograniczonym składzie: niektórzy członkowie organizacji 2) składające się z osób fizycznych – osoby działają we własnym imieniu, a jeżeli są funkcjonariuszami międzynarodowymi, mają obowiązek niezależnego pełnienia swoich funkcji zgodnie ze swoją najlepszą wiedzą i umiejętnościami - przede wszystkim sekretariaty organizacji, organy sądowe i inne rozstrzygania sporów II. ze względu na miejsce w strukturze organizacji 1) główne – przewidziane w statucie organizacji 2) pomocnicze – przewidziane w statucie albo tworzone w miarę potrzeby przez ograny główne, powołując go należy określić jego skład, kompetencje i stosunek do organu głównego - przekazane mu kompetencje nie mogą przekraczać kompetencji organu głównego - składa sprawozdania ze swej działalności organowi głównemu III. ze względu na okres, na jaki są powołane 1) stałe – zwykle organy główne 2) czasowe – zwykle organy pomocnicze IV. ze względu na ich funkcję 1) organy polityczne (naczelne) - organy decydujące o wszystkich ważniejszych sprawach 2) organy wykonawcze – zarządzające organizacją w oparciu o decyzje o charakterze ogólnym, podjęte przez organ naczelny 3) organy administracyjne – pełniące funkcje administracyjno-usługowe i techniczne 4) organy kontrolne 5) organy pokojowego załatwiania sporów 6) organy konsultacyjne i doradcze Uchwały i charakter prawny Dzielą się na: 1) uchwały odnoszące się do postępowania państw poza organizacją międzynarodową (pro foro externo), ich adresatami są państwa członkowskie 2) uchwały odnoszące się do zagadnień związanych z wewnętrzną strukturą i funkcjonowaniem organizacji, które przeznaczone są pro foro interno organizacji, ich adresatami są organy organizacji międzynarodowej, a państwa w zakresie ich działalności w danej organizacji Ze względu na znaczenie prawne dzielą się na: 1) uchwały prawnie wiążące, które mogą mieć formę decyzji odnoszących się do konkretnej sytuacji lub też ustalać reguły postępowania na przyszłość (o charakterze normatywnym) Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 2) uchwały o charakterze zaleceń, życzeń, propozycji czy sugestii, które nie mają mocy wiążącej, choć w pewnych sytuacjach mają znaczenie polityczne i praktyczne Procedura podejmowania uchwał: - powinna zabezpieczać podstawowe interesy wszystkich państw członkowskich oraz by organizacja nie mogła stać się narzędziem jednej grupy państw, wykorzystywanym przeciwko innym - powinna zapewniać efektywność i sprawność działania organizacji - częsty wymóg współuczestnictwa różnych organów o różnym składzie w celu podejmowania uchwał uwzględniających różne grupy państw - zwykła większość głosów (większość głosów obecnych i głosujących, wstrzymujących nie liczy się), bezwzględna większość głosów, większość kwalifikowana (najczęściej 2/3) - zasada: jedno państw = jeden głos (równość państw) - w statutach często spotyka się nadawanie głosom niektórych państw szczególnego znaczenia - system głosów ważonych: poszczególne państwa, w zależności od swojego znaczenia w danej organizacji, dysponują zróżnicowaną liczbą głosów (np. UE, organizacje finansowe) - konsensus: szczególny tryb podejmowania uchwał bez uciekania się do głosowania; oznacza brak formalnego sprzeciwu stanowiącego przeszkodę do podjęcia rozpatrywanej decyzji (państwo które nie popiera całkowicie decyzji może wyrazić to w odpowiednim oświadczeniu Uprawnienia organizacji międzynarodowych i ich sytuacja prawna - kompetencje określa w sensie formalnym przede wszystkim statut organizacji, a w sensie materialnym wola państw, które powołały ją do życia - oddziałują na stosunki międzynarodowe, ich kształtowanie się i rozwój Funkcjonariusze międzynarodowi - osoby zatrudnione w organizacjach międzynarodowych - funkcje o charakterze względnie stałym oraz wyłącznym (nie mogą jednocześnie wykonywać innych stałych zajęć zawodowych) - powinny być pełnione w interesie całej organizacji międzynarodowej - są zobowiązani do lojalności wobec organizacji, muszą być niezależni od władz państwowych - korzystają z określonych immunitetów i przywilejów, nadanych im przez statuty organizacji, umowy międzynarodowe dwustronne i wielostronne - Konwencja dotycząca przywilejów i immunitetów NZ (13.02.1946 - Konwencja o przywilejach i immunitetach organizacji wyspecjalizowanych ONZ - z reguły mają charakter funkcyjny (działalność urzędowa), ale najwyżsi funkcjonariusze korzystają z przywilejów i immunitetów dyplomatycznych - zwykle są mianowani lub wybierani przez organy organizacji międzynarodowych, inni mianowani przez najwyższego funkcjonariusza organizacji - w zakresie swoich stosunków z organizacją nie podlegają sądom ani prawu żadnego państwa Organizacja Narodów Zjednoczonych 1. Karta Narodów Zjednoczonych - podstawa działania ONZ - podpisana 26.04.1945, weszła w życie 25.10.1945 - wielostronna umowa międzynarodowa, otwarta warunkowo - szczególne znaczenie dla stron: w razie sprzeczności między zobowiązaniami wynikającymi z Karty, a zobowiązaniami z jakiejkolwiek innej umowy międzynarodowej zgodnie z art. 103 zobowiązania z Karty przeważają - pięć języków: angielski, francuski, hiszpański, rosyjski, chiński (teksty jednakowo autentyczne) - składa się ze wstępu oraz 111 artykułów w 19 rozdziałach - załącznikiem stanowiącym integralną część Karty jest Statut Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 Zmiana Karty: a) zwykłe zmiany (poprawki) - uchwala ZO większością 2/3 głosów wszystkich członków ONZ (a nie obecnych i głosujących) - aby wejść w życie, poprawka musi być ratyfikowana przez 2/3 członków Organizacji, włączając w to wszystkich stałych członków RB (art. 108) b) rewizja Karty dokonana przez ogólną konferencję członków Organizacji, zwołaną w tym celu - rewizji dokonuje konferencja rewizyjna - uchwalenie większością 2/3 głosów - wchodzi w życie po ratyfikacji w takim samym trybie jak poprawka - dotychczas żadna konferencja rewizyjna się nie odbyła - wymagana jest ratyfikacja każdego ze stałych członków RB (każdy z pięciu stałych członków może się sprzeciwić jakiejkolwiek zmianie Karty, nie dokonując ratyfikacji, a państwo niebędące stałym członkiem RB może okazać się związane poprawką, przeciwko której głosowało i której nie ratyfikował0 Charakter prawny ONZ - podmiot prawa międzynarodowego - korzysta z ius contrahendi, przywilejów i immunitetów oraz biernego prawa legacji - konwencja z 13.02.1946: przywileje i immunitety ONZ - umowa z USA w sprawie siedziby (26.06.1947) - umowa ze Szwajcarią w sprawie przywilejów i immunitetów ONZ (1.07.1946) - korzysta na terytorium każdego ze swoich członków ze zdolności prawnej, koniecznej do wykonywania funkcji i osiągnięcia celów (art. 104) Siedziba ONZ - Uchwałą ZO z 1946 ustalono stałą siedzibę ONZ w Nowym Jorku - umowa z USA w sprawie siedziby określa granice okręgu administracyjnego ONZ, który znajduje się pod kontrolą i władzą ONZ - jeżeli umowa nie stanowi inaczej, prawa federalne, stanowe i lokalne USA obowiązują wewnątrz okręgu - okręg stanowiący siedzibę ONZ jest nietykalny i nie można tam wkroczyć bez zgody Sekretarza Generalnego - obowiązkiem ONZ jest dbanie o to, by nie stał się miejscem azylu - ONZ może wydalać ze swojej siedziby osoby niepożądane, inne kary – władze amerykańskie - amerykańska ochrona policyjna granic okręgu będącego siedzibą ONZ Finanse ONZ: - trzy rodzaje wydatków: regularne, na operacje pokojowe oraz na pomoc humanitarną i rozwój gospodarczy - regularne i na operacje pokojowe mają charakter obowiązkowy i są finansowane z obowiązkowych składek, trzeci jest dobrowolny - budżet regularny: finansuje bieżącą działalność organizacji (wydatki administracyjne na utrzymanie Sekretariatu ONZ i wydatki związane z sesjami i konferencjami), przygotowuje go Sekretariat a uchwala ZO na okres dwóch lat - składki od państw członkowskich oblicza się według określonej skali opartej na wielu wskaźnikach (np. liczba ludności, wysokość PKB, wysokość zadłużenia zagranicznego) - wydatki na pomoc humanitarną i rozwój gospodarczy realizuje Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP) oraz organizacje wyspecjalizowane ONZ; wysokość budżetu na ten cel z reguły przekracza wysokość budżetu regularnego 2. Członkostwo w ONZ a) Członkowie pierwotni (art. 3) – państwa, które uczestniczyły w konferencji w San Francisco lub uprzednio podpisały Deklarację Narodów Zjednoczonych z 1.01.1942 oraz podpisały i ratyfikowały Kartę - jest ich 51 (50 państw konferencji + Polska) - szczególne znaczenie pięciu wielkich mocarstw: stali członkowie RB, szczególne prawa i obowiązki w zakresie utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, uchwały RB nie Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 mogą być podejmowane wbrew ich woli, wejście w życie Karty były zależne od jej ratyfikacji przez mocarstwa b) Nowi członkowie – przyjmuje ich ZO na zalecenie RB - uchwała Zgromadzenia większością 2/3 głosów - państwo starające się o przyjęcie powinno spełniać pewne warunki: musi miłować pokój musi przyjąć zobowiązania zawarte w Karcie musi być zdolne i zdecydowane zobowiązania wykonywać, przy czym ocena kwalifikacji kandydata pod tym względem należy do Organizacji (art. 4) Reprezentacja państwowa w ONZ - każde państwo powinno być reprezentowane przez rząd, który sprawuje efektywnie władzę na jego terytorium i który tym samym może realizować prawa i obowiązki wynikające z Karty Utrata członkostwa - brak zapisu w Karcie, ale każde państwo ma prawo do wystąpienia z ONZ - może nastąpić poprzez: a) wystąpienie b) wykluczenie uporczywe łamanie zasad Karty (art. 6) uchwała ZO podjęta na zalecenie RB, wymaga większości 2/3 głosów żadne państwo nie może być wykluczone z ONZ wbrew woli któregokolwiek z wielkich mocarstw nie może być wykluczone żadne z pięciu wielkich mocarstw, gdyż trudno przyjąć, że mogłoby głosować za własnym wykluczeniem - dotychczas nikt nie został wykluczony Zawieszenie w prawach członkowskich - ZO na zalecenie RB - wykonywanie praw i przywilejów członka ONZ, przeciwko któremu RB podjęła akcję zapobiegawczą lub przymusową - wykonywanie praw i przywilejów może przywrócić RB (art. 5) - członek ONZ zalega z zapłatą składek powyżej sumy składek należnych za ostatnie dwa lata – nie ma prawa głosowania w ZO, chyba że ZO uzna zaległość za wynikającą z przyczyn niezależnych (art. 19) Organy pomocnicze - można tworzyć zgodnie z Kartą takie organy pomocnicze, które okażą się konieczne - tworzenie przez ZO (art. 22), RB (art. 29), Radę Gospodarczą i Społeczną (komisje) - są podporządkowane organom głównym, które je powołały i składają im sprawozdania - mają charakter stały lub tymczasowy - nie można na nie nakładać obowiązków ani przyznawać im takich uprawnień, które nie należą do zakresu działania organu głównego 3. Zgromadzenie Ogólne - składa się z wszystkich członków ONZ - zbiera się raz do roku na sesję zwyczajną, a dodatkowo może być zwoływane w razie potrzeby na sesje nadzwyczajne - sesja zwyczajna rozpoczyna się zawsze w trzeci wtorek września i trwa do połowy grudnia - sesja wybiera swojego przewodniczącego oraz jego zastępców, a potem odbywa się debata generalna - powołuje komisje główne: 1) Polityczna i Bezpieczeństwa 2) Gospodarcza i Finansowa 3) Społeczna, Humanitarna i Kulturalna 4) Powiernictwa i Obszarów Niesamodzielnych 5) Administracyjna i Budżetowa Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 6) Prawna 7) Specjalna Komisja Polityczna - w skład każdej komisji wchodzą wszyscy członkowie ONZ - podejmuje uchwały bezpośrednio albo na podstawie sprawozdania komisji - sesja nadzwyczajna jest zwoływana przez Sekretarza Generalnego na żądanie Rady Bezpieczeństwa lub większości członków Organizacji Funkcje i kompetencje ZO - omawianie wszystkich zagadnień lub spraw wchodzących w zakres Karty albo dotyczące kompetencji i funkcji któregokolwiek organu Organizacji - udzielanie w związku z tymi zagadnieniami i sprawami zaleceń członkom ONZ i RB - inicjowanie badań i wydawanie zaleceń w celu: rozwoju współpracy międzynarodowej w dziedzinie politycznej popierania stopniowego rozwoju p. międzynarodowego i jego kodyfikacji popierania współpracy międzynarodowej w dziedzinie gospodarczej, społecznej, kulturalnej, oświatowej i zdrowotnej przyczynienia się do realizacji praw człowieka i podstawowych wolności dla wszystkich, niezależnie od rasy, płci, języka lub religii - badanie i zatwierdzanie budżetu Organizacji - analiza sprawozdań składanych przez pozostałe organy ONZ - decydowanie o konkretnych sprawach (wybór członków rad, przyjmowanie nowych, sprawy finansowe) Kompetencje ZO w zakresie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa : - rozważanie ogólnych zasad współpracy nad utrzymaniem międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, łącznie z zasadami rozbrojenia i regulowania zbrojeń - udzielanie członkom ONZ i RB w związku z tymi zaleceniami - omawianie konkretnych spraw dotyczących utrzymania pokoju i bezpieczeństwa, współdziałanie w załatwianiu sporów międzynarodowych (udzielanie zaleceń i przeprowadzanie akcji należy jednak do kompetencji RB każdą sprawę, w związku z którą jest konieczne przeprowadzenie akcji, przekazuje RB przed lub po jej omówieniu; RB wykonuje w związku z jakimkolwiek sporem lub sytuacją funkcje powierzone jej przez Kartę) Procedura podejmowania