V. Państwo jako podmiot prawa międzynarodowego. Jurysdykcja

dr Marek Wasiński, Prawo międzynarodowe publiczne
(wykład 2010/2011, 20 godzin)
TEMATY DO OPANOWANIA NA EGZAMIN
(Kolejność prezentowania na wykładzie może różnić się od przedstawionej poniżej)
I. Cechy charakterystyczne prawa międzynarodowego i społeczności międzynarodowej
II. Źródła prawa międzynarodowego i zobowiązań międzynarodowych
1. Art. 38 Statutu Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości
2. Zwyczaj międzynarodowy
3. Ogólne zasady prawa uznane przez narody cywilizowane
4. Akty jednostronne państw (w tym problem acquiescence oraz estoppel)
5. Wiążące uchwały organizacji międzynarodowych
III. Wzajemne relacje między poszczególnymi źródłami prawa
1. Problem hierarchii źródeł prawa międzynarodowego
2. Problem hierarchii norm prawa międzynarodowego
3. Zobowiązania erga omnes oraz dopuszczalność actio popularis w prawie
międzynarodowym
IV. Miejsce prawa międzynarodowego w polskim porządku prawnym
1. Status w polskim prawie ratyfikowanych umów międzynarodowych
2. Status w polskim prawie umów międzynarodowych innych, niż ratyfikowane
3. Status w polskim prawie wiążących uchwał organizacji międzynarodowych
4. Status w polskim prawie norm międzynarodowego prawa zwyczajowego
Tematy: IV.1 oraz IV.2 proszę przerobić samodzielnie. Pomocne będą: podręczniki,
ćwiczenia, skrypt do ćwiczeń [http://www.grocjusz.edu.pl/skrypt_index.html]
V. Państwo jako podmiot prawa międzynarodowego. Jurysdykcja państwa
1. Elementy statuujące „państwowość”
2. Uznanie za państwo
3. Jurysdykcja legislacyjna państwa (w tym: problem zwierzchnictwa personalnego
państwa, oraz problem obywatelstwa osób fizycznych i prawnych na gruncie prawa
międzynarodowego)
1
dr Marek Wasiński, Prawo międzynarodowe publiczne
(wykład 2010/2011, 20 godzin)
4. Jurysdykcja wykonawcza państwa
5. Jurysdykcja sądownicza państwa
6. Ograniczenia zwierzchnictwa terytorialnego państwa:
- immunitet dyplomatyczny i konsularny
- immunitet wysokich urzędników państwowych
- immunitet państwa
VI. Odpowiedzialność państwa w prawie międzynarodowym publicznym
1. Zasady ponoszenia odpowiedzialności
2. Przesłanki bezprawności czynu
-
przypisanie czynu
-
naruszenie prawnomiędzynarodowego zobowiązania
3. Problem winy i szkody jako przesłanek odpowiedzialności państwa
4. Okoliczności wyłączające bezprawność
5. Konsekwencje aktu bezprawnego
VII. Metody służące zapewnianiu przestrzegania prawa międzynarodowego
1.
