Praca magisterska,Inwestycje zagraniczne
advertisement
Prace dyplomowe z ekonomii Spis treści Wstęp .................................................................................................................. 3 Rozdział I. Pojęcie i formy inwestycji zagranicznych ............................................ 6 1.1. Pojęcie inwestycji zagranicznych ................................................................... 6 1.1.1. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne ..................................................... 8 1.1.2. Inwestycje portfelowe ........................................................................... 11 1.2. Joint venture (w tym fuzje)........................................................................... 13 1.3. Umowy licencyjne jako pozostałe formy inwestycji zagranicznych............ 19 1.4. Motywy i bariery występujące przy realizacji inwestycji zagranicznych .... 21 Rozdział II. Inwestycje zagraniczne w Polsce ..................................................... 32 2.1. Regulacje prawne obowiązujące do roku 1989 ............................................ 33 2.2. Regulacje prawne obowiązujące po roku 1989 ............................................ 35 2.3. 2.2.1. Regulacje prawne tworzące rynek i instytucje kapitałowe ................... 38 2.2.2. Regulacje prawne tworzące Specjalne Strefy Ekonomiczne ................ 39 2.2.3. Instytucje monitorujące napływ inwestycji zagranicznych w Polsce ... 40 Prognoza na lata 2004 – 2007 ...................................................................... 43 Rysunek nr 9 ...................................................................................................... 44 Oszczędności wynikające z przeniesienia produkcji do polski dla inwestorów ..... 44 z poszczególnych krajów .................................................................................... 44 2.4. Korzyści i utrudnienia występujące przy realizacji inwestycji zagranicznych w Polsce ..................................................................................................................... 52 Rozdział III. Inwestycje zagraniczne w sektorze motoryzacji .............................. 66 3.1. Uwarunkowania systemowe dla rozwoju przemysłu motoryzacyjnego w Polsce 67 3.2. Nakłady finansowe w sektorze poniesione przez inwestorów zagranicznych w latach 1990 – 2003 ................................................................................................. 71 3.2.1. Inwestorzy zagraniczni w grupie producentów samochodów .............. 75 3.2.2. Inwestorzy zagraniczni w grupie producentów komponentów do produkcji i montażu samochodów ................................................................. 82 Prace dyplomowe z ekonomii 2 3.3. Planowane inwestycje w 2004 roku i w latach następnych .......................... 87 3.4. Bariery i zagrożenia powstrzymujące napływ inwestycji w sektor motoryzacji ................................................................................................................. 90 Rozdział IV. Inwestycje koncernu Fiat w Polsce ................................................. 92 4.1. Geneza powstania Koncernu Fiat ................................................................. 92 4.2. Charakterystyka Koncernu Fiat .................................................................... 95 4.3. Grupa Fiat w Polsce...................................................................................... 98 4.4. Fiat Auto Poland S.A. ................................................................................. 101 Zakończenie ..................................................................................................... 105 Literatura ......................................................................................................... 109 Załączniki ........................................................................................................ 118 Prace dyplomowe z ekonomii 3 W S TĘ P Wzrost roli inwestycji zagranicznych w Polsce spowodował liczne publikacje oraz prace studialne dotyczące wpływu tych inwestycji na kształtowanie procesów gospodarczych kraju. Oprócz prac badawczych prowadzonych przez środowiska naukowe w Polsce, prowadzone są analizy sporządzane przez Narodowy Bank Polski, Główny Urząd Statystyczny, Państwową Agencję Informacji i Inwestycji Zagranicznych, Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego oraz Ministerstwo Gospodarki i Pracy. Niniejsza praca magisterska ma charakter na dostępnych publikacjach naukowych oraz opisowy i opiera się na analizach ekonomicznych prowadzonych w tym zakresie przez Urzędy Centralne a także na artykułach prasowych przedstawianych w prasie gospodarczej. Obok głównej problematyki związanej z bezpośrednimi inwestycjami zagranicznymi, omówiono również inwestycje portfelowe. Przy recesji gospodarczej w latach 2000 – 2002 inwestycje portfelowe miały bowiem istotny wpływ na gospodarkę (m.in. zakupy obligacji skarbowych). Nie omówiono natomiast skutków makroekonomicznych inwestycji zagranicznych takich jak wpływ na rynki pracy, bilans płatniczy państwa, a także relacje inwestycji zagranicznych z budżetem państwa. Nie zajmowano się również skalą produkcji realizowanej przez podmioty gospodarcze z udziałem kapitału zagranicznego a także strukturą jej rozmieszczenia. Dynamika zmian zachodzących w tym segmencie gospodarki, a także niemal dziewięciomiesięczny okres oczekiwań na sporządzenie analiz rocznych spowodowało to, że przyjęto cezurę czasową zbierania danych do pracy magisterskiej na dzień 31 grudnia 2003 roku. Późniejsze niepełne dane spływające sukcesywnie zostały opisane jako planowane zamierzenia (prognozy). W zakończeniu pracy zostaną podane zdarzenia, które są opisane w pracy, lecz później zaistniały nowe fakty, zmieniające stan zapisanych informacji. Prace dyplomowe z ekonomii 4 Praca magisterska składa się z czterech rozdziałów. Rozdział pierwszy ma charakter teoretyczny. Zdefiniowane zostały pojęcia inwestycji zagranicznych oraz opisano ich główne formy (inwestycje bezpośrednie, portfelowe, fuzje i przejęcia. Opisano również umowy licencyjne jako alternatywne formy inwestycji zagranicznych, a także powody, dla których kapitał zagraniczny jest przyjmowany oraz motywy, którymi kierują się inwestorzy zagraniczni przy podejmowaniu decyzji. Rozdział drugi stanowi zasadniczą część pracy. W kolejnych jego punktach przedstawiono zmieniające się akty prawne regulujące napływ inwestycji zagranicznych do Polski a także omówiono zasady ewidencjonowania przez instytucje zajmujące zagranicznych w się gromadzeniem Polsce. Pokazano danych przyczyny dotyczących rozbieżności inwestycji w danych publikowanych przez te instytucje. Następnie przedstawiono i skomentowano wyniki przedstawiające napływ inwestycji zagranicznych w latach 1990 – 2003. W tym punkcie opisano napływ inwestycji zagranicznych zarówno na podstawie danych PAIiIZ a także NBP. Przedstawione ponadto zostały informacje dotyczące inwestycji portfelowych. Na podstawie danych przygotowanych przez PAIiIZ opisano strukturę napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych, grupę największych firm inwestujących w danym roku a także najważniejsze kraje bezpośredniego inwestowania. Z kolei analizy NBP zostały wykorzystane do określenia komponentów finansowych, stanowiących napływ zagranicznych inwestycji bezpośrednich zagranicznych w w instytucje danym roku. finansowe Zaznaczono jak banki udział oraz inwestycji towarzystwa ubezpieczeniowe. Przedstawione dane zostały skonfrontowane na tle gospodarki światowej. Zasygnalizowano ponadto informacje dotyczące planów kapitału zagranicznego na polskim rynku na lata 2004-2007. Rozdział kończy prezentacja wyników badań przeprowadzanych dla określenia wpływów i oczekiwań inwestorów zagranicznych związanych z podejmowaniem decyzji w tym zakresie, a także występujących barier dla już działających przedsiębiorstw zagraniczn ych. Rozdział trzeci omawia tematykę bezpośrednich inwestycji zagranicznych w sektorze motoryzacji. Opisano uwarunkowania systemowe opracowane Prace dyplomowe z ekonomii 5 przez rząd polski dla rozwoju przemysłu motoryzacyjnego, etapy jego realizacji. Przedstawiono nakłady finansowe poniesione przez zagraniczny kapitał zarówno w grupie producentów samochodów, jak również w grupie producentów komponentów samochodowych, a także występujące ograniczenia dla inwestorów zagranicznych. Rozdział czwarty zajmuje się charakterystyką koncernu Fiat, zarówno jego genezą powstania, jak również jego działalnością gospodarczą w Polsce. Prace dyplomowe z ekonomii 6 ROZDZI AŁ I. POJĘCIE I FORMY INWESTYCJI Z AGR ANICZNYCH 1.1. Pojęcie inwestycji zagranicznych Wytwarzany w bogatych krajach kapitał, w swojej nadwyżce jest akumulowany i może być dalej eksportowany w skali międzynarodowej, stając się jednym z najważniejszych czynników rozwoju gospodarki światowej. Kraje, których rozwój gospodarczy jest ograniczony brakiem własnych środków finansowych, zasilone kapitałem z zewnątrz, mogą czynić swoje gospodarki bardziej konkurencyjne, o większym potencjale wzrostu. Migracje (eksport) tego kapitału przyjmuje się jako inwestycje zagraniczne. Eksport kapitału w wąskim ujęciu oznacza wywóz środków rzeczowych i/lub finansowych, żeby służył za granicą do wytwarzania produktów materialnych lub usług, przynosząc eksporterowi dochód z tytułu ich wykorzystania. Wywóz kapitału rzeczowego różni się od eksportu towarów tym, że ten drugi stanowi przeniesienie prawa własności i przynosi dochód ze sprzedaży. (Płatnoś ć może być przesunięta w czasie i wtedy eksportowi towarów towarzyszy eksport kapitału pożyczkowego.) Eksport kapitału w szerszym rozumieniu obejmuje dodatkowo pomoc kapitałową, np. jednostronny transfer środków rzeczowych lub fundusz, nisko oprocentowane kredyty. Od wąskiego ujęcia, definicja szersza różni się tym, że według niej wywóz kapitału nie musi koniecznie przynosić dochodu; może on nastąpić z przyczyn altruistycznych (pomoc dla krajów, w których wstąpiły klęski żywiołowe) lub politycznych 1. Wywóz kapitału za granicę zaczął się na szeroką skalę w okresie kapitalizmu wolnokonkurencyjnego i był wówczas stymulowany dwiema Cytowane za L. Balcerowicz, Międzynarodowe przepływy gospodarcze, Praca zbiorowa, PWN, Warszawa 1987, s. 100. 1 Prace dyplomowe z ekonomii 7 zasadniczymi przesłankami: możliwością osiągnięcia za granicą wyższej stopy zysku niż w kraju oraz dążeniem eksporterów kapitału do zapewnienia sobie dostaw zagranicznych surowców, niezbędnych do szybko rozrastającej się masowej produkcji przemysłowej. Po drugiej wojnie światowej do podejmowania produkcji wyrobów przemysłowych za granicą, a nie w macierzystym kraju, zmuszała przede wszystkim konieczność zapewnienia zbytu rosnącej masy wyrobów. W warunkach ostrej walki konkurencyjnej, jaka toczy się między producentami, lepszą pozycję ma ten, kto wytwarza bezpośrednio na rynkach swych potencjalnie największych odbiorców. Może on bowiem wówczas szybko reagować na zmiany popytu klientów, a jeszcze częściej – może sam kształtować ten popyt przez odpowiednią kampanię marketingową swoich produktów. Procesom integracji regionalnej na świecie towarzyszą po drugiej wojnie światowej nowe możliwości wywozu kapitału. Określa je wysoki stopień koncentracji kapitału. Ważnym czynnikiem wywozu kapitału produkcyjnego jest też możność zwiększenia korzyści ze skali produkcji – za pomocą podziału pracy w ramach przedsiębiorstw transnarodowych. Nie mniejszą rolę odgrywa dążenie do zminimalizowania ryzyka działalności gospodarczej, związanego z wahaniami koniunktury, poprzez rozdzielenie produkcji między filie działające w różnych krajach. Trzeba przy tym dodać, że maksymalizując zysk w długim okresie i w skali globalnej (tj. całego przedsiębiorstwa transnarodowego, łącznie z filiami), przedsiębiorstwa te mogą zadowolić się mniejszymi zyskami w jednym kraju, jeśli prowadzi to do zwiększenia korzyści dla całej firmy 2. Skutkiem globalizacji gospodarki światowej obserwuje się intensywny rozwój sfery nieprodukcyjnej, czyli międzynarodowych przepływów kapitałowych. Każdego dnia w gospodarce światowej dochodzi do transakcji szacowanych na kwoty 1 500 2 000 mld USD3. Ibidem, s. 127 – 128. M. Niemiec, M. Wróblewski, Międzynarodowe Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2003, s. 42. 2 3 stosunki gospodarcze, Wydawnictwo Prace dyplomowe z ekonomii 8 Przepływy kapitału nie są kategorią jednorodną. Rozróżnia się następujące formy inwestycji zagranicznych: bezpośrednie inwestycje zagraniczne (w tym kapitały pożyczkowe); inwestycje portfelowe. 1.1.1. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne W literaturze przedmiotu nie występuje uniwersalna definicja inwestycji bezpośrednich. Różnice dotyczą zarówno samej natury i również co do granicy między różnymi typami międzynarodowych przepływów kapitału. Główne cechy bezpośrednich inwestycji zagranicznych stanowią o tym, że 4: mają charakter międzynarodowy – w procesie dokonywania inwestycji bezpośrednich biorą udział przynajmniej dwa kraje, powodują przeniesienie części lub całości praw do zarządzania przedsiębiorstwem będącym celem inwestycji, przenoszą prawa własności, są jednym ze źródeł finansowania lokalnych inwestycji w kraju docelowym. Wprawdzie dosłownie bezpośrednie inwestycje zagraniczne określa się w skrócie jako działania mające na celu zakup lub budowę nowych przedsiębiorstw za granicą, przypisując dobie prawo do kontroli powstałego podmiotu, to można się spotkać z innymi interpretacjami. Według definicji Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) oraz Międzynarodowego Funduszu Walutowego (IMF) 5 inwestycje bezpośrednie cechują się tym, że podejmowane są w celu osiągnięcia trwałego zaangażowania jednostki zagranicznej w jednostce znajdującej się w kraju docelowym. W tym przypadku określenie „trwałe zaangażowanie” oznacza długookresową współpracę pomiędzy inwestorem bezpośrednim a przedsiębiorstwem będącym celem E. Nojszewska, Wprowadzenie do biznesu międzynarodowego, Praca zbiorowa, WSiP, Warszawa 2002, s. 132. 5 E. Nojszewska, Wprowadzenie do biznesu międzynarodowego, op. cit., s. 131. 4 Prace dyplomowe z ekonomii 9 inwestycji oraz znaczący wpływ inwestora na decyzje dotyczące zarządzania przedsiębiorstwem. Z kolei pojęcie „znaczący wpływ” OECD precyzuje zaleceniem, aby zagraniczny inwestor dysponował przynajmniej 10% udziałem głosów przy podejmowaniu decyzji. NBP zestawia inwestycje bezpośrednie zgodnie z definicją opracowaną przez OECD. Inwestycją bezpośrednią za granicą określona jest inwestycja dokonana przez rezydenta jednej gospodarki (inwestora bezpośredniego) w celu osiągnięcia długotrwałej korzyści z kapitału zaangażowanego w przedsiębiorstwo – rezydenta innej gospodarki (przedsiębiorstwo bezpośredniego inwestowania). Przedsiębiorstwem bezpośredniego inwestowania jest przedsiębiorstwo, w którym inwestor bezpośredni posiada co najmniej 10% akcji zwykłych (tzn. udziału w kapitale) lub uprawnienia do 10% głosów na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy lub udziałowców 6. Definicja OECD i IMF różni od tradycyjnych definicji bezpośrednich inwestycji tym, że nie wymaga, aby inwestor zagraniczny przejmował całkowitą kontrolę nad przedsięwzięciem – odbiorcą inwestycji. Amerykański Departament Handlu za bezpośrednie inwestycje zagraniczne uznaje z kolei powiązania amerykańskich właścicieli z zagranicznymi organizacjami gospodarczymi, w których posiadają oni co najmniej 10% akcji dających prawo głosu, lub też równorzędnych prawem własności w zagranicznej firmie filialnej nie będącej spółką akcyjną 7. Określenie bezpośrednich inwestycji zagranicznych przez K. Kojimę obejmuje formę własności kapitału firmy i udział w zarządzaniu poprzez 8: nabycie udziału w istniejących firmach za granicą, celem zdobycia wpływu na jej kierowanie lub całkowite przejęcie, założenie nowej filii za granicą, nabycie nieruchomości za granicą w celu rozszerzenia dotychczasowej działalności. NBP, Bilans płatniczy na bazie transakcji oraz bilans aktywów i pasywów zagranicznych RP za rok 2003, Warszawa 2004, s. 74. 7 K. Budzowski, Ekonomika handlu zagranicznego, WSZiB, Kraków 1999, s. 155. 8 K. Budzowski, Ekonomika handlu zagranicznego, op. cit. 6 Prace dyplomowe z ekonomii Reasumując, 10 bezpośrednie inwestycje zagraniczne można ogólnie zdefiniować jako rodzaj obrotu kapitałowego, polegającego na dokonywaniu nakładów pieniężnych lub rzeczowych z zagranicy w celu ustanowienia trwałych i bezpośrednich więzi ekonomicznych, przejawiających się w prowadzeniu przedsiębiorstwa przez podmiot dokonujący takich nakładów lub w wywieraniu przez niego skutecznego wpływu na przedsiębiorstwo prowadzone przez inne osoby, a także na rozporządzaniu majątkiem posiadanym w wyniku prowadzenia przedsiębiorstwa lub w wyniku dokonywanych w nim nakładów, którego przedmiotem jest w szczególności 9: a) nabywanie przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części, tworzenie i prowadzenie przedsiębiorstwa oraz dokonywanie nakładów na rozszerzenie prowadzonego przedsiębiorstwa, b) obejmowanie bądź nabywanie akcji lub udziałów w spółkach zapewniających łączenie co najmniej 10% głosów na zgromadzeniu wspólników, c) świadczenia na rzecz spółki przed jej zarejestrowaniem oraz wypłata przez spółkę wynagrodzeń za te świadczenia, d) dokonywanie i zwrot dopłat oraz udzielanie spółce przez wspólników posiadających akcje lub udziały w ilości, o której mowa w punkcie b, pożyczek i kredytów, a także zaciąganie przez spółkę takich pożyczek i kredytów oraz ich spłata, e) nabywanie własności i innych praw na nieruchomości w związku z prowadzonym przedsiębiorstwem, f) udzielanie i zaciąganie kredytów lub pożyczek o terminie spłaty nie krótszym niż pięć lat oraz ich spłata, g) uzyskiwanie przychodów z likwidacji spółki, a także z rozporządzania udziałami lub akcjami w spółce bądź ich umorzenia, z rozporządzania przedsiębiorstwem lub jego zorganizowaną częścią, a także z likwidacji przedsiębiorstwa; z rozporządzania własnością i innymi prawa na nieruchomości. Eksporter kapitału dysponuje kontrolą nad zagranicznym przedsiębiorstwem. B. Jeliński, Polska polityka handlu zagranicznego w warunkach członkostwa w UE , Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2003, s. 32. 9 Prace dyplomowe z ekonomii 11 Do inwestycji bezpośrednich zalicza się również udzielanie kredytów zagranicznym przedsiębiorstwom lub zlokalizowanym za granicą przedsiębiorstwom z udziałem własnym a także wyposażanie ich w dobra inwestycyjne. Jako bezpośredniego inwestora zagranicznego określa się każdą osobę fizyczną lub podmiot posiadający lub nie osobowość prawną; dotyczy to również rządów, przedsiębiorstw ze sobą powiązanych, jeżeli posiadają oni przedstawicielstwo bezpośredniego inwestora, filię, spółkę afiliowaną lub oddział działające w kraju innym, aniżeli siedziba inwestora 10. 1.1.2. Inwestycje portfelowe Polegają one na nabywaniu przez osoby fizyczne, firmy, instytucje publiczne (np. władze centralne lub lokalne) zagranicznych instrumentów finansowych w postaci papierów udziałowych (akcje przedsiębiorstw) oraz papierów dłużnych (np. obligacje skarbowe) 11. Inwestycje portfelowe mają zazwyczaj charakter krótkookresowy i noszą nazwę tzw. „kapitału spekulacyjnego”. Celem tego typu inwestycji nie jest udział w zarządzaniu podmiotem, którego akcje lub udziały zostały zakupione, lecz osiąganie zysków wynikających ze wzrostu wartości tych walorów lub z tytułu oprocentowania czy też wypłacanej dywidendy. Należy zaznaczyć, że przy inwestycjach portfelowych eksporter kapitału nie sprawuje kontroli nad przedsiębiorstwem zagranicznym, w którym posiada udział lub akcje. Zasada pełnej kontroli nad przedsiębiorstwem zagranicznym stanowi kryterium rozróżnienia pomiędzy zagranicznymi inwestycjami bezpośrednimi a zagranicznymi inwestycjami portfelowymi. NBP definiuje inwestycje zagraniczne jako nabyte przez zagraniczne osoby prawne i fizyczne udziałowe papiery wartościowe obejmujące wszystkie typy M. K. Nowakowski, Biznes międzynarodowy, Praca zbiorowa, Key Text, Warszawa 2000, s. 110. 11 J. Świerkowski, Zarys międzynarodowych stosunków gospodarczych, PWE, Warszawa 2004, s. 93. 10 Prace dyplomowe z ekonomii 12 zbywalnych akcji i udziałów, w tym certyfikaty inwestycyjne (akcje) funduszy zbiorowego inwestowania. Obejmują również jednostki uczestnictwa w funduszach zbiorowego inwestowania i kwity depozytowe (np. ADR i GDR). Dłużne papiery wartościowe obejmują wszystkie rodzaje długoterminowych (okres zapadalności powyżej jednego roku) i krótkoterminowych (okres zapadalności do jednego roku) papierów dłużnych, w tym obligacje skarbowe, obligacje korporacyjne, bony skarbowe, krótkoterminowe korporacyjne papiery dłużne, zbywalne certyfikaty depozytowe. Do kategorii dłużnych papierów wartościowych NBP zalicza również papiery dłużne z wbudowanymi pochodnymi instrumentami finansowymi (np. obligacje zamienne lub obligacje z opcją wcześniejszego wykupu) 12. Rozmiary i kierunki transferu kapitału w formie inwestycji portfelowych są związane z procentowych, międzynarodowymi wysokością różnicami podatków, w wahaniami kształtowaniu kursów się stóp walutowych, utrudnieniami w obrocie kapitałowym 13. W przeciwieństwie do inwestycji bezpośrednich, gdzie inwestor często ponosi koszty związane z założeniem lub budową od podstaw podmiotu zagranicznego i tym samym wydłuża oczekiwania na zyski, to inwestycje portfelowe są nastawione na szybki zysk. Jednocześnie kraj przyjmujący musi ponosić ryzyko odpływu kapitału w ramach inwestycji portfelowych, co w niektórych krajach spowodowało załamanie się rynków finansowych. Dominującą rolę w inwestycjach portfelowych stanowią akcje zagranicznych przedsiębiorstw. Ten kierunek działania jest powodowany faktem pewnej stabilizacji gospodarek krajów rozwiniętych. Elementem szczególnie istotnym dla technicznej strony realizowanych operacji finansowych jest postęp w telekomunikacji, zwłaszcza powstanie Internetu 14. Obecnie wiele krajów jest jednocześnie importerami i eksporterami inwestycji portfelowych, gdyż uzyskanie struktury portfela inwestycyjnego tylko NBP, Bilans płatniczy na bazie transakcji oraz bilans aktywów i pasywów zagranicznych RP za rok 2003, op. cit., s. 75 – 76. 13 W. Karaszewski, Bezpośrednie inwestycje zagraniczne, TNOiK- Dom Organizatora, Toruń 2004, s. 21. 14 A. Budnikowski, Międzynarodowe stosunki gospodarcze, PWE, Warszawa 2003, s. 137. 12 Prace dyplomowe z ekonomii 13 kupując papiery wartościowe w kraju inwestora może być nieopłacalne lub też nierealne z uwagi na brak akcji określonych spółek 15. Warunkiem niezbędnym do realizacji tego typu inwestycji jest istnienie rynku kapitałowego nie dysponuje w kraju możliwościami goszczącym. nadzoru ani Jednak także inwestor portfelowy bezpośredniego wpływu na zarządzanie zainwestowanymi środkami. Inwestor portfelowy obok pewnych zalet, jak możliwość szybkiej dywersyfikacji swojego portfela inwestycyjnego oraz stosunkowo niskich kosztów transakcji, musi przed podjęciem decyzji o tej formie inwestowania uwzględnić czynniki związane z kontrolą i ograniczeniami dewizowymi, możliwych niekorzystnych uregulowań prawnych rynku kapitałowego oraz polityką podatkową państwa goszczącego. 1.2. Joint venture (w tym fuzje) Istnieją również inne, aniżeli pełna własność kapitału, możliwości ekspansji inwestycji za granicę. Są to alternatywne rozwiązania, takie jak: joint venture i fuzje. Istotą joint venture jest decyzja prowadzenia wspólnego przedsięwzięcia przez kilku partnerów, gdzie firma zostaje umiejscowiona w kraju jednego ze wspólników. Wymierne korzyści z tego typu działalności można określić poprzez 16: zmniejszenie nakładów a pośrednio kosztów ponoszonych przez wspólników, możliwość wykorzystania sieci dystrybucyjnej kraju goszczącego, ograniczenie ryzyka w dziedzinie technologii, zarządzania, kapitału poprzez wzajemne uzupełnianie się wspólników, 15 16 zachowanie przez partnerów niezależności, A. Budnikowski, Międzynarodowe stosunki gospodarcze, op. cit. s. 138. M. K. Nowakowski, Biznes międzynarodowy, op. cit., s. 123. Prace dyplomowe z ekonomii 14 możliwość działania przez partnerów na terenie kraju, który nie pozwala na pełną własność kapitału zagranicznego. Jednak tego typu rozwiązanie obarczone jest również ryzykiem, a mianowicie17: występuje możliwość wyboru niewłaściwego partnera, trudności z przyjęciem jednolitej wartości przy wycenie aktywów, możliwość nieoczekiwanych zmian lokalnych przepisów podatkowych, prawnych dotyczących działalności spółek. Joint ventures w swoim założeniu są tworzone dla zrealizowania przyjętego projektu. Również joint ventures są zakładane dla prowadzenia działalności gospodarczej na ściśle określony czas lub bez wyznaczenia terminu trwania tego przedsięwzięcia. Koncepcja joint ventures po raz pierwszy została zrealizowana w USA18. W pierwszym okresie spółki te były traktowane jako osobowe (partnerships), co w orzecznictwie sądów amerykańskich określa się jako spółkę bez osobowości prawnej, będącej odpowiednikiem polskiej spółki cywilnej. Później występowały także w formie korporacji , posiadające osobowość prawną a jej odpowiednikiem w prawie polskim jest spółka akcyjna. W chwili obecnej w Stanach Zjednoczonych joint ventures mogą występować w postaci różnych spółek. W Polsce, zwłaszcza w początkowej fazie przekształceń ustrojowych, joint ventures miały większe ograniczenia prawne i kapitałowe od międzynarodowych przedsięwzięć tego typu. Międzynarodowe joint ventures definiowane są jako19: wspólne przedsięwzięcie dwóch lub więcej niezależnych podmiotów gospodarczych mających siedzibę w różnych krajach i zmierzających do skoordynowania wysiłków w celu osiągnięcia zamierzonych rezultatów. W większości sytuacji podmioty te są tworzone z podmiotami gospodarczymi kraju goszczącego. Daje to handicap w postaci wiedzy partnera lokalnego na temat kontaktów handlowych, znajomość rynku itp. M. K. Nowakowski, Biznes międzynarodowy, op. cit. R. Ludwikowski, Regulacje handlu i biznesu międzynarodowego, tom II, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 1998, s. 367. 19 R. Ludwikowski, Regulacje handlu i biznesu międzynarodowego, op. cit., s. 368. 17 18 Prace dyplomowe z ekonomii Kraje o rozwiniętej 15 gospodarce rynkowej zasady funkcjonowania międzynarodowych joint ventures w zasadzie regulują fragmentarycznie. Dotyczy to przepisów eksportowych, importowych, związanych z uczciwą konkurencją, a także regulacji antymonopolowych. Wprowadzanie ograniczenia dotyczą jedynie względów bezpieczeństwa państwa przyjmującego oraz ochronę strategicznych gałęzi przemysłu. Natomiast w krajach rozwijających się, a także postsocjalistycznych będących w trakcie transformacji, zasady regulujące działania firm joint ventures najczęściej są określone osobnymi, szczegółowymi aktami prawnymi. Kraje rozwijające się liberalizują te przepisy z uwagi na profity związane z napływem kapitału i ich pozytywnego wpływu na rozwój miejscowej gospodarki. Joint ventures w Polsce jest określana jako spółka mieszana, zorganizowana jako spółka z o.o. lub spółka akcyjna, gdzie jeden z udziałowców lub akcjonariuszy jest podmiotem zagranicznym. Taką formułę narzuciła ustawa o spółkach z udziałem zagranicznym z 1986 roku20. Zmiany ustrojowe po 1989 roku spowodowały dalsze otwarcie na kapitał zagraniczny mające odzwierciedlenie w nowelizowanych kolejnych ustawach o działalności gospodarczej. Ustawy te stopniowo dawały coraz większe uprawnienia dla zagranicznych inwestorów, jak: likwidacja obowiązku uzyskiwania pozwoleń na utworzenie spółki imożliwość transferu zysków za granicę.Szczególne warunki dla tworzenia joint ventures w Polsce zarezerwowano dladziałalności gospodarczej w sektorach; bankowym, telekomunikacyjnym, radiowo-telewizyjnym. Cechą fuzji jest dobrowolne i zgodne działanie partnerów obrotu gospodarczego polegającego na połączeniu operacji i aktywów dwóch lub więcej niezależnych podmiotów w jedną całość pod jednym zarządem, która staje się współwłasnością dotychczasowych akcjonariuszy 21. Proces łączenia (fuzji) może przebiegać w dwojaki sposób: Ustawa z dnia 23 kwietnia1986r., o spółkach z udziałem zagranicznym, Dz.U.nr.17 z 1986r., poz. 88. 21 M. K. Nowakowski, Biznes międzynarodowy, op. cit., s. 123. 20 Prace dyplomowe z ekonomii 16 1) Zakłada on, że łączone podmioty ulegają rozwiązaniu a na ich miejsce powstaje nowy podmiot gospodarczy. Akcjonariusze (udziałowcy) tych firm otrzymują w odpowiednich proporcjach akcje (udziały) w nowoutworzonej spółce. Taki proces nosi nazwę „konsolidacji”. 2) W przypadku, gdy jeden z podmiotów zostaje przyłączony (inkorporowany) do drugiego, podmiot przyłączony zostaje rozwiązany. Formę rekompensaty stanowią akcje (udziały) pochodzące z nowej emisji wydawane akcjonariuszom inkorporowanego podmiotu. Z kolei taki proces nosi nazwę „wcielenia” lub „inkorporacji”. Przejęcia firm z kolei są zjawiskiem ekonomicznym, które polegają na nabyciu ponad 50% wartości podmiotów (aktywa przedsiębiorstwa) lub na przejęciu nad tym podmiotem przewagi decyzyjnej 22. Najogólniej zachodzi transfer kontroli, czyli przeniesienie kontroli nad działalnością gospodarczą firmy z jednej grupy inwestorów do drugiej. Następuje to za pośrednictwem następujących procesów 23. zakupu akcji (udziałów), zakupu majątku (aktywów), uzyskania pełnomocnictwa, co daje możliwość uzyskania przewagi głosów na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy (zgromadzeniu wspólników) działając w imieniu udzielonych pełnomocnictw przez pozostałych właścicieli, prywatyzacji, która polega na wykupie akcji spółki publicznej i wycofanie tych akcji z obrotu publicznego, przejmując tym samym pełną kontrolę nad tym podmiotem, tytułu dzierżawy podmiotu wraz z przejętymi równocześnie uprawnieniami z prawa do akcji (udziałów), które to uprawnienia pozwalają na podejmowanie strategicznych decyzji, wspólnych przedsięwzięć, polegających na wydzieleniu na bazie istniejących aktywów wspólnego przedsięwzięcia gospodarczego, gdzie jeden ze współwłaścicieli obejmuje pozycję większościowego (udziałowca). 