uchwał (głosowanie) - każdy członek ZO ma jeden głos - Karta przewiduje cztery systemu głosowania w ZO: 1) sprawy ważne – 2/3 głosów członków obecnych i głosujących zalecenia dotyczące utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa wybór niestałych członków RB wybór członków Gis przyjęcie nowych członków ONZ zawieszanie członków w prawach i przywilejach członkowskich wykluczenie członków z Organizacji sprawy dotyczące funkcjonowania systemu powiernictwa sprawy budżetowe dodatkowe kategorie spraw (ZO ustala zwykłą większością głosów) 2) inne sprawy – zwykła większość głosów członków obecnych i głosujących (stosunek głosów pozytywnych do negatywnych z pominięciem wstrzymujących się) 3) wybór sędziów MTS – bezwzględna większość głosów 4) uchwalanie poprawek (zmian) KNZ – większość 2/3 głosów członków ZO (większość w gronie wszystkich państw członkowskich ONZ) Charakter ustaw i ich moc prawna: - odnoszące Siudo zagadnień związanych z wewnętrzną strukturą i funkcjonowaniem Organizacji są prawnie wiążące i rodzą określone skutki prawne Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 - odnoszące się do postępowania państw spoza ONZ mają charakter zaleceń i nie można ich narzucić, mogą mieć jednak znaczenie polityczne i moralne 4. Rada Bezpieczeństwa - organ, na którym spoczywa odpowiedzialność za utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa - stali członkowie RB: pięć wielkich mocarstw: USA, Rosja, Wielka Brytania, Francja i Chiny - składa się z 15 członków: 5 stałych i 10 niestałych - członków niestałych wybiera ZO, należy uwzględnić wkład państw w utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, realizację innych celów oraz sprawiedliwy podział geograficzny - członków niestałych wybiera się na okres 2 lat (członek ustępujący nie może być od razu ponownie wybrany) - każdy członek RB musi być stale reprezentowany w siedzibie Organizacji, aby zapewnić ciągłość sprawowania funkcji Rady Funkcje i kompetencje RB: - działanie w celu utrzymania pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego (działa we wspólnym imieniu wszystkich członków -> delegacja władzy - pokojowe załatwianie sporów - podejmowanie akcji w razie naruszenia pokoju, aktów agresji lub zagrożenia pokoju - spełnianie funkcji w stosunku do okręgów strategicznych obszarów powierniczych - opracowanie planów systemu regulowania zbrojeń - inne, np. związane z przymowaniem, wykluczaniem i zawieszaniem członków, wyborem sędziów MTS, powoływaniem Sekretarza Generalnego itd. Uchwały RB: a) w sprawach proceduralnych: - większość głosów dziewięciu jakichkolwiek członków Rady - sprawa proceduralna: decydowanie o posiedzeniach Rady poza siedzibą ONZ, powoływanie organów pomocniczych, uchwalanie regulaminu, zapraszanie do udziału w dyskusji strony spotu, która nie należy do Rady czy ONZ b) w sprawach merytorycznych - zgodność głosów dziewięciu członków, włączając w to głosy wszystkich stałych członków (zasada jednomyślności pięciu wielkich mocarstw – prawo weta) - wstrzymanie się od głosu nie jest uważane za korzystanie z prawa weta - zasada jednomyślności jest zasadą ustrojową ONZ, stanowiącą podstawę struktury i działania tej Organizacji Szczególna procedura głosowania: wybór sędziów MTS - bezwzględna większość głosów (większość 8 głosów) - nie wymaga jednomyślności wielkich mocarstw Moc wiążąca uchwał RB: - niektóre adresowane do państw są prawnie wiążące - art.25 KNZ: członkowie zgadzają się przyjmować i wykonywać decyzje RB zgodnie z Kartą - moc wiążącą mają decyzje Rady - mocy wiążącej nie mają uchwały podejmowane w formie zaleceń - decyzje mogą być podejmowane w sprawach zagrożenia pokoju, naruszenia pokoju i aktów agresji, ale może się ograniczyć do niewiążącego zalecenia - uchwały dotyczące załatwiania sporów mają zawsze charakter zaleceń 5. Rada Gospodarcza i Społeczna - obecnie wchodzą 54 państwa - wybierani są przez ZO na trzy lata, co roku wybiera się 1/3 składu, brak zastrzeżeń co do ponownej wybieralności Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 - kompetencje: zagadnienia gospodarcze, kulturalne, wychowawcze, zdrowia publicznego i poszanowania i przestrzegania praw człowieka - uprawnienia: badanie, zalecanie, inicjatywa prawotwórcza - może kierować zalecenia do ZO, członków ONZ i organizacji wyspecjalizowanych - inicjatywa prawotwórcza: opracowywanie projektów umów i przedstawianie ich ZO - może zwoływać konferencje międzynarodowe - organ zajmujący się koordynacją działalności ONZ i innych organizacji międzynarodowych systemu ONZ - może zawierać umowy określające warunki, na jakich organizacja ma być związana z ONZ, podlegają one zatwierdzeniu przez ZO - koordynuje działalność organizacji wyspecjalizowanych (konsultacje, zalecenia) - może dopuścić przedstawicieli organizacji wyspecjalizowanych do udziału w obradach Rady i jej komisjach, ale bez prawa głosowania - może zawierać porozumienia w sprawie zasięgania opinii organizacji pozarządowych zajmujących się sprawami z zakresu jej kompetencji - każdy członek ma jeden głos, uchwały – większość głosów członków obecnych i głosujących - uchwały dotyczące spraw organizacyjnych i proceduralnych mogą być prawnie wiążące, a uchwały adresowane do państw maja charakter zaleceń 6. Sekretariat - składa się z Sekretarza Generalnego i personelu - wszelkie uprawnienia wynikające z Karty i innych aktów przysługują z reguły Sekretarzowi Generalnemu, a nie Sekretariatowi - przy rekrutacji personelu bierze się pod uwagę nie tylko kwalifikacje osób, ale zasadę sprawiedliwego podziału geograficznego stanowisk pomiędzy obywateli krajów członkowskich - spory między członkami personelu a ONZ wynikające z niedotrzymania umów o pracę i warunków nominacji rozstrzyga Trybunał Administracyjny ONZ Sekretarz Generalny: - najwyższy urzędnik ONZ - stoi na czele Sekretariatu, mianuje jego pracowników i odpowiada za całokształt ich działalności - może zwrócić uwagę RB na każdą sprawę, która jego zdaniem może zagrażać utrzymaniu międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa - powoływany przez ZO na zalecenie RB (zgodne uchwały obu tych organów) - ma wykonywać swoje funkcje niezależnie, w interesie całej Organizacji (nie powinien żądać ani przyjmować instrukcji od jakiegokolwiek rządu lub innej władzy nienależącej do ONZ) - razem z zastępcami korzysta z przywilejów i immunitetów dyplomatycznych 7. Działalność ONZ - konieczna jedność potrzeba do spełniania zadań ONZ była od początku naruszana (zimna wojna, napięcie międzynarodowe) - uczestnik współpracy międzynarodowej dzięki płaszczyźnie spotkań państw - zasługi: wpływ na rozpad systemu kolonialnego, utworzenie systemu powierniczego, liczne operacje pokojowe zakończone sukcesem, realna pomoc gospodarcza dla Państw Trzeciego Świata, akcje humanitarne, ukształtowanie systemu ochrony praw człowieka, problematyka rozbrojenia - udział w procesie kodyfikacji i postępowego rozwoju prawa międzynarodowego, utworzenie systemu rozstrzygania sporów międzynarodowych Wady ONZ: - mało skuteczny system podejmowania uchwał, szczególnie gdy stali członkowie RB przedkładają swoje interesy nad problemy powszechne - brak obowiązkowego sądownictwa międzynarodowego i skuteczności wyrokowania - nieefektywny system finansowania działalności i podziału środków Organizacje wyspecjalizowane Organizacja wyspecjalizowana – utworzona na podstawie umów zawartych pomiędzy rządami i posiadające z mocy swoich statutów rozległe kompetencje międzynarodowe w dziedzinach gospodarczej, społecznej, kulturalnej, wychowawczej, zdrowia publicznego i innych dziedzinach pokrewnych, będące związane z ONZ stosownie do postanowień art. 63 Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 Aby organizacja międzynarodowa została uznana za wyspecjalizowaną, musi spełnić kilka warunków: 1) być organizacją międzynarodową 2) być powszechna (otwarta dla wszystkich państw) 3) posiadać szerokie kompetencje choć z jednej dziedziny wymienionej w art. 57 4) być związana z ONZ formalną umową przewidzianą przez art. 63 - ONZ posiada pewne uprawnienia koordynacyjne w stosunku do organizacji wyspecjalizowanych, wynikające z Karty oraz umów zawieranych z organizacjami - organem ONZ zajmującym się współpracą z org. wyspecjalizowanymi i koordynacją jest RGiS - RGiS może uzgadniać działalność organizacji wyspecjalizowanych w drodze odbywania z nimi narad i udzielania im zaleceń, a także udzielania zaleceń ZO i członkom ONZ Układy zawierane z organizacjami wyspecjalizowanymi: 1) potwierdzenie uprawnień koordynacyjnych ONZ w odniesieniu do działalności organizacji 2) zobowiązanie organizacji do dostarczenia ONZ sprawozdań ze swojej działalności 3) zobowiązanie organizacji wyspecjalizowanych do współpracy z ONZ i udzielania jej pomocy 4) prawo wzajemnego uczestnictwa w obradach 5) zapewnienie wymiany informacji i dokumentów 6) prawo organizacji wyspecjalizowanych zwracania się o opinie doradcze do MTS Organizacje regionalne - układy regionalne: umowy polityczne zawarte przez państwa określonego geograficznie regionu, którym może być nawet cały kontynent - nie jest układem umowa zawarta przez państwa z różnych kontynentów świata, których terytoria nie tworzą geograficznego regionu albo gdy zawarto je nie w celu utrzymania pokoju w regionie, lecz jako zamknięty blok militarny, wymierzony przeciwko państwu lub grupie państw - obrona pokoju w określonym regionie może nastąpić za pomocą regionalnych środków przymusowych, ale wymaga to upoważnienia RB a) Organizacja Państw Amerykańskich - 1889: pierwsza konferencja panamerykańska, które potem zaczęły się odbywać co pewien czas - VI konferencja w Hawanie: Konwencja w sprawie Unii Panamerykańskiej (1928) - Konferencja w Meksyku: Akt z Chapultapec (1945): umowa w sprawie obrony kontynentu amerykańskiego, utworzenie organizacji regionalnej - Międzyamerykański Traktat o pomoc wzajemnej (1947, Rio de Janeiro) - Karta Organizacji Państw Amerykańskich (1948, Bogota) układ regionalny w ranach NZ Zadania OPA: - umacnianie pokoju i bezpieczeństwa kontynentu - zapewnianie pokojowego załatwiania sporów - organizowanie wspólnej akcji na wypadek agresji - rozwiązywanie zagadnień politycznych, prawnych i gospodarczych - popieranie rozwoju gospodarczego, społecznego i kulturalnego Organy OPA: - Konferencja Międzyamerykańska - Zjazd Konsultacyjny Ministrów Spraw Zagranicznych - Rada - Unia Panamerykańska Karta OPA: - potwierdza zasady prawa międzynarodowego - podstawowe prawa i obowiązki państw: zakaz interwencji w sprawy wewnętrzne lub zewnętrzne jakiegokolwiek państwa, zakaz stosowania politycznych lub gospodarczyć środków przymusu w celu wywarcia nacisku na inne państwa - zobowiązania sojusznicze: agresja przeciwko jednemu z państw amerykańskich jest agresją przeciwko wszystkim jej członkom Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 b) Liga Państw Arabskich - Pakt podpisany 22.03.1945 w Kairze - organy: Rada, Sekretariat Generalny (Sekretarz Generalny) - cel: zacieśnianie stosunków we wszystkich dziedzinach między państwami arabskimi oraz uzgadnianie akcji politycznej w zakresie obrony ich niepodległości i suwerenności - nieużywanie siły w stosunkach wzajemnych i nieingerowanie w swoje sprawy wewnętrzne - napaść lub groźba napaści na państwo członkowskie może żądać natychmiastowego zebrania się Rady - Traktat o wspólnej obronie i współpracy gospodarczej (1950) c) Unia Afrykańska - przekształcenie Organizacji Jedności Afrykańskiej (9.07.2002) po 38 latach jej działalności - OJA dekolonizacja Afryki, walka z apartheidem - Akt tworzący Unię Afrykańską (konferencja w Lome 11.07.2000 r.) - siedziba: Addis Abeba (Etiopia) - cele: osiągnięcie większej jedności między państwami obrona suwerenności, niepodległości i integralności terytorialnej działanie na rzecz integracji politycznej i społeczno-gospodarczej zachęcanie do współpracy międzynarodowej zgodnie z KNZ i PDPC popieranie pokoju, bezpieczeństwa i stabilizacji kontynentu popieranie zrównoważonego rozwoju gospodarczego, społecznego i kulturalnego oraz integracji afrykańskiej gospodarki przyspieszenie rozwoju kontynentu, popieranie badań we wszystkich dziedzinach - zasady: suwerenna równość poszanowanie granic wspólna polityka obronna kontynentu zakaz użycia siły między państwami członkowskimi nieingerencja w sprawy wewnętrzne państw członkowskich poszanowanie zasad demokracji i praw człowieka potępienie i odrzucenie rządów niekonstytucyjnych - organy: Zgromadzenie Unii Rada Wykonawcza Parlament Panafrykański Trybunał Sprawiedliwości Komisja Komitet Stałych Reprezentantów Wyspecjalizowane Komitety Techniczne Rada Gospodarcza, Społeczna i Kulturalna Instytucje Finansowe Organizacje wojskowe Przymierze (sojusz) – umowa, w której strony przyrzekają sobie wzajemną pomoc na wypadek wojny. - casus foederis – okoliczność powodująca obowiązek udzielenia pomocy - obecnie tylko sojusze odporne (obronne) - dwustronne lub wielostronne (często powołują pewne struktury organizacyjne) - przyczynianie się do utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, umacnianie systemu bezpieczeństwa zbiorowego (KNZ) - art. 51 Karty: indywidualne i zbiorowe prawo do samoobrony (niezbywalne) jego istnienie nie zależy od postanowień umowy międzynarodowej - uznanie zbiorowego prawa do