Kompetencja
Międzynarodowego
Trybunału
Sprawiedliwości
w
zakresie
rozstrzygania sporów międzynarodowych (art. 36 Statutu MTS). Sądownictwo
międzynarodowe
2. Problem dopuszczalności użycia siły zbrojnej
-
użycie siły w samoobronie
-
interwencja na zaproszenie
-
interwencja humanitarna
-
użycie siły na podstawie rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ
-
działalność „sił pokojowych”
-
użycie siły w ramach wykonywania prawa do samostanowienia
3. Środki odwetowe
4. Środki nie polegające na użyciu siły zbrojnej a nakładane przez RB ONZ na
podstawie art. 41 Karty Narodów Zjednoczonych
2
dr Marek Wasiński, Prawo międzynarodowe publiczne
(wykład 2010/2011, 20 godzin)
VIII. Status prawny obszarów morskich
1. Wody wewnętrzne,
2. Morze terytorialne,
3. Strefa przyległa i wyłączna strefa ekonomiczna,
4. Morze pełne i szelf kontynentalny (w tym: prawo wizyty i rewizji, prawo pościgu)
Temat ten proszę przerobić samodzielnie. Pomocne będą: podręczniki, ćwiczenia, skrypt
do ćwiczeń [http://www.grocjusz.edu.pl/skrypt_index.html]
IX. Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka z 1950 roku
1. Charakter Konwencji,
2. Procedura składania skargi indywidualnej
Temat ten proszę przerobić samodzielnie na ćwiczeniach
Jeżeli z powodu braku czasu nie zdołam omówić w całości
któregokolwiek z tematów V-VII, proszę przygotować go
(je) samodzielnie na podstawie
skryptu wykładu,
którego kolejne części publikowane są na stronie
http://www.grocjusz.edu.pl/materialy.html
SUGEROWANE PODRĘCZNIKI
(do wyboru, jednak wydane nie wcześniej, niż w 2000 roku)
L. Antonowicz, Podręcznik prawa międzynarodowego,
J. Barcik, T. Srogosz: Prawo międzynarodowe publiczne,
J. Białocerkiewicz, Prawo międzynarodowe publiczne. Zarys wykładu,
R. Bierzanek, J. Symonides: Prawo międzynarodowe, (szczególnie polecane)
W. Góralczyk: Prawo międzynarodowe publiczne w zarysie,
A. Łazowski, A. Zawidzka: Prawo międzynarodowe publiczne,
S. Sawicki, W. Góralczyk: Prawo międzynarodowe publiczne w zarysie,
3
dr Marek Wasiński, Prawo międzynarodowe publiczne
(wykład 2010/2011, 20 godzin)
A. Wyrozumska, W. Czapliński: Prawo międzynarodowe publiczne (szczególnie polecane)
LEKTURA UZUPEŁNIAJĄCA
W. Czapliński, A. Wyrozumska: Sędzia krajowy wobec prawa międzynarodowego,
P. Filipek, B. Kuźniak: Prawo międzynarodowe publiczne. Testy, kazusy, tablice,
M. Frankowska: Prawo traktatów,
J. Horodyski (red.): Prawo międzynarodowe publiczne. Zbiór testów dla studentów,
J. Horodyski, Prawo międzynarodowe publiczne. Repetytorium,
B. Kuźniak, M. Marcinko, Organizacje międzynarodowe,
B. Liżewski: Prawo międzynarodowe w polskiej praktyce sądowej,
R.R. Ludwikowski, Handel międzynarodowy,
M.N. Shaw: Prawo międzynarodowe,
J. Sutor: Prawo dyplomatyczne i konsularne,
A. Wyrozumska: Umowy międzynarodowe. Teoria i praktyka.
PRZYKŁADOWY TEST
....................................................
(imię i nazwisko oraz nr indeksu)
(gwiazdka (*) oznacza, że w danym pytaniu wchodzi w grę wybór więcej niż jednej
odpowiedzi, tzn. poprawne mogą być: jedna, dwie bądź więcej odpowiedzi.
W pytaniach nie oznaczonych gwiazdką, poprawna jest zawsze tylko jedna odpowiedź.
 (*) Źródłami prawa międzynarodowego publicznego są: (a) akty jednostronne państw,
(b) comitas gentium (kurtuazja międzynarodowa), (c) usus, (d) wiążące uchwały rządowych
organizacji międzynarodowych.
 (*) Rezolucja merytoryczna Rady Bezpieczeństwa ONZ w przedmiocie nałożenia sankcji
ekonomicznych nie zostanie przyjęta, jeżeli: (a) przeciwko jej przyjęciu zagłosuje Francja
(pozostałe głosy są „za”); (b) przeciwko jej przyjęciu zagłosuje siedem państw nie będących
stałymi członkami RB (pozostałe głosy są „za”); (c) dwóch stałych członków RB wstrzyma
się od głosu (pozostałe głosy są „za”).