22 23 P. J. Szczepankowski, Fuzje i przejęcia, PWN, Warszawa 2000, s. 84. W. Frąckowiak, Fuzje i przejęcia przedsiębiorstw, PWE, Warszawa 1998, s. 20. akcjonariusza Prace dyplomowe z ekonomii 17 Wspólną cechą wszystkich sposobów przejęcia, która odróżnia je od procedur związanych z fuzją jest to, że przejmowane przedsiębiorstwo nie traci podmiotowości prawnej, jedynie jego dotychczasowa działalność gospodarcza jest kontrolowana przez innych właścicieli 24. Wyróżnikiem odmienności przejęć od fuzji jest też stosowana inna procedura przygotowania ich realizacji. Bowiem o ile fuzje zachodzą pomiędzy podmiotami tych samych branż, sektorów, to w przypadku przejęcia może to mieć różną strukturę produkcji. Fuzje i przejęcia winny stanowić świadome działania o charakterze inwestycyjnym, zmierzające do realizacji przyjętych celów, przede wszystkim generowaniem zysków, pomnażaniem majątku podmiotu gospodarczego 25. Fuzje charakteryzują się różnymi typami procesów zachodzących w poszczególnych jej formach. Wyróżnia się następujące typy procesu łączenia 26: ─ fuzje horyzontalne (poziome), gdyż mechanizm łączenia się firm dokonywany jest pomiędzy partnerami tej samej branży celem zwiększenia udziału ich produktów na rynku lub zwiększenia rentowności produktów w oparciu o wspólne know-how; ─ fuzje wertykalne, gdzie scalanie się firm odbywa się pomiędzy przedsiębiorstwami z pokrewnych dziedzin działalności. Zachodzące operacje polegają na łączeniu się firm z dostawcami lub kooperantami oraz na łączeniu się firm z sieciami dystrybucyjnymi swoich produktów lub usług; ─ fuzje konglomeratowe, które wyróżniają się tym, że przedsiębiorstwa działające w różnych branżach i na różnych rynkach łączą się kapitałowo i organizacyjnie. Ponadto wyróżnia się fuzje produktowe oraz fuzje geograficzne. Przejęcia przedsiębiorstw mają również określoną ich formę. W przypadku, gdy przejęcie następuje w związku z nastawieniem na specjalizację produkcji wyróżnia się dwie formy przejęć, a mianowicie 27: P. J. Szczepankowski, Fuzje i przejęcia, op. cit., s. 56. Z. Pierścionek, Strategie firmy, PWN, Warszawa 1996, s. 14. 26 P. J. Szczepankowski, Fuzje i przejęcia, op. cit., s. 76. 27 P. J. Szczepankowski, Fuzje i przejęcia, op. cit., s. 85. 24 25 Prace dyplomowe z ekonomii 18 przejęcia tworzące specjalizację przedmiotową charakteryzujące się zawężaniem oferty podobnych produktów wytwarzanych przez firmy przejmowane celem ograniczenia konkurencji dla produktu wiodącego; przejęcia tworzące specjalizację technologiczną, gdzie nabywane firmy dla potrzeb koncentrują się w jednym zarządzie technologii wytwarzania albo polega to na tym, że część fazy produkcji wykonuje się w macierzystym oddziale, a pozostałe fazy realizuje się w firmach przejmowanych. Natomiast, gdy przejęcia firmy dokonuje się dla procesu zdywersyfikowania produkcji, wyróżnia się następujące strategie przejęć przyjęte jako formy realizacji 28: Dywersyfikacja inwestycyjna, która może być realizowana t ylko przez firmy mające dobrą pozycję konkurencyjną i wolne środki finansowe. W zależności od siły finansowej przedsiębiorstwa-nabywcy, poszukuję ono takiego obszaru przyszłej działalności (celu akwizycji), który przy danych możliwościach inwestycyjnych najszybciej zapewni największy zysk. Kolejna ze strategii dywersyfikacji jako forma przejęć przedsiębiorstw to dywersyfikacja schodzenia z branży. Jest to strategia przejęcia godna polecenia tym przedsiębiorstwom, które w działalności produkcyjnej osiągnęły „wiek dojrzały”, co oznacza, że wytworzone wyroby będą powoli wycofywane z rynku. Spodziewana luka powinna być wcześniej wypełniona. Pożądane jest więc wcześniejsze zaplanowanie i wprowadzenie decyzji kierunku potencjalnego branży. Głównym celem kolejnej ze strategii – dywersyfikacja podtrzymującej jest wzmocnienie dotychczasowej działalności firmy. Ma ona polegać na uzyskaniu efektu synergicznego dzięki przeprowadzeniu inwestycji przejęcia. Dlatego potencjalny cel przejęcia powinien być wybierany przy uwzględnieniu tego kryterium. Ostatnią ze wspomnianych strategii jest dywersyfikacja zapewniająca przeżycie. Jest to strategia ofensywnego przeżycia, którą zaleca się stosować w sytuacjach krytycznych przedsiębiorstwa-potencjalnego nabywcy. Delikatność 28 P. J. Szczepankowski, Fuzje i przejęcia, op. cit., s. 88-89. Prace dyplomowe z ekonomii 19 tego przedsięwzięcia polega na tym, że z jednej strony jest obrona przed bankructwem, z drugiej zapewnienie sobie rozwoju. Umowy licencyjne jako pozostałe formy inwestycji 1.3. zagranicznych Udzielenie licencji wiąże się z prawną zgodą na wytworzenie produktu, korzystanie z zastrzeżonego znaku towarowego lub nowej technologii w zamian za pobieraną tzw. opłatę licencyjną. Stanowi to alternatywę dla inwestycji bezpośrednich, gdy 29: władze kraju goszczącego ograniczają możliwość bezpośredniego inwestowania, licencjodawca ma zbyt małe możliwości kapitałowe jak również organizacyjne do prowadzenia samodzielnej działalności gospodarczej za granicą, produkt będący przedmiotem licencjonowania znajduje się wg nomenklatury marketingowej w tzw. schyłkowej fazie dojrzałości. Umowy licencyjne są w pewnym sensie inną formą transferu nowej technologii. Transakcje te pozwalają na przepływ postępu technologicznego do innego kraju. Umowy licencyjne są umowami ze względów prawniczych bardzo skomplikowanymi. Muszą bowiem określić wszystkie warunki związane z przedmiotem umowy (technologie) jak również precyzyjnie zabezpieczyć interesy stron. Jednak zawsze istnieje prawdopodobieństwo utraty kontroli nad posiadaną technologią, know-how, poprzez niezamierzone wykreowanie potencjalnego konkurenta, niekorzystną modyfikację licencji lub opracowanie innego konkurencyjnego rozwiązania 30. Przedmiotem transakcji w obrocie licencyjnym są tzw. niematerialne dobra przemysłowe, których główne rodzaje to 31: wynalazki chronione patentem, znaki M. K. Nowakowski, Biznes międzynarodowy, op. cit., s. 124. M. K. Nowakowski, Biznes międzynarodowy, op. cit., s. 125. 31 J. Rymarczyk, Handel zagraniczny, PWE, Warszawa 2002, s. 24. 29 30 Prace dyplomowe z ekonomii 20 towarowe chronione rejestracją, wzory użytkowe i wzory zdobnicze chronione rejestracją. Kolejnym elementem obrotu licencyjnego wartości niematerialnych i prawnych jest wiedza technologiczna, tzw. „know-how”, czyli wiedza „wiem jak to zrobić”. Obrót know-how nie jest uwarunkowany poprzez prawnie chronione zasady, lecz tylko przez szczególne zapisy ochronne w umowie know-how. Trzecią formą czyli samodzielne, ale obrotu według licencyjnego wskazówek i jest tzw. nadzoru „franchising”, strony użyczającej prowadzenie działalności gospodarczej. Wytworzone w trakcie tego procesu produktu mogą być sprzedawane w ściśle określonym obszarze. Przedmiotem franchisingu może być procedura działalności usługowej, receptura i organizacja produkcji (know-how), marka firmy oraz inne elementy. Umowy doświadczenie know-how i wiedza, są taką szczególną umiejętności o formą transakcji, charakterze gdzie technicznym, administracyjnym, finansowym lub innego rodzaju umiejętności nadają się do wykorzystania w pracy lub w trakcie wykonywania zawodu 32. Umowy te winne zapewnić dostęp do korzystania również z poufnych projektów wynalazczych. W warunkach gospodarki rynkowej zwyciężają bowiem na rynku te firmy, które mają dobre know-how, tzn. wiedzą jak szybciej i lepiej wdrażać nowe pomysły, robić coś w sposób sprawny i skuteczny. Know-how jest przedmiotem obrotu ekonomicznego poprzez sprzedaż lub użyczenie licencji a także franchising. Franchising jest definiowany jako odstępowanie opatentowanej technologii produkcji lub systemu usług. Szerszą definicję franchisingu zaproponowała w 1991 r. Europejska Federacja Franchisingu. Została ona zamieszczona w kodeksie etyki franchisingu. Według kodeksu, franchising jest systemem sprzedaży dóbr i usług lub technologii, polegającym na ścisłej i stałej współpracy między odrębnymi i niezależnymi pod względem prawnym i finansowym przedsiębiorstwami franchise-dawcy i franchise-biorcy, w ramach którego franchise-dawca przyznaje franchise-biorcy prawo i nakłada obowiązek prowadzenia działalności gospodarczej zgodnie z jego koncesją, używaj ąc jego: 32 R. Ludwikowski, Regulacje handlu i biznesu międzynarodowego, op. cit., s. 295. Prace dyplomowe z ekonomii 21 nazwy handlowej, znaku towarowego lub usług know-how, metod gospodarowania i technologii, przy stałej pomocy franchise-dawcy. W zamian za to franchisedawca otrzymuje bezpośrednie lub pośrednie wynagrodzenie 33 .Na podstawie umowy franchisingowej jedna strona zobowiązuje się do stałej i ciągłej – w ustalonym czasie – sprzedaży określonych produktów, po preferencyjnych zwykle cenach zakupu, z uzyskaniem kredytu, informacji, środków promocji itp. W zamian uzyskuje od swego kontrahenta opłatę licencyjną za swe świadczenia, zobowiązanie zakupu ustalonych ilości produktów oraz ich sprzedaży przy zachowaniu wymaganej jakości, sposobu i poziomu obsługi, ceny i przestrzeganiu innych ustalonych warunków. Drugi uczestnik tej umowy działa pod firmą franchisera i zyskuje pewne i atrakcyjne źródło zakupu nie ponosząc znacznego własnego ryzyka, korzysta natomiast z renomy firmy producenta i z doświadczeń jego działalności marketingowej 34. Motywy i bariery występujące przy realizacji inwestycji 1.4. zagranicznych Przedsiębiorstwa zbywające znaczną część produkcji za granicę muszą dokonać wyboru między eksportem towarowym a inwestycjami bezpośrednimi za granicą. Podjęcie decyzji w tej sprawie musi być poprzedzone analizą korzyści i niekorzyści wynikających z tych inwestycji. Do korzystnych przesłanek inwestowania za granicą można zaliczyć 35: ─ niższe koszty płac za granicą niż w kraju, ─ obecność na rynku zbytu za granicą, ─ długofalowe zwiększenie zdolności konkurencyjnej, ─ zdobycie nowych rynków zbytu lub poszerzenie dotychczasowej obecności, ─ ograniczenie ryzyka walutowego, Cytowane za M. Skazk, E. Wojtaszek, Reguły konkurencji a franchising, Warszawa 1995, s. 35. [Dok. elektr.] (2004). Franchising. http//www.wiem.onet.pl/wiem/001da5.html,2004.18.17. 35 B. Jeliński, Polska polityka handlu zagranicznego w warunkach członkostwa w UE, op. cit., s. 34. 33 34 Prace dyplomowe z ekonomii 22 ─ dostęp do tańszych surowców, ─ niższe koszty transportu do odbiorców, ─ preferencje podatkowe w kraju inwestowania, ─ wyeliminowanie problemów związanych z wwozem towarów, ─ tańszy import wyrobów z kontrolowanego przedsiębiorstwa, ─ liberalniejsze przepisy dotyczące ochrony środowiska. Z kolei niekorzystne przesłanki podejmowania inwestycji bezpośrednich to między innymi 36: ograniczenia, w niektórych okolicznościach, okresowy zakaz transferu ─ zysków, ─ ryzyko polityczne, np. groźba wywłaszczenia, ─ możliwa dyskryminacja, jeśli przedsięwzięcie staje się konkurencyjne wobec produkcji własnej kraju inwestowania, ─ stosowany czasem warunek udziału mniejszościowego, co może prowadzić do krępowania działalności inwestora, ─ w niektórych sytuacjach utrata miejsc pracy w kraju. Wymienione korzyści i niekorzyści pozwalają na ustalenie czterech grup motywów inwestowania za granicą 37: motyw zbytu (zdobywanie nowych lub zachowanie dotychczasowych rynków zbytu), motyw zaopatrzenia (np. pewniejsze zaopatrzenie w surowce), motyw obniżki kosztów (np. tańsza siła robocza), motyw ochrony środowiska (np. niższe wymogi w tym zakresie w kraju inwestowania). Z obserwacji zachowań inwestorów z krajów zachodnich wynika, że dominującym motywem jest motyw rynków zbytu, a w drugiej kolejności motyw ochrony środowiska we własnym kraju. Wśród tych motywów istotną rolę odgrywa chęć poszerzenia rynków zbytu. Znaczenie tego motywu jest tym większe, im mocniej dają się odczuwać skutki B. Jeliński, Polska polityka handlu zagranicznego w warunkach członkostwa w UE, op. cit., s. 35. 37 B. Jeliński, Polska polityka handlu zagranicznego w warunkach członkostwa w UE, op. cit., s. 35. 36 Prace dyplomowe z ekonomii 23 nasycenia rynku wewnętrznego lub im bardziej zmniejsza się popyt na tym rynku, bądź rosną wymagania administracyjne dotyczące np. ochrony środowiska, których respektowanie musiałoby powodować wzrost kosztów lub ograniczanie produkcji. Motyw poszerzania rynków zbytu zwykle łączy się z oczekiwaniem inwestorów zagranicznych, że kraj przyjmujący kapitał produkcyjny będzie stosował ochronę swojego rynku, utrudniając przy pomocy ceł i innych instrumentów protekcyjnych dostęp do niego konkurencyjnym dostawcom towarów, których działalność pomniejszałaby rozmiary tego rynku dla inwestorów zagranicznych 38. Jeśli kraj będzie usiłował wdrażać zbyt liberalną koncepcję polityki handlowej, nie mając wystarczających kapitałów własnych, powinien się liczyć z trudnościami w przyciąganiu inwestorów zagranicznych. Firmom zagranicznym może się wtedy bardziej opłacać wchodzenie na rynek tego kraju z towarami, a nie z inwestycjami bezpośrednimi. Drugim motywem zachęcającym inwestorów bezpośrednich do eksportu kapitału jest tańsza siła robocza. Należy jednak pamiętać, że prawidłowa ocena tego czynnika jest możliwa tylko w połączeniu z analizą poziomu wydajności pracy potencjalnych pracowników zagranicznych w porównaniu z wydajnością wewnątrz kraju inwestora. Jeśli bowiem płaca jest za granicą niższa np. o 50%, a wydajność pracowników także niższa, lecz aż o 75%, to faktycznie łączny koszt pracy za granicą będzie znacznie wyższy aniżeli w kraju. Inwestor zagraniczny powinien jednak uwzględnić korzystny wpływ jego nowocześniejszej technologii oraz know-how na wydajność pracowników zagranicznych. W tym przypadku jednak może także wystąpić odwrotna zależność, tj. trudności absorpcyjne w zakresie nowych technologii, jeśli będą one zbyt wyrafinowane w porównaniu z poziomem wiedzy specjalistycznej zagranicznych pracowników w danej dziedzinie. Następne motywy podejmowania inwestycji poza granicami kraju obejmują: ulgi podatkowe i inne formy zachęt finansowych w kraju przyjmującym, M. Guzek, Międzynarodowe stosunki gospodarcze, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej, Poznań 2004, s. 145. 38 Prace dyplomowe z ekonomii 24 ułatwienia w pokonywaniu barier w handlu zagranicznym (np. montowanie wyrobów gotowych z części dostarczanych do kraju po niższych stawkach celnych aniżeli na wyroby gotowe), niższe koszty surowców, energii i materiałów 39. Przedsiębiorstwo szukające swojej szansy na rynkach międzynarodowych może zaistnieć tam rozpoczynając eksport, sprzedawać odbiorcom zagranicznym technologie lub dokonać inwestycji bezpośredniej. Pokazany na rys. nr 1 model ekspansji zagranicznej uwidacznia etapy stopniowego wchodzenia na nowe rynki zagraniczne. Rozpoczynając od eksportu można zapoznać się z rynkiem, kulturą danego kraju, istniejącą konkurencją i kanałami dystrybucji, warunkami płatności a także, co jest bardzo ważnym czynnikiem, poznanie zasad działania lokalnych instytucji finansowych Rysunek nr 1. Etap ekspansji zagranicznej Licencjonowanie Produkcja krajowa Przedstawicielstwo handlowe Eksport Sieć dystrybucji Punkty serwisowe Produkcja za granicą Źródło: A. Buckley, Inwestycje zagraniczne, składniki wartości i ocena, PWN,Warszawa 2002, s. 97. Rozpoczynając w dowolnej kolejności swój marsz, swoje firma eksportująca przedstawicielstwa lub może ustanawiać punkty serwisowe. Da to możliwość bezpośredniej komunikacji z klientami, co przekłada się na większą wiedzę firmy o rynku. Pozwala to równocześnie na eliminację pośredników 39 realizujących eksport. Można też M. Guzek, Międzynarodowe stosunki gospodarcze, op. cit., s. 146. zamiast tworzenia Prace dyplomowe z ekonomii 25 przedstawicielstw handlowych sprzedawać licencje i czerpać zyski z opłat licencyjnych. Jednakże niemożność pełnego wykorzystania potencjału produktu jest główną wadą zarówno eksportu jak i licencjonowania. Dodatkowo licencjonowanie może wykreować w krótkim czasie nieuczciwą konkurencję. Dlatego też, aby uniknąć takich przypadków eksporter decyduje się na zainwestowanie kapitału w budowę zakładu produkcyjnego 40. Przedsiębiorstwa narodowe angażując się w działalność międzynarodową przechodzą zatem z prostych do bardziej złożonych jej form. Klasyczny model składa się z pięciu faz ewolucji przedsiębiorstw 41: faza pierwsza – rozwój w skali kraju, gdzie przedsiębiorstwo uznaje za satysfakcjonujące rozmiary produkcji w swoim kraju; faza druga – wzrost działalności eksportowej, gdzie przedsiębiorstwo uzyskało zdolność wytwarzania przewyższającą zdolność pochłaniania przez rynki krajowe; faza trzecia – produkcji za granicą, następuje przemieszczanie się jej za granicę; faza czwarta – internacjonalizacji przedsiębiorstwa, gdzie następuje umiędzynarodowienie przedsiębiorstwa; zakłada się powiązania pomiędzy filiami zagranicznymi a jednostką macierzystą; faza piąta – globalizacji przedsiębiorstwa – oznacza, że przyjęto w centrali firmy strategię unifikacji produktów we wszystkich rynkach, na których dotychczas zaistniano. Motywacji przedsiębiorstw, które decydują się na inwestycje w innym kraju należy szukać w warunkach panujących zarówno na zagranicznych rynkach, jak również krajowych, gdzie zdobyta i ugruntowana pozycja na rynku wewnętrznym swojego kraju, a w szczególności 42: ─ osiągnięta skala działalności, ─ ekspertyzy w dziedzinie zarządzania, A. Buckley, Inwestycje zagraniczne, składniki wartości i ocena, op. cit., s. 98. W. Karaszewski, Bezpośrednie inwestycje zagraniczne, op. cit., s. 26. 42 M. K. Nowakowski, Biznes międzynarodowy, op. cit., s. 120. 40 41 Prace dyplomowe z ekonomii 26 ─ posiadanie know-how i nowoczesne technologie, ─ silna pozycja finansowa, ─ zdywersyfikowana lista produktów, ─ konkurencyjne warunki panujące na rynku krajowym, pozwala skutecznie zabiegać o nowe zagraniczne rynki. Czynniki skłaniające przedsiębiorstwo zagraniczne do inwestycji zagranicznych są przedmiotem wielu rozważań teoretycznych. Rysunek nr 2. Czynniki wpływające na decyzję o internacjonalizacji produkcji przedsiębiorstwa Walory przedsiębiorstwa możliwe do spożytkowania za granicą kraju - siedziby – wielkość przedsiębiorstwa – pozycja monopolistyczna – marka – unikatowa technologia – potencjał badawczy – zasoby kwalifikowanej siły roboczej – zasoby wysoko kwalifikowanej kadry menedżerskiej Korzyści z możliwości internalizacji procesu gospodarowania – obniżenie kosztów produkcji w wyniku zwiększenia skali produkcji – obniżenie kosztów w wyniku rozłożenia niektórych kosztów (np. marketingu) ma większą produkcję – uniknięcie kosztów prawnej ochrony własności (np. przy transferze technologii) – możliwość manipulowania cenami w obrocie między filią a centralą (np dla uniknięcia czy zmniejszenia podatków) Korzyści i zagrożenia związane z lokalizacją części działalności przedsiębiorstwa za granicą – ceny czynników produkcji (płaca i stopa procentowa) – jakość czynników produkcji (np. kwalifikacje i wydajność siły roboczej) – dostępność komunikacyjna i koszty transportu – ustawodawstwo regulujące działalność obcego kapitału – wielkość rynku i możliwość lokowania na nim produktu finalnego – polityka handlowa prowadzona w kraju ewentualnej filii – stopień podobieństwa kulturowego (język, alfabet, religia) – stosunek społeczeństwa do obecności obcego kapitału Źródło: A. Budnikowski. Międzynarodowe stosunki gospodarcze, PWE,Warszawa 2003, s. 145. Najpełniej opisuje te motywy teoria eklektyczna angielskiego ekonomisty Johna H. Dunninga, która określa, że rozpoczęcie bezpośrednich inwestycji zagranicznych Prace dyplomowe z ekonomii jest wynikiem lokalizacji, splotu trzech internalizacji .W 27 współzależnych niepełnej i okoliczności, tj. 43:własności, skróconej wersji została ona przedstawiona na rys.2. Formuła J. Dunninga przedsiębiorstwo podsumowuje wchodzące na wielość rynki korzyści, które międzynarodowe odnosi (proces internacjonalizacji). Takie przedsiębiorstwo to podmiot o silnej i ustabilizowanej pozycji na rynku swojego kraju, dysponujące takimi atrybutami jak: duże zasoby finansowe, nowoczesna technologia itp. Przedsiębiorstwo to zakłada w swojej strategii rozwój swojej sieci za granicą, co pozwoli osiągnąć wymierne korzyści z tym związane. Przygotowywane analizy oceniają z jednej strony szanse związane z lokalizacją oddziału w danym kraju a z drugiej strony związane z tym zagrożenia. Inwestycje zagraniczne, zawsze związane są z obawami o mogące wystąpić zagrożenia zarówno od strony organizacyjnej, jak również przede wszystkim ekonomicznej. Oceniając warunki ekonomiczne działania firm na rynkach zagranicznych, należy wyeksponować bariery i ograniczenia występujące w tym zakresie44: bariery popytowe – które obejmują mały popyt na rynku lub dość duży import innych podmiotów konkurencyjnych; bariery podażowe – dotyczące braku wykwalifikowanej siły roboczej, niedobór surowców, materiałów, przestarzały park maszynowy; bariery finansowe – związane z niekorzystnymi warunkami kredytowania a także ewentualnymi dużymi obciążeniami na rzecz budżetu; bariery systemowe – gdzie głównym elementem są niejasne, niespójne przepisy prawne, obowiązujący system opłat oraz uciążliwą biurokrację. Lokując swój kapitał poza granicami swojego kraju, każdy inwestor winien zakładać możliwość, że przyjęty biznes plan może się rozminąć z rzeczywistością. Tym samym zdarza się sytuacja, że planowane przedsięwzięcie okaże się nietrafioną inwestycją. 43 44 A. Budnikowski, Międzynarodowe stosunki gospodarcze, op. cit. s. 144. M. K. Nowakowski, Biznes międzynarodowy, op. cit., s. 114 – 115. Prace dyplomowe z ekonomii 28 Występujące ryzyka związane z realizacją projektów inwestycyjnych można określić jak 45: ─ ryzyko ogólne, ─ ryzyko specjalne. Ryzyko ogólne wynika z różnego oddziaływania różnych grup czynników, które są ze sobą powiązane w sposób wzajemny. Przykładowy schemat określający te grupy czynników został pokazany na rys. nr 3. Rysunek nr 3. Zagrożenia projektów inwestycyjnych Źródła zagrożeń projektów inwestycyjnych Cechy projektu Personel zarządzający projektem Duży zakres rzeczowy i wartości Znaczna złożoność Unikatowość i innowacyjność Pośpiech w planowaniu i wdrażaniu Brak kompetencji menedżera projektu oraz niewłaściwe postrzeganie swojej roli Brak wymagalnych umiejętności członków zespołu zarządzającego i wdrażającego projekt Podmiot podejmujący projekt Osiągalność zasobów Zbyt małe poparcie dla projektu ze strony kierownictwa podmiotu Trudności w pozyskiwaniu odpowiednich zasobów Niewłaściwe wbudowanie projektu w strukturę organizacyjną podmiotu Otoczenie projektu Zagrożenia w otoczeniu – konkurencyjnym – ekonomicznym – prawnym – politycznym – społecznym – technologicznym – przyrodniczym – wykonawczym Nadmiar biurokracji Źródło: W. Karaszewski, Bezpośrednie inwestycje zagraniczne, TNOiK- Dom Organizatora, Warszawa 2004, s. 59. 45 W. Karaszewski, Bezpośrednie inwestycje zagraniczne, op. cit., s. 7. Prace dyplomowe z ekonomii 29 Z kolei w ramach ryzyka specjalnego wyróżnia się ryzyko polityczne i gospodarcze oraz makroekonomiczne i mikroekonomiczne. Ryzyko polityczne obejmuje 46: ─ ryzyko wywłaszczeń i konfiskaty dóbr, ─ ryzyko dyskryminacyjnej polityki cenowej, podatkowej, ─ ryzyko związane z transferem i wymienialnością waluty, ─ ryzyko rozruchów i konfliktów w obszarze inwestowania, ─ ryzyko graniczeń w handlu zagranicznym, Ryzyko gospodarcze związane z brakiem prawidłowej oceny inwestora co do warunków w kraju przyjmującym w skali makroekonomicznej (dotyczy całej gospodarki) jest związane z 47: ─ ryzykiem kursowym, ─ ryzykiem inflacji, ─ ryzykiem stóp procentowych, ─ ryzykiem koniunktury rynku zagranicznego. Ryzyko gospodarcze o charakterze mikroekonomicznym (dotyczy branż, regionów) to przede wszystkim 48: ─ ryzyko związane z zapewnieniem powiązań kooperacyjnych, ─ ryzyko dotrzymywania warunków umowy, ─ ryzyko związane ze zdobyciem lokalnego rynku, ─ ryzyko związane ze sprawnością systemów komunikacyjnych oraz transportowych, ─ ryzyko związane z dyspozycyjnością siły roboczej, zaopatrzenia w media, półfabrykaty. Ponadto występuje również zagrożenie w obszarze 49: 46 W. W. 48 W. 49 W. 47 ─ niewydolności administracji publicznej, ─ braku komunikacji kulturowej w sferze językowej i obyczajowej, ─ stabilności prawa. Karaszewski, Karaszewski, Karaszewski, Karaszewski, Bezpośrednie Bezpośrednie Bezpośrednie Bezpośrednie inwestycje inwestycje inwestycje inwestycje zagraniczne, zagraniczne, zagraniczne, zagraniczne, op. op. op. op. cit., s. 60. cit., s. 60. cit. cit., s. 61. Prace dyplomowe z ekonomii 30 Stąd ważnymi elementami sytuacji, sprzyjającymi napływowi inwestycji do krajów zainteresowanych nimi są 50: ustabilizowana sytuacja polityczna, ekonomiczna, społeczne, klarowny system prawny i ekonomiczny, przejrzyste, stabilne ustawodawstwo, umożliwiające swobodny transfer zysków i kapitałów w oparciu o umowy wg standardów międzynarodowych, przestrzeganie umów międzynarodowych w zakresie ochrony własności intelektualnej, gwarancje rządowe w zakresie ochrony podmiotów zagranicznych przed działaniami nacjonalizacyjnymi. Istotnym czynnikiem dla potencjalnych inwestorów jest sprawa swobodnego transferu wypracowanego zysku. Zarobione pieniądze za granicą, bez możliwości ich swobodnego transferu dla inwestora nie przedstawiają wartości, jeżeli nie mogą być w ostatecznym rozrachunku przejęte przez przedsiębiorstwo macierzyste i tam rozdzielone wśród akcjonariuszy lub udziałowców. Cechą wyróżniającą międzynarodowe budżetowanie kapitałowe, jest prawdopodobieństwo wystąpienia zakłóceń wymianie walut pomiędzy krajem inwestowania a krajem inwestora. Niektóre kraje stosują w tym względzie restrykcje. Stwarzają one ograniczenia dla inwestorów zagranicznych, ich prawa do posiadania aktywów w walutach obcych, a także do dokonywania transakcji kupna – sprzedaży walut obcych. Tak występujące ograniczenia wymienialności walut, przybierające różne formy, mają wpływ na transakcje międzynarodowe. Ograniczenia walutowe dotykają firmy w różnym stopniu, w zależności od rodzaju transakcji i dotyczą51: importu, że względu na konieczność otrzymania niezbędnych walut i ewentualnych pozwoleń z tym związanych, 50 51 eksportu i późniejszego dysponowania otrzymanymi walutami, usług, ubezpieczeniowych, bankowych, przewozowych, M. K. Nowakowski, Biznes międzynarodowy, op. cit., s. 116. A. Buckley, Inwestycje zagraniczne, składniki wartości i ocena, PWN, Warszawa 2002, s. 196. Prace dyplomowe z ekonomii 31 inwestycji zagranicznych (bezpośrednich i portfelowych), operacji objętych preferencyjnymi kursami walut, zaciągania pożyczek za granicą, obowiązkowe uzyskiwanie pozwoleń przez inwestorów na zakładanie rachunków bankowych, wypływu (transferu) środków pieniężnych za granicą. Wiele państw, wśród nich Polska (od 2002 roku), pozwala na wolny przepływ zysków i kapitałów, wtedy zyski mogą być przekazywane swobodnie. Jednak wiele państw stosuje restrykcje walutowe i wtedy odzyskiwanie zainwestowanego kapitału jest możliwe, jednak transfer zysków jest ograniczony lub wręcz niemożliwy. Wtedy to inwestorzy próbują różnych rozwiązań, które zmierzają do „obejścia” zastosowanych ograniczeń. Najczęściej stosowane metody stosowane w tym względzie to: ─ obciążanie spółek zależnych opłatami licencyjnymi, ─ narzucanie kosztów tzw. prac rozwojowych, ─ opłaty za zarządzanie, ─ opłaty za know-how, ─ używanie tzw. „fałszywych” cen transferowych. Państwa stosują restrykcje walutowe, przeciwdziałają tym samym pogorszeniu swojego bilansu płatniczego. Stosują one limit y lub w ogóle zakazują transferu zysków za granicę. Zmusza to inwestora do reinwestowania zysków w danym kraju. Zasady dystrybucji zysków są różne, złożone, często zmieniające się. Inwestorzy zmuszeni są zatem przed podjęciem decyzji do analizy krajów inwestowania pod względem regulacji prawnych, próbując negocjować specjalne przywileje dla zaplanowanych projektów inwestycyjnych, w zakresie transferu zysków i kapitału. Nie zawsze jest to wystarczające zabezpieczenie. Bowiem w trakcie realizacji zadań władze mogą takie klauzule unieważnić lub wypowiedzieć. Dlatego bezpieczne są te kraje, które wprowadziły pełną wymienialność walut, bez potrzeby uzyskiwania zezwoleń. Prace dyplomowe z ekonomii 32 ROZDZI AŁ II. INWESTYCJE ZAGR ANICZNE W POLSCE W Polsce, w okresie międzywojennym kapitał zagraniczny zaangażowany był głównie w przedsięwzięcia związane z sektorem przemysłu ciężkiego, a mianowicie52: ─ górnictwo i hutnictwo, gdzie udział przekroczył 50% kapitału, ─ przemysł petrochemiczny, gdzie udział przekroczył 85% kapitału, ─ energetyka, gdzie udział wynosił 75% kapitału. Ponadto w sferze ubezpieczeń 60% kapitału stanowiły kapitały zagraniczne. W okresie powojennym kapitał zagraniczny, w formie bezpośrednich inwestycji zagranicznych zaczął napływać dopiero w połowie lat siedemdziesiątych. Impulsem do tego były próby pierwszego otwierania gospodarki, głównie z powodu gasnącego wzrostu gospodarczego. W tym czasie należy wyróżnić, jak gdyby, dwa okresy, gdzie tematyka napływu kapitału w różnej formie inwestycji zagranicznych zaczęła być ważnym elementem rozwoju gospodarki. 1. Pierwszy okres do roku 1989, gdzie rozpoczęto próby rozwiązań legislacyjnych umożliwiających przyszłym inwestorom zagranicznym zagwarantowanie ich praw majątkowych na terytorium Polski. 2. Drugi okres po roku 1989, gdzie na szeroką skalę regulacje prawne, dostosowały prawo do wymagań i oczekiwań potencjalnych inwestorów. W tym czasie tworzono rozwiązania, które dotyczyły: 52 ─ form organizacyjnych i prawnych, ─ tworzenie systemu podatkowego, ─ reorganizacji systemu bankowego ─ reorganizacji i tworzenia struktur tworzących i regulujących rynek kapitałowy, ─ tworzenia Specjalnych Stref Ekonomicznych. K. Budzowski, Ekonomika handlu zagranicznego, WSZiB, Kraków 1999, s. 159. Prace dyplomowe z ekonomii 2.1. 33 Regulacje prawne obowiązujące do roku 1989 W roku 1976 ukazało się Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie wydawania zagranicznym osobom prawnym i fizycznym zezwoleń na prowadzenie niektórych rodzajów działalności gospodarczej 53. Rozporządzenie to dawało możliwość zakładania głównie przez Polonię zagraniczną drobnych podmiotów gospodarczych zwanych potocznie „firmami polonijnymi”. Zainteresowanie tym rozwiązaniem jak na oczekiwania władz państwowych nie okazały się duże. Głównym powodem były rozwiązania ekonomiczne, uniemożliwiające swobodny transfer zysków, jak również konieczność uzyskiwania zezwoleń ówczesnego Ministerstwa Rynku Wewnętrznego na wywóz towarów. Transfer potencjalnych zysków ustalono na poziomie 9% do wartości zainwestowanego kapitału liczonego w walutach wymienialnych. Ponadto wprowadzone były ograniczenia czasowe prowadzenia tej działalności w Polsce oraz konieczność składania kwot depozytowych na poziomie 30% wartości kosztorysowej inwestycji a także brak swobody w wydatkowaniu pozostałej kwoty zysku dopełniało przyczyny braku zainteresowania potencjalnych oraz zniechęcało już funkcjonujących inwestorów zagranicznych do dokonywania transferu kapitału do Polski. Tak więc pierwszą próbą włączenia inwestorów zagranicznych do działań na rzecz intensyfikacji gospodarki Polski okazała się niezbyt udana 54 W roku 1982 wprowadzono ustawowe gwarancje dla inwestorów 55. Nowa ustawa uchwalona przez Sejm obejmowała inwestycje zagraniczne gwarancjami państwowymi. Ograniczała działalność zagranicznych osób prawnych i fizycznych do sfery drobnej wytwórczości (produkcja wyrobów oraz świadczenie usług w obrocie towarowym oraz eksport własnej produkcji i usług). Ustal ono też rygory Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 14 maja 1976 r., o wydawaniu zezwoleń zagranic znym osobom fizycznym na prowadzenie niektórych rodzajów działalności gospodarczej, Dz.U. nr 19 z 1976 r., poz. 123. 