obrony = prawo do zawarcia umowy, określającej wykonanie samoobrony, tylko przed zbrojnym atakiem, ograniczone co do czasu - samoobronę można stosować dopóki RB nie podejmie kroków koniecznych do przywrócenia międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 - natychmiastowe zawiadomienie RB o podjętych w celu wykonania przymierzy środkach - pierwszeństwo środków zbiorowych Pakt Północnoatlantycki - 4.04.1949, Waszyngton, 12 państw (USA, GB, Francja, Belgia, Holandia, Luksemburg, Dania, Islandia, Norwegia, Włochy, Portugalia, Kanada) - następnie Grecja, Turcja, RFN, Hiszpania, Czechy, Polska i Węgry - w 2003: Bułgaria, Estonia, Łotwa, Litwa, Rumunia, Słowacja, Słowenia - w 2009: Albania, Chorwacja - na jego podstawie powstała Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego (NATO) o charakterze wojskowo-politycznym - powstało w okresie zimnej wojny i miało umożliwić prowadzenie polityki z pozycji siły w stosunku do państw socjalistycznych - posiada organy cywilne i wojskowe - organy cywilne: Rada Atlantycka, Konferencja Parlamentarzystów, Sekretariat Międzynarodowy (SG) - organy wojskowe: Komitet Wojskowy, Międzynarodowy Sztab Wojskowy, regionalne dowództwa - deklarowanie zgodności z KNZ - atak zbrojny przeciwko jednemu członkowi jest uważany za atak zbrojny przeciwko wszystkim państwom członkowskim - każde z nich ma obowiązek udzielenia pomocy podejmując taką akcję, jaką uzna za konieczną, w tym użycie siły zbrojnej - o podjętej akcji zawiadamia RB - casus foederis atak zbrojny na: terytorium jednej ze stron w Europie lub Ameryce Północnej siły okupacyjne kontrahentów w Europie wyspy znajdujące się pod władzą stron w rejonie północnoatlantyckim na północ od zwrotnika Raka statki morskie lub powietrzne w tym rejonie. Rada Europy - 1949 r.: konferencja w Londynie (10 państw: Francja, WB, Włochy, Irlandia, Dania, Belgia, Holandia, Luksemburg, Szwecja, Norwegia) - cel: realizacja jedności między państwami członkowskim, rozwijanie ideałów, które są ich wspólnym dziedzictwem, włącznie z popieraniem rozwoju społeczno-gospodarczego - członkowie: może być każde państwo europejskie przestrzegające rządów prawa, poszanowania praw człowieka i współpracy w realizacji podstawowych celów RE - przywileje i immunitety międzynarodowe: RE i funkcjonariusze - organy: Komitet Ministrów: ministrowie spraw zagranicznych o uchwalanie umów międzynarodowych o przyjmowanie rekomendacji dla rządów państw członkowskich w celu realizacji wspólnej polityki o przyjmowanie nowych członków o uchwalanie programu działania organizacji i jej budżetu o decydowanie w sprawach wewnętrznych organizacji Zgromadzenie Parlamentarne: przedstawiciele parlamentów krajowych państw członkowskich o dyskusja na tematy w zakresie kompetencji Rady o przyjmowanie różnych uchwał o inicjowanie prac Komitetu o powoływanie Sekretarza Sekretariat Generalny o zadania administracyjne o zadania wynikające z umów przyjętych przez organizację (np. jest depozytariuszem) Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 - duży dorobek w zakresie tworzenia prawa (ponad 190 umów i innych dokumentów) - najważniejsze: Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (4.11.1950): katalog podstawowych praw, system ochrony tych praw oparty na indywidualnej skardze do ETPC Konwencja o współpracy transgranicznej wspólnot lub władz lokalnych (1980) Karta samorządu lokalnego (1985) Karta języków regionalnych lub mniejszości narodowych (1992) Konwencja o uczestnictwie cudzoziemców w życiu publicznym na szczeblu lokalnym (1992) - umowy międzynarodowe dotyczące prawa cywilnego, handlowego, pracy i karnego: Konwencja o przedsiębiorczości (1955) Konwencja o ekstradycji (1957) Kodeks zabezpieczenia społecznego (1990) Konwencja o karaniu przestępstw drogowych (1964) Konwencja w sprawie adopcji dzieci (1967) Konwencja w sprawie miejsca płatności zobowiązań pieniężnych (1972) Konwencja w sprawie status prawnego dzieci pozamałżeńskich (1975) Konwencja o pomocy prawnej w sprawach karnych (1959) Konwencja w sprawie międzynarodowej mocy orzeczeń w sprawach karnych (1970) Konwencja o zwalczaniu terroryzmu międzynarodowego (1977) - inna problematyka: Konwencja o pokojowym rozwiązywaniu sporów (1957) Konwencja o zniesieniu obowiązku wizowego dla uchodźców (1959) Konwencja o funkcjach konsulów (1967) Konwencja o immunitecie jurysdykcyjnym państwa (1972) Konwencja o nieprzedawnianiu zbrodni przeciwko ludzkości i zbrodni wojennych (1974) Organizacja bezpieczeństwa i współpracy w Europie (OBWE) - Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (KBWE) z udziałem USA i Kanady (1975) - akt końcowy KBWE nie był traktatem, lecz dokumentem składającym się z koszyków koszyk I: bezpieczeństwo w Europie koszyk II: współpraca międzynarodowa w zakresie gospodarczym, naukowym, technicznym oraz środowiska naturalnego koszyk III: współpraca w dziedzinie humanitarnej koszyk IV: zapowiedź kontynuacji działań - 1.01.1995: przekształcenie w OBWE - organy: Rada Ministerialna – organ decyzyjny i zarządzający Stała Rada – organ konsultacyjny Zgromadzenie Parlamentarne Forum Współpracy w dziedzinie bezpieczeństwa – stali przedstawiciele państw Wysoki Komisarz OBWE ds. Mniejszości Narodowych – interwencja w przypadku zaistnienia konfliktu w regionie działalności - 56 państw Europy, Azji Środkowej i Ameryki Północnej - status prawny: zinstytucjonalizowana, polityczna forma współpracy państw, a nie organizacja międzynarodowa - obecnie zajmuje się bezpieczeństwem europejskim, kontrolą zbrojeń, praw człowieka i współpracy ekologicznej i gospodarczej UMOWY I ORGANIZACJE GOSPODARCZE Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 - regulują zagadnienia związane z międzynarodowym obrotem gospodarczym (międzynarodowe stosunki gospodarcze) Międzynarodowe stosunki gospodarcze – stosunki utrzymywane pomiędzy gospodarczymi znajdującymi się w różnych państwach. Obejmują trzy grupy zjawisk: 1) międzynarodową wymianę towarów i usług (handel zagraniczny) 2) międzynarodowe ruchy kapitału 3) międzynarodowe ruchy siły roboczej podmiotami - międzynarodowy obrót handlowy regulowany jest w płaszczyźnie cywilnoprawnej i międzynarodowoprawnej - suwerenność gospodarcza państw: prawo do oddziaływania na handel zagraniczny i prawo jego reglamentacji (np. ograniczenia w imporcie, eksporcie, płatnościach) - prawo międzynarodowe ma usuwać przeszkody, zakazy i posunięcia dyskryminacyjne stosowane przez państwa, ułatwiać przepływ towarów, usług i płatności, umożliwić zawieranie i wykonywanie międzynarodowych transakcji handlowych - państwo kapitalistyczne (o gospodarce rynkowej) może wpływać pośrednio na transakcje handlowe poprzez ustanawianie ceł, ograniczenia przywozowe czy wywozowe, ograniczenia dewizowe, subwencjonowanie eksportu - przede wszystkim dwustronne umowy, ale także wielostronne - ONZ: Rada Gospodarcza i Społeczna - 1964: Konferencja NZ do Spraw Handlu i Rozwoju (UNCTAD) - Światowa Organizacja Handlu (WTO) Dwustronne umowy gospodarcze - traktat handlowy: regulował całokształt obrotu gospodarczego, chronił kontrahentów przed dyskryminacją i niekorzystnymi zmianami w polityce drugiego kontrahenta - zawierał klauzulę największego uprzywilejowania, a czasem klauzulę narodową (obywatele kontrahenta traktowani jak właśni) - powstanie sieci umów kontyngentowych (umów o obrocie towarowym): strony przyznają sobie wzajemnie kontyngenty towarów, na których importy będzie udzielone zezwolenie - umowy finansowe (płatnicze): regulujące sprawę płatności międzynarodowych przy istnieniu ograniczeń dewizowych itp. - umowy rozrachunkowe (clearingowe): rodzaj umów finansowych, eliminujących potrzebę transferu dewiz, ale jednocześnie ograniczających rozwój handlu poprzez wprowadzenie konieczności bilansowania płatności z tytułu eksportu i importu Klauzula największego uprzywilejowania (KNU): kontrahenci gwarantują sobie wzajemnie takie traktowanie, jak traktowany jest jakikolwiek kraj trzeci najbardziej w danej dziedzinie uprzywilejowany - nie zapewnia specjalnych przywilejów, ale chroni przed dyskryminacją - zapewnia równość traktowania pastw, które z niej korzystają - norma o charakterze blankietowym, nie daje konkretnych przywilejów i ustępstw, bo zależą od tego, jak są traktowane państwa trzecie - uprawnienia, ulgi i przywileje przyznane państwu trzeciemu bezwarunkowo i automatycznie przenoszą się na państwo korzystające z klauzuli - dotyczą zwłaszcza obrotu gospodarczego, transportu towarów, sytuacji prawnej osób fizycznych i prawnych w zakresie handlu i innej działalności gospodarczej Wyjątki od KNU: w szczególnych sytuacjach korzyści lub przywileje przyznawane jakiemuś państwu lub obszarowi nie muszą być przenoszone na inne państwa korzystające z KNU mały ruch graniczny między państwami sąsiednimi handel z własnymi koloniami i posiadłościami szczególne sytuacje prawne, polityczne czy uświęcone tradycją unia celna handel z krajami rozwijającymi się - obecnie nie wystarcza już jako instrument przeciwko dyskryminacji tworzy się organizacje gospodarcze i strefy preferencyjne Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 Ograniczenia ilościowe (kontyngentowanie) importu: bezpośrednia i radykalna ingerencja państwa, polegająca na limitowaniu importu w sposób bezwzględny p przez zezwolenie na przywóz towarów tylko w określonej ilości, w ramach ustalonego corocznie kontyngentu. - okres po I wojnie światowej, czasy wielkiego kryzysu - obecnie stosowane jako środek wyjątkowy - znoszenie kontyngentowania importu, liberalizacja - umowy o obrocie towarowym (umowy kontyngentowe): państwa zobowiązują się do wydawania zezwoleń na import towarów w ilościach przewidzianych w listach towarowych, dołączonych do umowy Organizacje gospodarcze 1) ONZ w rozwiązywaniu problemów gospodarczych - problematyka gospodarcza, współpraca międzynarodowa w dziedzinie gospodarczej - współpraca gospodarcza: rozdział IX Karty NZ, szczególne uprawnienia Rady Gospodarczej i Społecznej -RGiS może: badać zagadnienia gospodarcze zwoływać konferencje międzynarodowe przygotowywać projekty umów udzielać zaleceń państwom-członkom ONZ - organy regionalne ONZ mające wspierać wymianę gospodarczą, np. Europejska Komisja Gospodarcza - kompetencje o charakterze ogólnym (ogólne zasady obrotu, sugerowanie rozwiązań i środków ułatwiających go) - 1964: Konferencja Narodów Zjednoczonych do spraw Handlu i Rozwoju (UNCTAD) organ pomocniczy ZO, ale posiada strukturę organizacyjną i organy (Rada Handlu i Rozwoju, Sekretariat) i dużą samodzielność na czele interesy państw rozwijających się (przyspieszenie wzrostu gospodarczego krajów słabo rozwiniętych i stopy życiowej ludności) ułatwianie eksportu państwom rozwijającym się przywileje w handlu, stabilizacja cen surowców i zapobieganie ich spadkowi Karta ekonomicznych praw i obowiązków państw (12.12.1974) - 1965: Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNPD) pomoc techniczna i przedinwestycyjna w drodze organizowania i finansowania programów krajowych, regionalnych i globalnych finansowany z dobrowolnych dotacji, główni beneficjenci – państwa rozwijające się kieruje Rada Zarządzająca, Sekretariat (Administrator na czele mianowany przez Sekretarza Generalnego) Układ Ogólny w sprawie Taryf Celnych i Handlu (GATT) - Genewa, 30.10.1947 (wszedł w życie 1.01.1948) - sam Układ nie tworzył organizacji, a struktura organizacyjna GATT wykształciła się na podstawie praktyki i uchwał jego stron - sesje zwoływane dwa razy do roku, w okresach pomiędzy – Rada Przedstawicieli otwarta dla wszystkich stron Układu oraz Sekretariat z Sekretarzem Wykonawczym - podstawowe zadania: liberalizacja handlu międzynarodowego poprzez zredukowanie taryf celnych i eliminację ograniczeń ilościowych - podstawowa zasada: równe traktowanie stron, zakaz dyskryminacji - funkcje GATT: ocena sytuacji w handlu międzynarodowym i poszukiwanie środków do usunięcia przeszkód jego rozwoju prowadzenie rokowań w sprawie redukcji ceł na specjalnych konferencjach (rundach) rozstrzyganie sporów dotyczących wykonywania zobowiązań udzielanie członkom zezwoleń na uchylenie niektórych zobowiązań Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 - redukcja taryf: każdy członek musiał dokonać pewnych obniżek swojej taryfy celnej, dokonywane zwykle w dwustronnych rokowaniach państw zainteresowanych - koncesje celne wyszczególniono w listach stanowiących załączniki do Układu, a następnie je uogólniono na podstawie klauzuli największego uprzywilejowania - specjalne rokowania (rundy) prowadzące do dalszych ustępstw celnych - art. I zawierał klauzulę generalną (ogólne stosowanie zasady największego uprzywilejowania), a art.II klauzulę dodatkową przewidującą, że każda strona udzieli w stosunkach handlowych nie mniejszych ulg niż te przewidziane w liście koncesyjnej - przewidywał zniesienie ograniczeń ilościowych w handlu międzynarodowym, ale liczne wyjątki: stałe (np. produkty rolne i rybne), czasowe (np. ochrona równowagi bilansu płatniczego) - niedyskryminacyjne stosowanie ograniczeń ilościowych, ale wyjątki - rozwiązana w 1994r. Światowa Organizacja Handlu (WTO) - następczyni GATT - Marrakesz, 15.04.1994 - członkowie: każde państwo lub odrębne terytorium celne posiadające pełną autonomię w prowadzeniu swoich zewnętrznych stosunków handlowych - w 2013 było 159, UE i dwa odrębne terytoria celne: Hongkong oraz Makao - podstawowe funkcje: ułatwienie wprowadzania, stosowania i funkcjonowania porozumienia WTO i wielostronnych umów handlowych sprzyjanie realizacji ich celów oraz stworzenie forum negocjacji dotyczących wielostronnych stosunków handlowych członków organizacji w zakresie objętym powyższą umową współpraca z Międzynarodowym Funduszem Walutowym (IMF) i Międzynarodowym Bankiem Odbudowy i Rozwoju (IBRD) w celu osiągnięcia większej spójności w formułowaniu globalnej polityki gospodarczej WTO liberalizacja w handlu międzynarodowym rozstrzyganie sporów międzynarodowych o charakterze handlowym między różnymi podmiotami o rokowania bezpośrednie o dyskusje i negocjacje o konsultacje z udziałem organizacji o konsultacje zainteresowanych stron z organizacją o postępowanie koncyliacyjne - organy: Konferencja Ministerialna (przedstawiciele wszystkich członków, raz na 2 lata, realizacja funkcji WTO i podejmowanie decyzji) Rada Generalna (przedstawiciele wszystkich członków, organ wykonawczy, zbiera się w razie potrzeby, pełni funkcje KM w czasie przerwy między jej sesjami, dokonuje przeglądu spraw w zakresie bieżącej polityki handlowej i podejmuje czynności związane z rozstrzyganiem sporów między członkami, organizuje współpracę z innymi organizacjami rządowymi oraz pozarządowymi) Sekretariat + Dyrektor Generalny mianowany przez KM (administracja, sprawy techniczne) Międzynarodowy Fundusz Walutowy (IMF) - konferencja NZ w 1944 r., umowa weszła w życie 22.12.1945 - siedziba: Waszyngton - cele: popieranie międzynarodowej współpracy walutowej ułatwianie rozwoju i zrównoważonego wzrostu wymiany międzynarodowej oraz przyczynanie się do utrzymania wysokiego poziomu zatrudnienia i dochodów realnych ludności oraz rozwijania zasobów produkcyjnych państw członkowskich przyczynianie się do utrzymania stabilności walut państw członkowskich pomaganie w tworzeniu wielostronnego systemu regulowania należności w zakresie bieżących transakcji między członkami i usuwaniu ograniczeń dewizowych Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 zwiększanie zaufania do państw członkowskich przez stawianie do ich dyspozycji środków finansowych Funduszu i umożliwienie im korygowania niekorzystnych odchyleń ich bilansów płatniczych - członkowie: 188 państw, największa rola USA, WB, Francji, Niemiec, Japonii (38% wszystkich głosów w systemie głosowania ważonego) - organy: 1) Rada Gubernatorów – organ naczelny składający się z przedstawicieli wszystkich państw członkowskich, zbiera się raz do roku a) zatwierdza roczne sprawozdanie z działalności Funduszu b) określa warunki i kryteria podziału czystego zysku c) przyjmuje nowych członków i ustala warunki ich przyjęcia d) zawiera porozumienia o współpracy z innymi organizacjami międzynarodowymi 2) Rada Dyrektorów Wykonawczych – organ zarządzający składający się z 22 dyrektorów a) bieżące zarządzanie środkami finansowymi organizacji (sprzedaż i wykup walut) b) kształtowanie polityki udzielania kredytów państwom członkowskim c) przygotowywanie projektów uchwał i decyzji dla RG - działalność: udzielanie państwom członkowskim kredytów w celu wyrównania chwilowych zakłóceń bilansu płatniczego przez umożliwienie im zakupu waluty innego państwa za własną (w ramach rachunku ogólnego oraz stałych lub tymczasowych ułatwień kredytowych) uzależnione od poddania w pewnym stopniu gospodarki państw kontroli organizacji oraz spełnienie warunków przez nią określonych każde państwo ma dostarczyć na życzenie Funduszu informacji na temat sytuacji gospodarczej pomoc techniczna – świadczenie usług przez ekspertów organizacji, doradzających rządom państw członkowskich zgłaszającym zapotrzebowanie na pomoc techniczną oraz wskazujących jakie środki należy zastosować w przypadku, gdy stan gospodarki wymaga podjęcia zdecydowanych działań - największa organizacja finansowa - organizacja wyspecjalizowana w systemie ONZ na podstawie umowy między nimi Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju - konferencja NZ, jednocześnie z IMF - umowa założycielska weszła w życie 27.12.1945 - siedziba: Waszyngton - cele: 1) udzielenie państwom członkowskim pomocy w odbudowie ich gospodarki zniszczonej podczas drugiej wojny światowej 2) pomoc państwom rozwijającym się w zakresie rozbudowy ich sił wytwór®czych przez ułatwianie dokonywania w nich kapitałowych inwestycji zagranicznych poprzez udzielanie gwarancji lub uczestniczenie w pożyczkach albo innych inwestycjach dokonywanych przez kapitał prywatny 3) popieranie rozwoju wymiany międzynarodowej i utrzymywanie równowagi bilansów płatniczych poprzez popieranie inwestycji zagranicznych, których celem jest rozwój gospodarczy państw 4) udzielanie i gwarantowanie pożyczek międzynarodowych państwom członkowskim - obecnie 188 członków (2013), główna rola USA, WB, Francji, Niemiec i Japonii (43% głosów) - organ naczelny: Rada Gubernatorów (1 do roku przedstawiciele państw członkowskich, określa politykę Baku i podejmuje decyzje) przyjmowanie nowych członków i określanie warunków ich przyjęcia zawieszanie państw w prawach członkowskich zwiększenie lub zmniejszenie kapitału Banku podział zysku Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 zawieranie porozumień o współpracy z innymi organizacjami międzynarodowymi - obowiązki organu wykonawczego: Dyrektorzy Wykonawczy (5 dyrektorów, mianowanych przez państwa o największym udziale w kapitale zakładowym Banku: USA, WB, Francję, Niemcy, Japonię, oraz 20 dyrektorów wybieranych przez pozostałe państwa członkowskie) - prowadzą bieżące operacje finansowe i przyznają pożyczki państwom członkowskim - pożyczki na cele inwestycyjne, jeżeli brak możliwości uzyskania środków finansowych na dogodnych warunkach z innych źródeł - udzielane państwom członkowskim i przedsiębiorcom prywatnym, jeżeli ich rząd/bank centralny zagwarantują spłatę wraz z odsetkami - wyłącznie na realizację dokładnie określonych projektów inwestycyjnych - tylko tym państwom, których stan gospodarki i finansów publicznych gwarantuje możliwość spłaty ZAŁATWIANIE SPORÓW MIĘDZYNARODOWYCH Rola prawa międzynarodowego: obowiązek pokojowego załatwiania sporów zobowiązanie do poddania się określonemu sposobowi załatwiania sporów w konkretnych przypadkach tworzenie systemów i sposobów pokojowego załatwiania sporów Sytuacja międzynarodowa – określony co do czasu i miejsca układ stosunków międzynarodowych Spór międzynarodowy – sytuacja, w której państwa występują ze skonkretyzowanymi, sprzecznymi stanowiskami i roszczeniami Spór jest to nieporozumienie w przedmiocie prawa lub faktu, sprzeczność stanowisk prawnych lub interesów między dwoma osobami. STSM Spory: a) prawne – rozstrzygane poprzez udzielenie odpowiedzi na pytanie prawne b) polityczne – nie mogą być rozstrzygane tylko na podstawie istniejącego prawa, ale także pewnych elementów pozaprawnych 1) zwykłe 2) kwalifikowane – te, które godzą w główne cele ONZ (zagrażające pokojowi), kwalifikuje je RB - obowiązek załatwiania sporów metodami pokojowymi bez użycia siły lub groźby jej użycia - podstawowa zasada postępowania członków ONZ Wszyscy członkowie powinni załatwiać swe spory międzynarodowe przy pomocy środków pokojowych w taki sposób, że ani pokój międzynarodowy, ani bezpieczeństwo, ani sprawiedliwość nie będą wystawione na niebezpieczeństwo. art. 2 ust.3 KNZ - państwa mają obowiązek załatwienia tylko sporów kwalifikowanych, spory zwykłe mogą pozostać niezałatwione - swoboda wyboru sposobu załatwienia, zależy od woli stron w sporze - spory kwalifikowane: RB może zalecić sposoby postępowania, ale nie wiąże to stron - swoboda może być ograniczona w umowach międzynarodowych (godzą się z góry na określony sposób) Sposoby załatwiania sporów: 1) nieprowadzące do wiążącego dla stron rozstrzygnięcia a) rokowania b) dobre usługi c) pośrednictwo d) badania e) koncyliacja Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 2) kończące się wiążącym rozstrzygnięciem (zasądzeniem) a) arbitraż b) postępowanie sądowe Źródła prawa dotyczące załatwiania sporów: - Konwencja Haska o pokojowym załatwianiu sporów międzynarodowych (18.10.1907) - Karta NZ - umowy międzynarodowe i umowy dwustronne poświęcone w całości załatwianiu sporów I. Negocjacje (rokowania) - najprostsza metoda załatwiania sporu w przypadku różnicy stanowisk - uzgodnienie stanowisk w toku prowadzonych umów i ustalenie jednolitego postępowania na przyszłość - najbardziej naturalny i najczęściej stosowany w zwykłym toku stosunków - inne sposoby często są pomocnicze wobec rokowań - mogą być prowadzone na różnych szczeblach: głowy państw, szefowie rządów, ministrowie spraw zagranicznych, inne upoważnione osoby, szefowie misji dyplomatycznych - ustnie lub w formie pisemnej - niektóre umowy nakładają obowiązek prowadzenia rokowań celem złagodzenia lub załatwienia sporu - obowiązek prowadzenia rokowań nie jest jednoznaczny z obowiązkiem osiągnięcia porozumienia II. Dobre usługi i pośrednictwo (mediacja) - dobre usługi: rola państwa trzeciego polega na ułatwieniu państwom będącym w sporze nawiązania rokowań bezpośrednich, w samych rokowaniach nie bierze udziału - pośrednictwo: państwo trzecie uczestniczy w rokowaniach i udziela stronom w sporze swoich rad lub wskazówek, których celem jest osiągnięcie rozstrzygnięcia sporu - Konwencja Haska o pokojowym załatwianiu sporów międzynarodowych: państwa odwołują się do dobrych usług i pośrednictwa jednego lub większej liczby państw nieuczestniczących w sporze, z którymi strony sporu utrzymują przyjazne stosunki; można je proponować nawet w przypadku konfliktu zbrojnego - państwo pośredniczące w sporze na pogodzić przeciwne roszczenia i złagodzić niechęć między państwami - czynności pośrednika kończą się w chwili stwierdzenia przez niego lub strony, że zaproponowane środki pogodzenia się nie zostały przyjęte, gdy państwo przyczyniło się do rozwiązania sporu, albo gdy spór ustał z innej przyczyny lub państwa postanowiły skorzystać z innej metody - pośrednikiem nie musi być państwo, ale także organizacja, organy międzynarodowe (jako mediator), czy wybitna osobistość III. Komisje śledcze - powoływane za zgodą stron będących w sporze w celu wyjaśnienia stanu faktycznego - stwierdzają fakty, jeżeli są one sporne - powoływana przez strony w sporze, w którym istnieje różnica zapatrywań na kwestie stanu faktycznego - Konwencja Haska przewiduje powołanie jej po wyczerpaniu drogi dyplomatycznej - jest fakultatywne - skład komisji ustalają strony, określają także szczegółowo jej zadanie przez dokładne określenie faktu, który ma być poddany zbadaniu - postępowanie kontradyktoryjne, uchwały komisji podejmowane większością głosów, kończy się sporządzeniem sprawozdania ograniczonego do stwierdzenia faktów, które nie jest wiążące dla stron IV. Koncyliacja Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 - organ międzynarodowy (komisja koncyliacyjna) po zbadaniu stanu faktycznego sporu nie wydaje wyroku, lecz zaleca konkretne rozstrzygnięcie sporu - może być organem stałym lub niestałym - zadaniem jest pojednanie stron - druga rola: wyjaśnianie kwestii spornych, zbieranie w tym celu wiadomości czy to w drodze śledztwa, czy w inny sposób - rozpoczęcie postępowania wymaga przedstawienia sporu przez obie strony, czasem przewiduje się wszczęcie postępowania na wniosek jednej ze stron - postępowanie kontradyktoryjne, uchwały zapadają większością głosów - może po rozpoznaniu sprawy przedstawić stronom warunki układu, który uzna za odpowiedni i wyznaczyć im termin do wypowiedzenia się - kończy się poprzez sporządzenie protokołu, który stwierdza, że: strony doszły do porozumienia i uznały podane warunki porozumienia stron nie można było pojednać - nie wydaje wiążącej strony decyzji V. Postępowanie przez organami Narodów Zjednoczonych - KNZ: celem NZ jest łagodzić i załatwiać w drodze pokojowej, zgodnie z zasadami sprawiedliwości i prawa międzynarodowego, sporów i sytuacji mogących prowadzić do naruszenia pokoju - główną rolę odgrywa RB, ale także ZO (uchwały mające dla stron charakter zaleceń) Spory kwalifikowane (RB): - na wniosek państwa lub państw - na wniosek ZO - z inicjatywy Sekretarza Generalnego - z urzędu Spory kwalifikowane (ZO): - na wniosek państw - na wniosek RB Postępowanie na wniosek państw: - prawo przysługuje każdemu członkowi ONZ - państwem, które kieruje spór do ONZ może być: strona w sporze państwo niebiorące w nim udziału państwo znajdujące się w określonej sytuacji międzynarodowej zagrażającej pokojowi państwo, które z powoduj takiej sytuacji występuje przed organ ONZ z myślą o interesie całej Organizacji - państwo zwracające się samo decyduje, czy sprawą ma się zająć ZO czy RB (choć w przypadku wniesienia do ZO niekoniecznie załatwi ono sprawę do końca – ograniczenie kompetencji organu na rzecz RB) - państwo, które nie jest członkiem ONZ, może zwrócić uwagę na spór, którego jest stroną, jeżeli w zakresie tego sporu przyjmie zobowiązania wynikające z Karty odnośnie pokojowego załatwiania sporów - obowiązek stron skierowania sporu kwalifikowanego do RB, jeżeli nie zdołały załatwić sporu w inny sposób - RB jest władna: ograniczyć się do wskazania stronom takiej lub innej metody załatwienia sporu zalecić merytoryczne warunki załatwienia sporu (występuje jako pojednawca) Postępowanie z urzędu: - RB ma prawo do wkraczania z urzędu we wszystkie spory kwalifikowane - ma prawo kwalifikowania sporów i zbadać każdy spór/sytuację w celu sprawdzenia, czy jego trwanie zagraża pokojowi i bezpieczeństwu - może wezwać strony do załatwienia sporu kwalifikowanego metodą przez nią wskazaną w każdej fazie sporu, niezależnie od członkowstwa w ONZ - powinna brać pod uwagę procedurę przyjętą przez strony w celu załatwienia sporu Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 - duża swoboda wyboru sposobu i metody załatwiania sporów, ale uchwały mają dla stron w sporze charakter zaleceń Spory zwykłe: - w każdym sporze wniesionym do RB może ona wydać zalecenie w celu pokojowego załatwienia - wszystkie strony muszą się zgodzić na zwrócenie się do RB o wydanie zalecenia - RB to organ pojednawczy, nie zobowiązuje stron do podejmowania określonych kroków VI. Arbitraż (sądownictwo polubowne) - I Międzynarodowa Konferencja Pokojowa w Hadze (1899) – kodyfikacja prawa międzynarodowego arbitrażu, utworzenie Stałego Trybunału Arbitrażowego - II Konferencja Pokojowa Haska (1907) – rozbudowanie tego prawa Arbitraż – rozstrzyganie sporów między państwami przez sędziów przez nie wybranych w oparciu o poszanowanie prawa. Zastosowanie arbitrażu pociąga za sobą obowiązek poddania się z dobrą wiarą wyrokowi. - wyrok wydany na podstawie prawa - nie ma charakteru obowiązkowego, poddanie musi się opierać na zgodzie państw - zgoda wyrażona może być ex post na osądzenie konkretnego sporu albo z góry i dotyczyć wszelkich sporów albo tylko sporów określonej kategorii - wyrażenie zgody umowa zwana kompromisem - w kompromisie określany jest przedmiot sporu, decyzja o poddaniu arbitrażowi i zgoda na wykonanie wyroku wydanego przez arbitrów - uprzednie wyrażenie zgody w klauzuli arbitrażowej strony przewidują drogę arbitrażu dla załatwienia sporów wynikłych na tle interpretacji lub stosowania danej umowy - niekiedy dwustronne umowy o pokojowym załatwianiu sporów przewidują z góry poddanie sporów prawnych arbitrażowi, o ile nie zostaną one załatwione na innej drodze Skład trybunału arbitrażowego: - liczbę i skład określają strony - może być powierzony jednemu arbitrowi lub komisji, która ma zwykle nieparzystą liczbę członków, aby wyrok mógł być wydany większością głosów - obywatele państw trzecich ale także obywatele stron sporu - spór poddany pod arbitraż na mocy kompromisu określenie w umowie składu trybunału - spór poddany pod arbitraż na mocy zgody państw przed zaistnieniem sporu klauzula/umowa powinna przewidywać sposób powoływania trybunału, tak żeby żadna ze stron nie mogła tego udaremnić i uchylić się od obowiązku poddania sporu arbitrażowi - Konwencja Haska (1907) – procedura tworzenia trybunału, jeśli z powodu braku zgody stron nie został on ukonstytuowany Postępowanie - zasady ustalone przez strony, a jeśli ich nie ustaliły – procedura przewidziana Konwencją Haską (1907) - dwie części: postępowanie pisemne i rozprawa ustna - agenci i doradcy stron udzielają wszelkich wyjaśnień oraz dowodów na poparcie ich sprawy - przewodniczący zamyka rozprawę i następuje tajna narada przy zamkniętych drzwiach - decyzje podejmowane większością głosów Wyrok arbitrażowy - jednomyślnie lub większością głosów - odczytywany na posiedzeniu publicznym, w obecności agentów i doradców stron - zaopatrzony w uzasadnienie (motywy) - prawomocnie wydany i zakomunikowany agentom stron rozstrzyga spór ostatecznie i bezapelacyjnie - wiąże tylko strony w sporze - spór co do interpretacji i wykonania wyroku – rozpatruje ten sam sąd arbitrażowy Stały Trybunał Arbitrażowy Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 - I Konwencja Haska - próba instytucjonalizacji arbitrażu - nie jest stałym międzynarodowym organem sądowym, stała jest tylko lista osób mogących zostać arbitrem - nie jest sądem o kompetencji obowiązkowej i nie jest jedynym, do którego strony KH mogą się odwołać (mogą wybierać arbitrów spoza listy i stosować procedurę odmienną niż w KH) - Stały sekretariat Trybunału: Haga - każda strona wyznacza max. 4 osoby, które muszą być osobami o powszechnie uznanej kompetencji w dziedzinie prawa międzynarodowego, najwyższym szacunku i gotowe do podjęcia czynności (grupy narodowe) - znikome znaczenie Trybunału Arbitraż a sądownictwo stałe - arbitraż: strony same ustalają skład sądzący, sąd międzynarodowy: skład stały - arbitraż: dowolna procedura postępowania, sąd międzynarodowa: procedura stała - rozstrzygnięcie sporu na podstawie prawa - wiążące wyroki Sądownictwo międzynarodowe I. Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej (STSM) - Trybunał o podwójnej kompetencji: rozpatrywanie sporów międzynarodowych przedstawionych przez strony oraz wydawanie na życzenie Rady lub Zgromadzenia opinii doradczych w każdym sporze lub innej sprawie - statut przyjęty w 1920, w 1921 wszedł w życie, 1936 – zmiany statutu, nowy regulamin - obecnie jego działanie kontynuuje Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości II. Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości (MTS) - jeden z głównych organów ONZ (główny organ sądowy NZ) - podstawa ustroju i działalności: Statut oparty na statucie STSM i stanowiący integralną część KNZ, Regulamin przyjety w 1946 i zmieniany w 1972, 1978, 2000 - strony Statutu: ipso facto wszyscy członkowie ONZ + osoby, które nie należą do ONZ Funkcje Trybunału: - sądzenie - opinie doradcze: wydawane na żądanie ZO i RB, upoważnione do zwracania się o nie we wszelkich sprawach prawnych oraz na żadanie RGiS oraz Rady Powierniczej i organizacji wyspecjalizowanych, ale tylko w sprawach prawnych wynikających z ich działalności; nie mają charakteru wiążącego Organizacja Trybunału - sędziowie niezależni, wybierani bez względu na przynależność państwową spośród osób o wysokim poziomie moralnym, a które mają kwalifikacje do objęcia najwyższych stanowisk sędziowskim lub są prawnikami o uznanej kompetencji w prawie międzynarodowym - 15 sędziów o różnej przynależności państwowej - wybierani na 9 lat, z prawem ponownej wybieralności - co 3 lata następuje częściowe odnowienie składu Sądu (1/3) - sędziów wybiera ZO i RB spośród kandydató wyznaczonych przez grupy narodowe w STA (a gdy członkowie ONZ nie są stronami I Konwencji Haskiej, tworzy się grupy narodowe ad hoc powołane w tym samym trybie co w KH) - RB i ZO dokonują wyboru członków niezależnie od siebie, stanowisko otrzymuje ten, kto otrzymał bezwzględną większość w ZO i RB - w składzie Sądu powinna być reprezentacja głównych form cywilizacyjnych i zasadniczych systemów prawnych świata - obok sędziów stałych mogą zasiadać sędziowie narodowi (ad hoc) – tacy, którzy są sędziami tylko w danej sprawie i przestają być w chwili wydania wyroku - przywileje i immunitety dyplomatyczne tylko w przypadku, gdy sprawują funkcje sędziowskie - sąd wybiera przewodniczącego i wiceprzewodniczącego na 3 lata oraz powołuje sekretarza Sądu na 7 lat Bezstronność wyrokowania Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 - sędzia nie może zajmować stanowiska politycznego lub administracyjnego i nie może wykonywać innego zawodu niż sędziowski - nie jest reprezentantem państwa, którego jest obywatelem i nie może otrzymywać od niego instrukcji - nie może być w żadnej sprawie agentem, doradcą, adwokatem i uczestniczyć w wyrokowaniu w sprawie, w której poprzednio brał udział jako agent, doradca, adwokat, członek innego sądu międzynarodowego, sądu krajowego, członek komisji śledczej lub w jakimkolwiek innym charakterze - każda strona ma prawo mieć w składzie sędziego swojej narodowości (ale wtedy muszą zasiadać sędziowie obu stron) - każdy sędzia może wyłączyć się ze składu sądzącego w konkretnej sprawie, uwagę może zwrócić także przewodniczący (zgoda sędziego i przewodniczącego jeżeli brak, to rozstrzyga Sąd) Kompetencje Trybunału a) ratione personae (kto może być stroną postępowania) - tylko państwa - państwa-strony statutu oraz państwa niebędące stronami statut MTS - RB ustala warunki na jakich państwa niebędące stronami mogą stawać przed Sądem, ale nie mogą one stwarzać nierówności stron b) ratione materiae (jakie sprawy może rozstrzygać) - nie może bez zgody państw orzekać w sporach międzynarodowych - zgoda musi być oczywista i niezaprzeczalna - państwa mogą zgodzić się na właściwość MTS do orzekania w istniejącym sporze (kompetencja nieobowiązkowa) lub zgodzić się na poddanie mu przyszłych sporów (kompetencja obowiązkowa) - kompetencja Trybunału zawsze musi się opierać na zgodzie stron, chociaż wyrażona w różnych formach i różnym czasie Trzy sposoby wyrażenia zgody na kompetencję: 1) wyrażenie zgody na osądzenie jednego, ściśle określonego sporu (zgoda ex post, po zaistnieniu sporu) 2) wyrażenie zgody na kompetencję we wszystkich sporach, jakie mogą powstać w przyszłości w związku z interpretacją konkretnej umowy międzynarodowej (wszelkie sprawy zawarte w umowach, klauzula sądowa) 3) generalne wyrażenie zgody na kompetencję we wszystkich sporach o charakterze prawnym (jednostronna deklaracja wyrażana przez państwo w stosunku do każdego innego państwa przyjmującego takie samo zobowiązanie, klauzula fakultatywna) Jednostronna deklaracja może obejmować uznanie kompetencji MTS we wszystkich sporach o charakterze prawnym, które dotyczą: 1) wykładni umowy międzynarodowej 2) każdej kwestii prawa międzynarodowego 3) istnienia faktu, który w razie stwierdzenia stanowiłby naruszenie zobowiązania międzynarodowego 4) rodzaju lub wysokości odszkodowania należnego za naruszenie zobowiązania międzynarodowego - oświadczenie to może być warunkowe (np. wymaganie wzajemności) i czasowe - polska deklaracja (1996) stanowi, że jurysdykcja MTS nie dotyczy: 1) sporów powstałych przed dniem złożenia deklaracji albo sporów powstałych w wyniku faktów lub sytuacji mających miejsce przed tą datą 2) sporów dotyczących terytorium i granic państwowych 3) sporów dotyczących zanieczyszczenia środowiska naturalnego 4) sporów dotyczących wierzytelności lub długów zagranicznych 5) sporów z państwem, które złożyło deklarację o przyjęciu obowiązkowej jurysdykcji MTS na mniej niż 12 miesięcy przed wniesieniem pozwu do Trybunału 6) sporów, do których rozstrzygnięcia strony postanowiły zastosować inny sposób pokojowego uregulowania 7) sporów dotyczących spraw, które zgodnie z prawem międzynarodowym objęte są wyłączną jurysdykcją RP Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 - spór co do kompetencji MTS rozstrzyga sam Trybunał Komplety orzekające, Izby - orzeka w pełnym składzie, ale do ukonstytuowania Sądu potrzeba kworum 9 sędziów (przy obliczaniu nie bierze się pod uwagę sędziów ad hoc) - orzeka w składzie izby izba postępowania uproszczonego izba specjalna dla określonych kategorii sporów izba ad hoc tworzona do rozpoznania konkretnej sprawy Postępowanie przed Trybunałem - strony reprezentowane przez agentów, mogą się odwoływać do pomocy doradców lub adwokató - dwie części: pisemna i ustna - postępowanie pisemne: przesyłanie Sądowi i stronom, za pośrednictwem sekretarza Sądu, w porządku i w terminach określonych przez Sąd, memoriału, kontrmemoriału i rzeczoznawców - postępowanie ustne: rozprawa polegająca na wysłuchaniu przez Sąd agentów, doradców i adwokatów, a niekiedy świadków i rzeczoznawców - narada zamknięta, decyzja większością głosów sędziów obecnych, w razie równości – głos przewodniczącego Wyrok: - na posiedzeniu publicznym - musi zawierać uzasadnienie (motywy), a ponadto datę, nazwiska sędziów, streszczenie postępowania, ustalenie faktów, postanowienia operatywne, liczbę sędziów, którzy tworzą większość oraz ewentualną decyzję co do kosztów - jeżeli w całości lub części nie jest jednomyślny – możliwość opinii odrębnej - sędzia zgadzający się z sentencją wyroku, ale nie zgadza się z całością lub częścią uzasadnienia – możliwość opinii indywidualnej Moc wiążąca wyroku - wiąże strony tylko w danej sprawie - każdy z członków zobowiązuje się zastosować do postanowienia MTS w każdej sprawie, w której jest stroną (KNZ) - jest ostateczne i nie podlega apelacji - państwo zawsze może się odwołać do RB, jeżeli druga strona nie wykonuje zobowiązań ciążących na niej z mocy wyroku wydanego przez Trybunał jeżeli uzna zarzut za słuszny, może wydać zalecenie albo uchwalić zastosowanie środków, jakie należy podjąć w celu wykonania wyroku - jest ostateczny i nie ma prawa apelacji - w wyjątkowych okolicznościach Sąd może dokonać rewizji wyroku Interpretacja i rewizja wyroku - w razie sporu co do znaczenia lub zakresu wyroku Sąd wydaje jego właściwą interpretację na żądanie którejkolwiek ze stron - interpretacja w formie wyroku - strona może zgłosić wniosek o rewizję tylko wówczas, jeżeli: 1) wniosek opiera się na wykryciu faktu, który ma dla sprawy decydujące znaczenie 2) w chwili wydania wyroku fakt ten nie był znany Sądowi i stronie, która występuje o rewizję wyroku, a nieświadomość co do tego faktu nie wynikła z niedbalstwa 3) wniosek o rewizję został złożony najpóźniej w ciągu 6 miesięcy od wykrycia nowego faktu 4) wniosek o rewizję został złożony przed upływem 10 lat od dnia wydania wyroku III. Międzynarodowy Trybunał Prawa Morza - utworzony w 1996 r. na podstawie Konwencji o prawie morza (1982) - siedziba: Hamburg - skład: 21 sędziów reprezentujących