 (*) Jednostki (np. osoby fizyczne) mogą wszczynać postępowania przeciwko państwom:
(a) przed Międzynarodowym Trybunałem Sprawiedliwości; (b) przed Europejskim
Trybunałem Praw Człowieka; (c) w systemie rozstrzygania sporów Światowej Organizacji
Handlu; (d) na platformie Międzynarodowego Centrum Rozstrzygania Sporów
Inwestycyjnych.
4
dr Marek Wasiński, Prawo międzynarodowe publiczne
(wykład 2010/2011, 20 godzin)
 Państwo X każdego roku jest zdolne wyeksportować 100 jednostek gazu ziemnego. Na
podstawie traktatu zawartego w 2000 roku między państwami X, Y i Z, państwo X
zobowiązało się dostarczać każdego roku przez dziesięć kolejnych lat: państwu Y-70
jednostek gazu ziemnego, państwu Z -30 jednostek gazu ziemnego. W 2003 roku państwo X
zawarło jednak kolejny traktat z państwami Y oraz A, na podstawie którego zobowiązało się
dostarczać każdego roku przez siedem kolejnych lat: państwu Y-90 jednostek gazu, państwu
A-10 jednostek gazu. Biorąc pod uwagę art. 30 Konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów, w
2004 roku państwo X prawnie zobowiązane było do wyeksportowania następujących ilości
gazu do: (a) Y-90, Z-30, A-10; (b) Y-90, Z-0, A-10; (c) Y-70, Z-30, A-0, (d) Y-0, Z-0, A-0.
 MTS w sprawie Barcelona Traction z 1970 roku wskazał, że zobowiązania państwa w
zakresie przestrzegania pewnych podstawowych praw człowieka mają charakter erga omnes.
To stwierdzenie oznacza, że: (a) prawa człowieka powinny być przestrzegane w stosunku do
wszystkich osób znajdujących się na terytorium danego państwa; (b) prawa człowieka są
niezbywalne; (c) każde państwo może wszcząć postępowanie przed MTS przeciwko państwu,
które narusza zobowiązania erga omnes; (d) wszystkie powyższe odpowiedzi są błędne.
 W związku z rozpadem byłej Jugosławii państwa członkowskie Wspólnoty Europejskiej
sformułowały następujące, „dodatkowe” kryterium uznania za państwo: (a) uznawane
państwo akceptuje jurysdykcję MTS; (b) uznawane państwo jest członkiem ONZ; (c)
uznawane państwo ma efektywny rząd; (d) wszystkie powyższe odpowiedzi są błędne.
 Rezolucja, którą Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjęło latem 2009 roku w związku z
zamachem stanu w Hondurasie, jest istotna o tyle, że: (a) wskazano w niej na obowiązek
uznania nowego rządu, o ile jest on efektywny; (b) wskazano w niej na obowiązek uznania
nowego rządu, o ile znajduje on poparcie większości ludności Hondurasu; (c) wezwano do
nieuznawania nowego rządu, który doszedł do władzy łamiąc porządek demokratyczny; (d)
wszystkie powyższe odpowiedzi są błędne.
 (*) Chcąc wykazać, że tzw. zbrodnia katyńska stanowiła zbrodnię ludobójstwa w
rozumieniu definicji przyjętej w art. II konwencji w sprawie zapobiegania i karania zbrodni
ludobójstwa, wykazać należałoby, że: (a) liczba ofiar była większa niż 15.000 osób, (b) liczba
ofiar była większa niż 50.000 osób, (c) ofiary były jeńcami wojennymi, (d) mord został
popełniony w zamiarze zniszczenia w całości lub w części grupy narodowej, etnicznej,
rasowej lub religijnej; (e) ofiary miały status kombatantów.