54 W. Karaszewski, Bezpośrednie inwestycje zagraniczne, TNOiK,-Dom Organizatora, Toruń 2004, s. 181. 55 Ustawa z dnia 6 lipca 1982 r., o zasadach prowadzenia na terytorium Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej działalności gospodarczej w zakresie drobnej wytwórczości przez zagraniczne osoby prawne i fizyczne, Dz.U. nr 19 z 1982 r., poz. 146. 53 Prace dyplomowe z ekonomii 34 organizacyjno-finansowe, ograniczając zatrudnienie do 200 osób oraz kapitał zainwestowany do 50 000 USD. W rok wejścia tych przepisów powstały w Polsce 292 zagraniczne przedsiębiorstwa, a do końca 1988 roku ich liczba systematycznie rosła56. Ustawa ta była dwukrotnie nowelizowana w roku 1983 i 1985 znacznie pogarszając warunki funkcjonowania tych podmiotów w Polsce 57. W roku 1989 ujednolicono tekst ustawy z dnia 6.07.1982 r. na podstawie obwieszczenia Ministra Współpracy Gospodarczej z Zagranicą58. Ustawą z dnia 28.12.1989 r. dokonano kolejnej nowelizacji 59. W 1986 roku Sejm przyjął ustawę o zasadach działania spółek z udziałem zagranicznym 60, która umożliwiła tworzenie wspólnych przedsiębiorstw zagranicznych inwestorów z wyłącznie przedsiębiorstwami państwowymi lub podmiotami spółdzielczymi. W roku 1987 w ustawie z dnia 23.10.1987 r.61 wprowadzono nowe reguły funkcjonowania gospodarki narodowej. Obie te ustawy w swoich przepisach ograniczały udział zagranicznego kapitału we wspólnym przedsięwzięciu do poziomu 49% kapitału zakładowego. Również poziom ograniczeń finansowych był niekorzystny. Należało bowiem zapłacić 50% podatek dochodowy oraz odsprzedać państwu 15 do 25% wpływów z eksportu produkcji w walutach wymienialnych. W. Karaszewski, Bezpośrednie inwestycje zagraniczne, TNOiK,-Dom Organizatora, Toruń 2004, s. 182. 57 K. Budzowski, Ekonomika handlu zagranicznego, WSZiB, Kraków 1999, s. 159. 58 Obwieszczenie Ministra Współpracy Gospodarczej z Zagranicą z dnia 28 kwietnia 1989 r., w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy z dnia 6 lipca 1982 r., o zasadach prowadzenia na terytorium PRL działalności gospodarczej w zakresie drobnej wytwórczości przez zagraniczne osoby prawne i fizyczne, Dz.U. nr 27 z 1989 r., poz. 148. 59 Ustawa z dnia 28 grudnia 1989 r., o zmianie ustawy o zasadach prowadzenia na terytorium PRL działalności gospodarczej w zakresie drobnej wytwórczości przez zagraniczne osoby prawne i fizyczne oraz ustawy o działalności gospodarczej z udziałem podmiotów zagranicznych Dz.U. nr 74 z 1989 r., poz. 442. 60 Ustawa z dnia 23 kwietnia 1986 r., o spółkach z udziałem zagranicznym, Dz.U. nr 17 z 1986 r., poz. 88. 61 Ustawa z dnia 23 października 1987 r., o zmianie niektórych ustaw regulujących zasady funkcjonowania gospodarki narodowej, Dz.U. nr 33 z 1987 r., poz. 181. 56 Prace dyplomowe z ekonomii 2.2. 35 Regulacje prawne obowiązujące po roku 1989 Ustawa z dnia 23.12.1988 r.62, potocznie zwana ustawą „joint ventures”, weszła w życie z 1.01.1989 r., wprowadzając „nowy ład gospodarczy Rzeczpospolitej Polskiej. Zniosła ona nałożone w ustawie z dnia 23.04.1986 r. ograniczenia. W tym akcie prawnym ustalono minimum wkładu inwestora zagranicznego i określono go na poziomie 20% kapitału zakładowego, przy czym minimalny wkład wynosił 50 000 USD. Ustawa ta przyznawała tzw. „wakacje podatkowe” jak również ulgi celne. Z drugiej strony ustalała obowiązek uzyskania zezwolenia przy transferze zysków. Bardzo ważnym czynnikiem była gwarancja państwowa, że w latach 1990 – 1995 niezmienne były zasady opodatkowania oraz transferu zysków za granicą. Ustawa powołała Urząd Centralny, Agencję ds. Inwestycji Zagranicznych, która w oparciu o określone zasady zajmowała się wydawaniem zezwoleń na prowadzenie działalności podmiotom zagranicznym, wydając około 5000 zezwoleń. W latach 1989 – 1991 największe zainteresowanie działalnością gospodarczą w Polsce wykazały firmy z Niemiec, USA, Szwecji, Holandii i Francji. Jednak kapitał nie przekraczał 100 000 USD63. W pierwszym roku obowiązywania ustawy rozpoczęło działalność 247 takich Spółek a w następnym już 73464. Po roku 1990 uchwalono tzw. pakiet „prawa stanu przejściowego do gospodarki rynkowej”. Powstały ustawa z dnia 13.07.1900 r.65 o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych oraz druga ważna z tego pakietu ustawa z dnia 14.06.1991 r.66 o spółkach z udziałem zagranicznym. Przepisy o prywatyzacji określały prawo podmiotów zagranicznych do nabywania od Skarbu Państwa udziałów lub akcji w jednoosobowych Spółkach Skarbu Państwa, powstałych w Ustawa z dnia 23 grudnia 1988 r., o działalności gospodarczej z udziałem podmiotów zagranicznych, Dz. U. nr 41 z 1988 r., poz. 325. 63 Informator PAiZ, Firmy joint ventures, Warszawa 1992, s. 7 – 10. 64 GUS, Wyniki gospodarcze podmiotów w 1994, Warszawa 1995, s. 70, 71. 65 Ustawa z dnia 13 lipca 1990 r., o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, Dz.U. nr 51 z 1990 r., poz. 298. 66 Ustawa z dnia 14 czerwca 1991 r., o spółkach z udziałem zagranicznym, Dz.U. nr 60 z 1991 r., poz. 253. 62 Prace dyplomowe z ekonomii 36 wyniku tej ustawy oraz stworzyła ramy prawne do przystępowania tych podmiotów do tak powstałych spółek. prywatyzacjiprzedsiębiorstw Nowa państwowych ustawa o z roku 67 1996 komercjalizacji precyzowała i i rozszerzała te przepisy. Umożliwiała ona firmom krajowym komercjalizację z konwersją wierzytelności. Druga ustawa z tego pakietu, o spółkach z udziałem zagranicznym, była w latach dziewięćdziesiątych wielokrotnie nowelizowana. Skoordynowano w niej zasady funkcjonowania inwestorów zagranicznych w Polsce. Ustawa wprowadziła kilka rozstrzygnięć o ważnym znaczeniu dla istoty sprawy68: uchyliła obowiązek uzyskiwania zezwoleń na utworzenie każdej spółki z ─ udziałem podmiotu zagranicznego, z wyjątkiem określonych ważnych dziedzin życia gospodarczego Polski, umożliwiła zawiązanie spółki z udziałem zagranicznego inwestora z ─ istniejącą spółką z kapitałem polskim, zniosła obowiązek przedkładania tzw. „feasibility study” przy tworzeniu ─ spółki, zniosła należne z mocy prawa tzw. „wakacje podatkowe” dla spółek z ─ udziałem zagranicznym, rozszerzyła ─ zakres dopuszczalnych źródeł pochodzenia kapitału zagranicznych udziałowców spółki, umożliwiła swobodny transfer zysków, oraz kwot ze sprzedaży udziałów ─ lub akcji. Ustawa ta powodowała to, że liberalizowano procedury dopuszczenia kapitału zagranicznego, jednocześnie dążyła do wyrównania statusu prawnego spółek z udziałem zagranicznym z innymi podmiotami. Należy uzupełnić, że istotną nowelizację ustawy z dnia 14.06.1991 r. dokonano w dniu 26.03.1996 r.69 Wynikało to z obowiązku regulacji norm i Ustawa z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, Dz.U. nr 118 z 1996 r., poz. 561. 68 W. Karaszewski, Bezpośrednie inwestycje zagraniczne, TNOiK,-Dom Organizatora, Toruń 2004, s. 183, 184. 67 Prace dyplomowe z ekonomii 37 przepisów prawnych w związku z negocjacjami Polski dotyczącymi członkostwa w Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). Nowelizacja ta prowadziła do dalszego zrównania warunków działalności gospodarczej wszystkich podmiotów. Ujednolicono przepisy z ustawy o spółkach z udziałem kapitału zagranicznego ze zmienionymi ustawami dotyczącymi przepisów dewizowych, podatkowych, o publicznym obrocie papierami wartościowymi i funduszami powierniczymi Regulacje prawne dotyczące usług ubezpieczeniowych zostały określone w przepisach z roku 1990 [ L 128 zagranicznym do prowadzenia ] , które umożliwiały dostęp podmiotom takiej działalności bez konieczności tworzenia spółek prawa polskiego. Ważnym elementem kodyfikacji prawnej dające podstawy zaistnienia inwestycji zagranicznych w Polsce były ustawy regulujące system bankowy. Ustawa z dnia 29.08.1997 roku o Narodowym Banku Polskim 70 oraz ustawa z dnia 29.08.1997 r. Prawo Bankowe 71, jako ustawy kompatybilne weszły w życie z dniem 1.01.1999 r. Przepisy prawa bankowego określały zasady prowadzenia działalności bankowej, organizacji na terenie RP banków, oddziałów i przedstawicielstw banków zagranicznych oraz zliberalizowały procedury dostępu inwestycji zagranicznych do krajowego sektora bankowego. Ustawa z dnia 20.11.1998 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych 72 spowodowała skonsumowanie umów międzynarodowych o podwójnym opodatkowaniu. Ustawa z dnia 18.12.1998 r. Prawo dewizowe 73, znowelizowana ustawą z dnia 27.07.2002 r. 74, która dostosowywała polskie prawo do wymagań Unii Europejskiej, umożliwiając tym samym swobodny przepływ kapitału i płatności pomiędzy członkami Unii. Na równi z państwami Unii Europejskiej traktowane są Ustawa z dnia 29 marca 1996 r., o zmianie ustawy o spółkach z udziałem zagranicznym oraz zmianie niektórych ustaw Dz.U. nr 45 z 1996 r., poz. 199. 70 Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r., o Narodowym Banku Polskim, Dz.U. nr 140 z 1997 r., poz. 938. 71 Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r., Prawo Bankowe, Dz.U. nr 140 z 1997 r., poz. 939. 72 Ustawa z dnia 20 listopada 1998 r., o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, Dz.U. nr 144 z 1998 r., poz. 931. 73 Ustawa z dnia 18 grudnia 1998 r.,O prawie dewizowym, Dz.U. nr 160 z 1998 r., poz. 1063. 74 Ustawa z dnia 27 lipca 2002 r., Prawo dewizowe, Dz.U. nr 141 z 2002 r., poz. 1178. 69 Prace dyplomowe z ekonomii 38 kraje OECD oraz Norwegia, Islandia, Lichtenstein. Ustawa jednak w art. 9 wprowadza pewne ograniczenia, które mogą być znoszone w drodze zezwoleń dewizowych wydawanych przez Ministra Finansów.Ustawa z dnia 19.11.1999 r. o działalności gospodarczej 75 zniosła ograniczenia formy organizacyjno-prawne i ustaliła, że inwestorzy zagraniczni mogą funkcjonować nie tylko jako podmi oty zorganizowane w spółki kapitałowe. Zmiana ta obowiązuje od 1.01.2001 r. Potocznie ustawa nazwana jest „konstytucją gospodarczą”. Art. 5 tej ustawy stanowi, że „podejmowanie i wykonywanie działalności gospodarczej jest wolne dla każdego na równych prawach, z zachowaniem warunków określonych w przepisach prawa”. Powoduje to zrównanie przedsiębiorców zagranicznych i krajowych na tych samych warunkach. 2.2.1. Regulacje prawne tworzące rynek i instytucje kapitałowe Ustawa z dnia 22.03.1991 r. Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi i funduszach powierniczych 76 stworzyła podwaliny pod funkcjonowanie warszawskiej Giełdy Papierów Wartościowych i powołała Komisję Papierów Wartościowych. Jednocześnie wraz z wydanymi aktami wykonawczymi uruchomiła proces powstawania funduszy powierniczych jako jednostek organizacyjnych, które mogły służyć do lokowania środków pieniężnych w papierach wartościowych. Ustawa, która ma obecnie podstawowe znaczenie dla obrotu giełdowego jest to ustawa z dnia 21.08.1997 r. 77 Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi. Zmieniła ona ustawę z dnia 22.03.1991 r. i zmieniła nazwę Komisji Papierów Wartościowych na Komisję Papierów Wartościowych i Giełd. W roku 1997 uchwalona została ustawa o funduszach inwestycyjnych, która stworzyła nowe możliwości zarówno z punktu widzenia inwestorów, jak również Ustawa z dnia 19 listopada 1999 r., o działalności gospodarczej, Dz.U. nr 101 z 1999 r., poz. 1178. 76 Ustawa z dnia 22 marca 1991 r., o publicznym obrocie papierami wart ościowymi i funduszach powierniczych, Dz.U. nr 35 z 1991 r., poz. 155. 77 Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r., Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi, Dz.U. nr 118 z 1997 r., poz. 754. 75 Prace dyplomowe z ekonomii 39 podmiotów zajmujących się zarządzaniem portfelami inwestycyjnymi. W stosunku do ustawy z dnia 22.03.1991 r. zaszły kluczowe zmiany dotyczące wyposażenia funduszy inwestycyjnych w osobowość prawną, stworzenie nowych typów funduszy a w szczególności funduszu inwestycyjnego zamkniętego, mieszanego i poszerzenie katalogu dopuszczalnych lokat funduszu inwestycyjnego otwartego. Jednocześnie ustawa zachowała podstawowe instytucje funduszy powiernicz ych, mające na celu ochronę uczestników funduszy. Ustawą z 30.04.1993 r. 78 utworzono narodowe fundusze inwestycyjne oraz określono zasady ich prywatyzacji. Fundusze te zostały utworzone przez Skarb Państwa w ramach Programu Powszechnej Prywatyzacji. Majątek Narodowych Funduszy Inwestycyjnych stanowią akcje byłych przedsiębiorstw państwowych przekształconych w spółki akcyjne i wniesionych do Funduszy przez Skarb Państwa. W roku 1995 utworzono 15 Narodowych Funduszy Inwestycyjnych zarządzanych przez tzw. firmy zarządzające wyspecjalizowane w działalności doradczej i finansowej. Przepisy tej ustawy wprowadziły pewne ograniczenia dla przedsiębiorców zagranicznych. 2.2.2. Regulacje prawne tworzące Specjalne Strefy Ekonomiczne Ustawa z 1994 roku79 o specjalnych strefach ekonomicznych stworzyła instrumenty gospodarcze stymulujące rozwój inwestycji zagranicznych w Polsce. Specjalne Strefy Ekonomiczne (SSE) zostały stworzone w celu: przyspieszania rozwoju gospodarczego polskich regionów, rozwoju i wykorzystania nowych rozwiązań technicznych i technologicznych w gospodarce narodowej, 78 zwiększenia konkurencyjności produktów i usług, zagospodarowania majątku poprzemysłowego i infrastruktury, tworzenia nowych miejsc pracy. Ustawa z dnia 30 kwietnia 1993 r., o narodowych funduszach inwestycyjnych i ich prywatyzacji, Dz.U. nr 44 z 1993 r., poz. 202. 79 Ustawa z dnia 20 października 1994 r., o specjalnych strefach ekonomicznych , Dz.U. nr 123 z 1994 r., poz. 600. Prace dyplomowe z ekonomii 40 Przyjęto zasadę beneficjowania inwestorów zwolnieniami z podatku dochodowego od dochodów uzyskiwanych w nowoutworzonych podmiotach gospodarczych na obszarach tych stref. Ustawa delegowała na Radę Ministrów decyzję o powoływaniu obszarów tych stref. Rada Ministrów swoimi rozporządzeniami utworzyła w latach 1995 – 1997 17 Specjalnych Stref Ekonomicznych, z czego funkcjonowało 15. W roku 2001 zlikwidowane zostały dwie strefy: mazowiecka i częstochowska, w których nie ulokował się żaden inwestor. W tym samym roku połączono strefę tczewską z żarnowiecką, tworząc Pomorską Specjalną Strefę Ekonomiczną. Aktualnie funkcjonuje 14 specjalnych stref ekonomicznych, których wykaz określono w załączniku nr 1. Obserwując w powojennej Polsce ewolucję zmian prawa dotyczącego działalności gospodarczej z udziałem inwestorów zagranicznych, można uznać, że powoli następowało otwarcie polskich rynków. Można wyodrębnić cztery jego fazy80, takie jak; faza wstępnego otwierania dla kapitału, lata 1976 – 1985, faza umiarkowanego otwierania gospodarki dla inwestorów zagranicznych, lata 1986 – 1989,faza otwierania gospodarki dla inwestorów zagranicznych, lata 1990 – 2000 oraz faza otwarcia gospodarki dla inwestorów zagranicznych po roku 2001. 2.2.3. Instytucje monitorujące napływ inwestycji zagranicznych w Polsce Monitorowaniem inwestycji zagranicznych w Polsce zajmują się głównie trzy instytucje: – Narodowy Bank Polski, – Główny Urząd Statystyczny, – Państwowa Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych. Każda z wymienionych instytucji stosuje inną metodykę zbierania informacji o napływie kapitału zagranicznego. Stwarza to obraz różnych danych w W. Karaszewski, Bezpośrednie inwestycje zagraniczne, TNOiK,-Dom Organizatora, Toruń 2004, s. 186. 80 Prace dyplomowe z ekonomii 41 zależności od źródła pochodzenia, zarówno w stosunku do skali przedsięwzięć, jak również struktury napływającego do Polski kapitału. Narodowy Bank Polski (NBP) swoją metodykę statystyki oparł na tzw. definicji wzorcowej określonej przez OECD 81. W wartościach napływu kapitału uwzględnia się zakup udziałów lub akcji za gotówkę, kapitał wnoszony aportem, dopłaty do kapitału, niewypłacone zyski (dywidenda), obrót kredytowy pomiędzy zagranicznymi inwestorami bezpośrednimi a przedsiębiorstwami bezpośredniego inwestowania. Kapitał inwestycji bezpośrednich obejmuje kapitał podstawowy (akcyjny lub udziałowy) wnoszony w postaci pieniężnej lub jako aport rzeczowy, dopłaty do kapitału, reinwestowane zyski oraz inne należności i zobowiązania związane z zadłużeniem między przedsiębiorstwami powiązanymi kapitałowo (głównie kredyty inwestorów, tzw. intercompany loans). Mianem reinwestowanego zysku określana jest przypadająca na inwestora bezpośredniego tę część zysku, która pozostaje w przedsiębiorstwie bezpośredniego inwestowania i jest przeznaczona na jego rozwój 82. Napływ kapitału obliczony jest na bazie netto. NBP prezentuje wyniki w USD, stosując się do przeliczenia na tę walutę strumieni z innych walut obcych i PLN kursy średnio narastające. Ewidencja inwestycji zagranicznych prowadzona przez NBP uwzględnia ich podział według kraju siedziby inwestora zagranicznego, województw, sektorów działalności gospodarczej. Dodatkowym źródłem informacji dla NBP, służącymi głównie do ich weryfikacji są sprawozdania składane przede wszystkim przez Warszawską Giełdę Papierów Wartościowych, Ministerstwo Skarbu Państwa, Komisję Papierów Wartościowych i Giełd. Dane NBP jako jedyne obejmują obok napływu kapitału do Polski również straty i zobowiązania polskich Spółek wobec zagranicznego inwestora. NBP w bilansie płatniczym ogłaszanym corocznie uwzględnia również obok bezpośrednich inwestycji zagranicznych również inwestycje portfelowe. W. Karaszewski, Bezpośrednie inwestycje zagraniczne, TNOiK,-Dom Organizatora, Toruń 2004, s. 179. 82 Narodowy Bank Polski, Bilans płatniczy na bazie transakcji oraz bilans aktywów i pasywów zagranicznych RP za rok 1999, Warszawa 2000. 81 Prace dyplomowe z ekonomii 42 Główny Urząd Statystyczny (GUS) swoją ewidencją obejmuje wszystkie Spółki gdzie udziałowcami lub akcjonariuszami są inwestorzy zagraniczni. Jak o formy inwestowania GUS uznaje wniesione wkłady pieniężne lub aporty, patenty, prawa autorskie, pożyczki krótkoterminowe lub długoterminowe udzielane przez międzynarodowe instytucje finansowe. Źródłem danych do oceny wielkości kapitału zagranicznego napływającego do Polski są sprawozdania spółek z udziałem kapitału zagranicznego oraz roczne sprawozdania finansowe. Słabością tych sprawozdań jest to, że dane w nich zawarte pochodzą od połowy zarejestrowanych przedsiębiorstw z kapitałem zagranicznym. Ponadto GUS zbiera informacje od wszystkich firm niezależnie czy spełniają one kryterium OECD. Taki stan rzeczy nie pozwala w informacji GUS oddzielić inwestycji bezpośrednich od portfelowych. Państwowa Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych (PAIiIZ), dla której źródłem danych o inwestycjach napływających do Polski jest rejestr projektów inwestycyjnych składany dobrowolnie przez inwestorów zagranicznych za pośrednictwem ankiet. Dane te są zatem mniej wiarygodne aniżeli dane NBP czy GUS. PAIiIZ skupia się na inwestorach, którzy zainwestowali co najmniej 1 mln USD. Na bazie tych informacji przygotowuje co pół roku listę największych inwestorów w Polsce. Nakłady inwestorów mniejszych (poniżej 1 mln USD) oblicza się szacunkowo i wykazuje łącznie w przedstawionych informacjach. PAIiIZ nie dysponuje żadnymi delegacjami prawnymi do weryfikacji otrzymywanych informacji. Reasumując należy wyraźnie podkreślić, że między danymi NBP i PAIiIZ występują różnice metodologiczne. NBP podaje stan zobowiązań zagranicznych z tytułu inwestycji bezpośrednich w bilansie pasywów zagranicznych na podstawie sprawozdań podmiotów gospodarczych. Natomiast PAIiIZ zbiera dane metodą ankietową: rozsyła zapytania na temat BIZ do poszczególnych inwestorów zagranicznych, koncentrując swoją uwagę na inwestycjach dużych (powyżej 1 mln USD) Uzyskane odpowiedzi służą do określenia wielkości BIZ. Bywa że nie wszystkie zarejestrowane przez PAIiIZ w danym roku inwestycje są realizowane w tym roku i w deklarowanej wysokości. W rezultacie oceny PAIiIZ mają charakter Prace dyplomowe z ekonomii 43 szacunkowy i są wyższe od danych NBP oraz GUS. Ocenia się jednak, że dane PAIiIZ oddają prawidłowo dynamikę przypływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych do Polski 83. Ponadto obok urzędów państwowych instytucją obliczającą napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych do Polski jest United Nations Conference on Trade and Develepment (UNTCAD). Prezentuje on swoje dane w publikacji – Światowy Raport Inwestycyjny (WIR) ukazujący się raz do roku we wrześniu. 2.3. Prognoza na lata 2004 – 2007 Prognozy dotyczące wysokości nakładów inwestycyjnych w świecie, w tym w Polsce, na lata 2005-2007 opracowały EIU (Economist Inteligence Union) BCG (Boston Consulting Group) oraz UNTCAD. Zgodnie ze strategią lizbońską przyjętą w 2000 roku Unia Europejska za 10 lat winna być najbardziej konkurencyjną gospodarką świata. Opracowaia Boston Consulting Graup (BCG) wskazują, że Polska może stać się krajem atrakcyjnym dla potencjalnych inwestorów. W wymienionym raporcie BCG stwierdza się, że Polska stwarza korzystniejsze przesłanki pod wieloma względami aniżeli np. Chiny. Według BCG w najbliższych latach Polska może pozyskać 30 mld euro inwestycji przemysłowych 84. Przeprowadzone przez BCG analizy pokazują oszczędności dla krajów takich, jak Niemcy, Włochy, Wielka Brytania, Francja i inne w przypadku, gdyby zdecydowały się przenieść swoje zakłady produkcyjne do Polski. Poziom obniżki kosztów jest pokazany na rysunku 9 83 Ministerstwo Gospodarki, Raport o stanie gospodarki w roku 2000, opracowany przez Departament Analiz i Prognoz,Warszawa 2001, s. 76. 84 M. Przybylski (2004), Bliżej czołówki, „Rzeczpospolita”, 13.08.2004, nr 189(6872). Prace dyplomowe z ekonomii 44 Rysunek nr 9 Oszczędności wynikające z przeniesienia produkcji do polski dla inwestorów z poszczególnych krajów 30 % 30 29 28 27 % 27 26 % 26 % 26 25 % 25 24 % 24 23 22 21 20 Niemcy Włochy W.Brytania Francja Irlandia Hiszpania Źródło: M. Przybylski, W Polsce lepiej niż w Chinach, „Rzeczpospolita”, 15.VII.2004 r., nr 164(6847). W branżach takich jak produkcja metalowa, sprzęt AGD, motoryzacja, produkcja mebli, Polska jest bardziej konkurencyjna aniżeli Chiny. Gdyby wymienione na rys. nr 9 kraje zdecydowałyby się ulokować produkcję w Chinach oszczędności wynikające z niższych kosztów pracy, zostałyby przekroczone w wyniku wyższych kosztów transportu. Dodatkowo zaletą naszego kraju jest bliskość rynków europejskich, wykwalifikowana kadra oraz lepsza aniżeli w Chinach stabilizacja polityczna85. Nie uda się jednak Polsce wygrać z Chinami wyścigu o inwestorów w branżach elektroniki (komputery, baterie, telewizory) oraz sprzęt sportowy. Wyroby te są bowiem lekkie, a zatem również koszty transportu niskie. M. Przybylski (2004), W Polsce lepiej niż w Chinach, „Rzeczpospolita”, 15.07.2004, nr 164 (6847) 85 Prace dyplomowe z ekonomii 45 Z kolei raporty Konferencji ONZ ds. Handlu i Rozwoju (UNCTAD) sygnalizują, że po zdecydowanym spadku wartości inwestycji w świecie w latach 2001-2003 następuje powolny wzrost zainteresowań zagranicznymi rynkami 86. Zdaniem tej agendy ONZ inwestorzy ożywili swoje działania, gdyż po fali restrukturyzacji i obniżce kosztów, nadchodzi obecnie dobra koniunktura. Szybko wzrasta rozwój takich krajów jak Chiny, Indie, Brazylia, Rosja. W latach 2004-2007 największe zainteresowanie winny budzić branże z sektora usług jak usługi biznesowe, turystyka, budownictwo, bankowość i ubezpieczenia, transport. W ciągu nadchodzących trzech lat największym zainteresowaniem korporacji inwestorów będą się cieszyły kraje rozwijające się w Europie Środkowo-Wschodniej. Polska ma szansę ściągnąć więcej inwestycji aniżeli Rosja87. UNTCAD w swoich raportach przedstawia, że Polska jest krajem, który w latach 2002 i 2003 uzyskał mniejszą ilość zagranicznych inwestycji aniżeli nasi sąsiedzi, jak Czechy, Słowacja (rysunek nr 10) 86 87 K. Kuźmicz (2004), Wracają wielkie pieniądze, „Gazeta Wyborcza”, 16.11.2004, nr 272. 4778. K. Kuźmicz (2004), Wracają wielkie pieniądze…,op.cit. Prace dyplomowe z ekonomii 46 Rysunek nr 10 Kraje Europy Środkowej i Wschodniej, które pozyskały najwięcej inwestycji zagranicznych 2002 r. 2003 r. 9 8 7 w mld USD 6 5 4 3 2 1 0 Polska Czechy Węgry Chorwacja Rumunia Ukraina Bułgaria Serbia i Czarnogóra Rosja Estonia Źródło: UNCTAD, Światowy Raport Inwestycyjny 2004 Oceny Economist Inteligence Union (EIU) dotyczące prognoz wysokości inwestycji zagranicznych w Polsce w latach 2004 – 2008 są przedstawione na rysunku nr 11 Prace dyplomowe z ekonomii 47 Rysunek nr 11 Wysokość inwestycji zagranicznych w Polsce 2008 r.; 5,8 mld $ 2002 r.; 4,1mld $ 2003 r.; 4,2 mld $ 2007 r.; 5,8 mld $ 2004 r.; 5,1 mld $ 2006 r.; 5,6 mld $ 2005 r.; 5,5 mld $ Prognoza Economist Inteligence Union, na lata 2004 - 2008 Źródło: PAIiIZ P. Maciejewicz, (2004) Popłynie rzeka dolarów, „Gazeta Wyborcza”, 16.11.2004, nr 268. Należy podkreślić, że różnice w sposobie liczenia poziomu inwestycji powodują to, że oceny i prognozy przedstawiane przez EIW, UNCTAD, NBP lub PAIiIZ są różne. Prognozy PAIiIZ szacują, że napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Polsce w roku 2004 utrzyma się na poziomie 6 – 7 mld USD88. Przedstawiane są też prognozy, że w Polsce firmy zagraniczne zainwestują 89: – w roku 2004 – 7 – 8 mld USD, – w roku 2005 – 10 mld USD. W najbliższych latach w Polsce będą inwestować firmy Bosch, Siemens, Gillette, Whirlpool, Alberico i inne 90. Możliwa jest również fala inwestycji ze Wschodu. M. Przybylski (2004), Polska lepsza od Czech, Słowacji, „Rzeczpospolita”, 23.09.2004, nr 224 (6907). 89 M. Przybylski (2004), Rząd zapowiada zmiany i przyspieszenia, „Rzeczpospolita”, 12.03.2004 r. nr 61(6744). 90 M. Czekański (2004), Kto chce robić interesy w Polsce, „Rzeczpospolita”, 22.01.2004 r. nr 18(6701). 88 Prace dyplomowe z ekonomii 48 Swój zakład rozwinie w Łodzi koncern Siemens Bosch, który posiada tam fabryki pralek, zmywarek oraz centrum logistycznego. Do inwestycji w Łodzi przygotowuje się producent maszynek do golenia Gillette. Gillette posiada już w Łodzi fabrykę oraz magazyn. Kwotę 132 mln euro inwestycji planuje wydać koncern Whirlpool (do którego należy Polar) na budowę fabryki kuchenek w okolicach Wrocławia, oraz rozbudowę linii chłodziarek i zmywarek 91. Budowę zakładu przewidziano na okres dwóch lat. Przyjmuje się, że zatrudnienie znajdzie 1000 osób. W to przedsięwzięcie zaangażowane jest państwo w formie pomocy publicznej. Na podstawie danych Państwowej Agencji Informacji i Inwestycji Zagranicznych pomoc ta w formie zwolnień podatkowych i grantów wyniesie łącznie 50 mln euro92. Hiszpański koncern Allberico specjalizujący się w przetwórstwie aluminium i stali wybuduje w Tomaszowie Mazowieckim fabrykę i zainwestuje w nią 35 mln euro 93. Na terenie wykupionych po byłym Zakładzie Włókien Chemicznych Wistom produkowane będą bębny aluminiowe i stalowe do sprzętu AGD i niektórych typów samochodów. Do tej inwestycji włączy się włoski przemysłowiec Giovanni Galli właściciel fabryki „Galli Poland”. Firma Intercell S.A. należąca w 66% do szwedzkiej Spółki Interpaper Holding AB planuje wydać na inwestycje w ciągu najbliższych lat 160 mln euro. Przewidywane jest wybudowanie od podstaw zakładu przetwórstwa opakowań w Mosinie k/Poznania. Drugą inwestycją tej firmy jest rozbudowa fabryki produkującej pudełka z tektury zlokalizowanej w Tychach. Według założeń PAIiIZ wielkość nakładów inwestycyjnych zgłoszonych do realizacji w I półroczu 2004 r. może zamknąć się w kwocie 3,8 mld USD 94. Przygotowane lub realizowane projekty inwestycyjne otwierają firmy z branż papierniczej, AGD i developerzy: M. Przybylski(2004), Nowe zakłady – 167 mln euro. „Rzeczpospolita”, 3/4.04.2004 r. nr 80(6763). 92 M. Przybylski (2004), Nowe zakłady – 167 mln euro… op. cit. 93 M. Przybylski (2004), Nowe zakłady – 167 mln euro… op. cit. 94 M. Przybylski (2004), Bliżej czołówki…, op.cit. 91 Prace dyplomowe z ekonomii 49 Polsko-brytyjska firma Poland Central, chce wybudować centrum logistyczne pod Piotrkowem Trybunalskim za kwotę 240 mln USD. Międzynarodowy producent opakowań i tektury Intercell wybuduje za 192 mln USD zakład przetwórstwa opakowań w Mosinie oraz zamierza dokonać rozbudowy zakładu w Tychach (kwota 48 mln USD). Koncern ten planuje dalsze inwestycje lecz jeszcze nie ujawnia szczegółów. Niemiecka firma Häring przeznaczy 126 mln USD na budowę fabryki pomp w Łodzi. International Paper Kwidzyn zainwestuje co najmniej 100 mln USD. BDN przeznaczy 102 mln USD na drukarnię zlokalizowaną w Kamiennogórskiej specjalnej strefie ekonomicznej a Fabryka leków LEK za 84 mln USD wybuduje zakład produkcyjny pod Łodzią. Trzeci kwartał winien przynieść 1,9 mld USD inwestycji, wynika z deklaracji 69 zagranicznych firm 95. Założenia PAIiIZ przewidują, że wartość projektów inwestycyjnych zagranicznych podmiotów przekroczy 6,4 mld USD. Największe inwestycje w III kwartale 2004 zamierzają realizować takie podmioty zagraniczne jak96: Brytyjskie Konsorcjum DCT Poland, które za kwotę 200 mln USD zamierza wybudować w obrębie Portu Gdańskiego terminal kontenerowy. Parkridge CE Developments wraz z funduszem Marley Fund Management chce przeznaczyć 244,3 mln USD na budowę Centrów logistycznych (Nadarzyn, Dąbrowa Górnicza, Wrocław, Piotrków Trybunalski, Września). Koncern Saint Gobain za kwotę 100 mln euro na terenie zakładu w Dąbrowie Górniczej wybuduje nową linię produkcyjną szkła płaskiego, a czeska spółka Kofola wybuduje w Kutnie fabrykę napojów bezalkoholowych za kwotę 92 mln zł. Z kolei następujące branże znajdą swoich inwestorów w sygnalizowanym okresie czasu 97: Łopaty i turbiny przemysłowe – LM Glasfiber na kwotę 73,3 mln USD (Goleniów). Budownictwo – Steico AG na kwotę 73,3 mln USD (Czarnków), Röben Tanbaustffe GmbH na kwotę 42,75 mln USD. (Środa Śląska). M. Przybylski (2004), Polska bardziej atrakcyjna, „Rzeczpospolita”, 25.10.2004, nr 251 (6934) M. Przybylski (2004), Polska bardziej atrakcyjna…,op.cit., 97 M. Przybylski (2004), Polska bardziej atrakcyjna…, op. cit. 95 96 Prace dyplomowe z ekonomii 50 Logistyka - Tiner na kwotę 51,3 mln USD (Kąty Wrocławskie). Papiernicza – DS. Smith na kwotę 25,66 mln USD (Kutno). Metsa Tissue na kwotę 28,1 mln USD (Krapkowice). Spożywcza – Royal Numico na kwotę 30,5 mln USD (Opole). Zgoła ciekawym i dużym inwestorem jest struktura NATO, które przeznaczy na modernizację i rozbudowę instalacji wojskowych 2,5 mld zł 98. W roku 2004 NATO na rozbudowę lotnisk, portów wojennych, ośrodków dowodzenia przeznaczy kwotę ponad 1 mld zł. 99. Ogólnie program inwestycji NATO w Polsce przewiduje budowę lub rozbudowę100, siedem lotnisk (Świdwin, Malbork, Mińsk Mazowiecki, Łosk, Powidz, Krzesiny, Mirosławiec), dwa porty (Świnoujście, Gdynia), pięć baz paliwowych (Wędrzyn, Porażyn, Łask, Gardeja, Cybowo), sześć posterunków z wieżowymi radarami dalekiego zasięgu (Chruściel, Suwałki, Roskosz, Zamość, Brzoskwinia, Wiewiórczyn), cztery stanowiska obrony powietrznej (Warszawa, Kraków, Poznań, Bydgoszcz) i morskie centrum dowodzenia okrętami podwodnymi (Władysławowo). Również rosyjskie i ukraińskie firmy przymierzają się do działalności w Polsce. Odnotowywane przez PAIiIZ inwestycje realizowane przez firmy rosyjskie dotyczą tylko inwestycji bezpośrednich. W roku 2003 wyniosły one 1,3 mlnd USD101. Po niepowodzeniu koncernu naftowego Łukoil, który chciał wziąć udział w prywatyzacji Rafinerii Gdańskiej, pierwszym poważnym inwestorem ze Wschodu może stać się Związek Przemysłowy Donbasu, który jest zainteresowany nie zakończoną jeszcze prywatyzacją Huty Częstochowa. Niezależnie od zamiarów Związku Przemysłowego Donbasu przejął on już giełdową Spółkę „Pekpol” aby ją użyć jako „wehikułu inwestycyjnego” w Polsce. W Puławach w roku 2004 ma ruszyć budowa nowej instalacji do przetwarzania melaniny o wartości 3,5 do 15 mln USD. Z kapitałem rosyjskim kojarzona jest Spółka BorsodChem, która ogłosiła plany inwestycyjne związane z Z. Lentowicz (2004), Ostatnia szansa na duże zamówienia, „Rzeczpospolita”, 2./3.10.2004, nr 232 (6915). 