różne systemy prawne, wybranych przez państwa-strony Konwencji na 9 lat spośród osób o uznanym dorobku naukowym i autorytecie w dziedzinie prawa międzynarodowego - rozstrzyganie sporów dotyczących interpretacji bądź stosowania Konwencji o prawie morza - wyrok ostateczny i wiążący dla stron Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 Środki odwetowe - państwo w odpowiedzi na postępowanie innego państwa, naruszające jego interesy, podejmuje działalność nadzwyczajną, mającą na celu ochronę tych interesów (stosowanie środków odwetowych) a) retorsje - działalność odwetowa, jaką jedno państwo podejmuje w odpowiedzi na sprzeczne z jego interesami lub nieprzyjazne działalnie drugiego państwa, takimi samymi środkami - działanie powodujące zastosowanie retorsji nie stanowi pogwałcenia prawa międzynarodowego, tak samo jak sam odwet - środki takie same lub podobne do tych, które spowodowały zastosowanie odwetu (zasada proporcjonalności, stosunkowości) b) represalia - odwet, jaki jedno państwo podejmuje w odpowiedzi na bezprawną działalność drugiego panstwa, takimi samymi środkami (a więc bezprawnym, ale usprawiedliwionymi) - zasada stosunkowości: odpowiadanie taką samą akcją lub podobną do tej, która wywołała potrzebę stosowania represaliów - wykraczające uważa się za nadmierne i zakazane - zakaz użycia siły i groźby użycia siły oraz wiele zakazów stosowania represaliów ze względów humanitarnych - zakazane czyny godzące w życie lub zdrowie ludności c) embargo - zatrzymanie przedmiotów należących do obcego państwa, zwłaszcza zatrzymanie w swoich portach statków należących do obcego państwa d) blokada pokojowa - zamknięcie komunikacji z portami lub wybrzeżem obcego państwa w czasie pokoju - forma nacisku państw silniejszych na państwa słabsze (przymus) - kto łamał blokadę, nie popełniał bezprawia, ale mógł być zatrzymany przez siły zbrojne i oddany bez wynagrodzenia strat dopiero po ustaniu blokady - obecnie uznawana za akt agresji PRAWO PRZECIWWOJENNE Prawo przeciwwojenne – zespół norm utrudniających lub prawie uniemożliwiających wybuch wojny. - zakazy agresji - umowy ograniczające zbrojenia - umowy przewidujące rozbrojenie, hamujące przygotowywanie środków wojennych - umowy tworzące systemy bezpieczeństwa zbiorowego Zakaz agresji - dawniej uważano ius ad bellum (prawo do wojny) za jeden z atrybutów suwerenności - próby wyeliminowania wojny w XIX w., co nie przyniosło rezultatów - konferencje haskie 1899 i 1907 miały zapewnić pokój, co jednak się nie udało (pokojowe metody „w miarę możliwości”) - Liga Narodów: kolejne próby zapobiegania wojnie agresywnej; stwierdzenie, że nie mogą być środkiem rozstrzygania sporów i że są zbrodnią międzynarodową – ale nie miało to mocy wiążącej - pierwsza umowa wielostronna zawierająca bezwzględny zakaz wojny agresywnej: pakt przeciwwojenny 1928 (pakt paryski, pakt Brianda-Kellogga) Pakt paryski - umowa otwarta - potępienie uciekania się do wojny w celu załatwiania sporów oraz wyrzeczenie się wojny jako narzędzia polityki narodowej we wzajemnych stosunkach Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 - sposoby załatwienia lub rozstrzygania wszelkich sporów lub zatargów, niezależnie od ich istoty lub pochodzenia, będą poszukiwane wyłącznie za pomocą środków pokojowych - nie wykluczył możliwości wojny obronnej - państwo łamiące pakt nie korzysta z jego ochrony – dopuszczalna jest pomoc dla ofiary napaści, a więc nie tylko wojna indywidualna, lecz także zbiorowa - dopuszczenie możliwości akcji zbiorowej LN (wojna sanacyjna) - data przełomowa w rozwoju prawa międzynarodowego od tego momentu usunięto wojnę agresywną poza prawo - wybuch II wojny światowej: po raz pierwszy fakt rozpętania wojny stał się naruszeniem podstawowych zasad prawa międzynarodowego (stąd zbrodniarze odpowiadali za zbrodnie przeciwko pokojowi przez Trybunałem Norymberskim) - na zasadzie bezwzględnego zakazu agresji zbudowany jest system ONZ - KNZ dopuszcza samoobronę oraz zbiorową akcję przeciw agresorowi - naruszenie zakazu agresji jest zbrodnią przeciwko pokojowi (norma ius cogens), powoduje odpowiedzialność na podstawie prawa międzynarodowego - potwierdzenie w wielu rezolucjach uchwalonych przez ZO ONZ - Deklaracja w sprawie umocnienia bezpieczeństwa międzynarodowego (ZO) - Deklaracja zasad prawa międzynarodowego dotyczących przyjaznych stosunków i współdziałania państw zgodnie z KNZ - powstrzymanie się od propagandy wojen stanowiących agresję - wyrzeczenie się wojny agresywnej lub groźby użycia siły w celu naruszenia granic innego państwa, jako środka rozwiązywania sporów, w tym sporów terytorialnych - zasada nieagresji jest jedną z pięciu zasad pokojowego współistnienia Konwencje Londyńskie o określeniu napaści: - 03.07.1933: ZSRR, Polska, Estonia, Łotwa, Rumunia, Turcja, Iran i Afganistan - 04.07.1933: ZSRR, państwa Małej Ententy, Turcja - 05.07.1933: ZSRR, Litwa Agresor – państwo, które pierwsze popełni jeden z czynów: 1) wypowiedzenie wojny innemu państwu 2) dokonanie najazdu za pomocą sił zbrojnych na terytorium innego państwa, nawet bez wypowiedzenia wojny 3) zaatakowanie za pomocą sił lądowych, morskich lub powietrznych terytorium, okręty lub samoloty innego państwa, nawet bez wypowiedzenia wojny 4) zastosowanie blokady morskiej wybrzeża lub portów innego państwa 5) udzielenie poparcia zbrojnym bandom, które zorganizowały się na jego terytorium i dokonują napadu na terytorium innego państwa lub odmówienie pomimo żądania państwa napadniętego, wydania na własnym terytorium wszelkich będących w jego mocy zarządzeń w celu pozbawienia ich pomocy lub opieki element pierwszeństwa (wojna prewencyjna = wojna zakazana) agresji może dokonać tylko państwo przeciwko państwu (nie dotyczy wojny domowej, narodowowyzwoleńczej czy antykolonialnej) Stany faktyczne lub akty nie tłumaczące napaści: - struktura polityczna, gospodarcza lub społeczna innego państwa - braki w administracji państwa - zamieszki wynikłe ze strajków, rewolucji, kontrrewolucji lub wojen cywilnych - pogwałcenie lub groźba pogwałcenia interesów materialnych lub moralnych państwa lub obywateli - zerwanie stosunków dyplomatycznych lub gospodarczych - środki bojkotu gospodarczego lub finansowego - spory co do zobowiązań gospodarczych, finansowych lub innych - zajścia graniczne Uchwała ONZ definiująca pojęcie agresji (1974 r., ZO) Agresja – użycie sił zbrojnych przez jedno państwo przeciwko suwerenności, integralności terytorialnej lub politycznej niezawisłości innego państwa lub też użycie ich w inny sposób niezgodny z postanowieniami KNZ. Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 - użycie broni przez jedno państwo przeciwko drugiemu - blokada portów lub wybrzeży danego państwa przez siły drugiego - atak sił zbrojnych jednego państwa na lądzie, morzu lub w powietrzu - ekspediowanie przez jedno państwo lub w jego imieniu uzbrojonych oddziałów z zamiarem przeprowadzenia działań zbrojnych przeciwko drugiemu państwu - inne akty, określone przez RB Bezpieczeństwo zbiorowe Bezpieczeństwo zbiorowe – system wspólnego zapobiegania agresji, oparty na umowie międzynarodowej. - przyjęcie zasady zbiorowej samoobrony (napad na jednego z uczestników systemu jest napadem na wszystkich pozostałych i zobowiązuje do pomocy) - nie tylko zadania represyjne, ale także prewencyjne – niedopuszczenie do agresji, likwidacja groźby agresji, pokojowe załatwianie sporów - charakter uniwersalny (wszystkie państwa) lub regionalny (określony region geograficzny) Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (1.08.1975): 1) zagadnienia dot. bezpieczeństwa w Europie (w tym Deklaracja zasad postępowania w stosunkach wzajemnych) 2) współpraca w dziedzinie gospodarki, nauki i techniki oraz środowiska naturalnego 3) współpraca w dziedzinie kontaktów, informacji, kultury i oświaty 4) działania po Konferencji System bezpieczeństwa zbiorowego ONZ - stosowanie skutecznych zbiorowych środków przeciwwojennych w celu spełnienia głównego celu ONZ: międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa - jedna z podstawowych zasad postępowania ONZ i jej członków - członkowie ONZ mają jej okazywać wszelką pomoc w każdej akcji podjętej zgodnie z Kartą oraz powstrzymać się od udzielania pomocy jakiemukolwiek państwu, przeciwko któremu Organizacja zastosowała środki prewencji lub przymusu - rozdział VII KNZ – stosowanie zbiorowych środków przeciwwojennych, rozdział VIII KNZ – układy regionalne, rozdział XVII – postanowienia przejściowe w sprawie bezpieczeństwa Rola RB: - główna odpowiedzialność za utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa - delegacja władzy udzielona RB przez wszystkie państwa należące do ONZ - zobowiązanie państw do przyjęcia i wykonania postanowień RB zgodnie z Kartą - system bezpieczeństwa nie jest uruchamiany automatycznie, ale przez RB (i przez nią kierowany) - członkowie ONZ nie musza podejmować żadnych działań bez uprzedniej decyzji Rady - dwa rodzaje uprawnień (wyłącznie Rada): stwierdzenie zagrożenia pokoju, naruszenia pokoju, dokonania aktu agresji (stwierdzenie casus actionis) wydawanie zaleceń lub decyzji o zastosowaniu środków przymusu - uznanie kluczowego stanowisku pięciu wielkich mocarstw (merytoryczne uchwały RB wymagają ich jednomyślności) System sankcji – RB może wezwać strony do zastosowania ustalonych przez nią środków tymczasowych lub zastosować właściwe środki przymusu (sankcje): środki tymczasowe: nie są sankcjami, ich celem jest zapobieżenie zaostrzeniu się sytuacji, są stosowane przed podjęciem sankcji, ich zastosowanie nie przesądza praw, roszczeń lub stanowiska stron sankcje niewojskowe: RB może decydować, jakie środki niepociągające za sobą użycia siły zbrojnej należy zastosować w celu wykonania decyzji Rady (określa środek + wzywa do stosowania) zupełne lub częściowe przerwanie stosunków gospodarczych i środków komunikacyjnych kolejowych, morskich, powietrznych, pocztowych, telegraficznych, radiowych, innych zerwanie stosunków dyplomatycznych Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 sankcje wojskowe: zbiorowa akcja wojskowa podjęta przez RB demonstracje, blokada i inne operacje sił zbrojnych powietrznych, morskich lub lądowych członków ONZ posługiwanie się siłami zbrojnymi członków ONZ (udostępnienie w ramach obowiązku utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, prawo przemarszu przez terytorium) wezwanie RB + zawarcie specjalnych układów między RB a członkami lub grupami członków ONZ specjalne układu: liczebność i rodzaj sił, stopień przygotowania, ogólne rozmieszczenie, określenie ułatwień i pomocy utworzenie Wojskowego Komitetu Sztabowego – jedynego organu pomocniczego, którego istnienie przewiduje sama Karta), ma za zadanie pomagać RB w wypełnianiu jej zadań wojskowych, planowaniu użycia sił zbrojnych, strategicznie kierować siłami zbrojnymi; składa się z szefów sztabów stałych członków RB lub przedstawicieli tych szefów sztabów układy o kontyngentach nie zostały zawarte, więc RB nie dysponuje siłami zbrojnymi w mocy pozostają postanowienia przejściowe: działania konieczne dla utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa powinny być podejmowanie w imieniu ONZ przez 5 wielkich mocarstw - plan Achesona: Uniting for peace: we wszystkich przypadkach zagrożenia pokoju, jego złamania lub aktu agresji, gdy RB z powodu braku jednomyślności stałych członkow przestaje ponosić odpowiedzialność za utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa,ZO powinno się zająć sprawą niezwłocznie, nawet poprzez użycie sił zbrojnych; w ciągu 24 godzin (sesja nadzwyczajna) oraz utworzenie tzw. Komisji Obserwacji Pokoju sprzeczna z KNZ PRAWO KONFLIKTÓW ZBROJNYCH Wojna – zerwanie między państwami stosunków pokojowych i przejście do stosunków wojennych, które charakteryzują się walką zbrojną i aktami wrogimi skierowanymi przeciwko drugiemu państwu. - dawniej ius ad bellum: atrybut suwerenności państwowej - stan wojny =/= działania wojenne (walka może się kończyć przed stanem pokoju albo trwać pomimo jego formalnego trwania) - także gdy podmiotem nie jest państwo: wojna domowa, wojna narodowowyzwoleńcza przy uznaniu strony za stronę wojującą Konflikt zbrojny – przejawy walki zbrojnej między państwami nawet wówczas, kiedy wojna nie zostanie wypowiedziana, jak również takie, w których uczestniczą strony nieuznane za podmiotu prawa międzynarodowego. Prawo wojenne – zespół norm regulujących walkę zbrojną państw lub innych podmiotów. - złagodzenie okrucieństw wojny (char. humanitarny) - wiele norm o charakterze ius cogens - obowiązywanie: wszystkie strony konfliktu zbrojnego (agresor i ofiara) - klauzula powszechności (si omnes): jeżeli jedno z państw nie było stroną umowy opatrzonej taką klauzulę, umowa w ogóle nie obowiązywała w danym konflikcie (także jej stron) – obecnie nie występuje - Konwencje Genewskie (1949): zastosowanie w razie wypowiedzenia wojny lub powstania jakiegokolwiek innego zatargu zbrojnego między kontrahentami, nawet gdy jedna ze stron nie uznaje stanu wojny wszystkie przypadki okupacji całości lub części terytorium jednej ze stron (nawet przy braku oporu zbrojnego) jedno z państw nie jest stroną Konwencji – państwa-strony pozostają związane jej postanowieniami w stosunkach wzajemnych związanie także wobec państwa niebędącego stroną, jeżeli