 (*) Prawo międzynarodowe nie pozwala sądom francuskim na orzekanie w sprawie
karnej (ze względu na brak jurysdykcji sądowniczej), w której oskarżonym jest przebywający
we Francji: (a) obywatel polski, który na terytorium Węgier zabił obywatela francuskiego; (b)
obywatel ChRL, który na terytorium Stanów Zjednoczonych prowadził działalność
szpiegowską, skierowaną przeciwko interesom Francji; (c) obywatel Jemenu, podejrzany o
próbę zamachu terrorystycznego na ambasadę Stanów Zjednoczonych w Bagdadzie.
 Z rozporządzenia Rady WE nr 44/2001 (tzw. „Bruksela I”) wynika, że polski
przedsiębiorca (zamieszkały w Polsce), któremu kontrahent mający siedzibę na terytorium
Belgii stawia zarzut niewykonania kontraktu handlowego: (a) co do zasady może być
pozywany przed sąd belgijski (od tej zasady są wyjątki); (b) co do zasady nie może być
pozywany przed sąd belgijski (od tej zasady są wyjątki); (c) w żadnym przypadku nie może
5
dr Marek Wasiński, Prawo międzynarodowe publiczne
(wykład 2010/2011, 20 godzin)
być pozywany przed sąd belgijski; (d) może być pozywany przed sąd belgijski tylko wtedy,
gdy zastosowanie znajduje zasada jurysdykcji uniwersalnej.
 (*) Immunitet nie przysługuje obcemu dyplomacie, który przed sądem polskim [w
pytaniu zakładamy, że państwo wysyłające nie zrzekło się immunitetu]: (a) oskarżony jest (w
sprawie karnej) o popełnienie na terytorium RP czynu zabronionego, zagrożonego w polskiej
ustawie karą wyższą, niż dwa lata pozbawienia wolności; (b) oskarżony jest (w sprawie
karnej) o popełnienie na terytorium RP czynu zabronionego niemającego związku z
funkcjami urzędowymi; (c) pozwany jest (w sprawie cywilnej) o zapłacenie czynszu z tytułu
najmu lokalu przeznaczonego na prywatną rezydencję w Polsce; (d) immunitet przysługuje
we wszystkich wskazanych przypadkach.
 (*) Przywilej nietykalności osobistej, przysługujący dyplomatom, oznacza, że: (a) nie są
zobowiązani do przestrzegania prawa państwa przyjmującego; (b) mają status osób
eksterytorialnych; (c) nie mogą być zatrzymani i aresztowani w żadnej formie; (d) nie mogą
być poddawani przymusowym kontrolom i badaniom; (e) nie podlegają jurysdykcji sądów
państwa przyjmującego.
 (*) Art. 2 ust. 4 Karty Narodów Zjednoczonych narusza: (a) prowadzenie przez rząd
danego państwa operacji zbrojnych przeciwko działającym na jego terytorium ugrupowaniom
terrorystycznym; (b) użycie sił zbrojnych do zastosowania blokady morskiej portów lub
wybrzeży innego państwa; (c) nałożenie na inne państwo sankcji ekonomicznych; (d) żadne z
opisanych działań nie narusza wskazanego przepisu.

Rada Bezpieczeństwa ONZ: (a) dysponuje własnymi siłami zbrojnymi, które mogą
być wykorzystywane do przeprowadzania operacji militarnych; (b) autoryzuje (upoważnia)
państwa członkowskie ONZ do przeprowadzenia operacji zbrojnej. Kontyngenty państw
członkowskich biorące
udział w takich autoryzowanych operacjach nie podlegają bezpośredniej kontroli ONZ; (c)
autoryzuje (upoważnia) państwa członkowskie ONZ do przeprowadzenia operacji zbrojnej.
Kontyngenty państw członkowskich biorące udział w takich autoryzowanych operacjach
podlegają bezpośredniej kontroli ONZ.
 Dnia 2 czerwca 2008 roku Rada Bezpieczeństwa ONZ przyjęła rezolucję nr 1816.
Zgodnie z pkt. 7 tego aktu, okręty wojenne państw obcych mogą wpływać na wody
terytorialne (tj. wody wewnętrzne i morze terytorialne) Somalii w pościgu za piratami.