99 Z. Lentowicz (2004), Inwestycje za 1 mld zł, „Rzeczpospolita”, 20.08.2004, nr 195 (6879). 100 Z. Lentowicz (2004), Ostatnia szansa na duże zamówienia…,op. cit. 101 A. Michalski (2004), Czy kapitał przypłynie ze Wschodu. „Rzeczpospolita”, 11.02.2004 r. nr 35(6718). 98 Prace dyplomowe z ekonomii 51 dwoma spółkami chemicznymi, tj. Zakładami Azotowymi w Tarnowie i Dwory Oświęcim.Nie jest wykluczone, że rosyjscy inwestorzy chcą zainwestować w sieć dystrybucji paliw. Ważnym elementem swoistego rodzaju marketingu inwestycyjnego staje się fakt, że Warszawa jest się coraz bardziej atrakcyjnym miejscem do robienia biznesu.Na podstawie ankiet firma doradcza Cushmann – Wakefield Healey – Baker ocenia atrakcyjność inwestycyjną miast. Ocenia z zagadnień jak koszt pracy, wynajem biura, transport, telekomunikacja i inne. W gronie miast Europy, Warszawa w roku 2003 zajęła 20 pozycję, tj. przesunęła się o dwa miejsca w stosunku do ocen z roku poprzedniego. W trzech specjalnych strefach ekonomicznych winny się rozpocząć realizacje kilku przedsięwzięć inwestycyjnych, o łącznej wartości 2,3 mld zł. Czynnikiem warunkującym jest konieczność rozszerzenia tych stref lub stworzenia systemu zachęt. Dotyczy to 102: SSE Kostrzyńsko- Słubickiej – gdzie planuje się, że firma Krono-Inest chce rozszerzyć zakres planowanych prac o dodatkowy zakres. Wartość inwestycji ustalono na 400 mln zł. Nakłady powyżej 500 mln zł deklaruje niemiecka spółka Petro Nowa na budowę zakładu przeróbki odpadów. Z kolei firma Barlinek zainwestuje 200 mln zł w budowę zakładu produkcyjnego (drewniane okładziny drewno podobne). SSE w Łodzi – w której Merloni, włoska firma jest zainteresowana inwestycjami w kwocie do 200 mln zł. SSE WarmińskoMazurskiej – gdzie planowana jest inwestycja koncernu Michelin w rozbudowę fabryki Stomil, oszacowana na kwotę 1 mld zł. Piąta z największych firm na świecie General Electric (GE) jest zainteresowana realizacją w Polsce kilka projektów o wartości kilka milionów USD. Chodzi o produkcję części do silników lotniczych oraz serwis i produ kcję lokomotyw. GE rozważa również budowę fabryki elektrowni wiatrowych 103. Całość wartości inwestowanych środków może wynieść w 2005 r około 3 mld USD a w roku 2006 nawet 8 mld USD. [L 70]. Jest to kwota bardzo duża, gdzie A. Krakowiak (2004), Potrzebna decyzja rządu, „Rzeczpospolita”, 31.08.2004, nr 204 (6887). M. Czekański (2004), GE chce inwestować w Polsce, „Rzeczpospolita”, 29,10.2004, nr 232 (6915). 102 103 Prace dyplomowe z ekonomii dla 52 porównania według NBP wszystkie inwestycje w Polsce w roku 2003 osiągnęły poziom 4,2 mld USD 104. Od 1992 roku GE zainwestował w Polsce 400 mln USD i dał zatrudnienie 5000 osobom 105. Należy liczyć się z dalszymi korzyściami wynikającymi z akcesji Polski do Unii Europejskiej, poprzez napływ inwestycji zagranicznych głównie w sektorze usług. Daje się zauważyć wzrost nakładów w tym sektorze, z 2 971,4 mld USD w roku 2002 do 3 402,6 mld USD w roku 2003 106. Zagraniczne firmy wykorzystując wysokie kwalifikacje i wykształcenie polskich pracowników umysłowych, będą przenosić swoje centra usługowe, głównie operacje księgowe, do Polski. Już to uczyniły np. włoski koncern Indesit oraz Lufthansa dla swoich europejskich oddziałów. 2.4. Korzyści i utrudnienia występujące przy realizacji inwestycji zagranicznych w Polsce W przeprowadzonych dotąd badaniach, które obejmowały swoimi analizami sprawy podejmowania działalności gospodarczej przez inwestorów zagranicznych, istotną pozycję stanowiły motywy, którymi kierowali się inwestorzy lokując swoje kapitały w Polsce. Badania w tym zakresie zostały przeprowadzone m in. przez Centrum Badań Marketingowych INDICATOR oraz Włodzimierza Karaszewskiego. Największe badania czynników decydujących o podjęciu działalności gospodarczej w Polsce przez inwestorów zagranicznych w Polsce zostało przeprowadzone na zlecenie Państwowej Agencji Inwestycji Zagranicznych przez centrum Badań Marketingowych INDICATOR. Badanie te przeprowadzono w latach 1993, 1995, 1997, 2000 i 2003 roku M. Czekański (2004), GE chce inwestować w Polsce…,op. cit. M. Czekański (2004), GE chce inwestować w Polsce…,op. cit. 106 D. Walewska (2005), Więcej inwestycji dla Polski, „Rzeczpospolita”, 02.02.2005, nr 27(7016). 104 105 Prace dyplomowe z ekonomii 53 Uzyskane wyniki zostały przedstawione w tabelach nr 12 i 13. Ich porównanie pozwala określić hierarchię ważności poszczególnych czynników. Opisane w tabeli 12 motywy, którymi kierują się inwestorzy podejmując działalność w Polsce pokazują, że od 1995 roku pięć podanych czynników jest wykazywanych na najwyższych pozycjach w hierarchii ważności. Daje to podstawy do przyjęcia założenia o przewadze czynników rynkowych przy podejmowaniu decyzji. Z kolei największe obawy inwestorów zagranicznych budzą zmiany regulacji prawnych, zwłaszcza dotyczących podatków. Wśród obaw wymieniono możliwość wystąpienia kryzysu finansowego trudności ze zbytem towarów, wahania kursu złotego (tabela nr 13). W roku 2003, w porównaniu z 2000 wzrósł wśród inwestorów odsetek obawiających się niekorzystnych zmian prawnych, możliwości wystąpienia kryzysu obawiających się wzrostu ceł. finansowego, zmalał natomiast odsetek Prace dyplomowe z ekonomii 54 Tabela nr 12 Najważniejsze czynniki podejmowania działalności gospodarczej w Polsce przez Inwestorów zagranicznych Badanie z 1993 Badanie z 1995 Badanie z 1997 Badanie z 2000 Badanie z 2003 Miejsce na liście rankingowej % wskazań Miejsce na liście rankingowej % wskazań Miejsce na liście rankingowej % wskazań Miejsce na liście rankingowej % wskazań Miejsce na liście rankingowej % wskazań Perspektywy wzrostu gospodarczego 3 53,3 3 48,7 2 52,6 1 49,8 1 62,1 Koszty siły roboczej 3 44,7 1 60,8 1 57,6 2 46,4 2 61,5 Wielkość polskiego rynku 2 47,5 2 49,1 3 47,3 3 44,6 3 59,4 Możliwość redukcji kosztów prod. 5 31,6 5 37,2 5 40,0 5 38,0 4 53,9 Podaż siły roboczej 4 33,9 4 44,4 4 42,1 4 39,3 5 52,5 Czynniki Źródło: PAIZ, Opinia inwestorów zagranicznych o społecznych i ekonomicznych warunkach działalności gospodarczej w Polsce, raport z badania przeprowadzonego przez CBM INDICATOR pod kierownictwem J. Garlickiego i J. Błuszkowskiego, Warszawa 2003, s. 28 Prace dyplomowe z ekonomii 55 Tabela nr 13 Obawy inwestorów związane z działalnością spółek z kapitałem zagranicznym (w%) Udział Spółek wyrażających obawy w roku: Wyszczególnienie Możliwość wzrostu podatku i innych opłat na szczeblu centralnym 1993 1995 1997 2000 2003 80.2 73.6 583 32.7 59.0 Możliwość wzrostu podatku i innych opłat lokalnych 44.8 Niekorzystne zmiany przepisów prawnych 68.8 78.8 7.6 38,8 56,4 Możliwość wystąpienia kryzysu finansowego 80,2 73,6 58.3 28.3 38,8 Trudności ze zbytem towarów i usług 51.7 37.8 38.8 31.1 38,6 Wahania kursu złotego - - - - 335 Niestabilna sytuacja polityczna - 50.4 36.6 30.5 01,0 31.5 34.9 39,1 23.8 31.0 - - - - 23 ; 9 59.4 41.5 31,2 28,7 22.3 - 28,4 26,0 13,4 21,2 22.1 28.1 30,8 20.3 19.4 - - - - 0.3 0.1 - 01 Nieuczciwa konkurencja ze strony polskich firm Dojście do władzy partii radykalnych i populistycznych Wzrost ceł Nastroje niechętne inwestorom zagranicznym Nieuczciwa konkurencja ze strony zagranicznych firm Brak poczucia bezpieczeństwa Preferencje dotyczące firm polskich Stagnacja możliwości zakupu średniego Polaka - W badaniu wzięło udział: w 1993 r. – 515, w 1995 r. – 846, w 1997 r. – 877, w 2000 r. – 814 a w 2003 – 707 spółek. Źródło: PAIZ, Opinia inwestorów zagranicznych o społecznych i ekonomicznych warunkach działalności gospodarczej w Polsce, raport z badania przeprowadzonego przez CBM INDICATOR pod kierownictwem J. Garlickiego i J. Błuszkowskiego, Warszawa 2003, s. 68. Z kolei Włodzimierz Karaszewski przeprowadził w latach 1999 – 2000 badanie oczekiwań inwestorów zagranicznych związanych z podjęciem działalności gospodarczej w Polsce oraz stopnia spełnienia tych oczekiwań 107. W. Karaszewski, Przedsiębiorstwo z udziałem kapitału zagranicznego w Polsce w latach 1990 – 1999, TNOiK – Dom Organizatora, Toruń 2001, s. 266 – 294. 107 Prace dyplomowe z ekonomii 56 Badaniami objęto dwie grupy przedsiębiorstw. Wszystkie przedsiębiorstwa usługowe i produkcyjne z listy PAIiIZ z wyjątkiem sektora finansowego. Przedsiębiorstwa o kapitale zakładowym (akcyjnym) poniżej 1 mln USD określone mianem tzw. „grupy regionalnej”. Dla potrzeb analiz badawczych ustalono wynik mierzony współczynnikiem ważności dla motywów pogrupowanych w trzech obszarach, tj motywów związanych z rynkiem, motywów kosztowych oraz motywów określanych jako polityczne. Wynik badań przeprowadzonych wśród spółek o kapitale zakładowym powyżej 1 mln USD pokazują że inwestorzy określili motywy związane z rynkiem jako ważniejsze argumenty aniżeli motywy kosztowe przy podejmowaniu decyzji o zaangażowaniu kapitału w Polsce (rysunek nr 20). Wśród motywów rynkowych akcentowali sytuacje związane z „tworzeniem rynków zbytu”, „pewnością istniejących rynków zbytu” czy „niższy stopień konkurencyjności lokalnych przedsiębiorstw”. Wśród motywów kosztowych istotne znaczenie stanowią „niższe koszty pracy”, „niższe ceny nieruchomości” oraz „niższe ceny surowców”. Mniejsze znaczenie które motywują inwestorów mają tzw. motywy polityczne( np. „mniej hamulców administracyjnych”). Najmniejszy współcz ynnik ważności wśród motywów dla inwestorów zagranicznych stanowią „mniejsze bariery importowe” oraz coraz „lepsze możliwości zaopatrzeniowe” . Prace dyplomowe z ekonomii 57 Rysunek nr 20. Główne motywy podjęcia działalności gospodarczej w Polsce przez największych inwestorów zagranicznych Tworzenie nowych rynków zbytu 0,80 Niższe koszty pracy 0,74 Pewność istniejących rynków zbytu 0,61 Niższy stopień konkurecyjności lokalnych przedsiębiorstw 0,52 Niższe obciążenia podatkowe 0,37 Niższe ceny nieruchomości 0,36 Niższe ceny surowców i półfabrykatów 0,35 Niższe ceny energii elektrycznej 0,32 Mniejsze nakłady na ochronę środowiska 0,25 Mniej hamulców administracyjnych 0,25 Dłuższe czasy pracy 0,23 Mniejsze bariery importowe 0,23 Lepsze możliwości zaopatrzeniowe 0,17 0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 współczynnik ważności W Źródło: W. Karaszewski, Przedsiębiorstwa z udziałem kapitału zagranicznego w Polsce w latach1990 – 1999 (miejsce w gospodarce kraju, czynniki i perspektywy rozwojowe) ,TNOiK-Dom Organizatora, Toruń 2001, s. 274. Inne motywy kierują inwestorami skupionymi w tzw. „grupie regionalnej” (rysunek nr 21). Istotną różnicę wskazywano sytuując na szóstym miejscu motyw związany z „niższymi obciążeniami podatkowymi”. Również mniej ważne dla mniejszych inwestorów są motywy określone jako „mniejsze nakłady na ochronę środowiska” oraz „mniejsze bariery eksportowe”. Niższe obciążenia podatkowe dla tej grupy są mniej ważne aniżeli, niższe ceny nieruchomości Prace dyplomowe z ekonomii 58 Rysunek nr 21. Główne oczekiwania inwestorów zagranicznych tzw. „grupy regionalnej” związane z podjęciem działalności gospodarczej w Polsce Tworzenie nowych rynków zbytu 0,74 Niższe koszty pracy 0,70 Pewność istniejących rynków zbytu 0,63 Niższy stopień konkurecyjności lokalnych przedsiębiorstw 0,48 Niższe ceny nieruchomości 0,45 Niższe obciążenia podatkowe 0,40 Mniejsze nakłady na ochronę środowiska 0,32 Mniejsze bariery importowe 0,32 Niższe ceny energii elektrycznej 0,29 Niższe ceny surowców i półfabrykatów 0,28 Dłuższe czasy pracy 0,27 Mniej hamulców administracyjnych 0,25 Lepsze możliwości zaopatrzeniowe 0,20 0 współczynnik ważności W 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 Źródło: W. Karaszewski, Przedsiębiorstwa z udziałem kapitału zagranicznego w Polsce w latach 1990 – 1999 (miejsce w gospodarce kraju, czynniki i perspektywy rozwojowe) ,TNOiK-Dom Organizatora, Toruń 2001, s. 282. Ogólnie można stwierdzić, że obie badane zbiorowości inwestorów motywy rynkowe oceniają jako ważniejsze od motywów kosztowych. Najmniej istotne są motywy polityczne oraz motywy zaopatrzeniowe. Opisane badania związane z głównymi motywami podjęcia działalności gospodarczej przez inwestorów zagranicznych w Polsce, zostały rozszerzone o analizy z badań dotyczących stopnia, w jakim te motywy zostały spełnione zgodnie z oczekiwaniami zagranicznego kapitału. Stopień spełnienia oczekiwań związanych z podjęciem działalności gospodarczej w Polsce przez największych inwestorów przedstawiono na rysunku nr 14 . Prace dyplomowe z ekonomii 59 Rysunek nr 14 Stopień spełnienia oczekiwań związanych z podjęciem przez największych inwestorów zagranicznych działalności gospodarczej w Polsce -1 -0,8 -0,6 -0,4 -0,2 0 0,2 0,4 Tworzenie nowych rynków zbytu 0,58 Pewność istniejących rynków zbytu 0,14 Niższy stopień konkurencyjności lokalnych przedsiębiorstw -0,18 Niższe ceny nieruchomości 0,15 Niższe ceny surowców i półfabrykatów 0,09 Mniejsze nakłady na ochronę środowiska 0,09 Mniej hamulców administracyjnych -0,24 -0,03 -0,14 Mniejsze bariery importowe oczekiwanie niespełnione Lepsze możliwości zaopatrzenia 0,8 0,47 Niższe koszty pracy Dłuższy czas pracy 0,6 0,01 oczekiwanie spełnione Źródło: W. Karaszewski, Przedsiębiorstwa z udziałem kapitału zagranicznego w Polsce w latach 19901999 (miejsce w gospodarce kraju, czynniki i perspektywy rozwojowe), TNOiK- Dom Organizatora,, Toruń 2004, s. 284. Poziom stopnia spełnienia oczekiwań związanych z poszczególnymi motywami obliczono jako średnią arytmetyczną ważoną od wskazań: 1 – gdy oczekiwanie zostało spełnione; 0 – gdy oczekiwanie zostało spełnione częściowo; -1 – gdy oczekiwanie nie zostało spełnione. Jak pokazuje rysunek najwyższy stopień spełnienia oczekiwań przez inwestorów dotyczył „niższych kosztów pracy” natomiast najniższy poziom spełnienia oczekiwań miał motyw „mniej hamulców administracyjnych”. Wśród motywów wyrażonych wartościami ujemnymi kolejne zajęły „niższe obciążenia podatkowe” oraz „mniejsze bariery importowe ”. Prace dyplomowe z ekonomii 60 Tabela nr 15 Stopień spełnienia oczekiwań związanych z podjęciem przez inwestorów zagranicznych działalności tzw. „grupy regionalnej” działalności gospodarczej w Polsce -1 -0,8 -0,6 -0,4 -0,2 0 0,2 Tworzenie nowych rynków zbytu 0,4 0,6 Pewność istniejących rynków zbytu 0,25 Niższy stopień konkurencyjności lokalnych przedsiębiorstw 0,01 -0,16 Niższe ceny nieruchomości Niższe ceny surowców i półfabrykatów 0,3 0 0,03 Mniej hamulców administracyjnych 0,09 Dłuższy czas pracy Mniejsze bariery importowe oczekiwanie niespełnione Mniej hamulców administracyjnych 0,8 0,26 Niższe koszty pracy Mniejsze nakłady na ochronę środowiska 0,6 -0,32 -0,32 oczekiwanie spełnione Źródło: W. Karaszewski, Przedsiębiorstwa z udziałem kapitału zagranicznego w Polsce w latach 19901999 (miejsce w gospodarce kraju, czynniki i perspektywy rozwojowe),TNOiK-Dom Organizatora, Toruń 2004, s. 293. Poziom stopnia spełnienia oczekiwań związanych z poszczególnymi motywami obliczono jako średnią arytmetyczną ważoną od wskazań: 1 – gdy oczekiwanie zostało spełnione; 0 – gdy oczekiwanie zostało spełnione częściowo; -1 – gdy oczekiwanie nie zostało spełnione. Badania dla „grupy regionalnej” pokazują różnice w ocenie stopnia spełnienia oczekiwań dla motywów, którymi kierują się zagraniczni przedsiębiorcy w tej grupie inwestorów(rysunek nr 15). Prace dyplomowe z ekonomii 61 W tej grupie inwestorów w znacznie mniejszym stopniu zostało spełnione oczekiwanie związane z motywem „tworzenie nowych rynków zbytu”, „niższe ceny nieruchomości” a więc motywów należących do grupy motywów rynkowych. Natomiast większy stopień spełnienia oczekiwań dotyczy motywu „niższe koszty pracy”. Polska jest atrakcyjnym krajem dla inwestorów. To duży i chłonny rynek. Polacy są bardzo dobrze wykształceni, potrafią dostosowywać się do zmieniających warunków otoczenia. Również istotną przesłanką z punktu widzenia inwestorów zagranicznych, dla której warto u nas inwestować, jest fakt integracji naszego kraju z Unią Europejską. Po 15 latach transformacji został przyjęty rządowy program zwany strategią zdobywania kapitału. Jednak w praktyce niezbędny jest urząd lub agencja, które to instytucje mogłyby obsługiwać inwestorów z zagranicy. Najbardziej dziś prestiżowe inwestycje jak centra finansowe i księgowe „zainstalowały” swoje przedsięwzięcia bez zachęt ze strony kraju 108. W Polsce nie ma instytucji mającej kompetencje i możliwości profesjonalnej obsługi inwestorów. Wprawdzie funkcjonuje w Polsce Państwowa Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych (PAIiIZ) jednak rzadko z uwagi na swoje kompetencje i posiadane środki może być partnerem dla potencjalnych inwestorów. Na przykład PAIiIZ nie zajmował się poszukiwaniem inwestora dla Daewoo, gdy koreański właściciel zbankrutował. Jest wiele przykładów, gdy „ścieżka decyzyjna” w tym zakresie jest niewydolna i tym samym uniemożliwia działanie. Brak jest koncepcji jakie firmy chcemy sprowadzać do Polski, a przede wszystkim sprawdzonych narzędzi do samodzielnego działania, marketingu inwestycyjnego. Dla przykładu nasi sąsiedzi (Czechy, Słowacja) posiadają wyspecjalizowane agencje, które samodzielnie bez upoważnień swoich rządów mogą zaoferować potencjalnym inwestorom pakiet zachęt ekonomicznych, podjąć przyspieszające inwestycje, decyzje itp. D. Walewska, M. Przybylski(2004), 15 lat na wymyślenie strategii, 31.08.2004, nr 204 (6887). 108 „Rzeczpospolita”, Prace dyplomowe z ekonomii 62 Z tego m.in. powodu Polska straciła ostatnio na rzecz tych krajów ważne i kluczowe inwestycje jak 109: Hyundai/Kia – fabrykę aut wybuduje na Słowacji, PSA Peugeot Citroen – buduje fabrykę aut w Czechach, Toyota – buduje fabrykę aut w Czechach, Samsung – przeniósł na –Słowację fabrykę odtwarzaczy video z zakładu pod Barceloną oraz z Katalonii fabrykę kuchenek mikrofalowych i monitorów komputerowych, Snappon – przeniósł produkcję części samochodowych do Czech. Od niedawna do strategii pozyskiwania kapitału przygotowano również strategię funkcjonowania PAIiIZ. PAIiZ jest spółką prawa handlowego, czyli w bezpośrednich rokowaniach nie może oferować inwestorom żadnych np. grantów, przynależnych decyzjom rządowym. Dla porównania należy wyróżnić sytuację wspomnianych naszych sąsiadów, gdzie na Słowacji agencja SARIO i w Czechach Czech Inwest mogą rozmawiać i decydować o przywilejach, gdyż są agencjami zgodnymi . W Sejmie znajduje się projekt zmiany ustawy o PAIiIZ. Nowa ustawa powoła nową agencję o nazwie Państwowa Agencja Promocji Gospodarczej (PAPG). Nowo powołana PAPG w swej kompetencji ma promować eksport i ściągać inwestorów zagranicznych. Jednak projektowana ustawa w dalszym ciągu nie daje narzędzi nowej instytucji do pełnej realizacji zadań. Oczekiwania kierownictwa dotychczasowej PAIiIZ w stosunku do nowego podmiotu dotyczą przyznania kompetencji w zakresie na przykład 110: samodzielnego oferowania zachęt inwestycyjnych w zależności od skali inwestycji i branż działania, możliwości przesuwania granic istniejących stref ekonomicznych, dyspozycji takim budżetem aby istniała możliwość dostawania działek pod inwestycje zgodnie z oczekiwaniami firm, 109 110 D. Walewska, M. Przybylski (2004), 15 lat na wymyślenie strategii.., op. cit. D. Walewska, M. Przybylski (2004), 15 lat na wymyślenie strategii.., op. cit. Prace dyplomowe z ekonomii 63 dysponowania narzędziami przyznawanymi w specjalnych programach rządowych. W założeniach co do konieczności uzyskania ww. szerszych kompetencji przyszłej Agencji określona jest strategia kierunków inwestowania. Obecnie przyjęto, że do Polski należy ściągać firmy 111 motoryzacyjne, metalowo-lotnicze, świadczące usługi finansowe i księgowe, zajmujące się obsługą konsumentów i kadr, świadczące usługi medyczne, które pochodzą przede wszystkim USA, Unii Europejskiej, Japonii, Rosji oraz Chin. Ostatnie niepowodzenia w pozyskaniu bardzo dużych inwestycji, które miały być realizowane przez koncerny samochodowe Toyota i Hunday, uwypuklił następujące przeszkody występujące w Polsce dla potencjalnych dużych inwestycji112: – warunki zatrudnienia, – regulacje dotyczące inwestycji zagranicznych, – istniejąca sieć poddostawców, – koszty logistyki, – system prawny, – system księgowy, – niedostateczna infrastruktura. Istotnym brakiem jest niedostateczna ilość powierzchni biurowych. Brakuje również uzbrojonych działek o powierzchni 30-120 ha z mediami i ustalonym stanem prawnym gruntów 113. Inwestycje zagraniczne omijają Polskę także, gdyż występuje114 przeregulowanie sektora przedsiębiorstw, skomplikowany system podatkowy, niewydolne sądownictwo, brak czytelnego ładu korporacyjnego, zły klimat do prywatyzacji, zbyt duży udział państwa w zakresie procesu inwestycyjnego (np. zamówienia publiczne). D. Walewska, M. Przybylski (2004), 15 lat na wymyślenie strategii.., op. cit. M. Przybylski (2004), Rząd zapowiada zmiany i przyspieszenia, „Rzeczpospolita”, 12.03.2004, nr 61(6744). 113 M. Przybylski (2004), Potrzebne biuro i działka, „Rzeczpospolita”, 11.06.2004, nr 135 (6818). 114 K. Bień (2004), Dlaczego omijają Polskę, „Rzeczpospolita”, 11/12.09.2004, nr 214 (6897). 111 112 Prace dyplomowe z ekonomii 64 O wielkich inwestorów należy zabiegać. Takie motto zaczyna głębiej zakorzeniać się w kraju. Bardzo ważnym czynnikiem rywalizacji o inwestora są dotacje dla firmy oferujące zwiększanie miejsc pracy. W świetle prawa unijnego pomoc publiczna winna mieć charakter wyjątkowy, gdyż zakłóca wolną konkurencję 115. Jednak w Polsce z uwagi na małe środki finansowe w budżecie państwa przeznaczone na ten cel, nie stwarza niebezpieczeństwa interwencji Unii Europejskiej. Duże inwestycje zwiększają atrakcyjność regionów, gdyż tym samym powoduje, że firmy kooperujące również wzmagają swoją aktywność. Dlatego doświadczenia unijne wskazują, że duża inwestycja nie zawsze jest umiejscowiona w kraju, gdzie ze względu na perspektywy rozwoju byłaby najpotrzebniejsza, lecz lokowana jest tam gdzie ma szansę największego wsparcia dotacjami. W Polsce w latach 2002-2003 na dotowanie inwestycji zagranicznych przeznaczono tylko kwoty od 90-113 mln zł rocznie 116. Jak ważną sprawę stanowią zachęty finansowe, świadczy decyzja firmy Whirlpool, która wybuduje w Polsce fabrykę sprzętu AGD, stwarzając ponad 1000 nowych miejsc pracy, z uwagi na fakt zaoferowania jej 10 mln euro dotacji a także inne zachęty (ulgi podatkowe). Rząd polski przyjął projekt ustawy o wspieraniu inwestycji o dużym znaczeniu dla gospodarki, skierowanej do inwestorów realizującej projekt o wartości ponad 40 mln euro lub gdy utworzą minimum nowych 500 miejsc pracy117. Przy dofinansowaniu mniejszych inwestycji można wykorzystać unijne fundusze z programu „Sektorowego programu operacyjnego – wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw” Ważnym elementem, który oddziałuje na decyzję potencjalnych inwestorów jest obowiązujące w naszym kraju prawo pracy a także silna pozycja związków zawodowych w polskich przedsiębiorstwach. Znowelizowany w 2002 roku Kodeks J. Kachel, M. Sienkiewicz (2004), O wielkich warto zabiegać, „Rzeczpospolita”, 8/9.05.2004, nr 107 (6970) 116 J. Kachel, M. Sienkiewicz (2004), O wielkich warto zabiegać…,op. cit. 117 J. Kachel, M. Sienkiewicz (2004), O wielkich warto zabiegać…,op.cit. 115 Prace dyplomowe z ekonomii 65 pracy wprowadził do stosunków pracy w Polsce wiele pozytywnych rozwiązań, jak zwiększenie elastyczności czasu pracy, likwidacja części obciążeń pracodawcy, ułatwienia dla sektora małych i średnich przedsiębiorstw a także rozwiązania systemowe ograniczające presję płacową118. Przed Polską stoi przyjęcie postanowień unijnej dyrektywy (2002’/14/WE) o informacji i konsultacji z pracownikami, co może okazać się niełatwym wyzwaniem. H. Bochniarz (2004), Przyciągnąć zagranicznych inwestorów, „Rzeczpospolita”, 18.11.2004, nr 270 (6953) 118 Prace dyplomowe z ekonomii 66 ROZDZI AŁ III. INWESTYCJE ZAGR ANICZNE W SEKTORZE MO TORYZ ACJI Przełom lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych był okresem, gdy branża motoryzacyjna w Polsce przeżywała kryzys. Otwarcie rynków polskich dla zagranicznych towarów spowodowało masowy napływ zagranicznych samochodów. Samochody te posiadały wyższy standard oraz wyższą jakość od samochodów produkowanych w Polsce. Polska produkcja samochodów stała się nieatrakcyjna dla klienta. W latach 1990 – 1993 nastąpiło załamanie polskiego przemysłu motoryzacyjnego, gdyż wystąpiły czynniki niekorzystne, determinujące ten stan rzeczy, takie jak 119: ─ brak nowoczesnego produktu oraz technologii wytwarzania, ─ stary i wysłużony park maszynowy, ─ wzrost oprocentowania kredytów bankowych, co wiązało się z upadkiem wielu zakładów, ─ spadek nakładów inwestycyjnych, ─ kadra menedżerska nie posiadała doświadczenia i przygotowania do działalności w gospodarce wolnorynkowej. W roku 1990 w pierwszym okresie przemian gospodarczych ilość deficytowych przedsiębiorstw tego sektora wynosił tylko 5% ogólnej liczby przedsiębiorstw. Lecz już w roku 1991 odsetek przedsiębiorstw nierentownych sięgał poziomu 46%, a w roku 1992 już 48,5%. Od 1993 roku zaczęła wzrastać liczba rentownych przedsiębiorstw i tak w roku 1995 odsetek firm przynoszących straty zmalał do 31,2%, a w roku następnym do 27,7% 120. 119 Sektor motoryzacyjny w Polsce, Samar s.c., Warszawa 2004, s. 6. W. Drzewicki, J. Kipigroch, S. Ulicki, Rocznik polskiego rynku motoryzacyjnego 1999 r., Wydawnictwo Samar s.c., Warszawa 2000, s. 50. 120 Prace dyplomowe z ekonomii 67 Uwarunkowania systemowe dla rozwoju przemysłu 3.1. motoryzacyjnego w Polsce Polski rynek samochodowy mimo problemów stanowił jednak istotny potencjał, który mógł zainteresować znanych światowych producentów samochodów do inwestycji zagranicznych w Polsce. Lokalizacja kapitału zagranicznego w ten przemysł dawała nadzieję, że przy jego pomocy będzie można dokonać restrukturyzacji sektora motoryzacji. Przyjmując założenie, że zagraniczni inwestorzy w pierwszym okresie nie będą zainteresowani sektorem produkcji części i komponentów samochodowych, lecz eksportem produkcji, rząd polski zdecydował się na wdrożenie długofalowej polityki przemysłowej dla tego sektora, realizowanej do chwili obecnej. Program ten podzielono na dwa etapy 121: Etap I polityki – prywatyzacja i restrukturyzacja istniejących przedsiębiorstw produkujących samochody ─ Sprzedaż całych przedsiębiorstw (lub wydzielonych ich części) inwestorom strategicznym. ─ Tworzenie rozwojowych spółek joint-ventures z partnerami zagranicznymi. ─ Tworzenie grup przemysłowych opartych o polski kapitał oraz zachodnie techniki wytwarzania i konstrukcji wyrobów. Etap II – zapewnienie rozwoju polskiego przemysłu komponentów motoryzacyjnych oraz pozyskiwanie inwestycji typu „greenfield” ─ Stymulowanie strategicznych zagranicznych producentów do rozwijania współpracy (w inwestorów oraz komponentów tym kapitałowej) renomowanych motoryzacyjnych z istniejącymi przedsiębiorstwami motoryzacyjnymi. ─ Wspieranie producentów pojazdów samochodowych oraz komponentów motoryzacyjnych 121 zainteresowanych realizacją inwestycji typu W. Drzewicki, J. Kipigroch, S. Ulicki, Rocznik polskiego rynku motoryzacyjnego 1999 r., Wydawnictwo Samar s.c., Warszawa 2000, s. 39. Prace dyplomowe z ekonomii „greenfield”, 68 zachęcanie do inwestycji kapitałowych (inwestor pasywny) w sektorze motoryzacyjnym. Rząd mając na uwadze fakt, że tworzenie nowoczesnego przemysłu motoryzacyjnego wymaga dużych nakładów inwestycyjnych, a Polska nie dysponuje środkami finansowymi, które mogłaby użyć na pomoc publiczną dla restrukturyzacji przedsiębiorstw motoryzacyjnych, postanowił wprowadzić system zachęt dla inwestorów zagranicznych. Uznano, że pierwszym elementem tworzenia przyjaznych warunków dla pozyskania inwestorów dla polskiej branży motoryzacyjnej jest ochrona polskiego rynku przed konkurencją zewnętrzną. W tym celu zastosowano m.in. następujące instrumenty 122: 1. wysoka bazowa stawka celna na sprowadzane samochody – 35% (w tym na samochody sprowadzane z UE), 2. ograniczenie importu pojazdów używanych poprzez wprowadzenie zakazu: ─ importu samochodów ciężarowych starszych niż 3 lata, ─ importu samochodów osobowych starszych niż 10 lat, ─ importu silników dwusuwowych i samochodów z silnikami dwusuwowymi (np. Trabant, Wartburg). Następnie wprowadzono dalsze instrumenty ochrony oraz zachęty dla inwestorów strategicznych. Takimi zachętami w owym czasie były: 1. utrzymanie jak najdłużej wysokiej stawki celnej na import pojazdów samochodowych z krajów UE – w umowie stowarzyszeniowej z UE określono stopniową redukcję ceł tak, aby w 2002 roku osiągnąć 0 stawkę celną na pojazdy samochodowe z UE. 2. wydłużenie do dnia wejścia Polski do UE bazowej stawki celnej na import pojazdów samochodowych na poziomie 35% (kraje spoza UE). 3. stopniowe podnoszenie wysokości bezcłowych kontyngentów na import pojazdów samochodowych – uzgodniono z UE, że rocznie kontyngenty będą zwiększane o 1 760 szt. pojazdów samochodowych, w tym samochody osobowe – o 1 750 szt., samochody dostawcze i ciężarowe – o 10 szt. 122 Sektor motoryzacyjny w Polsce, Samar s.c., Warszawa 2004, s. 7 – 8. Prace dyplomowe z ekonomii 69 4. ustanowienie kontyngentów taryfowych wartościowych na maszyny i urządzenia inwestycyjne dla producentów samochodów i zakładów produkujących komponenty motoryzacyjne. 