przyjmie i będzie stosowało jej postanowienia Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 Podstawowe zasady prawa wojennego: - wybór środków szkodzenia jest ograniczony obowiązującymi normami p. międzynarodowego - klauzula Martena: nawet w przypadkach nieobjętych przepisami obowiązującymi ludność i strony wojujące pozostają pod opieką i władzą zasad prawa narodów płynących ze zwyczajów, zasad humanitarności i wymagań społecznej moralności - cel wojny: pokonanie przeciwnika i narzucenie mu woli; ogranicza się środki szkodzenia do osiągnięcia tego celu - siła zbrojna =/= ludność cywilna, obiekt broniony =/= obiekt niebroniony, cele wojskowe =/= cele niewojskowe działania wojenne prowadzone przeciwko siłom zbrojnym, a nie ludności - wojna to stosunek między państwami, a nie ludnością dwóch państw Stosowanie prawa wojennego w konfliktach zbrojnych mniemających charakteru międzynarodowego - konflikty wewnętrzne (strona wojująca nieuznana przez państwo a władza państwa uważana za legalną) - starcie sił politycznych przy użyciu broni, w obrębie prawnym i geograficznym jednego państwa - czym innym są zamieszki, akty terroru i bandytyzmu - przynajmniej minimum zasad ludzkości (humanitarne traktowanie osób niebiorących udziału, zakaz zamachów na życie i nietykalność cielesną, tortur, męki, zakładników, kary śmierci, egzekucji bez wyroku, leczenie rannych i chorych) - strony mają się starać wprowadzić w życie w drodze układów specjalnych wszystkich lub niektórych postanowień Konwencji Genewskich - II Protokół dodatkowy do KG (10.06.1977) Źródła p. wojennego - konieczność wojenna i zasada humanitaryzmu: dwie sprzeczne zasady - ruchy pacyfistyczne: tworzenie się norm prawnych dotyczących sposobów i form prowadzenia wojny - dawne prawo wojenne = zwyczajowe, umowne powstaje w XIX w. - p. zwyczajowe nadal pozostaje w mocy i jeżeli państwo nie jest związane prawem umownym, pozostaje związane prawem zwyczajowym - Trybunał Norymberski uznał Regulamin Haski za kodyfikację praw zwyczajowych wiążące dla wszystkich Deklaracja w przedmiocie praw wojny morskiej (1856) – prawo łupu, efektywność blokady morskiej, zakaz korsarstwa Konwencja w sprawie polepszenia lodu rannych wojskowych w armiach w polu będących (1864) – pierwsza konwencja Czerwonego Krzyża Deklaracja petersburska o zakazie używania pocisków wybuchających małego kalibru (1868) – nadmierne cierpienia I konferencja pokojowa haska (1899) – 2 z 3 konwencji dotyczyły prawa wojennego o o prawach i zwyczajach i wojny lądowej o przystosowanie do wojny morskiej zasad KG z 1864 o deklaracje o zakazie używania pocisków rozszerzających się lub spłaszczających w ciele , zakaz używania pocisków, których jedynym celem jest wydzielanie gazów duszących i trujących, deklaracja o zakazie zrzucania pocisków i materiałów wybuchowych z balonów II konferencja pokojowa haska (1907) – 11 z 13 konwencji dotyczyły prawa wojennego o o rozpoczęciu kroków nieprzyjacielskich o o prawach i zwyczajach wojny lądowej o o prawach i obowiązkach mocarstw i osób neutralnych w razie wojny lądowej o dot. stanowiska prawnego nieprzyjacielskich statków handlowych na początku wojny o w sprawie przemiany statków handlowych na okręty wojenne o o zakładaniu min wybuchających automatycznie za dotknieciem o w sprawie bombardowania przez morskie siły zbrojne w czasie wojny o o przystosowaniu do wojny morskiej zasad KG o dot. pewnych ograniczeń w wykonywaniu prawa łupu w wojnie morskiej o w sprawie utworzenia międzynarodowego Trybunału Łupów (nie weszła w życie) o dot. praw i obowiązków mocarstw neutralnych w razie wojny morskiej Protokół dot. zakazu używania na wojnie gazów duszących, trujących lub podobnych oraz środków bakteriologicznych (1925) Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 KG o polepszeniu losu rannych i chorych w armiach czynnych (1929) KG o traktowaniu jeńców wojennych (1929) Protokół londyński w sprawie używania łodzi podwodnych (1936) 4 Konwencje Genewskie o ochronie ofiar wojny (1949): o o polepszeniu losu rannych i chorych w armiach na polu będących o o polepszeniu lodu rannych, chorych i rozbitków w wojnie morskiej o o traktowaniu jeńców wojennych o o ochronie osób cywilnych podczas wojny Konwencja o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego (1954) Dwa protokoły dodatkowe do KG: o dot. ochrony ofiar międzynarodowych konfliktów zbrojnych o dot. ochrony ofiar konfliktów zbrojnych niemających charakteru międzynarodowego Obszar wojny – terytoria, na których siły zbrojne stron wojujących mogą prowadzić działania wojenne (terytoria państw wojujących, obszar morza pełnego oraz powietrze nad nim) - nie mogą być nim terytoria neutralne oraz zneutralizowane Teatr wojny – część obszaru wojny, na której rzeczywiście toczą się działania wojenne. - czasem także obszary zneutralizowane (chociaż to pogwałcenie prawa) - wojna lądowa, morska i powietrzna (specyfika normowania dot. działań wojennych na rodzaju terytorium) Początek wojny - wypowiadanie wojny nie zawsze jest dokonywane (podstęp, wiarołomstwo, brak uprzedzenia) - II konferencja haska: Konwencja o rozpoczynaniu kroków nieprzyjacielskich kroki nieprzyjacielskie nie mogą być podejmowane bez uprzedniego niedwuznacznego ostrzeżenia w formie wypowiedzenia wojny lub ultimatum z warunkowym wypowiedzeniem wojny - ultimatum: oświadczenie jednego państwa skierowane do drugiego, w którym pod groźbą wojny żąda spełnienia określonych warunków w konkretnym, nieprzekraczalnym terminie (zwykle bardzo krótkim) - między państwami wojującymi następuje zerwanie stosunków dyplomatycznych i konsularnych - umowy międzynarodowe zawarte na czas pokoju przestają obowiązywać lub ulegają zawieszeniu - osoby fizyczne i prawne przynależące do p. nieprzyjacielskiego zostają ograniczone w swoich prawach, a własność nieprzyjacielska skonfiskowana, sekwestrowana I. Wojna lądowa a) Siły zbrojne – skład - tylko siły zbrojne prowadzą działania wojenne - osoby walczące (kombatanci) i niewalczące (niekombatanci, np. personel medyczny, kapelani) - przestrzegają praw i zwyczajów wojennych oraz pozostają pod jego ochroną - w skład mogą wchodzić: armia regularna siły porządkowe (milicje) korpusy ochotnicze uczestnicy powstania masowego - korpusy ochotnicze i siły porządkowe włącza się do składu armii regularnej w zależności od decyzji państwa - aby stały się siłami zbrojnymi, milicje i korpusy muszą: mieć odpowiedzialnego dowódcę mieć stały i z daleka rozpoznawalny znak odróżniający jawnie nosić broń przestrzegać praw i zwyczajów wojennych Powstanie masowe – ludność terytorium niezajętego, która przy zbliżaniu się nieprzyjaciela spontanicznie chwyta za broń, by walczyć z wkraczającymi wojskami, a nie miała czasu zorganizować się w oddziały armii regularnej jako milicja/korpus ochotniczy - aby stać się członkami sił zbrojnych muszą: jawnie nosić broń Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 przestrzegać praw i zwyczajów wojennych Partyzanci i ruch oporu - nie wymienia ich Regulamin Haski - korzystają z ochrony p. międzynarodowego tylko wtedy, gdy występują w akcji bojowej z bronią, przestrzegając praw i zwyczajów wojennych - ruch oporu uznany za członków sił zbrojnych w KG (I i III Konwencja), stawiają ich na równi z milicjantami i siłami ochotniczymi i wymagają jedynie, by miały odpowiedzialnego dowódcę, stały i rozpoznawalny znak, jawnie nosili broń i przestrzegali praw i zwyczajów wojennych - akcja terrorystyczna z ukrycia bez przestrzegania praw i zwyczajów wojennych nie jest chroniona postanowieniami KG Szpiedzy Szpieg – osoba, która działając potajemnie lub pod fałszywymi pozorami, zbiera lub stara się zbierać wiadomości w obrębie działań wojennych jednej ze stron z zamiarem przekazania tych wiadomości stronie przeciwnej. - nie chroni ich PMP, mogą podlegać najwyższemu wymiarowi kary - szpieg złapany na gorącym uczynku nie może być ukarany bez sądu - jeżeli szpieg powróci do swojej armii i później dostanie się do niewoli, nie ponosi odpowiedzialności za poprzednią działalność szpiegowską i należy go traktować jako jeńca wojennego - szpiegiem nie jest zwiadowca, który w mundurze wojskowym przedostaje się w strefę działań armii nieprzyjacielskiej w celu zbierania informacji potrzebnych własnej armii (mogą maskować ubiór i broń), należy ich traktować jak jeńców wojennych Dezerterzy: jeżeli we władzę państwa dostają się walczący przeciw niemu dezerterzy (w armii nieprzyjacielskiej), nie ma ono obowiązku traktowania ich jako jeńców, ale może karać zgodnie z prawem wewnętrznym Najemnicy: Najemnik – osoba, która: - została specjalnie zwerbowana w kraju lub za granicą do walki w konflikcie zbrojnym; - rzeczywiście bierze bezpośredni udział w działaniach zbrojnych; - bierze udział w działaniach zbrojnych głównie w celu uzyskania korzyści osobistej i otrzymała od strony konfliktu lub w jej imieniu obietnicę wynagrodzenia materialnego wyraźnie wyższego od tego, które jest przyrzeczone lub wypłacane kombatantom mającym podobny stopień i sprawującym podobną funkcję w siłach zbrojnych tej strony; - nie jest obywatelem strony konfliktu ani stałym mieszkańcem terytorium kontrolowanego przez stronę konfliktu; - nie jest członkiem sił zbrojnych strony konfliktu; - nie została wysłana przez państwo inne niż strona konfliktu w misji urzędowej jako członek sił zbrojnych tego państwa. - pozbawianie ochrony prawnej przysługującej członkom sił zbrojnych - nie mają prawa do statutu kombatanta lub jeńca wojennego b) Kroki nieprzyjacielskie - nie należy działań wojennych wymierzać przeciwko ludności cywilnej - środki szkodzenia nieprzyjacielowi: wszelkie działania, których celem jest zabicie członków sił zbrojnych, ich zranienie lub wzięcie do niewoli - wybór środków należy do państw, ale jest ograniczony - regulamin praw i zwyczajów wojny lądowej: o nie można używać trucizny i broni zatrutej o zdradziecko ranić lub zabijać osób z ludności lub armii nieprzyjacielskiej Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 o o o o ranić lub zabijać nieprzyjaciela składającego broń lub niedysponującego już środkami obrony, gdy prosi o łaskę ogłaszać, że nikomu nie będzie darowane życie używać broni, pocisków lub innych środków zadających zbyteczne cierpienia niszczyć lub konfiskować własność nieprzyjacielską, chyba że wymaga tego konieczność wojenna Bombardowanie i oblężenia - zakaz atakowania lub bombardowania niebroniących się miast, osiedli, budynków - ochrona specjalna budynków przeznaczonych do nauki, sztuki, opieki społecznej, szpitali, miejsc skupienia chorych i rannych, miejsc kultu religijnego i pomników historycznych (jeżeli nie są jednocześnie używane do celów wojennych) Broń chemiczna i bakteriologiczna - broń masowej zagłady zakazana - pierwsze państwo, które używało: Niemcy, pozostałe w charakterze represaliów - potępienie po I wś w traktatach pokojowych - zakaz używana gazów (1925, protokół w Genewie) - zakaz ma charakter powszechnie obowiązującej normy prawa międzynarodowego Broń jądrowa (atomowa) - po raz pierwszy Stany Zjednoczone (1945): atak na Hiroszimę i Nagasaki - użycie jest zakazane przez prawo międzynarodowe (zwyczaj, umowy) - jej użycie jest sprzeczne z: o zasadą humanitaryzmu (stosowaną, gdy jakieś zagadnienie nie jest unormowane) o zasadą, że walka zbrojna jest prowadzona przeciwko siłom zbrojnym, a nie ludności cywilnej o przepisami dotyczącymi bombardowania (zakaz bombardowania obiektów niebronionych) o zasadą, że nie wolno używać środków powodujących nadmierne cierpienia o zasadą, że w wyniku kroków nieprzyjacielskich nie mogą być poszkodowane państwa neutralne c) Ochrona ofiar wojny - I KG z 1949 r. - stosowana przy współudziale i pod kontrolą mocarstw strzegących interesów państw walczących (mocarstwa opiekuńcze) - działalność bezstronnych organizacji humanitarnych i Czerwonego Krzyża - traktowanie chorych i rannych w sposób humanitarny, leczenie przez stronę konfliktu, pod czyją są władzą - zabronione zamach na życie, dobijanie, świadome pozostawienie bez opieki - po bitwie niezwłocznie wyszukanie rannych i chorych - ochrona stałych zakładów służby zdrowia, szpitali, ruchomych formacji sanitarnych (mają być umieszczane tak, by ewentualny zamach na obiekty wojskowe im nie zagroził) - ochrona transportów chorych i rannych oraz sprzętu sanitarnego - personel sanitarny zatrzymany tylko wtedy, gdy wymaga tego opieka nad jeńcami - znak odróżniający: czerwony krzyż na białym polu / czerwony półksiężyc na białym polu (strony wojujące powinny uwidocznić te emblematy w celu zapobiegania atakom) - zakaz nadużywania emblematów ochronnych Jeńcy wojenni Jeniec wojenny – członek sił zbrojnych państwa wojującego, który znalazł się we władzy nieprzyjaciela - regulacja: Regulamin Haski (1907), uzupełniona regulaminem III Konwencji Genewskiej (1949), dotyczącej traktowania jeńców wojennych - traktowanie w sposób humanitarny - dostanie się do niewoli = znalezienie się we władzy obcego państwa, nie jednostki lub oddziału - ochrona prawa międzynarodowego od chwili dostania się we władzę nieprzyjacielską do czasu uwolnienia i repatriacji - odpowiada jednostka wykonująca władzę oraz państwo zatrzymujące Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 - państwo może internować jeńca w obozach, miastach, miejscowościach, nie