Wskazany fragment rezolucji: (a) odzwierciedla obowiązujące prawo zwyczajowe i
postanowienia Konwencji o prawie morza z 1982 roku, które pozwalają każdemu państwu
ścigać piratów na wodach terytorialnych państw obcych bez zgody tych ostatnich; (b) nie
odzwierciedla obowiązującego prawa zwyczajowego i postanowień Konwencji o prawie
morza z 1982 roku, które nie pozwalają ścigać piratów na wodach terytorialnych państw
obcych bez zgody tych ostatnich; (c) jest pierwszą we współczesnym prawie
międzynarodowym regulacją odnoszącą się do problemu piractwa (w szczególności:
Konwencja o prawie morza z 1982 roku nie odnosi się do problemu piractwa); (d) wszystkie
odpowiedzi są błędne.
 Funkcjonariusz policji państw X bez zgody swoich przełożonych (i z naruszeniem prawa
państwa X) torturował przesłuchiwanego terrorystę: (a) państwo X nie ponosi
6
dr Marek Wasiński, Prawo międzynarodowe publiczne
(wykład 2010/2011, 20 godzin)
odpowiedzialności za naruszenie normy prawa międzynarodowego, zakazującej stosowania
tortur, ponieważ nie można mu przypisać aktu policjanta; (b) państwo X ponosi
odpowiedzialność za naruszenie normy prawa międzynarodowego zakazującej stosowania
tortur, ponieważ państwu można przypisać akty jego organów nawet wówczas, gdy
wykroczyły one poza posiadane uprawnienia, o ile w danym przypadku organ występuje –
wedle wszelkich oznak (jak w rozpatrywanej sprawie) – w charakterze kompetentnego organu
państwa; (c) państwo X ponosi odpowiedzialność za naruszenie normy prawa
międzynarodowego zakazującej stosowania tortur, o ile można mu przypisać winę w nadzorze
nad funkcjonariuszem.
 Wyłączna strefa ekonomiczna: (a) rozciąga się maksymalnie do 350 mil morskich od linii
podstawowej; (b) jest obszarem, w którym statkom wszystkich państw przysługuje „prawo
nieszkodliwego przepływu” na takich samych zasadach, jak przez morze terytorialne; (c)
obejmuje także dno morskie i podziemie; (d) jest obszarem, w którym wszystkie państwa
korzystają z wolności żeglugi i przelotu, układania podmorskich kabli i rurociągów.
 Umowy międzynarodowe w Rzeczypospolitej Polskiej ratyfikuje: (a) Premier, (b)
Minister Sprawiedliwości, (c) Sejm i Senat, (d) Prezydent.

Z ratyfikowanego przez Polskę traktatu (opublikowanego w Dzienniku Ustaw)
wynika, że państwa „uznają, że należy udzielić jak najszerszej ochrony i pomocy rodzinie”.
To postanowienie nie może stanowić podstawy dochodzenia przed sądem polskim przez
jednostkę prawa do zasiłku socjalnego (tzn. postanowienie nie może być bezpośrednio
stosowane przez sąd polski), ponieważ: (a) powołana regulacja nie jest samowykonalna; (b)
prawa człowieka nigdy nie są bezpośrednio stosowane w krajowych porządkach prawnych;
(c) normy zawarte w traktatach nigdy nie są bezpośrednio stosowane w polskim porządku
prawnym; (d) normy prawa międzynarodowego nigdy nie są bezpośrednio stosowane w
polskim porządku prawnym.

Zasada uti possidetis może być powołana zwłaszcza: (a) w kontekście sporów
terytorialnych między nowopowstałymi państwami, (b) w kontekście sporów dotyczących
stwierdzenia nieważności umów międzynarodowych, (c) przy ocenie dopuszczalności użycia
siły zbrojnej w procesie dekolonizacyjnym, (d) w kontekście ustalania, czy państwo wyraziło
zgodę na jurysdykcję MTS.
7