5. zwolnienia podatkowe (wynikające z ogólnych przepisów w odniesieniu do realizowanych inwestycji). 6. wprowadzenie tzw. preferencji krajowych do ustawy o zamówieniach publicznych. Powyższe działania spowodowały, że w Polsce zainwestowały takie firmy, jak Fiat, General Motors, Daewoo, Volkswagen oraz Zasada S.A. Następnym ważnym krokiem, powodującym przyciągnięcie nowych poważnych inwestycji było wprowadzenie w roku 1966 zerowej stawki celnej przy imporcie części i zespołów do montażu przemysłowego pojazdów samochodowych. Stworzyło to sytuację, że obok kontyngentu bezcłowego zaistniał drugi sposób na sprzedaż tańszych aut bez cła. Z tych opłat zwolniono pojazdy składane z kilku tylko podstawowych podzespołów. Powstawały popularne montownie. Z tej „furtki prawnej” skorzystały: Ford, Volvo, Scania, MAN, Neoplan. Jednak montaż przemysłowy był wykorzystywany do omijania wysokich barier celnych przez podmioty, które nie miały poważnych zamierzeń do lokowania swoich zakładów produkcyjnych w Polsce (np. Ford). W związku z taką sytuacją od roku 1968 wprowadzono ograniczenia w imporcie części do montażu, by w roku 2000 znieść całkowicie możliwość korzystania z tych preferencji. Równolegle koncerny zaczęły stopniowo przechodzić z montażu na pełną produkcję aut (General Motors, Daewoo, Volkswagen, Fiat). Realizowany w tym czasie II etap polityki przemysłowej wobec tego sektora zmierzał do wspierania rozwoju krajowego przemysłu komponentów samochodowych, w tym także inwestycji „greenfield”. Zakładano, że trwałe zaistnienie producentów samochodów w Polsce spowoduje napływ do kraju inwestorów będących tradycyjnie dostawcami komponentów dla Fiata, Daewoo, General Motors, Volvo. Efektem tych działań były inwestycje praktycznie wszystkich liczących się światowych producentów komponentów motoryzacyjnych Prace dyplomowe z ekonomii 70 na świecie jak m.in. Delphi Automotiv System, Michelin, Goodyear, Bridgestone, Visteon, Mahle, Bosch i inne. Istotnym czynnikiem, który zachęcił te podmioty do inwestowania było utworzenie Specjalnych Stref Ekonomicznych, gdzie przewidziano szczególnie korzystne rozwiązania dla branży motoryzacyjnej. Dynamiczny napływ inwestycji do sektora motoryzacyjnego został zahamowany w roku 1999, gdy na światowych rynkach motoryzacyjnych rozpoczęła się recesja. Spowodowało to, że koncerny samochodowe zintensyfikowały prace nad redukcją potencjały produkcyjnego i obniżką kosztów wytwarzania, co wpłynęło także na ograniczenie napływu inwestycji do Polski. Jednocześnie, w związku z coraz szerszym dostępem do polskiego rynku (redukcja ceł) podstawowa zachęta inwestycyjna – chroniony duży rynek wewnętrzny – utraciła na znaczeniu, dlatego też Rząd RP dla zwiększenia atrakcyjności Polski, jako miejsca pod nowe inwestycje, podjął działania, których celem było stworzenie korzystnych warunków dla nowych inwestycji, a najważniejsze z nich to 123: 1. wdrożenie Ustawy o finansowym wspieraniu inwestycji – zgodnej z przepisami UE – regulującej sposoby udzielania zachęt inwestycyjnych, 2. uzgodnienie z UE zasad dalszego istnienia i funkcjonowania Specjalnych Stref Ekonomicznych, 3. zapewnienie inwestorom możliwości uzyskania od władz lokalnych preferencyjnych stawek na zakup ziemi oraz ulg w podatkach lokalnych, 4. utrzymanie kontyngentów taryfowych dla przemysłu motoryzacyjnego, 5. utworzenie agencji rządowej (Państwowa Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych) dla kompleksowej obsługi inwestorów, 6. zmniejszenie obciążeń finansowych dla inwestorów poprzez zmianę w ustawie o podatku dochodowym od osób prawnych (obniżenie stawki z 27% do 19%). Zapowiadane obniżenie kosztów działalności zostało dobrze odebrane przez inwestorów, co przełożyło się bezpośrednio – mimo utrzymującej się nadal recesji Ministerstwo Gospodarki i Pracy, Informacja sporządzona przez R. Zwolińskiego – specjalistę w Departamencie Polityki Przemysłowej, Warszawa 2005, s. 6 – 7. 123 Prace dyplomowe z ekonomii 71 na rynkach motoryzacyjnych świata – na zapowiedzi nowych inwestycji w polskim sektorze motoryzacyjnym. 3.2. Nakłady finansowe w sektorze poniesione przez inwestorów zagranicznych w latach 1990 – 2003 Polska stanowi największy spośród państw Europy Centralnej wewnętrzny rynek samochodowy. Przemysł motoryzacyjny wywiera istotny wpływ na sytuację ekonomiczną i poziom zatrudnienia w innych sektorach przemysłu produkujących na potrzeby rynku motoryzacyjnego oraz na inne sfery działalności, takie jak usługi czy handel. Szacuje się, że jedno miejsce pracy u finalnego producenta samochodów tworzy 2 – 7 miejsc u jego dostawców, w sieci dystrybucji i obsługi technicznej 124. Do roku 1998 w przemysł samochodowy zainwestowano 3,6 mld USD125 zagranicznych inwestycji. Udział tego sektora w całości inwestycji w Polsce wyniósł w tamtym czasie 15,5%. Stopniowo wzrost zaangażowania środków w motoryzację zwiększał się do kwoty 5,1 mld zł w roku 2001 by osiągnąć poziom 6,58 mld zł w roku 2003 (np. Rysunek nr 12). Ministerstwo Gospodarki, Raport o stanie przemysłu w roku 2000, opracowany przez Departament Analiz i Prognoz, Warszawa 2001, s. 252. 125 PAIiIZ, Lista największych inwestorów zagranicznych w Polsce w latach 1996 -2003,płyta CD, Warszawa 2005. 124 Prace dyplomowe z ekonomii 72 Rysunek nr 12. Skumulowana wartość zagranicznych inwestycji w sektorze motoryzacja za lata 1998 - 2003 6219,4 7000 6581,2 5395,0 6000 4961,9 4406,6 5000 3627,9 4000 3000 2000 1000 0 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Źródło: Opracowanie własne w oparciu o listę największych inwestorów zagranicznych w Polsce za lata 1998-2003 sporządzoną przez PAIiIZ, płyta CD, Warszawa 2005. Dynamiczny napływ zagranicznych inwestycji do polskiego sektora motoryzacji został zahamowany w roku 1999, gdy na światowych rynkach tego przemysłu rozpoczęła się recesja. Spowodowało to, że koncerny samochodowe zintensyfikowały prace nad redukcją potencjału produkcyjnego i obniżką kosztów wytwarzania, co wpłynęło również na ograniczenie napływu inwestycji do Polski (Rysunek nr 13). Prace dyplomowe z ekonomii 73 Rysunek nr 13. Napływ inwestycji zagranicznych do sektora motoryzacyjnego w latach 1997 - 2003 (mln USD) 3000 2510,5 2500 2000 1500 1117,4 776,7 1000 725,2 557,3 361,8 500 236,0 0 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Źródło: PAIiIZ. [Dok. Elektr.] (2005) www.paiz.gov.pl. Inwestycje w Polsce/inwestycje bezpośrednie/szeregi czasowe/sektor prod. motoryzacyjnej, 2005.02.12. Inwestycje w sektor motoryzacji odznaczają się wysoką kapitałochłonnością (50,7 tys. USD na 1 pracującego) i są skoncentrowane w zakładach dużych zarówno pod względem wartości nakładów inwestycyjnych, jak i liczby zatrudnionych. Dwie trzecie kapitału zagranicznego przypada na cztery wielkie, kilkusetmilionowe inwestycje w fabrykach samochodów w Tychach, BielskuBiałej, Warszawie i Gliwicach, a w pięciu dalszych zakładach zainwestowano od 50 do 100 mln USD (w tym w dwóch fabrykach produkujących części). W sumie inwestycje przekraczające 20 mln USD mają miejsce w 20 zakładach, w 51 – ponad 5 mln USD. Oprócz nich znajdujemy 29 inwestycji średniej wielkości (1 – 5 mln USD), stosunkowo niewiele jest natomiast inwestycji mniejszych) 126. B. Domański, Kapitał zagraniczny w przemyśle Polski, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2001 , s. 339. 126 Prace dyplomowe z ekonomii 74 W roku 1999 około 80% kapitału obecnego w tym sektorze trafiło do 19 fabryk samochodów i silników, co spowodowało dominację zagranicznych koncernów w zakresie produkcji samochodów osobowych. Natomiast ilościowo dominują fabryki części i akcesoriów samochodowych, których jest 62, w które zainwestowano 568,7 mln USD, w tym 53,9 mln USD przypada na zakłady produkujące nadwozia (Tabela nr 16). Tabela nr 16. Inwestycje zagraniczne w sektorze motoryzacji Liczba zatrudn. Śr. inw. w jednym zakładzie 3090,1 59989 34,3 667 19 2467,6 37150 129,9 1955 p. nadwozi pojazdów 34.2 mechanicznych, produkcja przyczep i naczep 9 53,9 24,28 6 270 p. części i akcesoriów do 34.3 pojazdów mechanicznych i ich silników 62 568,7 20411 9,2 329 Klas. EKD Dział 34 produkcja pojazdów mechanicznych, przyczep i naczep 90 p. pojazdów mechanicznych 34.1 Liczba zakładów Wartość inwestycji (mln USD) Śr. zatrudn. w jednym zakładzie Źródło: B. Domański, Kapitał zagraniczny w przemyśle Polski, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2001, s. 340. Do roku 2000 rosła liczba inwestycji typu „greenfield”, gdzie powstało 30 nowych zakładów, które wchłonęły 681 mln USD. Połowa nakładów to wybudowana w Gliwicach przez General Motors fabryka Opla, która to fabryka jest największym obiektem wybudowanym przez zagranicznego inwestora w Polsce (Tabela nr 17). Prace dyplomowe z ekonomii 75 Tabela nr 17. Inwestycje zagraniczne w nowe zakłady produkcji pojazdów mechanicznych Klas. EKD Dział Liczba zakładów 34 produkcja pojazdów mechanicznych, przyczep i naczep Wartość inwestycji (mln USD) Liczba zatrudn. Śr. inw. w jednym zakładzie Śr. zatrudn. w jednym zakładzie 30 681,0 5633 22,7 188 9 450,6 3485 60,1 387 p. nadwozi pojazdów 34.2 mechanicznych, produkcja przyczep i naczep 2 1,0 164 0,5 82 p. części i akcesoriów do 34.3 pojazdów mechanicznych i ich silników 19 139,4 1984 7,3 104 34.1 p. pojazdów mechanicznych Źródło: B. Domański, Kapitał zagraniczny w przemyśle Polski, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2001, s. Listę inwestorów w branży motoryzacyjnej z określeniem ich pozycji wśród wszystkich inwestorów zagranicznych w Polsce na dzień 31.12.2003 przedstawiono załącznik nr 9. 3.2.1. Inwestorzy zagraniczni w grupie producentów samochodów Pierwszym koncernem samochodowym, który zaangażował swój kapitał w Polsce był Fiat. W roku 1992 przejął zespół zakładów FSM w Bielsku -Białej wnosząc do spółki 180 mln USD. W umowie prywatyzacyjnej zobowiązał się również do spłaty zobowiązań FSM oraz do zainwestowania w ciągu 5 lat kwoty 830 mln USD. Szczegółowo o działalności Grupy Fiata napisano w Rozdziale IV niniejszej pracy magisterskiej. W 1996 roku koreański konglomerat Daewoo przygotował program inwestycji oparty na restrukturyzacji dwóch polskich wytwórni samochodów, Prace dyplomowe z ekonomii 76 a mianowicie Fabryki Samochodów Osobowych na Żeraniu oraz Fabryki Samochodów w Lublinie. Na Żeraniu w roku 1977 uruchomiono produkcję samochodów Lanos oraz montaż samochodów Nubia i Leganza, a rok później montaż samochodów Matiz. W Lublinie Daewoo w roku 1988 rozpoczął montaż samochodów terenowych Komando i Musso, modernizowano samochód dostawczy Lublin. Planowane na rok 2000 uruchomienie produkcji następcy Lublina modelu LD-100 wobec problemów całej grupy Daewoo zostało zaniechane. Daewoo zakupiło pakiet akcji Wytwórni Silników Wysokoprężnych Andoria w Andrychowie. W Nysie w tamtejszym Zakładzie Samochodów Dostawczych produkowano Polonezy Truck i Cargo oraz prowadzono montaż samochodów dostawczych marki Citroen C15, a od roku 1998 także Citroen Berlingo. Koreański inwestor zobowiązał się zainwestować do 2001 roku kwotę 1 121 mln USD, co zostało zrealizowane. Natomiast w Lublinie kilka miesięcy przed przejęciem FSO zainwestowano 70 mln USD 127. General Motors Corporation i Adam Opel AG utworzyli w roku 1996 spółkę joint venture General Motors Poland, która to spółka na wydzielonej części FSO na Żeraniu rozpoczęła montaż samochodów Opel Astra oraz Opel Vectra. General Motors nie był zainteresowany przejęciem tej części fabryki, lecz zdecydował się w roku 1998 na wybudowanie w Gliwicach nowoczesnej fabryki europejskiej za kwotę 360 mln USD. Zakład w kolejnych latach był rozbudowywany. Do roku 2003 General Motors zainwestował w Polsce 1 010 mln USD. Obecnie produkuje się tam nowe modele Opla Astry, Opla Vectry i Opla Agiry128. W Poznaniu w roku 1993 Volkswagen AG utworzył na bazie Fabryki Samochodów Rolniczych Tarpan spółkę Volkswagen Poznań, która obecnie w całości należy do strony niemieckiej. Początkowo montowano na eksport samochody dostawcze Transporter T-4. Od jesieni 1994 roku zaczęto montować modele Skody, a następnie innych marek wchodzących w skład Grupy Volkswagena (Skoda, Seat, Audi, VW Polo, VW Passat). Obecnie produkowane 127 Ibidem, s. 347. W. Drzewicki, J. Kipigroch, S. Ulicki, Rocznik polskiego rynku motoryzacyjnego 1999 r., Wydawnictwo Samar, Warszawa 2000, s. 14. 128 Prace dyplomowe z ekonomii 77 są samochody użytkowe Volkswagena, dostawczy T5 oraz Candy. Do roku 2000 Niemcy zainwestowali kwotę 186 mln USD. Na koniec 2003 roku wielkość nakładów poniesionych to kwota 390,7 mln USD 129. Grupa kapitałowa Sobiesław Zasada Centrum (aktualnie Zasada S.A.) objął większościowe pakiety akcji w Zakładach Samochodowych Jelcz S.A. w Jelczu – Laskowicach. Autosan S.A. w Sanoku, Zakładach Starachowickich Star S.A. w Starachowicach, FSS SHL w Kielcach oraz w Fabryce Przekładni S.A. w Tczewie. W 1998 roku rozwiązana została umowa, na mocy której inwestor ten uznany został za inwestora strategicznego w sektorze samochodów użytkowych. W Grupie Zasada nadal produkowane i montowane były samochody użytkowe różnych typów. W grudniu 1999 roku część ZS Star została sprzedana niemieckiej firmie MAN. Powstała nowa spółka Star Trucks Sp. z o.o., należąca w 100% do MAN, która kontynuować będzie produkcję samochodów pod marką Star. Wcześniej sprzedano inwestorom strategicznym fabryki w Kielcach (włoskiej firmie MAC) i Tczewie (amerykańskiemu koncernowi Eaton). Poszukiwani są inwestorzy dla Jelcza i Autosanu 130. Utworzone przez Rząd RP warunki dla inwestorów strategicznych poprzez wprowadzenie jako kolejnej zachęty, możliwości korzystania z zerowej stawki celnej przy imporcie części i zespołów do montażu przemysłowego samochodów, spowodowała, że następujący producenci zagraniczni uruchomili w Polsce montaż swoich samochodów. Wśród nich zainwestowały 131: Volvo utworzyło w roku 1995 spółkę Volvo Truck Poland, która uruchomiła we Wrocławiu montaż samochodów ciężarowych oraz spółkę Volvo Bus Poland montującą autobusy. W roku 1998 koncern podjął decyzję o zlokalizowaniu w Polsce swoich zakładów rozmieszczonych w niektórych krajach Unii Europejskiej. W efekcie realizowanych inwestycji z akłady we Wrocławiu staną się europejskim centrum produkcji autobusów marki Volvo. PAIiIZ, Lista największych inwestorów zagranicznych w Polsce w latach 1996 -2003,płyta CD, Warszawa 2005. 130 W. Drzewicki, J. Kipigroch, S. Ulicki, Rocznik polskiego rynku motoryzacyjnego 1999 r., Wydawnictwo Samar, Warszawa 2000, s. 14 131 W. Drzewicki, J. Kipigroch, S. Ulicki, Rocznik polskiego rynku motoryzacyjnego 1999 r., Wydawnictwo Samar, Warszawa 2000, s. 15. 129 Prace dyplomowe z ekonomii 78 Produkcja samochodów ciężarowych uzależniona będzie od rozwoju rynku krajowego. Do roku 2003 Volvo poniosło nakłady rzędu 80 mln USD 132. Ford zainwestował w budowę w Płońsku wytwórni tapicerki samochodowej, przerabiając w efekcie ten zakład na montownię samochodów osobowych i dostawczych. W oparciu o przepisy dotyczące bezcłowego przewozu zestawów montażowych składane były samochody osobowe: Ford Fiesta, Ford Eskort, Ford Modeno, KA, Ford Fokus oraz dostawcze, jak: Ford Transit i Ford Fourier. Do roku 1998 Ford zainwestował około 60 mln zł. W połowie 2000 roku w ramach ograniczania działalności produkcyjnej w Europie,. Ford wycofał się z montażu samochodów w Polsce 133. Szwedzka firma Scania utworzyła z przedsiębiorstwem remontującym autobusy Kapena w Słupsku spółkę joint venture Scania – Kapena prowadzącą montaż samochodów ciężarowych i autobusów. Nakłady szwedzkich inwestorów były niewielkie, rzędu 2,2 mln USD 134. MAN uruchomił w Poznaniu montownię samochodów ciężarowych i wybudował w Tarnowie Podgórnym fabrykę autobusów. W grudniu 1999 roku wykupił część Zakładów Starachowickich Star S.A. od Grupy Zasada, obejmującą cały kompleks związany z produkcją ciężarówek 135. Neoplan uruchomił fabrykę autobusów Neoplan w Bolechowie pod Poznaniem, gdzie wytwarzano zarówno niskopodłogowe autobusy miejskie, jak również wyższej klasy autobusy turystyczne. W roku 1999 wprowadzono nową markę Solaria. Do branży motoryzacji zalicza się również producentów specjalistycznych nadwozi oraz producentów kontenerów. Produkcję specjalistycznych nadwozi przeznaczonych dla pożarnictwa, policji oraz produkcję wywrotek i cystern ,które PAIiIZ, Lista największych inwestorów zagranicznych w Polsce w latach 1996 -2003, płyta CD, Warszawa 2005. 133 Ministerstwo Gospodarki, Raport o stanie przemysłu w roku 2000, opracowany przez Departament Analiz i Prognoz, Warszawa 2001, s. 256 – 257. 134 Ministerstwo Gospodarki, Raport o stanie przemysłu w roku 1999, opracowany przez Departament Analiz i Prognoz, Warszawa 2000, s. 263. 135 Ministerstwo Gospodarki, Raport o stanie przemysłu w roku 1999, opracowany przez Departament Analiz i Prognoz, Warszawa 2000, s. 262. 132 Prace dyplomowe z ekonomii 79 prowadzi włoska firma MAC, która za 37 mln USD 136 zakupiła kieleckie zakłady SHL (poprzedni właściciel Zasada S.A.) Marcam Koegel wytwarza w Pruszczu Gdańskim naczepy i przyczepy skrzyniowe oraz kontenerowe. Spółka Enerco w swoich zakładach w Warszawie i Stąporkowie produkuje autocysterny oraz naczepy. Norweska firma BNS jest producentem kontenerów, które wytwarza w fabryce w Szczecinie. Nakłady inwestycyjne niektórych producentów samochodów w Polsce za lata 1996 – 2002 pokazuje tabela nr 18, natomiast stan na dzień 31.12.2003 r. zamieszczono w załączniku nr 9. Tabela nr 18. Nakłady inwestycyjne producentów samochodowych w Polsce za lata 1996 - 2002 (wartości skumulowane) (mln USD) Lata Lp. 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 129,5 1011,3 1348,4 1552,3 1552,3 1552,3 1552,3 18,6 100,0 360,0 500,0 800,0 800,0 800,0 3. Volkswagen AG 6,2 114,1 186,0 186,0 4. Toyota 5,0 54,0 60,3 Inwestor 1. Daewoo 2. General Motors/Opel 5. Volvo AB 23,1 6. Neoplan 41,2 7. Peugeot 1,0 8. Ford 54,0 390,7 Źródło: Opracowanie własne na podstawie listy największych inwestorów zagranicznych w Polsce za lata 1996 – 2002 sporządzonej przez PAIiIZ, płyta CD, Warszawa 2005. Malejąca opłacalność prostego montażu wobec znikających barier celnych stała się przyczyną stopniowej od 2000 roku likwidacji montowni. B.Domański, Kapitał zagraniczny w przemyśle Polski, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2001, s. 347. 136 Prace dyplomowe z ekonomii 80 W 2000 roku nastąpiło zahamowanie kilkuletniego rozwoju rynku motoryzacyjnego w Polsce, zanotowano gwałtowny spadek sprzedaży samochodów (o 25,2% w stosunku do roku 1999), na który złożyło się wiele czynników, takich jak: zmiany preferencji konsumentów, wzrost kosztów użytkowania pojazdów (w tym kosztów paliw, ubezpieczeń, parkingów), wzr ost stóp procentowych, wzrost akcyzy, spadek zatrudnienia, wzrost inflacji 137. Bardzo ważną przyczyną spadku sprzedaży samochodów nowych na polskim rynku był również nadmierny import samochodów używanych (wzrost o 87% w stosunku do doku 1999). W przypadku samochodów osobowych import ten wyniósł 213,6 tys. sztuk samochodów, co w porównaniu ze sprzedażą nowych samochodów stanowiło ponad 45%. Nie można też pominąć upadku koreańskiego koncernu Daewoo, mającego negatywny wpływ na sprzedaż samochodów tej firmy. W 2000 roku sprzedano w Polsce 478,8 tys. samochodów osobowych (w tym 290,9 tys. wyprodukowanych/zmontowanych w Polsce, 50,2 tys. samochodów dostawczych i ciężarowych oraz 1,9 tys. autobusów). Polski przemysł samochodowy wytworzył (łącznie produkcja i montaż): 576,8 tys. samochodów osobowych, 51,4 tys. samochodów dostawczych i ciężarowych oraz 2,6 tys. autobusów 138. W latach następnych sprzedaż pojazdów samochodowych w różnych segmentach przedstawia tabela nr… Struktura dostaw samochodów zmieniła się gwałtownie od roku 2000. Jeszcze wciąż więcej aniżeli połowa wszystkich sprzedanych samochodów osobowych na polskim rynku była zaopatrywana przez polskie fabryki. Zmiana nastąpiła w roku 2001, gdy przeważyła sprzedaż samochodów importowanych. W roku 2002 3 z 4 sprzedanych samochodów osobowych było importowanych 137 138 Ministerstwo Gospodarki, Raport o stanie przemysłu w roku 2000, Warszawa 2001,s. 252. Ibidem, s. 253. Prace dyplomowe z ekonomii 81 Tabela Sprzedaż pojazdów samochodowych w latach 2000 – 2003 (tys. szt.) Wyszczególnienie 2000 Samochody osobowe 2001 2002 2003 478,8 327,3 308,2 358,4 Samochody dostawcze 43,7 28,4 25,0 30,1 Samochody ciężarowe 6,5 6,0 6,2 8,3 Autobusy 1,9 1,4 1,2 1,0 Źródło: PAIiIZ, Automotive and transport equipment in Poland, Warszawa 2004, s. 3. Ocenia się, że wpływ na tę sytuację ma obniżka opłat celnych na importowane samochody oraz zmiana cech nabywczych konsumentów, większe zapotrzebowanie na tańsze produkowane poza Polską samochody(rysunek ) Rysunek Struktura dostaw samochodów osobowych w latach 1995 – 2003 (%) [%] 90 85,6 79,3 80 74,1 73,2 71,1 74,6 66,2 70 60,8 57,1 60 42,9 39,2 50 33,8 40 28,9 30 26,8 25,8 25,4 20,7 14,4 20 10 0 1995 1996 1997 1998 1999 produkcja lokalna 2000 2001 2002 2003 import Źródło: PAIiIZ, Automotive and transport equipment in Poland, Warszawa 2003, s. 4. Prace dyplomowe z ekonomii 82 Inwestorzy zagraniczni w grupie producentów komponentów 3.2.2. do produkcji i montażu samochodów Zaangażowanie wielkich koncernów w Polsce, jak Fiat, General Motors, Volkswagen i inne spowodowało wzrost zainteresowania zagranicznych producentów komponentów motoryzacyjnych możliwością uruchomienia swojej produkcji w Polsce. Napływ do Polski firm zachodnich rozpoczął się w roku 1992 wraz z wejściem Fiata do FSM w Bielsku-Białej. Jako pierwsi pojawili się Teksid, Gilardini, Magneti Marelli, Polowat. Z tej grupy najwięcej zainwestował Magneti Marelli, tj. kwotę 60 mln USD 139. Fiat w latach 1995 – 1997 sprzedał wytwórnię hamulców w Chełstówku amerykańskiej firmie Allied Signal, która następnie przeszła w ręce niemieckiego Boscha. Zakład Przekładni Kierowniczych w Czechowicach-Dziedzicach zakupił amerykański TWR, a Zakład Produkcji Zaworów Silnikowych w Bielsku-Białej również amerykańska firma Eaton. Już wcześniej obie te firmy zainwestowały w Polsce. TWR w produkcję pasów bezpieczeństwa i worków poduszek powietrznych w Częstochowie, a Eaton w Fabrykę Przekładni Samochodowych w Tczewie. Włoska firma CF Gomma wybudowała nową wytwórnie wyposażenia do samochodów Fiata w Sosnowcu a w specjalnej strefie ekonomicznej w Ozorkowie, firma Orsa. Koncern Daewoo skoncentrował wokół swojej działalności kilkanaście firm południowokoreańskich, które stały się udziałowcami spółek powstałych na bazie wydzielonego majątku przejętego przez Daewoo na Żeraniu oraz w Lublinie. Największe inwestycję zrealizowały: 140 Spółka Koram ZZM w Warszawie produkująca zderzaki, tablice oraz inne przyrządy, Spółka Kwangjin ZPP w Siedlcach produkująca mechanizmy opuszczania szyb, wahacze, tylne osie, Spółka Hanyang ZAS w Elblągu B. Domański, Kapitał zagraniczny w przemyśle Polski, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, s. 349. 140 Ibidem, s. 350. 139 Prace dyplomowe z ekonomii 83 produkująca deski rozdzielcze oraz Seojin ZS i Dongwan ZS w Kożuchowie, które produkowały części sprzęgła, tłumiki, ramy drzwiowe. Wymienione Spółki poniosły nakłady rzędu 10 – 30 mln USD. Ponadto produkcję komponentów podjęły inne firmy umiejscowione w filiach Daewoo w Wyszkowie, Ciechanowie, Żurawinie, Pułtusku, Grójcu i Markach. Z kolei w rejonie fabryki Daewoo, Motor Polska w Lublinie produkowane są następujące komponenty umiejscowione w Lublinie (felgi i resory), Świdniku (elementy z tworzyw). Łączne nakłady Daewoo oraz jej partnerów w produkcję części samochodowych wyniosły w obszarze związanym z Daewoo – Motor na Żeraniu i Daewoo Motor w Lublinie kwotę 200 mln USD. Z tej kwoty ponad 160 mln zł zainwestowano poza Warszawą141. Delphi Automotive System, która do 1999 była częścią General Motors, w latach 1996 – 1997 zakupiła najważniejszą polską fabrykę amortyzatorów w Krośnie (Polmo – SHL), gdzie poniosła nakłady rzędu 50 mln USD 142. Ponadto Delphi zakupiła Wielkopolskim, fabrykę natomiast chłodnic w i wymienników Tychach wybudowano ciepła zakład w Ostrowie przekładni kierowniczych i półosi napędowych. Ponadto Delphi zainwestowała w wytwórnię wiązek elektrycznych w Jeleśni oraz w zakład zbiorników paliwa w Błoniu. Ford za pośrednictwem swojej spółki zależnej Eaton zakupił w roku 1998 za kwotę 35 mln USD fabrykę w Praszce, gdzie wytwarzane są zespoły hamulcowe, pompy wodne, pompy olejowe, sprężyny zawieszenia. Ford „ściągnął” również innych amerykańskich inwestorów, jak: 143 Dana produkująca filtry w Gostyniu, Wabca produkująca układy pneumatyczne we Wrocławiu, Findlay produkująca obicia drzwi i foteli w Tomaszowie Mazowieckim, oraz elementy z tworzyw sztucznych w Istebnej, pierścieni i tulejek w Gdańsku. Niemiecki kapitał zainwestował w sektor komponentów motoryzacyjnych w Polsce w drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych. 141 Ibidem. Ibidem. 143 Ibidem. 142 Prace dyplomowe z ekonomii 84 Działalność rozpoczęły następujące podmioty gospodarcze: 144 Petri produkująca kierownice z poduszkami powietrznymi w Krzeszowie. Petri wybudowało również w Specjalnej Strefie Ekonomicznej w Wałbrzychu nową fabrykę, Grosmann, który uruchomił w Specjalnej Strefie Ekonomicznej w Wałbrzychu zakład okrywania kierownic skórą, Rogal również w tej strefie zlokalizował wytwórnię felg. W latach 1998 – 1999 kolejni inwestorzy niemieccy uruchomili nowe fabryki: HP Chemie Pelzer w Gliwicach (elementy wygłuszające), Ieper w Tychach (zagłówki), Stahl Schmidt i Maiworm w Stalowej Woli (felgi),Kirchhoff w Mielcu (elementy karoserii), Mercedes Benz w Międzyrzeczu (elementy układu kierowniczego). W roku 1999 w Wytwórni Sprzętu Mechanicznego w Krotoszynie produkującej części do silników (tuleje do cylindrów, elementy rozrządu) strategicznym inwestorem została niemiecka firma Mahle. Obecność inwestorów francuskich i brytyjskich w polskim przemyśle samochodowym jest ograniczona. Valeo wytwarza w podkrakowskich Zielonkach chłodnice, przez pewien czas produkowało też sprzęgła w spółce z FSO w Kożuchowie (pow. nowosądecki). Nowa fabryka koncernu powstaje w Chrzanowie(woj. małopolskie). Dużą inwestycję „greenfield” (30 mln USD145) stanowi zakład metalowych prowadnic i stelaży do siedzeń samochodowych Bertrand Faure Automobil w Woli Worowskiej (pow. grójecki). Podobne nakłady poniósł brytyjski GKN, który rozpoczął produkcję wałów korbowych i półosi na terenie fabryki Boscha w Chełstówku, a następnie przeniósł ją do wybudowanego od podstaw zakładu w Oleśnicy. Duńska firma Roulunds została właścicielem fabryki okładzin ciernych do hamulców i sprzęgieł. W 1999 roku rozpoczęły produkcję nowe wytwórnie szwedzkich firm Plastel (Electrolux) w Gliwicach (elementy z tworzyw sztucznych) i Autoliz w Oławie (pasy bezpieczeństwa, poduszki powietrzne) oraz belgijskiego Solvaya w Lublinie (plastikowe zbiorniki paliwa). 144 145 Ibidem. Ibidem, s. 351. Prace dyplomowe z ekonomii 85 Japońska Spółka Calsonic utworzyła w Kaliszu joint venture dla produkcji klimatyzacji. W 2000 roku rozpoczęła się się w strefie ekonomicznej w Wałbrzychu budowa fabryki skrzyń biegów Toyoty do modelu Saris wytwarzanego we Francji (ponad 80 mln USD 146). Warto zauważyć, że znaczącymi producentami różnych części są także wymienione wcześniej fabryki i montownie pojazdów, w szczególności Fiat w Bielsku-Białej, Daewoo w Warszawie i Lublinie, Volkswagen w Poznaniu, Opel w Gliwicach (części nadwozia), Volvo we Wrocławiu (podwozia autobusów), MAC w Kielcach (wytłoczki karoserii), MAN w podpoznańskich Sadach i Scania – Kapena w Słupsku 147. W trzech działających w Polsce fabrykach opon w 2003 roku wyprodukowano ich 32,4 mln sztuk, o 14,3% więcej niż rok wcześniej. Goodyear, Michelin i Bridgestone to czołowi producenci opon na świecie. Te trzy firmy mają w Polsce swoje zakłady produkcyjne. Michelin i Goodyear zainwestowały w naszym kraju w grudniu 1995 roku, zaś Bridgestone wiosną 1998 roku. Michelin kupił większościowy pakiet akcji Stomilu Olsztyn, zaś Goodyear – Firmy Oponiarskiej Dębica. Bridgestone powołał spółkę ze Stomilem Poznań i od podstaw zbudował własną fabrykę, która rozpoczęła produkcję w kwietniu 1999 roku. Dziś Goodyear ma 59,9% akcji Dębicy, Michalin niemal wszystkie udziały w Stomilu, zaś Bridgestone jest jedynym właścicielem fabryki w Poznaniu. Biznesplan budowy fabryki Bridgestone w Poznaniu zakładał, że pełne moce produkcyjne – 10 tys. opon dziennie – zakład uzyska w końcu 2001 roku. Stało się to pół roku wcześniej, a inwestycje japońskiego koncernu wyniosły 12 0 mln USD. Pod koniec 2002 roku władze spółki postanowiły umocnić pozycję w Europie, zdecydowały więc rozbudować poznańską fabrykę. Do końca 2006 roku Bridgestone zainwestuje tam jeszcze ponad 170 mln USD, dzięki czemu będzie można produkować 23 tys. opon dziennie148. Przedmiotem inwestycji zagranicznych w Polsce jest także produkcja silników samochodowych, m.in. w fabrykach w Bielsku-Białej i Warszawie. 146 Ibidem, s. 352. Ibidem 148 T. Świderek (2004), Zagraniczne koncerny zapowiadają inwestycje, „Rzeczpospolita” 1.12.2004, nr 281(6964). 147 Prace dyplomowe z ekonomii 86 Tabela nr 19. Nakłady inwestycyjne wybranych producentów komponentów samochodowych za lata 1996 - 2002 (wartość skumulowana) (mln USD) Lata Lp. 1996 1997 1998 1999 114,4 148,0 2000 2001 2002 Inwestor 1. Delphi A. System 2. Michelin 112,0 136,0 136,0 136,0 3. Goodyear 112,0 112,0 112,0 112,0 4. Bridgestone 45,0 5. Visteon 43,0 6. Mahle 35,2 7. Faurecia 30,0 8. GKN 31,0 9. Eaton 35,0 58,0 10. Valeo 11. Manuli Ruber 16,0 12. Exicle 15,0 13. Dana 14. Lear Corp. 15. Toyota Motor Corp. 16. TRW 17. Isuzu 35,7 192,7 Źródło: Opracowanie własne na podstawie listy największeych inwestorów zagranicznych w Polsce za lata 1996-2003 sporządzonej przez PAIiIZ, płyta CD, Warszawa 2005. W 2000 roku Fiat uzyskał włączenie terenu bielskiego zakładu do strefy ekonomicznej, co ma umożliwić uruchomienie produkcji nowego silnika w ramach aliansu strategicznego z General Motors. Do Daewoo należy Wytwórnia Silników Wysokoprężnych Andoria w Andrychowie. Prace dyplomowe z ekonomii 87 Po sto kilkadziesiąt milionów USD kosztowały fabryki silników Diesla uruchomione w 1999 roku w specjalnych strefach w Tychach (japoński Isuzu) i Polkowicach Dolnych (Volkswagen), zorientowane w całości na eksport 149. W tabeli nr 19 przedstawiono listę większych inwestorów zagranicznych – producentów komponentów samochodowych za lata 1996 – 2002. Stan na dzień 31.12.2003 r. przedstawia załącznik nr 9. 