można ich umieszczać w pobliżu działań wojennych lub chronić nimi obiekty lub okręgi - zapewnienie odpowiedniego pomieszczenia, wyżywienia, umundurowania - nie ma zakazu ucieczki (nie można go karać po ponownym schwytaniu, ale można przeszkadzać w ucieczce – nie odpowiada za zabicie w czasie ucieczki, ale użycie broni jest ostateczne i po odpowiednim uprzedzeniu - podlegają prawu, regulaminom i rozkazom obowiązującym w państwie zatrzymującym, niezachowanie – odpowiedzialność, ale z poszanowaniem p. międzynarodowego - możliwe zatrudnienie jako robotników (ale nie może być niebezpieczna ani szkodliwa) - podoficerowie prace nadzorcze, oficerowie gdy wyrażą chęć pracy (nie mogą być zmuszeni) - prawo do poszanowania honoru i czci (równość, niezależnie od rasy, narodowości, religii, poglądów, innych) Ochrona ludności cywilnej - niebiorąca udział w wojnie – zabezpieczona przed skutkami działań wojennych - normy zwyczajowe i i umowy (w tym IV KG dotycząca ochrony osób cywilnych w czasie wojny) - ochronie przed niektórymi skutkami wojny podlega cała ludność cywilna państw walczących na zasadzie równości, bez względu na rasę, narodowość, religię, przekonania - szczególna ochrona rannych, chorych, kobiet w ciąży i dzieci - osoba pod ochroną nie może działać na szkodę interesów państwa, pod którego władzą się znajduje (nie może szkodzić bezpieczeństwu państwa) - stosowanie Konwencji przy pomocy i pod kontrolą mocarstw opiekuńczych, strzegących interesów państw walczących + międzynarodowe instytucje, jeżeli strony zgodnie ją wyznaczą (np.Czerwony Krzyż) - sposoby ochrony: strefa bezpieczeństwa, strefa zneutralizowana, ewakuacja stref oblężonych i otoczonych, ochrona szpitali cywilnych, wolność przewozu pomocy dla ludności Sytuacja prawna i traktowanie osób chronionych - prawo do poszanowania godności, honoru, praw rodziny, przekonań i praktyk religijnych, zwyczajów, obyczajów - kobiety: ochrona przed uwłaczaniem ich czci, zwłaszcza gwałtem i zmuszeniem do nierządu - zakaz stosowania przymusu, środków mogących wywołać cierpienia fizyczne lub wyniszczenie osób chronionych, nadmiernych kar, środków zastraszenia i terroru, rabowania i brania zakładników d) Okupacja wojenna Okupacja wojenna – przejściowe zajęcie przez siły zbrojne państwa wojującego części lub całości terytorium nieprzyjaciela i ustanowienie tam faktycznej władzy. - okupacja =/= inwazja - obowiązują trzy porządki prawne: dawne prawo krajowe prawo wprowadzone przez okupanta prawo międzynarodowe - prawo dawne nie traci mocy obowiązującej (okupant zarządza terytorium, a nie nabywa je) - może wydać nowe prawo, które uchyli lub zmieni dawne - powinien szanować prawo, które zastał, zwłaszcza pozostawić ustawodawstwo karne (chyba że grozi bezpieczeństwu okupanta), sądy miejscowe - okupacja jest instytucją przejściową Ochrona ludności na terytorium okupowanym - Regulamin Haski, IV KG - poszanowanie życia ludzkiego - szanowanie godności, prawa rodziny, przekonań i praktyk religijnych - zakaz zmuszania ludności do udzielania informacji o stanie sił zbrojnych lub ośrodkach obrony państwa - zakaz zmuszania do udziału w operacjach wojskowych skierowanych przeciwko państwu - zakaz zmuszania do służby w formacjach pomocniczych - zakaz stosowania nacisku i propagandy zaciągu ochotniczego - zakaz zmuszania do składania przysięgi na wierność Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 - zakaz nakładania kar zbiorowych na ludność za czyny indywidualne, przy których nie można uzasadnić zbiorowej odpowiedzialności - zakaz przymusowych przesiedleń i deportacji Własność na terytorium okupowanym - zakaz niszczenia ruchomości i nieruchomości stanowiących własność prywatną, państwową, organizacji społecznych i spółdzielczych, z wyjątkiem przypadków, w których byłyby one niezbędne dla operacji wojskowych - Regulamin Haski: możliwość zajęcia własności ruchomej służącej celom wojskowym sumy pieniężne, fundusze i papiery wartościowe, magazyny, składy aprowizowania, środki transportu, składy broni - własność nieruchoma: prawo zarządzania i użytkowania budynków publicznych, nieruchomości, lasów i gospodarstw rolnych - własność prywatna: poszanowanie i zakaz konfiskaty (wyjątki: 1. rekwizycje na potrzeby armii okupacyjnej, 2. zajęcie polegające na użytkowaniu przedmiotów zajętych, wymaga zwrotu w stanie w momencie zajęcia i wypłaty odszkodowania za zużycie) - zająć można każdy przedmiot przeznaczony do wysyłania wiadomości, przewozu osób lub rzeczy, składy broni, materiał wojenny - własność społeczna, kształcenia, sztuki i nauki = własność prywatna II. Wojna morska - zniszczenie sił zbrojnych przeciwnika oraz jego gospodarcze osłabienie przez odcięcie od świata i utrudnienie lub uniemożliwienie handlu morskiego - akty wrogie: działalność wroga, ale nie mająca charakteru walki - własność nie polega ochronie tak jak w wojnie lądowej, niekiedy nawet własność neutralna staje się przedmiotem zaboru - normy głównie zwyczajowe a) morskie siły zbrojne - marynarka: morskie siły zbrojne państw walczących, okręty wojenne - korsarstwo: akty walki lub akty wrogie, dokonywane przez statki prywatne z upoważnienia państwa, udzielanego w postaci listów kaperskich (obecnie zniesione) - okręt wojenny: pod bezpośrednią władzą, kontrolą i odpowiedzialnością państwa bandery znak odróżniający kapitan w służbie państwowej, a jego nazwisko na liście oficerów marynarki wojennej załoga okrętu poddana przepisom dyscypliny wojskowej - łodzie podwodne: powinny stosować się do przepisów PMP, którym podlegają okręty wojenne, a w szczególności w razie odmowy zatrzymania statku po skierowaniu przepisowego żądania lub czynnego oporu przy rewizji, łódź nie może zatopić statki, jeżeli nie umieści pasażerów, załogi i dokumentów okrętowych w bezpiecznym miejscu (protokół londyński 1936) b) akty walki - generalnie te same normy co w wojnie lądowej - bombardowanie: tak, aby nie uszkodzić nie bronionych portów, miast, miasteczek, miejscowości lub budynków - zakaz nie obejmuje obiektów wojskowych - oszczędzanie obiektów podlegających ochronie specjalnej Miny i torpedy VIII Konwencja dotycząca zakładania min wybuchających automatycznie za dotknięciem zakazuje: 1. stosowania min wolnych (pływających), chyba że stają się nieszkodliwe w godzinie po utraty nad nimi kontroli 2. zakładania min stałych (na uwięzi), jeżeli nie stają się nieszkodliwe w chwili zerwania połączenia z dnem 3. używania torped, chyba że po chybieniu celu stają się nieszkodliwe Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 c) ochrona rannych, chorych i rozbitków - ochrona chorych, rannych, obowiązek wyławiania rozbitków - rozbitkowie nigdy nie powinni być przedmiotem ataku - po każdej morskiej bitwie państwa powinny niezwłocznie wydać możliwe zarządzenia w celu wyszukania i zabrania rozbitków, rannych i chorych - wojskowe statki szpitalne nie podlegają zajęciu lub atakowi, powinny być odpowiednio oznakowane, nie mogą być użyte do działań wyrządzających szkodę nieprzyjacielowi d) akty wrogie Prawo łupów – zajęcie statków lub towarów nieprzyjaciela, a także statków i ładunków neutralnych przewożących kontrabandę wojenną lub naruszających blokadę wojenną Kontrabanda wojenna – przedmioty mogące służyć do wzmocnienia potencjały wojennego nieprzyjaciela - można zawsze zająć, nawet na statkach neutralnych Blokada wojenna – zamknięcie przez morskie siły zbrojne strony walczącej dostępu do portów i wybrzeży nieprzyjaciela - aby była obowiązująca, musi być oficjalnie ogłoszona i notyfikowana zainteresowanym stronom - musi być rzeczywista, czyli blokujący utrzymuje siły wystarczające do rzeczywistego przerwania komunikacji z portem lub wybrzeżem - statek, który mimo blokady przedostaje się do obszaru zablokowanego lub opuszcza go, łamie blokadę można go zatrzymać i skonfiskować wraz z ładunkiem - blokada długodystansowa: zatrzymywanie w dużej odległości od wybrzeży statków płynących do portu blokowanego lub z takiego portu - nawicerty Trybunał łupów – okręty wojenne są upoważnione do zatrzymania statku handlowego, wizytacji i rewizji; jeżeli stwierdzi, że statek lub jego ładunek podlega zajęciu, sprowadza go do swojego portu, gdzie o dopuszczalności orzekają sądy łupów III. Wojna powietrzna Wojna powietrzna – akty walki dokonywane w przestrzeni powietrznej państw wojujących lub nad pełnym morzem przez siły lotnicze stron wojujących i akty walki dokonywane z powietrza w stosunku do lądu lub morza, a także akty wrogie, np. udział w blokadzie lub prawie łupu - brak szczególnych umów, fragmentaryczne regulacje w umowach o wojnie lądowej czy morskiej - stosowanie w drodze analogii przepisów o lądowej lub morskiej - Deklaracja o zakazie zrzucania z balonów pocisków i materiałów wybuchowych (1899) - zakaz bombardowania niebronionych miast, miasteczek, osiedli i budynków (art. 25 Regulaminu Wojny Lądowej) a) siły zbrojne - wojskowe statki powietrzne - członkowie lotniczych sił zbrojnych, którzy dostali się pod władzę nieprzyjaciela, są jeńcami wojennymi, chorzy, ranni i rozbitkowie – tak jak w wojnie morskiej czy lądowej - sanitarne statki powietrzne: ewakuacja rannych i chorych, przewożenie personelu i sprzętu sanitarnego nie wolno ich atakować podczas lotów dokonywanych w warunkach uzgodnionych przez strony; posiada widoczny znak czerwonego krzyża b) akty walki - szkodzenie nieprzyjacielowi i niszczenie jego sił zbrojnych - zakazy dotyczące metod walki i używania rodzajów broni (np. masowej zagłady) - desanty dokonywane przez oddziały spadochronowe: wolno ostrzeliwać oddział, który jeszcze nie znalazł się na ziemi - opuszczenie statku w celu ratowania życia: nie powinna być atakowana, może być wzięta do niewoli - bombardowanie lotnicze: art. 25 Regulaminu Haskiego (każde bombardowanie) Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 Zakończenie wojny Zakończenie działań wojennych – zawarcie przez strony rozejmu, rozejmu kapitulacyjnego lub rzeczywiste wygaśnięcie działań Rozejm – zawieszenie wszystkich operacji wojennych Zawieszenie broni – zawieszenie operacji wojennych na określonym odcinku lub określonym miejscu - cel rozejmu: umożliwienie wszczęcia rozmów nad traktatem pokojowym (cel trwały) - cel zawieszenia broni: umożliwienie pochowania poległych, zaopiekowanie się chorymi i rannymi, itp. (cel przemijający) Rozejm kapitulacyjny – poddanie się nieprzyjacielowi i zaprzestanie całkowite działań wojennych Zakończenie wojny – w momencie wejścia w życie traktatu pokojowego, jednostronnych deklaracji lub faktyczne nawiązanie przez państwa wojujące stosunków pokojowych. - każdy traktat pokojowy zawiera postanowienia o zakończeniu stanu wojny i przywróceniu stosunków pokojowych - likwidacja skutków wojny (restytucja, odszkodowania, obowiązywanie umówi itd.) - klauzule terytorialne przewidujące cesje terytoriów oraz klauzule wojskowe, nakładające ograniczenia dotyczące potencjału wojennego strony przegranej Neutralność w wojnie - obecnie państwo nie biorące udziału w konflikcie nie powinno jednakowo traktować agresora i ofiarę - państwa neutralne i państwa niewojujące neutralność w wojnie lądowej (V Konwencja Haska dotycząca praw i obowiązków mocarstw i osób neutralnych w razie wojny lądowej) terytorium państwa neutralnego jest nienaruszalne (żadnych działań wojennych) nie należy naruszać neutralności przeprowadzaniem oddziałów wojskowych lub transportów broni czy żywności nie zależy formować na jego terytorium oddziałów przeznaczonych do walki i biur werbunkowych jeżeli ja jego terytorium znajdą się oddziały wojskowe walczących stron, ma obowiązek ich internować z dala od terenu działań wojennych, żywić je, dostarczyć im odzież i pomoc humanitarną obywatele państw neutralnych nie może się powołać na neutralność popełniając wrogie akty wobec wojujących albo działając na korzyść wojujących neutralność w wojnie morskiej (XIII Konwencja Haska dotycząca praw i obowiązków mocarstw neutralnych w razie wojny morskiej) szanowanie suwerennych praw państw neutralnych zakaz dopuszczania się kroków nieprzyjacielskich na wodach terytorialnych państwa neutralnego zakaz zatrzymywania na tych wodach statków handlowych i wykonywania prawa wizyty przez okręty wojenne zakaz tworzenia morskich baz operacyjnych w neutralnych portach i na wodach mogą przebywać na wodach terytorialnych państwa neutralnego jednakowe traktowanie wszystkich wojujących co do warunków, ograniczeń lub zakazów dotyczących dostępu okrętów wojennych do jego wód okręty mogą przebywać w portach, na redach i morzu terytorialnym nie dłużej niż 24 godziny jeżeli nie wykonał obowiązku opuszczenia portu, państwo neutralne może go zatrzymać na czas wojny razem z załogą neutralność w wojnie powietrznej obowiązek poszanowania praw państwa neutralnego, powstrzymanie się od udzielania pomocy państwom wojującym Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected]) lOMoARcPSD|22299565 terytorium jest nienaruszalne – wojskowe statki powietrzne nie mogą prowadzić działań wojennych lub dokonywać aktów wrogich oraz przelatywać przez nie nie może być celem bombardowania lotniczego zakaz prowadzenia obserwacji ruchów sił zbrojnych jednej strony wojującej w celu przekazania ich drugiej stronie wojującej KONIEC I BOMBA, A KTO CZYTAŁ, TEN TRĄBA. Pobrane przez Natalia Sikorska ([email protected])