3.3. Planowane inwestycje w 2004 roku i w latach następnych Fakt praktycznego zakończenia etapu prywatyzacji sektora producentów pojazdów samochodowych powoduje, że w najbliższym czasie Polska nie może oczekiwać spektakularnych decyzji inwestorów. Jednak do naszego kraju zapowiadane są dalsze napływy kapitału zagranicznego, zwłaszcza w segmencie produkcji komponentów samochodowych. Wprawdzie Toyota fabrykę nowych aut wybuduje w Czechach, to w Polsce kosztem 300 mln euro 150 zamierza rozszerzyć działalność swojej fabryki skrzyni biegów w Wałbrzychu o produkcję samochodów małolitrażowych (do 250 tys. rocznie) i zautomatyzowanych skrzyń biegów (do 300 tys. rocznie). Toyota zdecydowała również, że w Jelczu Laskowicach powstanie fabryka nowej generacji silników Diesla. Światowe koncerny branży oponiarskiej zapowiadają, że w najbliższych latach zainwestują blisko 1,5 mld złotych. Godyear, Michelin, Bridgestone posiadają już swoje zakłady produkcyjne w Polsce. Inwestycyjne plany Michelina dotyczą budowy drugiej fabryki w Olsztynie lub budowy centrum logistycznego. Konkurentem Polski są Węgry. Na lata 2005 – 2010 planowane są nakłady rzędy 253 mln euro151. Do końca 2006 roku Bridgestone zainwestuje w swoją fabrykę opon w Poznaniu kwotę 170 mln USD 152. Nie jest wykluczona inwestycja PAIiIZ, Lista największych inwestorów zagranicznych w Polsce w latach 1996 -2003, płyta CD, Warszawa 2005. 150 A. Kubik [Dok. Elektr.] (2004), Przybywa inwestycji w polską motoryzację, http://www. serwisy.gazeta.pl/metron/1,0,1731660.html, 2005.01.29. 151 PAIZ [Dok. Elektr.] (2005), Kolejna inwestycja Michelina w Polsce, http://www.paiz.gov.pl/ nowości, 2005.02.18. 152 T. Świderek (2004), Zagraniczne koncerny zapowiadają inwestycje, op. cit. 149 Prace dyplomowe z ekonomii „greenfield” kolejnego 88 potentata oponiarskiego Hankook, bowiem południowokoreański koncern chce zbudować w nowym regionie fabrykę za przynajmniej 100 mln USD 153. Obok Polski rozważane są lokalizacje w Czechach, Słowacji lub na Węgrzech. W Gliwicach producent filtrów do silników Diesla – firma NGK-Insulator – planuje wydać 66,5 mln USD. Erics Polska, szwedzka spółka, chce zainwestować około 10 mln euro w Lublinie. W upadłej fabryce Daewoo Motor Polska zamierza rozpocząć produkcję elementów karoserii dla koncernu Volvo 154. Bardzo dużym zainteresowaniem cieszą się inwestycje w Specjalnych Strefach Ekonomicznych. Zamierzają tam zlokalizować swoje zamierzenia gospodarcze producenci komponentów samochodowych: Pierwszy w Europie producent siedzeń samochodowych, firma Faurecia, kosztem 7 mln euro155 rozpoczęła budowę nowej fabryki. Nowy zakład powstanie w Wałbrzyskiej Strefie Ekonomicznej. Będzie to czwarta fabryka tej firmy w Polsce. Powiązana z Toyotą spółka Tomeca, producent filtrów do olejów, paliw i powietrza, planuje wydać 10 mln euro. Produkcja tych urządzeń ruszy w Legnickiej Strefie Ekonomicznej.Fabrykę części do silników samochodowych wybuduje za 250 mln zł 156 w Bielsku-Białej amerykański koncern Eaton Corporation. Zakład powstanie w bielskiej części Katowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej. Produkcja ma ruszyć w 2006 roku. Portugalsko-francuska spółka Simoldes Plasticos Polska zainwestuje na terenie strefy w Jelczu Laskowicach kwotę 35 mln zł 157. Firma zajmie się obsługą przedsiębiorców branży motoryzacyjnej. Należy ona do grupy Simoldes producenta form wtryskowych. M. Przybylski (2005), Od kontaktów do kontraktów, „Rzeczpospolita”, 6.01.2005, nr 4(6993). E. Południk (2005), Dobra kadra z tradycjami, „Rzeczpospolita”, 14.02.2005, nr 37(7026). 155 PAIZ [Dok. Elektr.] (2004), Kolejna inwestycja Faurecia w Polsce, http://www.paiz.gov.pl/ nowości, 2005.02.18. 156 Polska Agencja Prasowa [Dok Elektr.] (2005), Amerykański koncern otworzy w Bielsku-Białej fabrykę, http://www.serwisy. gazeta.pl/metron/1,0,2319333.html, 2005.01.31. 157 Polska Agencja Prasowa [Dok Elektr.] (2005), Dwie nowe firmy w Wałbrzyskiej Specjalnej Strefie Ekonomicznej, http:// www.serwisy. gazeta.pl/metron/1,0,1891525.html, 2005.01.31. 153 154 Prace dyplomowe z ekonomii 89 Pierwszą fabrykę poza terenem Japonii na świecie firma Yagi wybuduje w Żarowie na terenie Wałbrzyskiej Strefy Ekonomicznej. Za kwotę 30 mln zł 158 wybuduje zakład produkujący metalowe elementy do motoryzacji m.in. klimatyzacje i łożyska. Fabrykę urządzeń i części zamiennych do klimatyzacji zamierza wybudować firma Sanden. Planowana inwestycja ma wynieść ok. 60 mln euro 159 i zostanie zlokalizowana w Polkowicach w Legnickiej Specjalnej Strefie Ekonomicznej. Sanden jest jednym z największych producentów urządzeń klimatyzacyjnych dla motoryzacji na świecie. Zakład w Polkowicach stanie się drugim zakładem tego koncernu w Europie. Jeden z azjatyckich koncernów branży motoryzacyjnej jest poważnie zainteresowany wybudowaniem fabryki w miejscowości Kobierzyce pod Wrocławiem. Nieznana jest nazwa inwestora, lecz na pewno nie chodzi o Toyotę, która również rozważa budowę zakładu produkującego auta w Polsce. Nieruchomość Kobierzycach jest atrakcyjnie usytuowana i przygotowana na szybkie rozpoczęcie inwestycji. Ukraiński Awto ZAZ z Zaporoża jest najpoważniejszym kandydatem do przejęcia Żerańskiej FSO po wycofaniu się Daewoo. Prawdopodobieństwo, że na Żeraniu zainwestują Brytyjczycy z MG Rover wspólnie z chińską firmą Shanghai Automotive Industry Corporation, zmalało do zera z uwagi na kłopoty finansowe Rovera. Decyzja w sprawie FSO nie ma charakteru ekonomicznego, lecz polityczny. Ukraińska fabryka skupiła wszystkie wierzytelności FSO, których wartość wg PKO S.A. wynosi 25 mln zł 160. Wejście ukraińskiej firmy byłoby dla FSO korzystne z uwagi na fakt, że eksport produkowanych na Żeraniu Lanosów na Ukrainę, gdzie cieszą się one wielką popularnością, pozwoli na utrzymanie kilku tysięcy miejsc pracy w FSO i u kooperantów. Daewoo było inwestorem zarówno w wałbrzyskim Daewoo – FSO, jak i Awto ZAZ z Zaporoża. Obie fabryki przeżywały podobne problemy związane z bankructwem koreańskiego koncernu Polska Agencja Prasowa [Dok Elektr.] (2005), Japońska firma Yagi zainwestuje w Żarowie, http://www.serwisy.gazeta.pl/ metron/1,0,1688790.html, 2005.01.31. 159 A. Kublik [Dok. Elektr.] (2004), Japońska firma Sanden zainwestuje w Polkowicach, http:// www.serwisy.gazeta.pl/metron/1,0,1878623.html, 2005.01.31. 160 A. Mackiewicz (2004), Awto ZAZ skupił wszystkie długi FSO, „Rzeczpospolita”, 11/12.12.2004, nr 290(6973). 158 Prace dyplomowe z ekonomii 90 Bariery i zagrożenia powstrzymujące napływ inwestycji 3.4. w sektor motoryzacji Ostatnie dziesięć lat XX wieku, to czas niesłychanego boomu motoryzacyjnego, liczba aut prawie się podwoiła. Na początku lat 90. po naszych drogach jeździło nieco ponad 5 mln samochodów osobowych, gdy w roku 2000 już około 10 mln. W tym czasie również Polska byłą największym producentem samochodów w Europie Środkowej, byłą tym samym najbardziej atrakcyjnym miejscem dla koncernów motoryzacyjnych do realizacji zaplanowanych inwestycji. Ostatnia inwestycja znanego koncernu miała miejsce w roku 2002, gdzie w Wałbrzychu i Jelczu – Laskowicach Toyota zainwestowała prawie pół miliona euro. Od tego czasu nie udało się przyciągnąć nowych dużych koncernów do produkcji aut w Polsce. Co gorsza, omijanie Polski przez te koncerny w ostatnich latach zmniejsza szansę rozwoju przemysłu motoryzacyjnego na kilkanaście czy nawet na kilkadziesiąt lat. Fabryka samochodów po 10 latach działalności uchodzi bowiem za zakład przestarzały. Tymczasem fabryki samochodów w Polsce są coraz starsze, albo mają ograniczone możliwości na rozwój. Przykładowo Volkswagen produkuje nowy model samochodu Caddy, lecz działka, na której leży zakład w Poznaniu jest za mała, co uniemożliwia dalszą rozbudowę i tym samym nową inwestycję. W ostatnich czterech latach Polska poniosła trzy spektakularne porażki w walce o nowe fabryki samochodów: Konsorcjum Toyoty i Peugeota – Citroena (PSA) zdecydowały wybudować nową fabrykę małolitrażowych samochodów w czeskim Kolinie, mimo, że ekonomiczne warunki równie atrakcyjne oferowała Dąbrowa Górnicza. Rywalizacja o nową fabrykę Peugeot – Citroen (PSA) przegrały Radomsko i Krzywa ze słowackim miastem Tarnawa. Koncern Hyunday zdecydował, że pierwsza fabryka w Europie aut, powstanie na Słowacji. Prace dyplomowe z ekonomii 91 W ślad za fabrykami aut u naszych sąsiadów powstaną wokół nich zakłady kooperantów tworząc dużo więcej miejsc pracy aniżeli w samych fabrykach, podtrzymując tym samym rozwój branży. Polska zaczyna przegrywać rywalizację o nowe fabryki aut. Koncerny nigdy nie podają precyzyjnych wyjaśnień dotyczących motywów podjęcia decyzji. Nie zawsze istnieje ekonomiczne zrozumienie dla takiej sytuacji, gdyż: Infrastruktura w Polsce nie jest najlepsza, ale oferowane działki znajdowały się w pobliżu gęstej sieci szlaków komunikacyjnych. W 2002 roku niedostatki tej infrastruktury nie przeszkodziły Toyocie w budowie fabryki silników i skrzyń biegów. Wejście Polski do UE, dzięki dostępowi do nowych środków finansowych z funduszów strukturalnych, tworzy nowe możliwości szybkiego nadrobienia zaległości w rozwoju infrastruktury. Podatki w Polsce są wprawdzie wysokie, lecz wszystkie nowe inwestycje zapewnione miały zwolnienia z podatku dochodowego. Koszty robocizny są wprawdzie wyższe niż np. na Słowacji, lecz koszty pracy w branży motoryzacyjnej raczej nie powinny przesądzać o wyborze miejsca inwestycji. Inwestorzy nie mają zaufania do krajów o słabej, niestabilnej legislacji. Może też występować sytuacja, że wielki nienasycony rynek w Polsce już się kończy. W motoryzacji ważny jest występujący element zależności pomiędzy samochodami nowymi a używanymi. Po roku 1990 praktycznie wszystkie rządy nie rozwiązały problemu aut używanych z importu, tym samym nie sprzyja to rynkowi nowo wyprodukowanych aut. Prace dyplomowe z ekonomii 92 ROZDZI AŁ IV. INWESTYCJE KONCERNU FI AT W PO L S C E 4.1. Geneza powstania Koncernu Fiat Fiat został założony 11 lipca 1899 roku przez dziewięciu udziałowców, wśród których znajdował się Giovanni Agnelli, którego życie i działalność zawodowa splotła się z historią Fiata. Fabbrica Italiana Automobili Torino mająca swoją siedzibę przy Corso Dante, taką bowiem przyjęła nazwę, powstała siedem lat później po narodzinach Ford Motor Company w Detroit. W pierwszym roku istnienia fabryki wyprodukowano pierwsze osiem samochodów typu 4HP. W roku 1906 liczba ta urosła do ponad tysiąca samochodów, z których dwie trzecie było przeznaczonych na eksport 161. Fiat zaczął również produkcję autobusów, tramwajów oraz ciężarówek. Rozważana już w roku 1915 budowa nowej fabryki, ze względu na trwającą I wojnę światową została rozpoczęta w roku 1917. Oddano ją do użytku w roku 1922. W ten sposób na via Nizza na osiedlu Lingotto powstała nowoczesna fabryka obejmująca teren 153 000 m2, który został podwojony w pięciokondygnacyjnych budynkach rozciągniętych na długości 2 km 162. W roku 1926 eksport stanowił 70% całej produkcji samochodów. W roku 1927 Fiat wyprodukował 657 sztuk samochodów. Natomiast w okresie kryzysu gospodarczego w 1929 roku produkcja spadła o połowę. Swoją pozycję na rynkach światowych Fiat odzyskał w roku 1932 po wprowadzeniu do produkcji dwóch modeli: 508 Balilla i 518 Avdita. Dzięki walorom ekonomicznym Balilla stała się hitem lat 30. 161 162 Fiat [Dok. Elektr.] (2004), Swiat Fiata, http://www.fiat.pl, 2004.12.08. Ibidem. Prace dyplomowe z ekonomii W roku 1937 pada 93 nowy rekord produkcji, gdzie wytworzono 65 000 nowych samochodów. Z uwagi na potrzebę dalszego rozwoju podjęto decyzję o budowie nowego kompleksu fabrycznego w Mirafiori, otwartego w roku 1939. Na terenie Lignoti produkcja aut była prowadzona do roku 1980, by później przekształcić je w wielofunkcyjne centrum. W Polsce za sprawą Balilli podjęto decyzję o współpracy z Fiatem. Dwudziestego pierwszego września 1931 roku podpisano umowę pomiędzy Fiatem Zakładami a Państwowymi Inżynieryjnymi w Warszawie, która przewidywała produkcję samochodów marki Fiat. Ponadto powołana Spółka Akcyjna „Polski Fiat” pomiędzy tymi partnerami, zajęła się koordynacją zaplecza technicznego oraz obsługą i naprawami samochodów produkowanych na licencji Fiata. Pierwszy samochód tej marki wyprodukowany przez Państwowe Zakłady Inżynieryjne wyjechał z fabryki 6 sierpnia 1932 roku. W roku 1937 sprzedaż wszystkich samochodów z marką Polski Fiat, łącznie z importem, wyniosła 10 000 sztuk163. Była to pierwsza w historii Fiata licencja z partnerem zagranicznym. W załączniku nr najważniejsze daty istnienia Fiata na terenie Polski. 163 Ibidem. 10 zostały przedstawione Prace dyplomowe z ekonomii 94 Załącznik nr 10 Fiat w Polsce w datach Lata Wyszczególnienie 1906 Pierwsze Fiaty na ziemiach polskich. 1920 Utworzenie przedstawicielstwa Fiata w Polsce – „Polski Fiat” – zarządzanego przez polską firmę Hermann Meyer. 1921 Pierwsze próby działalności produkcyjnej Fiata w Polsce. 1931 Podpisanie umowy pomiędzy Fiatem a rządem Polski na produkcję m.in. modelu 508 (Balilla). 1937 Nowa linia montażowa Fiata w Warszawie, gdzie produkuje się m.in. Fiata 500 (Topolino). 1939 II wojna świat, a później zimna wojna przerwała na blisko 30 lat współpracę Fiata z polskim przemysłem. 1967 Pierwsze Polskie Fiaty 125 p na licencji włoskiego koncernu produkowane na Żeraniu. 1971 Umowa na produkcję Fiata 126 p w Fabryce Samochodów Małolitrażowych w Bielsku-Białej. 1973 Pierwsze Fiaty 126 p wyjeżdżają z FSM. 1981 FSM produkuje milionowego Fiata 126 p. 1987 Umowa licencyjna na produkcję Fiata Cinquecento. 1991 Początek produkcji modelu Cinquecento. 1992 Utworzenie spółki Fiat Auto Poland. Rozpoczyna się nowy etap obecności Fiata w Polsce. 1994 Uruchomienie produkcji Fiata Uno. Do 2002 roku wyprodukowano około 188 tys. sztuk tego modelu. 1996 Fiat Auto Poland jako pierwsze w Europie przedsiębiorstwo motoryzacyjne rozumiane jako całość, otrzymuje Certyfikat Zapewnienia Jakości na zgodność z normą ISO 9001. Prace dyplomowe z ekonomii 95 Wyszczególnienie Lata 1997 Milionowy Cinquecento. Uruchomienie produkcji Fiata Siena i Palio Weekend, których wyprodukowano ponad 84 tys. sztuk. 1998 Zakończono produkcję Fiata Cinquecento. Całkowita produkcja tego modelu od roku 1991 wyniosłą ponad 1 164 000, z czego na eksport ponad 863 tys. sztuk. Rozruch produkcji Fiata Seicento. 1999 Fiat Auto Poland wyeksportował milionowy samochód. Zakończenie produkcji Fiata 126 wyprodukowanego w ponad 3 318 tys. sztuk. 2002 Uzyskanie certyfikatu Zintegrowanego Systemu Zarządzania Jakością, Ochroną Środowiska oraz Bezpieczeństwa i Higieny Pracy. 2003 Wyprodukowanie milionowego Seicento i sprzedaż 3-milionowego samochodu. Uruchomienie produkcji nowego Fiata Panda. Źródło: Fiat Auto Poland, Fiat Polska Sp. z o.o., Warszawa 2004. 4.2. Charakterystyka Koncernu Fiat Fiat jako grupa przemysłowa, oprócz swojego sztandarowego produktu, jakim są samochody, projektuje i produkuje: ─ samochody ciężarowe, ─ traktory i maszyny rolnicze, ─ maszyny do robót naziemnych, ─ silniki i komponenty motoryzacyjne, ─ środki i systemy produkcji. Wokół działalności przemysłowej Koncern dla przedsiębiorstw związanych z branżą motoryzacyjną. rozwinął sieć usług Prace dyplomowe z ekonomii 96 Grupa Fiat prowadzi działalność poprzez swoje sektory operacyjne grupujące się w 164: Fiat Auto – samochody osobowe i dostawcze, GNH Globar – maszyny rolnicze i budowlane, Iveco – samochody ciężarowe, Ferrari i Maserami – luksusowe samochody, Magneti Marelli – komponenty do produkcji samochodów, Comau – sprzęt i systemy produkcyjne, Teksid – wyroby metalurgiczne, Business Solutions – usługi, Itedi – wydawnictwo i komunikacja. Uproszczony schemat organizacyjny obrazujący strukturę Grupy Fiat przedstawia rysunek nr 14. Grupa Fiat posiada na całym świecie 216 zakładów produkcyjnych oraz 127 ośrodków badawczo-rozwojowych. W latach 2002 – 2006 przeznaczono na badania i rozwój kwotę 7,9 mld euro. Rok 2003 Koncern zamknął kwotą 47,3 mld euro przychodów ze sprzedaży165. W roku 2000 Fiat podpisał umowę z General Motors, na mocy której 20 procent jego akcji zostało przejętych przez ten amerykański koncern za kwotę 2,4 miliardów dolarów. Obecnie trwa spór prawny dotyczący podpisanej umowy. Od roku 2001 koncern Fiata przeżywa poważne kłopoty, wynikające m.in. ze spadku sprzedaży aut, także w Polsce. Główni udziałowcy Fiata oraz banki finansujące przymierzają się do procesu restrukturyzacji spółki. 164 165 Fiat Auto Poland, Fiat Polska Sp. z o.o., Warszawa 2004. Fiat [Dok. Elektr.] (2004), Grupa Fiat w Polsce, http://www.fiat.pl, 2004.12.08. Prace dyplomowe z ekonomii 97 Rysunek nr 14. Uproszczony schemat obrazujący strukturę Grupy Fiat FIAT S.p.A. sektory pojazdów 90% 100% FIAT AUTO 85% IVECO 56% FERRARI MASERATI CNH inne sektory przemysłowe 100% 100% MAGNETI MARELLI 80,50% COMAU 100% 100% CONTRO RICERCHE FIAT TEKSID ELASIS sektory nieprzemysłowe 100% 100% BUSINESS SOLUTIONS ITEDI najważniejsze udziały Grupy Fiat 24,60% ITALENERGIA BIS 1,61% MEDIOBANCA 9,81% R.C.S. MEDIAGROUP Źródło: Fiat [Dok. Elektr.] (2004), Grupa Fiat w Polsce, http://www.fiat.pl, 2004.12.08. Prace dyplomowe z ekonomii 4.3. 98 Grupa Fiat w Polsce Grupa Fiat w Polsce jest jednym z największych inwestorów zagranicznych. Za okres 1992 do 2003 roku zainwestowano kapitał w wysokości 1,9 mld zł 166. Obroty całej grupy wyniosły w roku 2003 kwotę 8 mld euro 167. W 17 polskich spółkach Grupy oraz w 6 spółkach joint-venture zatrudnionych jest 9 tys. osób. Grupa Fiata w Polsce zorganizowana jest w następujące podmioty gospodarcze168: A. Fiat Polska Sp. z o.o. w Warszawie – Istnieje od roku 1995, a głównym jej zadaniem jest reprezentowanie całej Grupy w Polsce, koordynacją działalności poszczególnych jej sektorów oraz świadczeniem usług na ich rzecz. Ponadto Fiat Polska Sp. z o.o. oferuje usługi audytorskie, a także szkolenia dla Spółek z Grupy oraz na zewnątrz. B. Fiat Auto Poland S.A. w Bielsku-Białej – Jest najważniejszym podmiotem Grupy. Zajmuje się produkcją samochodów osobowych. Spółka posiada zakłady produkcyjne w Bielsku-Białej i Tychach. C. Iveco Poland Sp. z o.o. w Warszawie – Prowadzi import i sprzedaż samochodów dostawczych i ciężarowych marki Iveco. Istnieje od 1955 roku, jest kontynuacją wcześniej działającego biura przedstawicielskiego. Dysponuje siecią 25 punktów sprzedaży oraz 35 punktów obsługi. W segmencie aut od 3,5 do 16 t posiada 9,6% udziału w rynku. Sprzedaż w roku 2003 zamknęła się kwotą 206 mln PLN. D. CNH Polska Sp. z o.o. w Płocku – Zajmuje się produkcja maszyn rolniczych. W strukturach Fiata CNH funkcjonuje od 15.11.1999 roku po fuzji kap itałowej firmy New Holland oraz amerykańskiego przedsiębiorstwa Case IH. CNH Polska posiada 40% udziału w rynku kombajnów, a sprzedaż w roku 2003 wyniosła prawie 440 mln PLN. 166 Ibidem. Ibidem. 168 Ibidem: 167 Prace dyplomowe z ekonomii E. 99 Magneti Mirelli Poland w Sosnowcu – Rozpoczęła działalność w roku 1992 po przejęciu zakładów Komponentów Samochodowych od ówczesnej Fabryki Samochodów Małolitrażowych w Bielsku-Białej. Magneti Mirelli Poland S.A. jako spółka matka koordynuje działalność Magneti Mirelli w Polsce. Produkty firmy są eksportowane m.in. do Włoch, Hiszpanii, Francji, Niemiec. W roku 2003 osiągnięto przychody 700 mln PLN, z czego 31% z eksportu. Funkcjonują także cztery spółki córki: Magneti Mirelli Exhaust Systems Polska Sp. z o.o. w Dąbrowie Górniczej produkująca układy wydechowe; Magneti Mirelli Supersion Systems Polska Sp. z o.o. w Bielsku-Białej produkująca zawieszenia do samochodów; Automotive Lighting Polska Sp. z o.o. w Sosnowcu produkująca oświetlenia samochodowe; Midas Polska Sp. z o.o. w Warszawie zajmująca się naprawą samochodów i sprzedażą części zamiennych. F. Teksie Iron Poland Sp. z o.o. w Skoczowie – Powstała na bazie Odlewni w Skoczowie i w roku 1993 weszła w skład Grupy Fiat. Produkuje odlewy z żeliwa szarego i sferoidalnego w średnich i dużych seriach. W roku 2003 przy sprzedaży 170 mln zł, poziom eksportu osiągnął 70% produkcji. G. Comau Poland Sp. z o.o. w Bielsku-Białej – Działalność rozpoczęto w roku 1998 a przedmiotem działalności jej jest utrzymanie ruchu maszyn i urządzeń przemysłowych. Dodatkowo wykonuje części zamienne do maszyn. Jej sprzedaż w roku 2003 wyniosła 172 PLN. H. Fiat GM Powertrain Polska Sp. z o.o. w Bielsku-Białej – Genezą jej powstania jest współpraca zawarta pomiędzy Fiatem a General Motors. Powstała w roku 2000 na bazie byłego Zakładu Mechaniki Fiat Auto Poland S.A. Bielska spółka jest jednym z siedemnastu zakładów spółki joint-venture Fiat – GM Powertrain, które znajdują się w Europie i Ameryce Południowej. Jest spółką produkującą skrzynie biegów oraz silniki samochodowe. W roku 2003 osiągnęła sprzedaż 1,35 mld PLN. Prace dyplomowe z ekonomii 100 W strukturze Grupy Fiat w Polsce prowadzą działalność trzy centra usługowe obsługujące zarówno grupę Fiata, jak również świadczące usługi na zewnątrz grupy169: I. Usługi księgowe i administracyjne realizujące swe działania za pośrednictwem: Business Solutions Polska Sp. z o.o. w Bielsku-Białej świadcząca usługi za pośrednictwem dwóch oddziałów: Oddziału Fresco – usługi finansowo-administracyjne oraz Oddziału HRS – usługi administrowania personelem oraz płac. Spółka Istnieje od roku 2001. Sadi Polska Sp. z o.o. w Bielsku-Białej zajmująca się kompleksową obsługą odpraw celnych. Ingest Facility Polska Sp. z o.o. w Bielsku-Białej. Powstała w roku 2000. Spółka zarządza nieruchomościami Fiat Auto Poland S.A. II. Usługi dla przemysłu prowadzone są za pośrednictwem: Sirio Polska Sp. z o.o. W Bielsku-Białej; od 2001 roku zapewniająca ochronę mienia zakładów Grupy Fiata w Polsce. GM-Fiat Worldwide Purchasing Poland Sp. z o.o. w Bielsku-Białej. Prowadzi działalność polegającą na dokonywaniu kompleksowych zakupów materiałów pośrednich i bezpośrednich do produkcji samochodów, koordynując te zakupy zarówno dla grupy Fiata, jak również General Motors. Firma działa od roku 2001. III. Usługi finansowe, które są realizowane poprzez cztery spółki: Fidis Finance Polska Sp. z o.o. w Warszawie prowadząca usługi faktoringowe dla Fiat Auto Poland S.A. i jej dealerów. Fidis Faktoring Polska Sp. z o.o., która prowadzi usługi faktoringu wierzytelności dla dostawców Grupy Fiat w Polsce. Obie te spółki działają od roku 2003 i są w 100% własnością Grupy Fiata w Polsce. 169 Ibidem. Prace dyplomowe z ekonomii 101 Z kolei Spółka: Fidis Leasing Polska Sp. z o.o. w Warszawie jest spółką joint-ventures zawartą pomiędzy Grupą Fiata (49%) a konsorcjum banków Synesys (51%). Zajmuje się leasingiem zarówno samochodów Fiata jak i innych marek. Usługi bankowe prowadzi: Fiat Bank Polska S.A. w Warszawie. Prowadzi działalność operacyjną od roku 1998 udzielając kredytów na zakupy samochodów Fiat. 4.4. Fiat Auto Poland S.A. Powstał 28 maja 1992 roku na bazie sprywatyzowanego przedsiębiorstwa Fabryka Samochodów Małolitrażowych w Bielsku-Białej. Spółka posiada dwa zakłady produkcyjne: Zakład Karoserii w Bielsku-Białej, Zakład Karoserii w Tychach. Fiat wniósł do spółki 180 mln USD i zobowiązał się do spłaty zadłużenia FSM oraz zainwestowania w ciągu 5 lat kwoty 830 mln USD. W roku 1994 nakłady Fiata wyniosły 260 mln USD, a w roku 1998 1 357,4 mln USD. [ L 127]Dodatkowo Bank EBOR wniósł 100 mln USD. W następnych latach Fiat systematycznie zwiększał swoje zaangażowanie kapitałowe (tabela nr 20). Prace dyplomowe z ekonomii 102 Tabela nr 20. Nakłady inwestycyjne Fiata w Polsce w latach 1996 - 2002 (wartości skumulowane) (mln USD) Nakłady Lata Inwestycje poniesione Całość inwestycji łącznie z krajowymi źródłami Wartość spłaconego zadłużenia 1996 888,1 - 470,3 1997 1 141,9 - 569,7 1998 1 357,4 1 753,8 - 1999 1 470,1 1 900,0 - 2000 1 637,7 2 100,0 - 2001 1 698,8 ponad 2 100,0 - 2002 1 749,3 ponad 2 100,0 - Źródło: Opracowanie własne na podstawie listy największych inwestorów zagranicznych w Polsce za lata 1996 – 2002 opracowanej przez PAI.IZ, płyta CD, Warszawa 2005. Przez pierwsze lata istnienia produkowano modele samochodów Fiat 126 oraz Cinquecento. Stopniowo rozszerzano produkowane modele aut, wprowadzając kolejno fiaty: Uno, Palio Weekend, Siena, Seicento oraz wiele innych. Na początku września 2003 roku wyprodukowano nowy model Fiata Panda. Swoją mocną pozycję w Polsce Fiat zawdzięcza dwóm miejskim autom: Panda i Seicento. Podstawowe parametry handlowe ujęto w tabeli nr 21. Prace dyplomowe z ekonomii 103 Tabela nr 21. Podstawowe parametry handlowe Fiat Auto Poland S.A. w latach 2001 - 2003 Lata Wyszczególnienie 2001 2002 2003 Produkcja (szt.) 197 018 158 516 203 630 Eksport (szt.) 140 951 119 755 159 602 82 718 60 025 70 974 Sprzedaż w Polsce (szt.) Źródło: Fiat Auto Poland, Fiat Polska Sp. z o.o., Warszawa 2004, s. 2. Fiat utrzymał pozycję lidera w sprzedaży aut na polskim rynku, lecz jego sprzedaż stopniowo się zmniejsza (rysunek nr 15). Rysunek nr 15. Udział w rynku sprzedaży samochodów Fiata w Polsce 60% 52,0% 50% 42,0% 35,0% 40% 29,5% 28,0% 30% 25,6% 22,0% 17,6% 20% 17,2% 10% 0% 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 lata Źródło: Opracowanie własne na podstawie raportów o stanie gospodarki (przemysłu) za lata 1996– 2000 oraz analiz firmy Samar za lata 2001 – 2003. Prace dyplomowe z ekonomii 104 W roku 1993 samochody Fiat były samochodami najtańszymi oraz najpopularniejszymi. Polski Fiat 126p osiągnął pierwszą pozycję w sprzedaży z ilością 66 412 szt., a na drugim miejscu znalazł się Polonez z ilością 63 247 szt. Niewiele zmieniła się sytuacja w latach następnych, gdyż w roku 1994 największą sprzedaż osiągnął Polonez 84 002 szt., natomiast drugie miejsce przypadło Fiatowi Cinquecento z ilością 54 014 sprzedanych aut 170. Również w roku 1995 Polonez był najlepiej sprzedającym się pojazdem – 68 933 szt. wraz z polskim Fiatem 126p – 54 704 szt. W roku następnym pierwsze miejsce zajął polski Fiat 126p sprzedając 60 212 szt. swoich modeli, a w roku 1997 Fiat Cinquecento z wynikiem sprzedaży 54 467 szt.171 Przełomowym rokiem okazał się rok 1998, gdzie przyrost straciły dwa modele Fiata oraz Polonez. Na czele rankingu pojawiło się Daewoo ze swoją ofertą. Mimo wprowadzenia na rynek przez Fiata nowego modelu Seicento, kosztem ograniczenia sprzedaży Fiata Cinquecento,. Fiat zaczął powoli tracić swoją dominującą pozycję na polskim rynku. W roku 1993 Fiat posiadał ponad 50% udziału w rynku samochodów osobowych. Jednak już w roku 1998 tylko 29%, by w roku 2003 osiągnąć poziom 17,2% (rysunek nr 15). 170 W. cit., s. 171 W. cit., s. Drzewiecki, J. Kipigroch, S. Ulicki, Rocznik polskiego rynku motoryzacyjnego 1999 r., op. 69. Drzewiecki, J. Kipigroch, S. Ulicki, Rocznik polskiego rynku motoryzacyjnego 1999 r., op. 69. Prace dyplomowe z ekonomii 105 Z AKOŃCZENIE Przemieszczający się kapitał międzynarodowy, który lokalizował swoje przedsięwzięcia inwestycyjne w Polsce stał się jednym z ważnych czynników rozwoju polskiej gospodarki po roku 1989. Sytuacja, w której Polska była ograniczona w swoim rozwoju gospodarczym skalą posiadanych własnych środków finansowych, zmieniła się z chwilą zasilenia kapitałem międzynarodowym w formie inwestycji zagranicznych i rozpoczęła przemiany gospodarcze. Inwestycje te stały się czynnikiem zmian strukturalnych, czynnikiem wzrostu i poprawy konkurencyjności gospodarki, a także rozpoczęła się rewolucja technologiczna w przemyśle i usługach. W omawianym w pracy magisterskiej okresie czasu napłynęło do Polski wg szacunku PAIiIZ około 72 mld USD bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Natomiast wyliczenia NBP wykazują, że wartość inwestycji zagranicznych zamknęła się kwotą ………….mln USD. Pierwsze efekty wdrożonych reform pojawiające się w latach 1992 – 1993 spowodowały stopniowy przepływ inwestycji zagranicznych. Od roku 1994 tempo wzrostu nakładów inwestycyjnych z roku na rok było coraz większe. Ta tendencja wzrostowa trwała do roku 1998, gdzie pozyskano kwotę 9,5 mld USD (dane PAIiIZ). Po spadku napływu inwestycji zagranicznych w roku 1999, w 2000 roku przypłynęło do Polski najwięcej kapitału, tj. kwota 10,6 mld USD, a skumulowana wartość przypadająca za ten okres czasu wynosi 49,4 mld USD (dane PAIiIZ). Osłabienie koniunktury gospodarczej w Polsce i na świecie wpłynęło również na poziom nakładów inwestycyjnych, które po roku 2000 zaczęły stopniowo się obniżać. Oprócz uwarunkowań zewnętrznych, przyczyną spadku inwestycji zagranicznych w Polsce było zahamowanie procesów Prace dyplomowe z ekonomii 106 prywatyzacyjnych, które w znacznym stopniu mobilizowały obcy kapitał do inwestowania w naszym kraju. Niepożądanym zjawiskiem stała się zachodząca dysproporcja pomiędzy inwestycjami bezpośrednimi a portfelowymi. Spadł udziału bezpośrednich inwestycji w ogólnej wartości inwestycji zagranicznych w Polsce z 70 – 80% w latach 1998 – 2001 do 59% w roku 2002 i niespełna 53% w roku 2003. Na koniec 2003 roku wartość kapitału zagranicznego w sektorach bankowym i ubezpieczeniowym przekroczyła kwotę 10,5 mld PLN, z czego na sektor bankowy przypadało 7,32 mld PLN. Kapitał zagraniczny kontroluje 46 z 58 banków prowadzących działalność operacyjną oraz 51 z 74 działających w Polsce towarzystw ubezpieczeniowych. Sytuacja w zakresie napływu bezpośrednich określana jest jako stabilna. Ożywienie gospodarcze oraz akcesja do Unii Europejskiej nie stanowiła przełomu w napływie kapitału zagranicznego. Znalezienie inwestorów strategicznych dla wszystkich przedsiębiorstw państwowych produkujących samochody było celem rządu, który opracował dwuetapowy program polityki przemysłowej dla sektora motoryzacji. Inwestycje takich koncernów jak: Fiat, Daewoo, Volkswagen, General Motors, Ford, Volvo, spowodowały, że bardzo dynamicznie zaczął się rozwijać rynek komponentów samochodowych. Rozwój motoryzacji stanowi ważną przyczynę dla rozwoju innych sektorów, będących dostawcami surowców, półwyrobów dla tego przemysłu, jak przemysł paliw, przemysł chemiczny, hutnictwo, tworzywa sztuczne, odlewnictwo, przemysł oponiarski i szereg innych. Na koniec roku 2003 przemysł motoryzacyjny wchłonął 6,58 mld USD zagranicznych inwestycji. Aby można oczekiwać średniego poziomu gospodarczego na poziomie przyrostu 6% PKB rocznie, inwestycje zagraniczne winny sięgać kwoty 10 mld USD. Zachodzi konieczność stworzenia warunków poprzez mobilizację czynników i mechanizmów sprzyjających napływowi tych inwestycji w kolejnych latach. Stąd ważną sprawą jest promocja Polski jako atrakcyjnego miejsca dla lokalizacji tych inwestycji, jak również eliminowanie wszelkich barier utrudniających prowadzenie działalności gospodarczej. Prace dyplomowe z ekonomii 107 Najważniejsze bariery ograniczające napływ inwestycji zagranicznych to słabe przygotowanie działek oraz brak skutecznego systemu zachęt (m.in. pomoc publiczna). Problemem jest również brak agencji, która w imieniu inwestorów mogłaby załatwiać wszystkie sprawy. Obecnie w tym procesie uczestniczy wiele instytucji odpowiedzialnych za wydawanie zezwoleń, o które muszą się starać sami inwestorzy. Obecnie trwają prace nad ustawą o następcy Państwowej Agencji Inwestycji i Informacji Zagranicznej. Dziś Agencja to spółka prawa handlowego o ograniczonych kompetencjach. Na przykład w Czechach i Słowacji są to agencje rządowe o szerokich prerogatywach. Następca PAIiIZ po zmianie statusu odpowiadałby również za promocję gospodarczą i promocję eksportu. Po roku 2004 zostały podjęte pewne decyzje, których ze względów czasowych nie ujęto w zasadniczej części niniejszej pracy. Polska znalazła się w tzw. krótkiej liście państw (obok Słowacji), w których może powstać za kwotę 500 mln euro fabryka opon koreańskiego koncernu Hankook. Koreańczycy warunkują dodatkowo swoje zaangażowanie w momencie otrzymania pomocy publicznej. Inwestycje NATO będą ograniczane. Z 650 mln euro, które miały być przeznaczone na rozbudowę infrastruktury obronnej, do Polski ma trafić 220 mln euro. Koreański koncern LG Elektronics wspólnie z holenderskim Philipsem zamierza rozbudować fabrykę telewizorów w Mławie inwestując około100 mln USD. Z kolei Hewlett-Packard za kwotę 50 mln USD rozbuduje swoje centrum usług finansowych we Wrocławiu. Mająca strategiczne znaczenie dla polityki Toyoty budowana fabryka silników w Jelczu Laskowicach została oddana do eksploatacji w marcu 2003. Półtora miliarda euro zapłaci General Motors koncernowi Fiat by zakończyć spór wokół podpisanej przed laty umowy. Elementem porozumienia ma być podzielenie się przez koncerny wspólnymi fabrykami silników. Tylko fabryka w Polsce ma pozostać wspólna. Z kolei ukraiński Awto ZAZ ma niebawem otrzymać zgodę na zakup 20 procent akcji FSO należących do Skarbu Państwa. Strategia lizbońska, przyjęta w 2000 roku, która zakładała przekształcenie Zjednoczonej Europy w najbardziej konkurencyjny obszar świata do roku 2010, Prace dyplomowe z ekonomii 108 została zmodyfikowana po niespełna pięciu latach. Unia Europejska nie ma już ambicji dogonienia USA w tempie rozwoju gospodarczego. Sytuacja ta będzie miała swoje „przełożenie” na napływ inwestycji do Polski. Unia Europejska namawia kraje członkowskie do inwestowania w badania i rozwój. W Polsce największymi wyzwaniami pozostaje bezrobocie i niewielkie wydatki na badania i rozwój. Stąd oczekiwać należy zwiększonych inwestycji na dalszy rozwój sektorów o wysokiej technologii, bowiem Polska traci dystans do najbardziej rozwiniętych krajów i możliwości jakie daje dostęp do nowoczesnych technologii. Pod względem wykorzystania informatyki i telekomunikacji oraz warunków ich rozwoju, wg raportu Światowego Forum Ekonomicznego Polska wśród ponad 100 krajów zajmuje 72 pozycję. Opublikowane przez PAIiIZ dane za rok 2004 potwierdzają prognozy przyjęte dla Polski na ten rok. Wartość zagranicznych inwestycji bezpośrednich w tym czasie wyniosła 7,86 mld USD. To wzrost w porównaniu z 2003 o 23 procent i zarazem najwyższych poziom od czterech lat. Można wysnuć wniosek, że po kilku spektakularnych porażkach w walce o inwestorów zwiększyła się atrakcyjność Polski jako miejsca do prowadzenia działalności gospodarczej. W roku 2004 największym inwestorem w Polsce był amerykański fundusz Apollo Rida, który kupił nieruchomości za 800 mln USD. Na kolejnych miejscach znalazły się France Telekom ( 450 mln USD w telekomunikację) oraz LNM Holding (390 mln USD w hutnictwo). Prace dyplomowe z ekonomii 109 LITER ATUR A 1. L.Balcerowicz, Międzynarodowe przepływy gospodarcze, Praca zbiorowa, PWN, Warszawa 1987. 2. K. P. Białecki, Operacje handlu zagranicznego, PWE, Warszawa 2002. 3. K. Bień (2004), Dlaczego omijają Polskę, „Rzeczpospolita”, 11/12.09.2004, nr 214(6897). 4. H. Bochniarz (2004), Przyciągnąć zagranicznych inwestorów, „Rzeczpospolita”, 18.11.2004, nr 270(6953). 5. A. Buckley, Inwestycje zagraniczne, składniki wartości i ocena, PWN, Warszawa 2002. 6. A. Budnikowski, Międzynarodowe stosunki gospodarcze, PWE, Warszawa 2003. 7. K. Budzowski, Ekonomika handlu zagranicznego, WSZiB, Kraków 1999. 8. M. Czekański (2004), Warszawa przyciąga coraz mniej, „Rzeczpospolita”, 29.09.2004, nr 229(6912). 9. M. Czekański (2004), GE chce inwestować w Polsce, „Rzeczpospolita”, 29.10.2004, nr 255(6938). 10. B. Domański, Kapitał zagraniczny w przemyśle Polski, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2001. 11. W.Drzewiecki, J.Kipigroch, S.Ulicki, Rocznik polskiego rynku motoryzacyjnego 1999 r., Wydawnictwo Samar 2000. 12. B. Durka, Inwestycje zagraniczne w Polsce, Raport roczny 1995 r., Praca zbiorowa, Instytut Koniunktury i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa 1996. 13. B. Durka, Inwestycje zagraniczne w Polsce, Raport roczny 1996 r., Praca zbiorowa, Instytut Koniunktury i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa 1997. Prace dyplomowe z ekonomii 14. 110 B. Durka, Inwestycje zagraniczne w Polsce, Raport roczny 1997 r., Praca zbiorowa, Instytut Koniunktury i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa 1998. 15. B. Durka, Inwestycje zagraniczne w Polsce, Raport roczny 1998 r., Praca zbiorowa, Instytut Koniunktury i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa 1999. 16. B. Durka, Inwestycje zagraniczne w Polsce, Raport roczny 1999 r., Praca zbiorowa, Instytut Koniunktury i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa 2000. 17. B. Durka, Inwestycje zagraniczne w Polsce, Raport roczny 2000 r., Praca zbiorowa, Instytut Koniunktury i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa 2001. 18. B. Durka, Inwestycje zagraniczne w Polsce, Raport roczny 2001 r., Praca zbiorowa, Instytut Koniunktury i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa 2002. 19. B. Durka, Inwestycje zagraniczne w Polsce, Raport roczny 2002 r., Praca zbiorowa, Instytut Koniunktury i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa 2003. 20. B. Durka, J. Chojna, Inwestycje zagraniczne w Polsce, Raport roczny 2003 r., Praca zbiorowa, Instytut Koniunktury i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa 2004. 21. W. Drzewiecki, Sektor motoryzacyjny w Polsce, Samar s.c., Warszawa 2004. 22. Fiat Auto Poland, Fiat Polska Sp. z o.o., Warszawa 2004 23. W. Frąckowiak, Fuzje i przejęcia przedsiębiorstw, PWE, Warszawa 1998. 24. J. Garlicki, J. Błaszkowski, Opinia inwestorów zagranicznych i ekonomicznych w warunkach działalności w Polsce, PAIZ – CBM Indicato, Warszawa 2003. 25. M. Guzek, Międzynarodowe stosunki gospodarcze, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej, Poznań 2004. 26. B. Jeliński, Polska polityka handlu zagranicznego w warunkach członkostwa w UE, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2003. Prace dyplomowe z ekonomii 27. J. Kachel, 111 M. Sienkiewicz (2004), O warto wielkich zabiegać, „Rzeczpospolita”, 8/9.05.2004, nr 107(6970). 28. Bezpośrednie W. Karaszewski, inwestycje zagraniczne, TNOIK-Dom Organizatora, Toruń 2004. 29. W. Karaszewski, Przedsiębiorstwo z udziałem kapitału zagranicznego w Polsce w latach 1990 – 1999, TNOiK- Dom Organizatora, Toruń 2001 30. K. Kłosiński, Międzynarodowy obrót usługami, Difin, Warszawa 2002. 31. A. Krakowiak rządu, „Rzeczpospolita”, K.Kuźmicz (2004), Kto chce robić interesy w Polsce, „Rzeczpospolita”, (2004), Potrzebna decyzja 31.08.2004, nr 204(6887). 32. 22.01.2004, nr 18(6701). 33. K. Kuźmicz (2004), Wracają wielkie pieniądze, „Gazeta Wyborcza”, 16.11.2004, nr 272.4778. 34. Z. Lentowicz (2004), Ostatnia szansa na duże zamówienia, „Rzeczpospolita”, 2/3.10.2004, nr 232(6915). 35. Z. Lentowicz (2004), Inwestycje za 1 mld zł, „Rzeczpospolita”, 20.08.2004, nr 195(6879). 36. R. Ludwikowski, Regulacje handlu i biznesu międzynarodowego, tom II, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 1998. 37. P. Maciejewicz (2004), Popłynie rzeka dolarów, „Gazeta Wyborcza”, 16.11.2004, nr 268. 38. A. Mackiewicz (2004), Awto ZAZ skupił wszystkie długi FSO, „Rzeczpospolita”, 11/12.12.2004, nr 290(6973). 39. D. Marciniak-Neider, Rozliczenia w handlu zagranicznym, PWE, Warszawa 2004. 40. A. Michalski (2004), Czy kapitał przypłynie ze Wschodu, „Rzeczpospolita”, 11.02.2004, nr 35(6718). 41. Ministerstwo Gospodarki R.Zwolińskiego- specjalistę i Pracy, w Informacja Departamencie sporządzona Polityki Warszawa 2005. 42. M. Multan, Połączenia i przejęcia, „Parkiet”, 1995, nr 140. przez Przemysłowej, Prace dyplomowe z ekonomii 43. M. Niemiec, 112 M. Wróblewski, Międzynarodowe stosunki gospodarcze, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2003. 44. Wprowadzenie E. Nojszewska, do biznesu międzynarodowego, Praca zbiorowa, WSiP, Warszawa 2002. 45. M. K. Nowakowski, Biznes międzynarodowy, Praca zbiorowa, Key Text, Warszawa 2000. 46. Z. Pierścionek, Strategie rozwoju firmy, PWN, Warszawa 1996. 47. E. Południk (2005), Dobra kadra z „Rzeczpospolita”, tradycjami, 14.02.2005, nr 37(7026). 48. R. Przasnyski (2004), Rekordowe zakupy obligacji, „Rzeczpospolita”, 21.09.2004, nr 222(6905). 49. M.Przybylski Rząd (2004), Zapowiada zmiany i przyspieszenia, „Rzeczpospolita”, 12.03.2004, nr 61(6744). 50. M.Przybylski (2004), Sezon na dobre wiadomości, „Rzeczpospolita”, 5.02.2004, nr 31(6714). 51. M.Przybylski (2004), Nowe zakłady – 167 mln euro, „Rzeczpospolita”, 3/4.04.2004, nr 80(6763). 52. M. Przybylski (2004), Polskie doliny inwestycyjne, „Rzeczpospolita”, 5.04.2004, nr 81(6764). 53. działka, „Rzeczpospolita”, M. Przybylski (2004), W Polsce lepiej niż w Chinach, „Rzeczpospolita”, M.Przybylski (2004), Potrzebne biuro i 11.06.2004, nr 135(6818). 54. 15.07.2004, nr 164(6847). 55. M. Przybylski (2004), Polska lepsza od Czech, Słowacji, „Rzeczpospolita”, 23.09.2004, nr 224(6907). 56. M. Przybylski (2004), Bliżej czołówki, „Rzeczpospolita”, 13.08.2004, nr 189(6872). 57. atrakcyjna, „Rzeczpospolita”, M. Przybylski (2005), Od kontaktów do kontraktów, „Rzeczpospolita”, M. Przybylski (2004), Polska bardziej 25.10.2004, nr 251(6934). 58. 6.01.2005, nr 4(6993). 59. J. Rymarczyk, Handel zagraniczny, PWE, Warszawa 2002. Prace dyplomowe z ekonomii 113 60. M. Skazk, E. Wojtaszek, Reguły konkurencji a franchising, Warszawa 1995. 61. P. J. Szczepankowski, Fuzje i przejęcia, PWN, Warszawa 2000. 62. T. Świderek (2004), Zagraniczne koncerny zapowiadają inwestycje, „Rzeczpospolita”, 1.12.2004, nr 281(6964). 63. J. Świerkowski, Zarys międzynarodowych stosunków gospodarczych, PWE, Warszawa 2004. 64. D. Walewska, M. Przybylski (2004), 15 lat na wymyślenie strategii, „Rzeczpospolita”, 31.08.2004, nr 204(6887). 65. D. Walewska (2004), Niechciany kapitał, „Rzeczpospolita”, 31.08.2004, nr 204(6887). 66. D. Walewska (2005), Więcej inwestycji dla Polski, „Rzeczpospolita”, 02.02.2005, nr 27(7016). 67. Z. Wysokińska, Konkurencyjność w międzynarodowym i globalnym handlu technologiami, PWN, Warszawa 2001. 68. Z. Wysokińska, J. Witkowska, Integracja Europejska, PWN, Warszawa – Łódź 2002. Źródła statystyczne 69. „Biuletyn Informacyjny NBP” 2003/3, Bilans Płatniczy NBP. 70. GUS, Wyniki gospodarcze podmiotów w 1994, Warszawa 1995. 71. GUS, Rocznik Statystyczny Handlu Zagranicznego 2002, Warszawa 2002. 72. Informator PAiZ, Firmy joint ventures, Warszawa 1992. 73. Ministerstwo Gospodarki, Raport o stanie przemysłu w roku 1996, opracowany przez Departament Analiz i Prognoz, Warszawa 1997. 74. Ministerstwo Gospodarki, Raport o stanie przemysłu w roku 1997, opracowany przez Departament Analiz i Prognoz, Warszawa 1998. 75. Ministerstwo Gospodarki, Raport o stanie przemysłu w roku 1998, opracowany przez Departament Analiz i Prognoz, Warszawa 1999. 76. Ministerstwo Gospodarki, Raport o stanie przemysłu w roku 1999, opracowany przez Departament Analiz i Prognoz, Warszawa 2000. 77. Ministerstwo Gospodarki, Raport o stanie przemysłu w roku 2000, opracowany przez Departament Analiz i Prognoz, Warszawa 2001. Prace dyplomowe z ekonomii 78. 114 Ministerstwo Gospodarki, Raport o stanie gospodarki w roku 2000, opracowany przez Departament Analiz i Prognoz, Warszawa 2001. 79. NBP, Bilans płatniczy na bazie transakcji oraz bilans aktywów i pasywów zagranicznych RP za rok 1999, Warszawa 2000 80. NBP, Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce w 2002, Warszawa 2003. 81. NBP, Bilans płatniczy na bazie transakcji oraz bilans aktywów i pasywów zagranicznych RP za rok 2003, Warszawa 2004. 82. NBP, Międzynarodowa pozycja inwestycyjna Polski w 2003 roku, Warszawa 2004. 83. NBP, Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce w 2003, Warszawa 2004. 84. PAIiIZ, Automotive and transport eguipment in Poland 2002, Warszawa 2003. 85. PAIiIZ, Automotive and transport eguipment in Poland2003, Warszawa 2004. 86. Rządowe Centrum Studiów Strategicznych, Przegląd koniunktury gospodarczej na świecie 2000 – 2002, Warszawa 2003. Źródła internetowe 87. B. Durka [Dok. Elektr.] (2004), Seminarium Instytutu Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, „Napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych w latach 2001 – 2003, po przystąpieniu Polski do UE”, http://ikchz.warszawa.pl/demianium inwestycje.html, 2004.03.16. 88. B. Durka [Dok. Elektr.] (2004), Inwestycje zagraniczne w Polsce, http://handelwe.pl.ikchz.pl/?id=100, 2004.12.05. 89. Fiat [Dok. Elektr.] (2004), Świat fiata, http://www.fiat.pl, 2004.12.08. 90. Fiat [Dok. Elektr.] (2004), Grupa Fiata w Polsce, http://www.fiat.pl, 2004.12.08. 91. A. Kondratowicz [Dok. Elektr.] (2005), Nowa inwestycja motoryzacyjna w Legnicy, 2005.01.31. http://www.serwisy,gazeta.pl/metron/1,0,2024000,html, Prace dyplomowe z ekonomii 92. 115 A. Kublik [Dok. Elektr.] (2004), Przybywa inwestycji w Polską motoryzację, http://www.serwisy.gazeta.pl/metron/1,0,1731660.html, 2005.01.29. 93. A. Kublik [Dok Elektr.] (2004), Japońska firma Sanden zainwestuje w Polkowicach, http://www.serwisy.gazeta.pl/metron/1,0,1878623.html, 2005.01.31. 94. Money [Dok. Elektr.] (2004), Franchising, http//www.wiem.onet.pl/wiem/001da5. html, 2004.08.17. 95. Money [Dok. Elektr.] (2004), W 2001 spadły inwestycje zagraniczne http://www.money.pl/gospodarka/wiadomości/20020408/10838/ w Polsce, 2004.02.09. 96. PAIiIZ [Dok. Elektr.] Dodatkowe (2004), źródła informacji, http://www.paiz.gov. pl/index/, 2005.01.03. 97. PAIiIZ [Dok. Elektr.] (2005), Kolejna inwestycja Michelina w Polsce, http://www.paiz.gov.pl/nowości, 2005.02.18. 98. PAIiIZ (Dok. Elektr.] (2004), Kolejna inwestycja Faurecia w Polsce, http://www.paiz.gov.pl/nowości, 2005.02.18. 99. PAIiIZ [Dok.Elektr.] (2005), sektorowy podział BIZ, http:/www.paiz.gov.pl/index/?id=52720e003547c705615f5e03b95aa99f,2005 .02.19 100. Polska Agencja Prasowa [Dok. Elektr.] (2005), Amerykański Koncern otworzy w fabrykę, Bielsku-Białej http://www.serwisy.gazeta.pl/metron/1,0,2319333.html, 2005.01.31. 101. Polska Agencja Prasowa [Dok. Elektr.] (2004), Dwie nowe firmy w Wałbrzyskiej Specjalnej Strefie Ekonomicznej, http://www.serwisy.gazeta.pl/metron/1,0,1891525. html, 2005.01.31. 102. Polska Agencja Prasowa [Dok. Elektr.] (2004), Japońska firm Yagi zainwestuje w Żarowie, http://www.serwisy.gazeta.pl/metron/1,0,1688790.html, 2005.01.31. 103. Stosunki Międzynarodowe [Dok. Elektr.] (2004), Inwestycje zagraniczne w Polsce, http://www.stosunki.pl/teksty/inwestycje_zagr.html 104. Wrocławski Serwis Internetowy [Dok. Elektr.] (2004), Specjalne Strefy Ekonomiczne, http://www.wroclaw.pl/p, 2004.03.16 Prace dyplomowe z ekonomii 116 Wykaz aktów normatywnych 105. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 14 maja 1976 r., o wydawaniu zagranicznym osobom fizycznym zezwoleń na prowadzenie niektórych rodzajów działalności gospodarczej Dz.U. nr 19 z 1976 r., poz. 123. 106. Ustawa z dnia 6 lipca 1982 r., o zasadach prowadzenia na terytorium Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej działalności gospodarczej w zakresie drobnej wytwórczości przez zagraniczne osoby prawne i fizyczne, Dz.U. nr19 z 1982 r., poz. 146. 107. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1986 r., o spółkach z udziałem zagranicznym, Dz.U. nr 17 z 1986 r., poz. 88. 108. Ustawa z dnia 23 października 1987 r., o zmianie niektórych ustaw regulujących zasady funkcjonowania gospodarki narodowej, Dz.U. nr 33 z 1987 r., poz. 181. 109. Ustawa z dnia 23 grudnia 1988 r., o działalności gospodarczej z udziałem podmiotów zagranicznych, Dz. U. nr 41 z 1988 r., poz. 325. 110. Obwieszczenie Ministra Współpracy Gospodarczej z Zagranicą z dnia 28 kwietnia 1989 r., w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy z dnia 6 lipca 1982 r., o zasadach prowadzenia na terytorium PRL działalności gospodarczej w zakresie drobnej wytwórczości przez zagraniczne osoby prawne i fizyczne, Dz.U. nr 27 z 1989 r., poz. 148. 111. Ustawa z dnia 28 grudnia 1989 r., o zmianie ustawy o zasadach prowadzenia na terytorium PRL działalności gospodarczej w zakresie drobnej wytwórczości przez zagraniczne osoby prawne i fizyczne oraz ustawy o działalności gospodarczej z udziałem podmiotów zagranicznych Dz.U. nr 74 z 1989 r., poz. 442. 112. Ustawa z dnia 13 lipca 1990 r., o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, Dz.U. nr 51 z 1990 r., poz. 298. 59 z 1990 r., poz.344. 113. Ustawa z dnia 27 lipca 1990 r., O działalności ubezpieczeniowej, Dz.U. nr 59 z 1990 r., poz. 344. 114. Ustawa z dnia 22 marca 1991 r., Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi i funduszach powierniczych, Dz.U nr 35 z 1991 r., poz.155 Prace dyplomowe z ekonomii 117 115. Ustawa z dnia 14 czerwca 1991 r., o spółkach z udziałem zagranicznym, Dz.U. nr 60 z 1991 r., poz. 253. 116. Ustawa z dnia 30 kwietnia 1993 r., o narodowych funduszach inwestycyjnych i ich prywatyzacji, Dz.U. nr 44 z 1993 r., poz. 202. 117. Ustawa z dnia 20 października 1994 r., o specjalnych strefach ekonomicznych, Dz.U. nr 123 z 1994 r., poz. 600. 118. Ustawa z dnia 29 marca 1996 r., o zmianie ustawy o spółkach z udziałem zagranicznym oraz zmianie niektórych ustaw Dz.U. nr 45 z 1996 r., poz. 199. 119. Ustawa z dnia 30 sierpnia 1996 r., o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych Dz.U. nr 118 z 1996 r., poz. 561. 120. Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r., Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi, Dz.U. nr 118 z 1997 r., poz. 754. 121. Ustawa z 28 sierpnia 1997 r., o funduszach inwestycyjnych Dz.U nr 139 z 1997 r., poz.933. 122. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r., o Narodowym Banku Polskim, Dz.U. nr 140 z 1997 r., poz. 938. 123. Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r., Prawo Bankowe, Dz.U. nr 140 z 1997 r., poz. 939. 124. Ustawa z dnia 20 listopada 1998 r, o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, Dz.U. nr 144 z 1998 r., poz. 931 125. Ustawa z dnia 18 grudnia 1998 r., Prawie dewizowym, Dz.U. nr 160 z 1998 r., poz. 1063. 126. Ustawa z dnia 19 listopada 1999 r., Prawo Działalności gospodarczej, Dz.U nr 101 z 1999 r., poz.1178. 127. Ustawa z dnia 27 lipca 2002 r., Prawo dewizowe, Dz.U. nr 141 z 2002 r., poz. 1178. Elektroniczne nośniki informacji 128. PAIiIZ, Lista największych inwestorów zagranicznych w Polsce w latach 1996-2003, płyta CD, Warszawa 2005. Prace dyplomowe z ekonomii 118 Z AŁ ĄC ZNIKI Prace dyplomowe z ekonomii 119 Załącznik Nr 1 Specjalne strefy ekonomiczne w Polsce 1. Specjalne strefy ekonomiczne na terenie Polski. 2. W Polsce funkcjonują następujące specjalne strefy ekonomiczne: 3. Specjalna Strefa Ekonomiczna „Euro-Park” Mielec, Spółka zarządzająca: Agencja Rozwoju Przemysłu S.A. w Warszawie ul. Partyzantów 25, 39-300 Mielec; tel. 0-17/788-72-36, 788-77-94 4. Katowicka Specjalna Strefa Ekonomiczna, Spółka zarządzająca: Katowicka Specjalna Strefa Ekonomiczna S.A. ul. J. Lompy 13, 40-032 Katowice; tel. 0-32/51-07-36, 51-09-58 5. Suwalska Specjalna Strefa Ekonomiczna, Spółka zarządzająca: Suwalska Specjalna Strefa Ekonomiczna S.A. w Suwałkach ul. Noniewicza 49, 16-400 Suwałki; tel. 0-87/565-24-49 6. Legnicka Specjalna Strefa Ekonomiczna, Spółka zarządzająca: Legnicka Specjalna Strefa Ekonomiczna S.A. ul. Kardynała B. Kominka 9, 59-220 Legnica; tel. 0-76/85-22-446 7. Łódzka Specjalna Strefa Ekonomiczna, Spółka zarządzająca: Łódzka Specjalna Strefa Ekonomiczna S.A. ul. Tymienieckiego 22/24, 90-349 Łódź; tel. 0-42/676-27-53 8. Wałbrzyska Specjalna Strefa Ekonomiczna „Invest-Park”, Spółka zarządzająca: Wałbrzyska Specjalna Strefa Ekonomiczna Sp. z o.o. ul. Uczniowska 21, 58-306 Wałbrzych; tel. 0-74/41-35-00 9. Kamiennogórska Specjalna Strefa Ekonomiczna Małej Przedsiębiorczości, Spółka zarządzająca: Specjalna Strefa Ekonomiczna Małej Przedsiębiorczości S.A. ul. Papieża Jana Pawła II 11a, 58-400 Kamienna Góra; tel. 0-75/645-15-03 do 06 10. Kostrzyńsko - Słubicka Specjalna Strefa Ekonomiczna, Spółka zarządzająca: Kostrzyńsko - Słubicka Specjalna Strefa Ekonomiczna S.A. w Kostrzyniu ul. Kopernika 4a, 66-470 Kostrzyń nad Odrą; tel. 0-95/752-41-66 11. Słupska Specjalna Strefa Ekonomiczna, Spółka zarządzająca: Pomorska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. ul. Poznańska 1a, 76-200 Słupsk; tel. 0-59/841-28-92 Prace dyplomowe z ekonomii 120 12. Specjalna Strefa Ekonomiczna „Starachowice”, Spółka zarządzająca: Specjalna Strefa Ekonomiczna „Starachowice” S.A. w Starachowicach, ul. Radomska 29, 27-200 Starachowice; tel. 0-47/275-41-01, 13. Tarnobrzeska Specjalna Strefa Ekonomiczna „Euro-Park Wisłosan”, Spółka zarządzająca: Agencja Rozwoju Przemysłu S.A. w Warszawie, ul. Domaniewska 41, 02-672 Warszawa; tel. 0-22/874-36-15, 14. Pomorska Specjalna Strefa Ekonomiczna, ul. Władysława IV 9, 81-703 Sopot; tel.0-58/555-97-00 15. Warmińsko – Mazurska Specjalna Strefa Ekonomiczna, Spółka zarządzająca: Warmińsko – Mazurska Specjalna Strefa Ekonomiczna S.A. ul. Długi Targ 39/40, 80-830 Gdańsk; tel. 0-58/301-86-81 do 85 16. Specjalna Strefa Ekonomiczna „Krakowski Park Technologiczny”, Spółka zarządzająca: Centrum Zaawansowanych Technologii – Kraków Sp. z o.o. ul. Studencka 7/3a, 31-116 Kraków; tel. 0-12/422-65-23 Źródlo: Wrocławski Serwis Internetowy [Dok. Elektr.] (2004), Specjalne strefy ekonomiczne, http://www.wroclaw.pl/p, 2004.03.16 Prace dyplomowe z ekonomii 121 Załącznik Nr 2 Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w sektorze bankowym z krajów U E Kwota (min PLN) Lp Kraj Ogółem 1 Niemcy 2 z tego: w 2002 roku % inwestycji zagranicznych ogółem Udział w kapit. zakł. banków komercyjnych (%) 1 776,7 468,5 26,4 16,7 Holandia 738:0 199,1 10,9 6,9 3 Irlandia 514,1 0,0 7,6 4,8 4 Belgia 460,1 161,4 6,8 4,3 5 Francja 445,2 0,0 6,6 4,2 6 Portugalia 424,6 -85,6 6,3 4,0 7 Szewcja 344,3 37.9 5,1 3,2 8 Austria 332,0 -92,1 4,9 3,1 9 Włochy 126,6 0,0 1,9 1,2 10 Dania 42,2 0,0 0,6 0,4 11 Wlk. Brytania 38,2 0,0 0,6 1,4 RAZEM kraje UE 5 242,0 689,2 77,7 49,2 Źródło: B Durka [Dok.elektr.] (2004). Seminarium Instytutu Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego nt. Napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych w latach 2001-2003 i po przystąpieniu Polski do UE http://www.ikchz. Warszawa.pl/seminanumjnwestycje.html. 2004.03.16. Prace dyplomowe z ekonomii 122 Załącznik Nr 3 Liczba banków komercyjnych w Polsce w latach 1997-2001 Lata Wyszczególnienie 1997 1998 1999 2000 2001 Banki ogółem 81 83 77 74 69 w tym: publiczne 18 13 7 7 brak danych 1 1 1 1 j.w 63 70 70 67 j.w 9 11 11 11 11 Banki z przeważającym udziałem kapitału polskiego 53 52 38 27 23 Banki z przeważającym udziałem kapitału zagranicznego 28 31 39 47 46 15 19 19 18 17 15 16 16 16 16 Banki samochodowe - 4 5 6 6 Banki hipoteczne - - - - 3 w tym: zrzeszające * Prywatne w tym: regionalne i zrzeszające* w tym ze 1 00% udziałem kapitału zagranicznego Banki notowane na WGPW Źródło. W. Karaszewski, Bezpośrednie inwestycje zagraniczne, Dom Organizatora TNOiK 2004, s. 202. Prace dyplomowe z ekonomii 123 Załącznik Nr 4 Udział bezpośrednich inwestycji zagranicznych w sektorze bankowym w BIZ w Polsce w latach 1996 -2001 1996 1997 sektor sektor ogółem banWyszczególnienie ogółem ban(min kowy b:a (min kowy USD) (min USD) (min USD) USD) a B c Napływ kapitału w formie zakupu udziałów lub akcji, aportów rzeczowych oraz dopłat do kapitału 3198 438 Reinwestowane zyski netto* 244 Kredyty od inwestorów Razem 1998 b:a a b c 13,9 3166 608 19,5 151 61,9 25 206 1095 55 5,0 1767 4498 644 14,3 4908 sektor ogółe banm (min kowy USD) (min USD) a 1999 b:a b c 4604 476 10,3 82 -264 268 25 1,4 2025 26 839 17,1 6365 770 2000 sektor sektor ogółe ogółe banbankowy m (min b:a m (min kowy (min USD) USD) (min USD) USD) a b c 34,6 2001 b:a ogółe m (min USD) sektor bankowy (min USD) b:a b c a b c 8418 753 8,9 4924 1146 -1040 390 a 5546 1919 -453 304 -400 390 1,3 1259 -19 949 47 5,1 1453 -42 12,1 7270 2227 9342 1190 12,7 5713 1494 30,6 * Reinwestowane zyski netto stanowią różnice pomiędzy reinwestowanymi zyskami a stratami bilansowymi przypadającymi na udział owca zagranicznego. Źródło: W.Karaszewski, Bezpośrednie inwestycje zagraniczne, Dom Organizatora TNOiK 2004 s.205 23,3 26,2 Prace dyplomowe z ekonomii 124 Prace dyplomowe z ekonomii 125 Załącznik Nr 5 Struktura kapitału własnego instytucji ubezpieczeniowych w Polsce (w %) Kapitały własne ogółem W tym: kapitał podstawowy Wyszczególnienie 1998 Ogółem 1999 2000 2001 2002 1998 1999 2000 2001 2002 100,0 100,0 100.0 100,0 100,1 100,0 100,0 100,0 100,0 100,1 Z przeważającym udziałem kapitału polskiego 59,9 65,9 62,6 52,7 55,6 61.6 49,4 40,8 31,2 27,1 Z przeważającym udziałem kapitału zagranicznego 40,1 34,1 37,4 47,3 44,4 39,4 50,6 59,2 68,8 72,9 Źródło: W. Karaszewski , Bezpośrednie inwestycje zagraniczne ,TNOiK- Dom Organizatora, 2004, s.207 Prace dyplomowe z ekonomii 126 Załącznik nr 6. Inwestorzy zagraniczni w bankach giełdowych (stan na 31 grudnia 2003 r.) Lp Bank Kapitały własne (min PLN) Kapitał zakładowy (min PLN) Inwestor strategiczny 1 Bank Pekao SA 7 155,3 166,1 UniCrcdito Italiano S. p. A 2 Bank Handlowyz w Warszawie SA 5 940,9 522,6 3 BPH PBK SA 5 302,2 143,6 HVB Group, w tym: Citibank Overseas Irwestment Corporation*" Bank Austria Creditansialt AG Udział inwestora strategiczne go w kapitale zakładowym 53,05% 89.33% 71,24% 71.21% 4 1NGBSKSA 2 723,7 130,1 1NGBankN.V. 87.77% 5 BZ WBK SA 2 542,7 729,6 AIB European liwestments Ltd 70,50% 6 Bank Millennium SA 1 734,9 849,2 Banco Comercial Portugues 50,00% 7 BRE Bank SA 1 588,2 8 Kredyt Bank SA 659,2 9 BOSSA 570,8 10 Fortis Bank Polska 514,8 11 Nordea Bank Polska 499,4 166,1 Nordea Bank Sweden AB 98,35% 12 DZ Bank Polska^ 207,8 123,0 DZ Bank AG 99,99% 13 Deutsche Bank PBC 189,5 336,3 DB PBC AG 95,02% 91,9 Commerzbank AG 1 056,5 KBCBank N.V 132,0 Skandinaviska Enskilda Bankcn 30,2 Fortis Bank* 72,16% 81,40% 47.04% 99,10% Źródło: Raporty finansowe banków za IV kwartał 2003 roku, komunikaty giełdowe B. Durka, J. Chojna, Inwestycje zagraniczne w Polsce, Raport roczny 2003, Praca zbiorowa, Instytut Koniunktury i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa 2004, s. 109. Prace dyplomowe z ekonomii 127 Załącznik nr 7 Kapitał zagraniczny w polskim sektorze ubezpieczeniowym według krajów pochodzenia i jego zmiany w 2003 roku 31 12 2003 (min zł) ogółem dział I 31.1 2.2002 (min zł) dział II ogółem dział I Udz. w kapit. zakł. Sektora (w %) Zmiana (min zł) dział II ogółem dział I dział II ogółem dział I dział II Niemcy 1 325,8 370,2 955,6 1 206,3 334,6 871,7 119,5 35,6 0,0 83,9 30,1 16,7 43,9 Austria 337,9 150,7 187,2 325,0 150,7 174,3 12,9 0,0 12,9 7,7 6,8 8,6 USA 305,5 228,0 77,5 339,5 264,0 75,5 -34,0 -36,0 2,0 6,9 10,3 3,6 Holandia 262,1 169,2 92,9 197,3 122,2 75,1 64,8 47,0 17,8 6,0 7,6 4,3 Finlandia 259,0 259.0 0,0 241,0 241.0 0,0 18,0 18,0 0,0 5,9 11,7 0,0 Wlk. Brytania 166,5 143,0 23,5 164,2 141,2 23,0 2,3 1,8 0,5 3,8 6,4 1,1 Dania 153,6 100,0 53,6 151,8 100,0 51.8 1,8 0,0 1,8 3,5 4,5 2,5 Szwajcaria 127,8 40,0 129,5 89,5 40,0 -1,8 -1,8 0,0 2,9 3,9 1,8 Belgia 121,7 121,7 51,6 0,0 51,6 70,1 0,0 70,1 2,8 0,0 5.6 Włochy 87,5 61,5 87,5 26,0 61,5 0,0 0,0 0,0 2,0 1,2 2,8 Francja 53,4 46,9 6,5 41,0 34,5 6,5 12,4 12,4 0,0 1,2 2,1 0,3 0,4 37,5 37,9 0,4 37,5 0,1 0,1 0,0 0,9 0,0 1,7 1 581,2 1 657,6 2 972,6 1 504,1 1468,5 266,3 77,2 189,1 73,6 71,2 76,1 Szwecja RAZEM 3 238,8 0,026,0 Źródło: KNUiFE, B. Durka, J. Chojna, Inwestycje zagraniczne w Polsce, Zagranicznego, Warszawa 2004, s. 115. Raport roczny 2003, Praca zbiorowa, Instytut Koniunktury i Cen Handlu Prace dyplomowe z ekonomii 128 Prace dyplomowe z ekonomii 129 Załącznik nr 8 Lista największych inwestorów zagranicznych w Polsce (stan na 31 grudnia 2003 r.) Lp. Inwestor Inwestycje poniesione (w min USD) 1. 2. 3. Zobowiązania (w min USD) Kraj pochodzenia Przedmiot działalności Główni partnerzy polscy 4. 5. 6. 7. 1. France Telecom 4 020,3 Francja transport, gospodarka magazynowa, łączność 33,9% udziałów w Telekomunikacji Polska SA (Warszawa). 34% udziałów w PTK - Centertel Sp. z o.o. (Warszawa). Equant Polaiid (Warszawa). France Telecom Polska (Warszawa). Sofrecom Warszawa (Warszawa) 2. Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju (EBOR) 2 695.0 międzynarodowy pośrednictwo finansowe Projekty BIZ obejmujące: BPH PBK SA, Dalkia lennika, Fiat/FSM. Kredyt Bank, Kruszwica SA, Lafarge Polska. PKP projekty modernizacyjne i prywatyzacyjne, Pekao S.A.. Polska Telefonia Cyfrowa Sp. z o.o. 3. Fiat I 768,7 Wiochy produkcja sprzętu transportowego, pośrednictwo finansowe Fiat Auto Poland S.A.. Teksid Poland SA. Magneti Marelli (Magneti Marelli After Market Magneti Marelli Suspension System, Magneti Marelli Thermal System). New Holland Bizon. Comau, Fenice. Fiat Bank Polska SA. Fiat Finance Polska SA, Fiat Ubezpieczenia Majątkowe SA. Fiat Ubezpieczenia Życiowe SA. Toro Poland Investments Sp. z o.o.. Business Solutions Polska. Ingest Segim Polska 1TS-GSA Polska Prace dyplomowe z ekonomii 1. 2. 130 3. 4. 5. 6. 7. 4. HVB 1 336.0 Niemcy pośrednictwo finansowe Bank Przemyslowo-Handiowy PBK SA. NFI Hetman SA (Warszawa). CAIB Financial Advisers Sp. z o.o. (Warszawa). CAIB Inwestment Management SA (Warszawa), CAIB TFI SA (Warszawa). CAIB Fund Management SA (Warszawa) 5. Citigroup 1 300.0 USA pośrednictwo finansowe Citibank Bank Handlowy w Warszawie SA (Warszawa) 6. KBC Bank N. V. 1 290,0 Belgia pośrednictwo finansowe KBC Reprresentative Office Polska (Warszawa), 66,5% udziałów w Kredyt Banku SA, 70,1 1% udziałów w Agropolisie SA - (Warszawa), 75, 13% udziałów w Warcie SA 7. OAO Gazprom 1 283,8 Rosja transport, gospodarka magazynowa, łączność 48% udziałów w Europol Gaz SA (Warszawa), 32% udziałów Polgazie Telekom SA 8. Vivendi Universal 1 243,4 Francja transport gospodarka magazynowa, łączność, obsługa nieruchomości, handel hurtowy i detaliczny 49% udziałów w Elektrimie Telekomunikacja SA. 50% udziałów Carcom Warszawa Sp. z o.o. (Warszawa). 10% udziałów w Elektrimie SA 9. United PanEurope Communications N.V. 1 200.0 Holandia pozostała działalność usługowa, komunalna i socjalna (media i rozrywka) UPC Polska (Warszawa), 25% udziałów w UPC Telewizja Kablowa (Warszawa), 25% w Canal + Cyfrowy 10. UniCredito Italiano 1 200,0 Wiochy pośrednictwo finansowe 53,2% udziałów w Pekao SA 1. 2. 3. 254,0 100,0 4. 5. 6. 7. Prace dyplomowe z ekonomii 131 11. Metro Group AG 1 156,0 12. Kronospan Holding Ltd. 1 061,6 13. General Motors Corporation 1 010,0 14. ING Group NV 990.0 15. Daewoo 936.4 Niemcy 180,0 handel hurtowy i detaliczny Metro Group SA, Makro Cash&Carry Polska SA. Real Sp. z o.o., Praktiker Sp. z o.o.. Media Marki Sp. z o.o. –sieć supermaketów Cypr produkcja drewna i wyrobów z drewna Kronospan PL Sp. / o.o.. Poispan Sp. z o.o., Krono – Chem Sp. z o.o. (Szczecinek), Melno\ Sp. z o.o., Krono- Wood Sp. z o.o. (Mielec), Maltadecor SA, Malta Trading Sp. z o.o. (Poznań), Rudawadecor Sp. z o.o. (Rudawa). Kronocrg Sp. z o.o. (Pustków), Kronoplus Sp. z o.o. (Jasio) USA produkcja sprzętu transportowego Opel Polska (Gliwice) – produkcja samochodów. General Motors Poland Sp. z o. o. Holandia pośrednictwo finansowe, obsługa nieruchomości 1NG Bank NV (Warszawa). ING Baring Securities SA (Warszawa). NationaleNederlanden Polska SA (Warszawa), 1NG 131stet Polska (Warszawa), 50% udziałów w FNG BSK 131steta Management SA (Warszawa). ING BSK Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych SA (Katowice), ING Real 131steta Sp. z o.o. (Warszawa). 54% udziałów w Bank Śląski SA (Katowice). 80% udziałów w PTE Nationale-Nederlanden Polska SA (Warszawa) Korea Południowa produkcja sprzętu transportowego, produkcja urządzeń elektrycznych i optycznych, pośrednictwo finansowe Daewoo FSO Motor SA (Warszawa), DaewooElectronics Manutacturing Poland Sp. z o.o., Daewoo Motor Polska. Daewoo Towarzystwo Ubezpieczeniowe SA Prace dyplomowe z ekonomii 1. 2. 132 3. 4. 16. Tesco Plc. 850.0 17. Carrcfour 814.7 18. Casino 801.0 19. BP Internationa! B.V. 800,0 5. 169,4 27,0 6. 7. Wielka Brytania handel hurtowy i detaliczny sieć supermarketów Francja handel hurtowy i detaliczny 1 2 hipermarketów i 57 supermarketów (Globi. Champion) Francja handel hurtowy i detaliczny Gcant Polska Sp. z o.o. (Warszawa) - 1 5 supermarketów. Leader Price - 1 16 supermarketów' Wielka Brytania (zarejestrowany w Holandii) handel hurtowy BP Poland Sp. z o.o. (Kraków), BP Gaś Poland Sp. z o.o. i detaliczny (Swarzędz), BP Express Sp. z o.o. (Kraków), Castro! Lubricants Sp. z o.o. (Warszawa), Aral Polska Sp. z o.o. 20. Allied Irish Bank Plc. 746,7 Irlandia pośrednictwo finansowe 60,1% udziałów w Bank Zachodni WBK SA, WBK AIB Asset Management Prace dyplomowe z ekonomii 1. 2. 133 3. 4. 5. 6. 7. 21. Credit Agricole 740,0 Francja bankowość Lucas Bank S.A. (Wrocław), EFL S.A. (Wrocław) 22. Enterprise Investors 737,0 USA inwestycje kapitałowe fundusze zarządzane przez Enterprise Invertos: Polish Enterprise Fund, Polish Private Equity Fund I & II, Polish American Enterprise Fund; główne inwestycje w Polsce: ZML Kęty S.A., Lukas S.A., Polfa S.A., Polska Grupa Farmaceutyczna S.A., Stomil Sanok S.A., Eldorado S.A., Stolica S.A. 23. Saint-Gobain 690,0 Francja produkcja wyrobów z pozostałych surowców niemetalicznych Saint-Gobain Glass Polska (Dąbrowa Górnicza), Huta Szkła Jaroszowiec, Glaspol (Jarosławiec), Aurys Lustra (Namysłów), SaintGobain-Sekurit Hangals Polska (Dąbrowa Górnicza), Autover Polska (Łódź), Saint-Gobain Euroveder Polska (Żary), Saint-Gobain Isover Polska (Gliwice), Saint-Gobain Ecophon (Piaseczno), Saint-Gobain Velimat Polska (Gorlice), Saint Gobain Abrasives (Koło), SaintGobain Weber Terranova (Gdynia), Saint-Gobain Wik (Łomianki), Raab Karcher Materiały Budowlane (Wrocław), La Platforme Polska (Warszawa), Okfens (Czeladź) Prace dyplomowe z ekonomii 1. 2. 134 3. 4. 5. 6. 7. 24. Lafarge 690,0 Francja produkcja wyrobów z pozostałych surowców niemetalicznych Lafarge Polska S.A. w Warszawie; udziały w Kombinacie CementowoWapiennym KUJAWY w Bielawie (woj. kujawsko-pomorskie), cementowni w Małogoszczy (woj. świętokrzyskie), cementowni w Wierzbicy (woj. mazowieckie), Lafarge Cement Polska S.A., Lafarge Gips Polska S.A., 134RAS Polska Sp. z o.o. – produkcja dachówek i gontów 25. 134hilip S.A. 672,2 Francja handel detaliczny 134hilip Polska Sp. z o.o., Elea Polska Sp. z o.o., Leroy-Merlin Sp. z o.o., Przedsiębiorstwo HandlowoUsługowe Robert Sp. z o.o. 26. Vattenfall AB 643,0 Szwecja dostawy energii, gazu i wody 45% udziałów w Elektrociepłowniach Warszawskich S.A., 75% udziałów w Górnośląskim Zakładzie Elektroenergetycznym 27. Electricite de France International (EDF) 600,0 Francja energia elektryczna, gaz, zaopatrzenie 134hilips134iepłownia Kraków S.A. (Kraków), Zespół Elektrociepłowni “Wybrzeże” S.A. (Gdańsk), Elektrownia Rybnik S.A. (Rybnik), Zespół Elektrociepłowni Wrocławskich Kogeneracja S.A. (Wrocław), 45% udziałów w Elektrociepłowni Toruń S.A., EDF Prace dyplomowe z ekonomii 135 Polska Sp. z o.o. (Warszawa) 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 28. Philip Moris Holland B.V. 525,7 USA przemysł tytoniowy 99% udziałów w 135hilips Moris Polska S.A., Fabryki w Krakowie, Leżajsku (w budowie) 29. CC HBC (Coca-Cola Hellenic Botting Company) 513,0 USA produkcja żywności rozlewnie napojów bezalkoholowych Radzymin, Niepołomice, Łódź, Środa Śląska 30. Eureko B.V. 503,0 Holandia ubezpieczenia 20% udziałów PZU S.A. 31. Imperial Tabacco Plc 500,0 Zjednoczone Królestwo 32. CBR Balic BV 496,5 Holandia zakup 96,4% akcji zakładu Reemtsma Polska S.A. w Jankowicach k/Tarnowa Podgórnego Górażdże Cement S.A., Cementownia Proszowice Sp. z o.o. (Opole), Cementownia Wiek S.A. (Ogrodzieniec), Zielonogórskie Kopalnie Surowców Mineralnych Sp. z o.o., Górażdże Beton Polska Sp. z o.o., Górabet Sp. z o.o., Górażdże Trade Sp. z o.o., Zakład Transportu Samochodowego Górażdże Sp. z o.o., Górażdże Trans Sp. z o.o., Górażdże Mix Sp. z o.o., Górażdże Wapno Sp. z o.o., Górażdże Sabinów Sp. z Prace dyplomowe z ekonomii 136 o.o., Scancem Polska Sp. z o.o., Przedsiębiorstwo Spedycji Jastrowie Sp. z o.o. 1. 2. 33. Thomson Tubes and Displays S.A. 34. 3. 4. 5. 6. 7. sprzęt elektryczny Thompson Multimedia Polska Sp. z o.o. (Piaseczno) przemysł papierniczy International Paper Poland (Warszawa), International Paper – Kwidzyn S.A., Impas Sp. z o.o., Tor-Pal Sp. z o.o. (Kwidzyn), Bartorex Sp. z o.o. (Kwidzyn) 476,00 Francja IPC 450,9 USA 35. Fiat – GM Powertrain B.V. 432,3 Włochy/USA 36. Statoil 430,0 Norwegia handel detaliczny produktami naftowymi Statoil Poland Sp. z o.o. (Warszawa) 37. Rogal Philips Electronics N.V. 411,4 Holandia produkcja maszyn elektrycznych i aparatury Philips Lighting Poland (Piła), Philips Consumer Electronics Industries Poland (Kwidzyn), Philips DAP Industries Poland Sp. z o.o. (Białystok), Philips Lighting Farel Mazury (Kętrzyn), Philips Lighting Bielsko Sp. z o.o. (Bielsko), Philips Lighting Pabianice Sp. z o.o. (Pabianice), Philips Poland Sp. z o.o. (Warszawa), Philips Ferpol Sp. Fiat GM Powertrain Polska Sp. z o.o. (Bielsko-Biała) Prace dyplomowe z ekonomii 137 z o.o. (Skierniewice) Prace dyplomowe z ekonomii 1. 2. 138 3. 4. 5. 6. 7. 38. Krono-Holding AG 400,0 Szwajcaria przemysł meblarski, przemysł papierniczy Kronopol Sp. z o.o. (Żary) 39. RWE Plus AG 400,0 Niemcy elektryczność, gaz, woda Stoen S.A. (Warszawa) 40. Volkswagen AG 390,7 Niemcy przemysł samochodowy Volkswagen Poznań Sp. z o.o. (Poznań), Volkswagen Motor – Polska Sp. z o.o. (Polkowice), 51% udziałów w Sitech Sp. z o.o. (Legnica SEZ), Volkswagen Ubezpieczenia Sp. z o.o. (Warszawa), Volkswagen Leasing Polska Sp. z o.o. (Warszawa), Volkswagen Bank Polska S.A. (Warszawa) 41. Jeronimo Martins Holding 386,3 Portugalia handel detaliczny Jeronimo Martins Dystrybucja Sp. z o.o. (Poznań) 42. Glaxo SmithKline 380,5 Zjednoczone Królestwo przemysł farmaceutyczny Glaxo SmithKline w Poznaniu (dawniej Polfa Poznań) – produkcja leków, składowanie i pakowanie w Duchnicach (woj. mazowieckie) 43. Nestle S.A. 365,0 Szwajcaria produkcja żywności Nestle Polska (Warszawa, Słupsk), Goplana S.A. (Poznań), Winiary S.A. (Kalisz), Toruń Pacific Sp. z o.o. (Toruń), Nałęczowianka Sp. z o.o. (Nałęczów) Prace dyplomowe z ekonomii 1. 2. 139 3. 4. 5. 6. 7. bankowość, sprzęt i maszyny elektroniczne General Electric International, Inc – Representative Office w Warszawie, GE Capital Bank (Gdańsk), GE Bank Mieszkaniowy (Warszawa), GE Power Controls (Bielsko-Biała, Kłodzko, Łódź), GE Medical Systems Polska Sp. z o.o. (Warszawa), GEAircraft Engines (Warszawa), GE Power Systems (Warszawa), Bently Nevada Poland Sp. z o.o. (Poznań), GE Wind Energy (Warszawa), GE Oil & Gas (Warszawa), GE Transportation Systems (Rzeszów), EST Energy Sp. z o.o. (Otwock), GE Rail Services (Warszawa), GE TIP (Gądki), GE Capital Europe (Warszawa), GE Frankona Re (Warszawa), GE Consumer Products (Warszawa), GE Interlogix Polska (Gdańsk), GE Plastics (Warszawa), GE Multikin (Gliwice), GE Betz (Warszawa) przemysł tytniowy Scandinavian Tobacco S.A. (Myślenice) 44. General Electric Corporation (GE) 360,0 USA 45. Mouse of Prince Denmark A/S 348,0 Dania 46. Delphi Automotive Systems 345,0 USA Delphi Automotive Systems Poland Sp. z o.o. (Kraków), Dlephi Polska Automotive Systems Sp. z o.o. (Tychy), Delphi Krosno S.A. Prace dyplomowe z ekonomii 140 (Krosno) 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 47. Telia AB 340,0 Szwecja telekomunikacja, wydawnictwa Telia S.A., akcje w: Netia Telekom S.A., Netia South, Eniro Polska Sp. z o.o. 48. Cement Readstone Holding Plc (CRH) 333,0 Irlandia przemysł materiałów budowlanych akcje w: Cementownia Ożarów, Olsztyńskie Kopalnie Surowców Mineralnych Sp. z o.o. (Olsztyn), 85% akcji w Zakładach Przemysłu Wapienniczego Trzuskawica S.A. 49. ITI Media Group NV 330,0 Holandia multimedia Multikino Sp. z o.o. (M. Investments), TVN, TVN 7, TVN 24, TVN Meteo, ITI Film Studio, Onet.pl, Optimus Pascal Multimedia, Tenit.pl, DRQ 50. Harbin B.V. 325,9 Holandia budownictwo 30,8% akcji w Grupa Żywiec S.A. (Żywiec) 51. Deutsche Bank AG 319,9 Niemcy bankowość Deutsche Bank Polska S.A. (Warszawa), Dil Polska Baumanagement Sp. z o.o. (Warszawa), Deutsche Bank 24 S.A. (Kraków), Dil Polska Real Esteta Leasing Sp. z o.o. (Warszawa), DWS Polska TFI S.A. (Warszawa), Deutsche Basset Management S.A. (Warszawa), DB Securities S.A., Prace dyplomowe z ekonomii 1. 2. 141 3. 4. 5. 6. 7. DBG Ekstern Europe (Polska) Sp. z o.o., Europaische Hypotjenbank der Deutsche Bank, Deutsche Grundbesitz Sp. z o.o., Deutsche Real Esteta Sp. z o.o., 12,4% akcji w Orbis S.A. 52. Alstom 316,8 Francja sprzęt transportowy, maszyny i urządzenia Alstom T & D Transformers Mikołów, Alstom T & D S.A. Świebodzice, Alstom Kostal Chorzów, Alstom Polska Sp. z o.o., Alstom Power Generators, Alstom Power FlowSystems 53. IKEA 315,0 Szwecja przemysł meblowy, handel detaliczny IKEA International A/S, IKEA Polska S.A., IKEA Hanim Poland S.A., IKEA Retail Sp. z o.o. supermarket chain, IKEA Trading & Design AG (Janki koło Warszawy), 80% akcji w Szczecińskim Przemyśle Drzewnym S.A. 54. Commerzbank AG 300,1 Niemcy bankowość 50% akcji w BRE Bank S.A. 55. British – American Tobacco GmbH 300,0 Zjednoczone Królestwo/USA przetwórstwo tytoniu British – American Tobacco Polska S.A., (Augustów) 56. Pilkington International Holdings B.V. 295,0 Wielka Brytania hutnictwo szkła Pilkington Polska Sp. z o.o. (Sandomierz), Pilkington Automotive Poland Sp. z o.o. (Sandomierz), Prace dyplomowe z ekonomii 142 Pilkington IGP S.A. (Warszawa), Pilkington AGR Polska (Warszawa) 1. 2. 3. 4. 5. 6. hotelarstwo I gastronomia 7. 57. Accor SA 280,0 Francja Accor Polska Sp. z o.o. (Warszawa), 29,3% udziałów w Orbis S.A. (Warszawa) 58. EUROPOLIS INVEST 279,8 Austria 59. Nordea Bank Sweden AB (Nordea Group) 279,0 Szwecja bankowość, ubezpieczenia Nordea Bank Polska S.A. (Gdynia), NORDEA Polska Towarzystwo Ubezpieczeń na Życie S.A., NORDEA FINANCE POLSKA S.A., LG Petro Bank S.A. 60. PepsiCo 275,0 PepsiCo wyroby czekoladowe, napoje bezalkoholowe, produkcja chipsów, gastronomia Wedel S.A.; rozlewnie napojów: Łódź, Białystok, Gdańsk, Kraków, Poznań, Szczecin, Wrocław, Żywiec, Leżajsk, Pniewy; fabryka słonych przekąsek w Grodzisku Mazowieckim; sieć barów Pizza Hut, Taco Bell, KFC 61. Skanska Kraft AB 255,2 Szwecja budownictwo, nieruchomości Skanska Project Development Europe AB – Atrium Centrum Sp. z o.o., Skanska Oeresund AB – Atrium Plaza Sp. z o.o. (obydwie firmy zarządzane przez Skanska Europoils Incest Sp. z o.o. (Warszawa) Alliance Logistics Center, Bitwy Warszawskiej, Saki Point, Sienna Center, Warszawa Towers Prace dyplomowe z ekonomii 143 Property Poland w Warszawie), 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Skanska International Building AB – Skanska Polska Sp. z o.o. w Warszawie, 94% udziałów w Exbudzie S.A. w Kielcach 62. GE Capital Real Esteta/Hetman Cetral Europe Property Partners 254,7 międzynarodowa nieruchomości galerie, Wiśniowy Park (Janki) 63. Rodamco 240,0 Holandia nieruchomości Złote Tarasy (Warszawa), 50% udziałów w Galerii Mokotów w Warszawie 64. Electrabel S.A. 232,9 Belgia energia, gaz, woda 99,6% udziałów w Elektrowni im. T. Kościuszki (Połaniec), Electrabel Polska Sp. z o.o. (Katowice) 65. Heineken International B.V. 220,8 Holandia budownictwo Heineken Polska Sp. z o.o. (Warszawa), 61,8% udziałów w Grupie Żywiec S.A. 66. British Oxygen Corporation (BOC Group) 220,0 Wielka Brytania produkcja chemiczna BOC Gazy Sp. z o.o. (Warszawa, Poznań, Siewierz, Wrocław), Piła), Proxair Polska (Warszawa) 67. GATX Rail Overseas Holding Corporation 202,3 USA transport Dyrekcja Eksploatacji Cystern (DEC) Sp. z o.o. (Warszawa) 68. Sampo 200,0 Finlandia ubezpieczenia Sampo Towarzystwo Ubezpieczeń S.A., Sampo S.A., Sampo Prace dyplomowe z ekonomii 144 Towarzystwo Ubezpieczeń na Życie S.A. (Warszwa), 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Sampo Powszechne Towarzystwo Emerytalne S.A. produkcja żywności, chemia przemysłowa Unilever Polska (Warszawa), Pollena Bydgoszcz (Banino), Centrala Rybna Bydgoszcz, 70% udziałów w Zakładach Przemysłu Tłuszczowego Olmex USA budownictwo Epstein Development Sp. z o.o. (Warszawa), Warsaw Corporate Center, Warsaw Financial Center 200,0 Hiszpania budownictwo 59% udziałów w Budimex S.A., Budimex Dromex, Budimex Nieruchomości, Budimex Projekt (Warszawa) Ispol – IMG Holdings B.V. 192,7 Holandia produkcja części samochodowych Isuzu Motor Polska Sp. z o.o. (Tychy) 73. Investment Fund for Central and Ekstern Europe 191,8 Dania inwestycje kapitałowe 148 investment project in Poland – contribution to equity of companies and loans 74. Procter & Gamble Co. 190,0 USA środki higieny osobistej Procter & Gamble Polska Sp. z o.o., PROCTER & GAMBLE Operations Polska 69. Marga B.V. 200,0 Holandia 70. Epstein 200,0 71. Ferrovial 72. Prace dyplomowe z ekonomii 145 S.A. Prace dyplomowe z ekonomii 1. 2. 146 3. 4. 5. 6. 7. 75. Avila Plc. 188,0 Wielka Brytania ubezpieczenia, inwestycje kapitałowe Commercial Union Polska – Towarzystwo Ubezpieczeń Ogólnych S.A., Commercial Union Polska – Towarzystwo Ubezpieczeń na Życie S.A., Commercial Union Powszechne Towarzystwo Emerytalne BPH CU WBK S.A., Commercial Union Investment Management (Polska) S.A. 76. Goodyer Luxemburg S.A. 181,0 USA produkcja opon 59,9% akcji w Dębica S.A. 77. Seita 180,0 Francja produkcja żywności Altadis Polska S.A. (Radom) 78. Toyota 180,0 Japonia produkcja części do samochodów Toyota Motor Poland Co. Ltd. (Warszawa), Toyota Motor Manufacturing Poland Sp. z o.o. (Wałbrzych), Toyota Motor Industries Poland Sp. z o.o. (JelczLaskowice) 79. Fortis Bank NV/S.A. 178,5 Belgia inwestycje kapitałowe 99,1% udziałów w Fortis Bank Polska S.A. (Warszawa), Fortis Securities Polska (Warszawa), Fortis 146ease Polska (Warszawa) 80. Bates Telecom Ltd. 176,4 Wielka Brytania transport, logistyka Energis Polska Sp. z o.o., Cel Polska Sp. z o.o., Tetrise Sp. z o.o. Prace dyplomowe z ekonomii 1. 2. 147 3. 4. 5. 81. AVON International Operations INC. 176,3 USA 82. Plaza Center Europe B.V. 175,0 83. Allianz AG 84. 6. 7. handel detaliczny kosmetyków Avon Cosmetics Polska Sp. z o.o. (Warszawa), Avon Operations Polska (Garwolin) Holandia nieruchomości 50% udziałów w Sadybie Best – Mall, Plaza Centres Poland (Kraków), Klasa Plaza Sp. z o.o., Ruda Śląska Plaza Sp. z o.o. 175,0 Niemcy bankowość, ubezpieczenia TU Allianz Polska S.A., TU Allianz Życie Polska S.A., udziały w Pekao S.A. ERGO International Aktiengessel-schaft 167,8 Niemcy ubezpieczenia 99,4% udziałów w Sopockim Towarzystwie Ubezpieczeniowym Ergo Hestia S.A. 85. Esso Deutschland GmbH 164,5 Niemcy handel detaliczny Exxonmobil Sp. z o.o. (Warszawa) 86. Michelin 161,3 Francja produkcja opon Stomil Olsztyn S.A. (Olsztyn), Michalin Polska Sp. z o.o. (Warszawa) 87. Mars Inc. 160,0 USA produkcja żywności, napojów, tytoniu Master Foods Polska Sp. z o.o. (Sochaczew) 88. Pliva d.d. 154,0 Chorwacja przemysł farmaceutyczny Pliva Kraków Zakłady Farmaceutyczne S.A. 89. Innova Capital 150,0 USA inwestycje kapitałowe Innova Capital Sp. z o.o. (Warszawa), Carman Polska Sp. z o.o. (Warszawa) Prace dyplomowe z ekonomii 1. 2. 148 3. 4. 5. 90. Alcatel 150,0 Francja 91. Guardian Industries Corporation 150,0 92. McDonald’s 93. 6. 7. produkcja elektroniki, telekomunikacja Alcatel Polska S.A.. Alcatel Business Systems Poland Sp. z o.o., Alcatel Setel Sp. z o.o. (Warszawa), Alcatel CIT Polska Sp. z o.o. (Poznań) USA produkcja wyrobów niemetalowych Guardian Industries Poland Sp. z o.o. (Częstochowa) 148,0 USA hotele, restauracje Mc Donald’s Polska Sp. z o.o. (Warszawa) Bridgestone Corporation 148,0 Japonia produkcja opon Bridgestone Poland Sp. z o.o. (Poznań) 94 Dyckerhoff AG 148,0 Niemcy produkcja cementu Cementownia Warszawa Sp. z o.o. (Warszawa), udziały w Cementowni Sitkówka k/Kielc 95. Framondi NV 144,0 Holandia produkcja papieru 71,3% udziałów w Frantschach Świecie S.A. (Świecie), Franpack CEE Świecie Sp. z o.o., Świecie Box Sp. z o.o., Bystrzyckie Zakłady Wyrobów Papierowych S.A. (Bystrzyca Kłodzka), Frantschach Świecie Recykling Sp. z o.o., Papier Świecie Sp. z o.o. 96. Wm. Wrigley Jr. Company 144,0 USA produkcja żywności 99,9% akcji w Wrigley Poland Sp. z o.o. (Poznań) Prace dyplomowe z ekonomii 149 Prace dyplomowe z ekonomii 1. 2. 150 3. 4. 5. 6. 7. produkcja części do samochodów Faurecia Fotele Samochodowe Sp. z o.o. (Grójec), Faurecia Wałbrzych Sp. z o.o. (Wałbrzych), Faurecia Gorzów (Gorzów Wielkopolski), Faurecia SAI Legnica (Legnica) maszyny, aparaty elektryczne Lucent Technologies Poland S.A. (Warszawa i Bydgoszcz) 97. Faurecia Investments 140,0 Francja 98. Lucent Technologies Network Systems Netherlands BV 139,0 Holandia 99. United Technologies Holding S.A. 136,8 USA transport 92,1% udziałów w WSK „PZL – Rzeszów” S.A. 100. Apollo – Rida Poland Llc. 136,0 USA budownictwo, nieruchomości Apollo – Rida Poland Sp. z o.o. (Warszawa) Źródło: PAIZ [Dok. Elektr.] (2005), Lista inwestorów bezpośrednich, http://www.paiz.gov.pl/inwestycje zagraniczne, 2005.01.25. Prace dyplomowe z ekonomii 151 Załącznik nr 9 Wykaz inwestorów w sektorze motoryzacyjnym z uwzględnieniem miejsc wśród ogółu inwestycji zagranicznych (inwestycje powyżej 1 mln USD) (stan na dzień 31.12.2003) Lp. Miejsce wśród wszystkich inwestycji Inwestor Wartość inwestycji (USD mln) Kraj Fabryki/Spółki 1. 2. 3. 4. 5. 6. 1. 3 2. 13 Fiat 1 568,90 Włochy Fiat Auto Poland S.A., Teksie Poland S.A., Magneti Mareli (Magneti Mirelli After Market, Magneti Mirelli Suspencion System, Magneti Mirelli Thermal System), New Holland Bizon, Comau, Fenice, Fiat Bank Polska, Fiat Finance Polska S.A., Fiat Ubezpieczenia Majątkowe S.A., Fiat Ubezpieczenia Życiowe S.A., Toto Poland, Investments Sp. z o.o., Business Solutions Polska, Incest Selim Polska, ITS – GSA Polska General Motors Corporation 1 010,00 USA Opel Polska Sp. z o.o. (Gliwice), General Motors Poland Sp. z o.o. (Warszawa) Prace dyplomowe z ekonomii 152 1. 2. 3. 4. 5. 6. 3. 15 Daewoo 936,38 Korea Poł. Daewoo FSO Motor S.A. (Warszawa), Daewoo Electronics Manufacturing Poland Sp. z o.o., Daewoo Motor Polska, Daewoo Towarzystwo Ubezpieczeniowe S.A. 4. 35 Fiat – GM Powertrain B.V. 432,32 Holandia Fiat GM Powertrain Polska Sp. z o.o. (BielskoBiała) 5. 40 Volkswagen AG 390,70 Niemcy Volkswagen Poznań Sp. z o.o. (Poznań), Volkswagen Elektrosystemy Sp. z o.o. (Gorzów Wielkopolski), Volkswagen Motor – Polska Sp. z o.o. (Polkowice), 51% udziałów w Sitech Sp. z o.o. (Legnica SEZ), Volkswagen Ubezpieczenia Sp. z o.o. (Warszawa), Volkswagen Leasing Polska Sp. z o.o. (Warszawa), Volkswagen Bank Polska S.A. (Warszawa) 6. 46 Delphi Automotive Systems 345,00 USA Delphi Automotive System Poland Sp. z o.o. (Kraków), Delphi Polska Automotive Systems Sp. z o.o. (Tychy), Delphi Krosno S.A. (Krosno), zakłady w Jeleśni, Ostrowie, Błoniu i Gdańsku 7. 52 Alstom 316,80 Francja Alstom T & D Transformers Mikołów, Alstom T & D S.A. Świebodzice, Alstom Konstal Chorzów, Alstom Polska Sp. z o.o., Alstom Power Generators, Alstom Power Flow Systems 8. 72 Ispol – IMG Holdings B.V. 192,70 Holandia Isuzu Motors Polska Sp. z o.o. (Tychy) Prace dyplomowe z ekonomii 153 1. 2. 3. 4. 5. 6. 9. 78 Toyota 180,00 Belgia Toyota Motor Poland Co. Ltd. (Warszawa), Toyota Motor Manufacturing Poland Sp. z o.o. (Wałbrzych), Toyota Motor Industries Poland Sp. z o.o. (Jelcz-Laskowice) 10. 86 Michelin 161,30 Francja Stomil Olsztyn S.A., 153ujitsu153 Polska Sp. z o.o. (Warszawa) 11. 93 Bridgestone Corporation 148,00 Japonia Bridgestone Poland Sp. z o.o. (Poznań) 12. 97 Faurecia Investments 140,00 Francja Faurecia Fotele Samochodowe Sp. z o.o. (Grójec), Faurecia Wałbrzych Sp. z o.o. (Wałbrzych), Faurecia Gorzów (Gorzów Wielkopolski), Faurecia SAI Legnica (Legnica) 13. 99 United Technologies Holding S.A. 136,80 Francja 92,03% udziałów w WSK „PZL – Rzeszów” S.A. 14. 108 Eaton 125,00 USA 98% udziałów w Eaton Truck Components S.A. (Tczew), Eaton Automotive Sp. z o.o. (BielskoBiała) 15. 110 Siemens AG 124,00 Niemcy Siemens Sp. z o.o., Siemens Center, OSRAM, Bosch – Siemens Huesgerete, Siemens Finance Sp. z o.o., Westinghouse Modelpol Sp. z o.o., Alamcom Bielski Sp. z o.o., Siemens Fabryka Izolatorów Polska Sp. z o.o., 153ujitsu Polska Sp. z o.o., 153ujitsu Siemens Competers Sp. z o.o., VW Elektro-Systemy Prace dyplomowe z ekonomii 154 1. 2. 3. 4. 5. 6. 16. 137 Lear Corporation 89,50 USA Lear Automotive (154eeds) Poland Sp. z o.o. (Mielec), Lear Corporation Poland Sp. z o.o. (Tychy, Gliwice, Mysłowice, Warszawa) 17. 140 Valeo 85,70 Francja Valeo Autosystemy Sp. z o.o. (Kraków, Skawina), Valeo Dystrybucja (Warszawa), Valeo Sylea Poland (Czechowice-Dziedzice) 18. 149 NSK Europe Limited 81,80 Japonia 93,2% udziałów w NSK Iskra S.A., Iskra Zakłady Precyzyjne Sp. z o.o., Iskra Zakłady Łożysk Specjalnych Sp. z o.o., Iskra Centrum Narzędzi Specjalnych Sp. z o.o., Iskra ZBM Sp. z o.o., Iskra ZUS Sp. z o.o. (Kielce) 19. 154 Volvo AB 80,00 Szwecja Volvo Polska Sp. z o.o. (Wrocław), Volvo Polska Sp. z o.o. (Warszawa), Truck and Bus Sernice Sp. z o.o. (Długołęka), Volvo Polska Sp. z o.o. 20. 168 Hydro Central Europe B.V. 69,00 Norwegia Hydro Poland Sp. z o.o. (Warszawa), Hydro Aluminium Chrzanów Sp. z o.o. (Chrzanów), Hydrogas Polska Sp. z o.o. (Gdańsk), 49% udziałów w Wicowe Sp. z o.o. (Warszawa) 21. 181 Metzeler Automotive Hose Systems 62,90 Niemcy Saling Systems Polska Sp. z o.o., Metzeler Automotive Hose Systems Sp. z o.o. (SEZ Wałbrzych) 22. 187 Robert Bosch GmbH 60,15 Niemcy Bosch Układy Hamulcowe Sp. z o.o. (Mirków) Prace dyplomowe z ekonomii 155 1. 2. 3. 4. 5. 6. 23. 192 Daimler Chrysler AG 60,00 Niemcy Daimler Chrysler Automotive Polska Sp. z o.o. (Warszawa, Sosnowiec), Daimler Chrysler Services, Bank Polska S.A. (Warszawa), Daimler Chrysler Leasing Services Sp. z o.o. (Warszawa), Daimler Chrysler Fleet Management, Daimler Chrysler Aerospace (Świdnik), EvoBus Polska Sp. z o.o. (Warszawa), Systemy Układu Kierowniczego i Podwozia LSM Sp. z o.o. 24. 214 Stahlschmidt & Maiworm 51,13 Niemcy Stahlschmidt & Maiworm Sp. z o.o. (Stalowa Wola), inwestycja w Tarnobrzeg SEZ 25. 229 Visteon Automotive Systems 46,00 USA Visteon Poland S.A. (Praszka), Polmot ZEM (Duszniki) 26. 237 MAN Nutzfahrzeuge AG 45,00 Niemcy MAN Pojazdy Użytkowe Polska Sp. z o.o., Star Trucks Sp. z o.o. (Starachowice), Man Star Truck Sp. z o.o. 27. 246 Robert Bosch Investment Nederland B.V. 42,00 Holandia Robert Bosch Sp. z o.o. (Warszawa), Bosch Rexroth Sp. z o.o. (Pruszków), Bosch Security (Warszawa) 28. 269 MAHLE 35,20 Niemcy Mahle Krotoszyn S.A., Mahle Sp. z o.o. 29. 277 Federal Mogul Holding Deutschland GmbH 33,65 Niemcy 92,54% udziałów w Federal – Mogul Gorzyce S.A. (Gorzyce) Prace dyplomowe z ekonomii 156 1. 2. 3. 30. 281 GKN Driveline International GmbH 31. 286 Same Deutz Fahr Holding and Finance B.V. 32. 287 33. 4. 5. 6. 32,50 Niemcy GKN Driveline Polska Sp. z o.o. (Oleśnica) 31,7 Włochy Same Deutz – Fahr Polska Sp. z o.o. (Mełgiew) Tokai Rubber Industries Ltd. 31,60 Japonia 67,4% udziałów w TRI Poland Sp. z o.o. (Wałbrzych) 290 Simest 31,00 Włochy j.ventures Fiat Auto Poland (Bielsko-Biała) 34. 297 Aktiebolaget SKF 30,00 Szwecja SKF Poznań S.A. 35. 299 Hutchinson S.A. 30,00 Francja Hutchinson Poland S.A. (Żywiec, Łódź) 36. 315 WABCO Europe B.V. 27,800 Holandia 99,8% udziałów w Wabco Polska Sp. z o.o. (Wrocław) 37. 328 Findlay Industries Inc. 25,30 USA Findlay Industries Polska Sp. z o.o. (Tomaszów Mazowiecki) 38. 329 Sumitomo Electric Wiring, System Europe Ltd. 25,00 Japonia SEWS Polska Sp. z o.o. (Leszno), SEWS Cabind Poland Sp. z o.o. (Żywiec) 39. 343 Exide Technologies 24,40 USA 96,8% udziałów w Centra S.A. (Poznań) 40. 350 VALIN Participations 23,00 Francja Snecma Polska Sp. z o.o. (Sędziszów Małopolski) Prace dyplomowe z ekonomii 157 1. 2. 3. 4. 5. 6. 41. 353 Teksie Aluminium Luxemburg S.a.r.l. S.C.A 22,60 USA Teksie Aluminium Poland Sp. z o.o. (BielskoBiała) 42. 359 Bombardier Transportation 22,00 Kanada 90% akcji Bombardier Transportation Polska Sp. z o.o. (Wrocław, Katowice) 43. 361 Autoliz AB 22,00 Szwecja Autoliz Polska Sp. z o.o. (Oława, Jelcz) 44. 368 Pratt & Whitney Canada 20,00 Kanada Pratt & Whitney Kalisz Sp. z o.o. (Kalisz), Aerotech Kalisz Sp. z o.o. (Kalisz) 45. 370 Tenneco Automotive 20,00 USA Tenneco Automotive Polska Sp. z o.o. (Warszawa), zakłady w Rybniku i Gliwicach 46. 380 Greenbrier Europe B.V. 20,00 Holandia 98,3% udziałów w Wagony Świdnica S.A. 47. 390 Kimball Electronics Manufacturing Inc. 18,60 USA Kimball Electronics Poland Sp. z o.o. (Poznań) 48. 396 NGK Insulators 18,30 Japonia NGK Ceramics Polska Sp. z o.o. 49. 410 M. 157utych Projestgesell-schaft 17,20 Niemcy Kirchoff Polska Sp. z o.o. (SEZ Mielec) 50. 413 Plastal Group AB 16,90 Szwecja Plastal Sp. z o.o. (Gliwice), SEZ Katowice 51. 415 Goodrich Aerospace Canada 16,65 Kanada BF Goodrich Krosno Sp. z o.o. (Krosno) Prace dyplomowe z ekonomii 158 1. 2. 3. 4. 5. 6. 52. 420 Manoli Rubber Industries 16,40 Włochy Manoli Auto Polska (Katowice SEZ), Manoli Hydraulics Polska S.A. (Mysłowice) 53. 453 Renault Group B.V. 14,50 Francja Renault Polska Sp. z o.o., Magazyny Święcice 54. 458 Dana Corporation 14,00 USA WIX – Filtrom Sp. z o.o. (Gostyń) 55. 462 Takata Petri AG 13,90 Niemcy Takata Petri Sp. z o.o. (Wałbrzych SEZ), Takata Petri Parts Polska Sp. z o.o. (Krzeszów) 56. 479 TRW 12,50 USA TRW Steering Systems Poland Sp. z o.o. (Częstochowa), TRW Polska Sp. z o.o. (Częstochowa), TRW Safety Systems Poland Sp. z o.o. (Częstochowa) 57. 543 Rostra Morse SpA Torino 9,40 Włochy Rostra Morse Poland Sp. z o.o. (Sosnowiec) 58. 550 BOS Automotive Products Belgie NV 9,00 Belgia BOS Automotive Products Polska Sp. z o.o. (Tychy) 59. 561 Toyo Seal Industries Co. Ltd. 8,60 Japonia Toyo Seal Poland (Tychy) 60. 563 Lisa Draeximaier GmbH 8,50 Niemcy DSE Draeximaier Systemy Elektryczne Sp. z o.o. (Jelenia Góra) 61. 564 inerty Automotive Systems 8,50 Francja Inerty Automotive Systems Poland Sp. z o.o. (Lublin) 62. 595 HP – Pelzer International GmbH 7,50 Niemcy HP Polska (Gliwice, Katowice SEZ) Prace dyplomowe z ekonomii 159 1. 2. 3. 4. 5. 6. 63. 601 Karosseriewerke Dresden GmbH 7,20 Niemcy 49% udziałów w Sitech Sp. z o.o. (Legnica SEZ) 64. 640 Summie Motors Investment U.K. 6,00 Wielka Brytania 159ummie Motors Poland Sp. z o.o. (Warszawa) 65. 650 Ulstein Holding 5,60 Norwegia Ulstein Fama Sp. z o.o. (Gniew) 66. 651 Nichimen Corp. 5,60 Japonia 4,5% akcji w NSK Iskra S.A. 67. 687 Plati Electroforniture SpA 5,00 Włochy Plati Polska Sp. z o.o. (Kwidzyn) 68. 691 CF Gomma Nederland 4,80 Holandia CF Gomma Sp. z o.o. (Częstochowa) 69. 726 Berger Breitgewebe International GmbH 3,80 Niemcy Berger Sp. z o.o. (Częstochowa) 70. 739 BMW Group 3,60 Niemcy BMW Polska Sp. z o.o. 71. 740 A/S Roulunds Fabriker 3,60 Dania 80% udziałów w Fabryce Okładzin Ciernych Fomar Roulunds S.A. 72. 747 Hanyang Precision Co. Ltd. 3,50 Korea Poł. Hanyang Sp. z o.o. (Świdnik) 73. 753 Metallurgica Assemblaggi Carpenterie (MAC) 3,40 Włochy udziały w Zakładach Wyrobów Metalowych SHL S.A. (Kielce) Prace dyplomowe z ekonomii 160 SpA 1. 2. 3. 4. 5. 6. 74. 754 IVECO N.V. 3,40 Holandia IVECO Poland Sp. z o.o. (Warszawa) 75. 784 CF Gomma SpA 3,00 Włochy CF Gomma Sp. z o.o. (Częstochowa) 76. 800 Sylen Italia Srl 2,80 Włochy Sylen Poland Sp. z o.o. (CzechowiceDziedzice) 77. 819 SAIAG SpA 2,60 Włochy SAIAG Polska Sp. z o.o. w Piotrkowie Trybunalskim 78. 821 Metzeler Italy 2,60 Włochy Metzeler Automotive Profile Systems Piotrków Sp. z o.o. (Piotrków Trybunalski) 79. 822 Grossmann GmbH 2,6 Niemcy Grossmann Polska Sp. z o.o. (Wałbrzych SEZ) 80. 827 Biotron International SA 2,60 Luxemburg Biotron Polska Sp. z o.o. 81. 842 Carrus 2,50 Finlandia 45% udziałów w Volvo Bus Poland Sp. z o.o. (Wrocław) 82. 843 Marubeni Co. 2,50 Japonia Nissan Polska Sp. z o.o. (Warszawa), Marubeni Construction Machinery Poland S.A. (Warszawa) 83. 846 Delfo SpA 2,4 Włochy udziały w Zakładach Wyrobów Metalowych SHL S.A. (Kielce) 84. 857 Scania CV AB 2,20 Szwecja Scania Production Słupsk S.A. (Słupsk) Prace dyplomowe z ekonomii 161 Leonische Drathwerke 930 1. 2. 86. 948 Mitsui & Co. Deutschland 1,20 Japonia 15% akcji w TRI Poland Sp. z o.o. 87. 950 Toho Kogyo Co. Ltd. 1,20 Japonia Toho Poland Sp. z o.o. (Radom, SEZ Tarnobrzeg) 88. 968 Aligator Ventil 1,10 Niemcy STOMIL Sp. z o.o. (Środa Wlkp.) 89. 975 Peugeot 1,00 Francja Peugeot Polska Sp. z o.o. (Warszawa) 3. 1,40 Leoni Autokabel Polska Sp. z o.o. (Ostrzeszów) 85. Niemcy 4. 5. 6. Źródło: PAIZ [Dok. Elektr.] (2005), Lista inwestorów bezpośrednich, http://www.paiz.gov.pl/publikacje/transport, 2005.01.25.
