1 dr Jacek Sierak WYKŁAD III Przygotowanie projektu do
advertisement
dr Jacek Sierak WYKŁAD III Przygotowanie projektu do współfinansowania funduszami UE – analiza finansowa i analiza ekonomiczna projektu 1. Wprowadzenie - efektywność inwestycji publicznych i ich pomiar Inwestycje realizowane przez jednostki samorządu terytorialnego obejmują przede wszystkim obiekty, urządzenia i sieci infrastruktury technicznej i społecznej. Stanowią one istotny czynnik rozwoju lokalnego. Ich realizacja przyczynia się do wzrostu konkurencyjności jednostki terytorialnej oraz poprawy ilości i jakości świadczenia usług komunalnych i społecznych. Maja one własne, wyraźnie określone cechy. Właściwością inwestycji komunalnych jest użyteczność publiczna. W wyniku ich realizacji powstają nowe dobra publiczne i społeczne, z których użytkownicy mogą korzystać na zasadach bezpłatności lub częściowej odpłatności. Aby odbiorcy świadczeń mogli uzyskiwać satysfakcjonujące korzyści, rozwój infrastruktury powinien w sposób trwały wyprzedzać rozwój pozostałych działalności na danym terenie. Korzyści te rosną w miarę wzrostu przestrzennej koncentracji działalności gospodarczej i społecznej. Lokalnie słabo rozwinięta infrastruktura stanowi zaś zazwyczaj istotną barierę rozwojową jednostki samorządu terytorialnego. Budowa obiektów infrastruktury wymaga zwykle wysokich nakładów kapitałowych. Inwestycje takie cechuje: bryłowatość (niepodzielność), wysokie koszty oraz długi okres realizacji. Są one zazwyczaj realizowane z wyższymi mocami przerobowymi, czy produkcyjnymi niż jest to aktualnie wymagane, co może skutkować niewykorzystaniem potencjału inwestycji w początkowych fazach eksploatacji1. Inną cechą inwestycji infrastrukturalnych są wysokie koszty jednostkowe oraz znaczący udział kosztów stałych. Może być to przyczyną generowania strat, zwłaszcza w początkowym 1 J. Sierak, R. Górniak: Ocena efektywności i finansowanie projektów inwestycyjnych jednostek samorządu terytorialnego współfinansowanych funduszami Unii Europejskiej. Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 2011, s. 27. 1 okresie eksploatacji. Wraz z upływem czasu niekorzystne relacje kosztów i przychodów powinny ulegać odwróceniu2. Skuteczne i efektywne inwestowanie wymaga umiejętnego przygotowania projektów. Planując inwestycje komunalne należy szacować nie tylko bezpośrednie nakłady na ich budowę, ale także przyszłe koszty eksploatacyjne. Źle przygotowane projekty mogą stać się przyczyną przyszłych problemów finansowych jednostek samorządu terytorialnego. Klasyfikując komunalne inwestycje infrastrukturalne można wyróżnić: inwestycje rozwojowe – związane z tworzeniem nowego aparatu produkcji lub usług, inwestycje modernizacyjne – mające na celu poprawę dotychczasowych parametrów techniczno- ekonomicznych poprzez przebudowę obiektów majątku trwałego, inwestycje restytucyjne - związane z odtwarzaniem zużytych środków trwałych.3 Jak wspomniano wyżej, cechami inwestycji samorządowych są zazwyczaj długi czas realizacji i wysokie koszty. W poszczególnych fazach cyklu życia projektu dochodzi do wielu, rozłożonych w czasie przepływów środków pieniężnych. Na ich podstawie, przy zastosowaniu określonej metody obliczeń, dokonuje się oceny efektywności projektu inwestycyjnego. Efektywność należy do podstawowych kategorii oceny działalności gospodarczej. W teorii odnosi się bezpośrednio do optymalizacji relacji pomiędzy nakładem i efektem. W ogólnym rozumieniu można powiedzieć, że efektywnie gospodaruje podmiot, który osiąga nadwyżkę przychodów na kosztami ich uzyskania. Jednakże nie każda taka nadwyżka spełnia warunek efektywności. Według O. Lange efektywne gospodarowanie to osiąganie maksymalnego efektu przy danym nakładzie sił, środków czy czasu (zasada największego efektu), albo osiąganie danego efektu przy minimalnych nakładach (zasada najmniejszego nakładu środków albo zasada oszczędności środków)4. Ma to swoje potwierdzenie w zasadzie racjonalnego gospodarowania, sformułowanej w dwóch wymiarach: - maksymalizacji efektów, przy założonym poziomie nakładów zasada największego efektu/największej wydajności (jeśli dane są środki, należy maksymalizować cel); - minimalizacji nakładów, przy założonym poziomie efektów zasada najmniejszego nakładu/oszczędności środków (jeśli dany jest cel, należy minimalizować nakłady). 2 Ibidem. s,28 A. Ginsbert-Gebert: Zarys polityki komunalnej, SGPiS, Warszawa 1977. s. 119. 4 O. Lange: Ekonomia Polityczna, t.1. PWN, Warszawa 1980. s.217. 3 2 Podsumowując, efektywność gospodarowania wyraża się w stałym dążeniu podmiotów gospodarczych do maksymalizacji efektów z ponoszonych nakładów. Jednak równoczesne dążenie do minimalizacji nakładów i maksymalizacji efektów w praktyce okazuje się bardzo trudnym, a nawet niemożliwym do osiągnięcia. Z zasady racjonalnego gospodarowania wynika, że środki publiczne będące w dyspozycji władz samorządowych powinny zostać wydatkowane w sposób gwarantujący jak najlepszą realizację postanowionego celu. Jednakże w procesach oceny działalności samorządu terytorialnego pomiar efektów napotyka częstokroć na trudności wynikające ze specyfiki świadczonych usług. Wynika to przede wszystkim z niemożności skonstruowania jednego syntetycznego miernika oceny, na podobieństwo zysku w sektorze prywatnym. Podstawą każdej racjonalnej decyzji ekonomicznej jest rachunek ekonomiczny, który ogólnie rzecz biorąc jest porównaniem nakładów, związanych z określonym przedsięwzięciem ekonomicznym i efektów, jakie przewiduje się osiągnąć. Korzystanie z rachunku ekonomicznego musi być postępowaniem racjonalnym, opartym na gromadzeniu i przetwarzaniu szerokiego zakresu informacji niezbędnych do podjęcia decyzji. W pomiarze efektywności należy brać pod uwagę:5 - cele, określone za pomocą standardów odzwierciedlających oczekiwania dotyczące np.: jakości, ilości, terminu dostarczania i czasu realizacji oraz kosztu produktu oraz usługi, - sposoby zaprojektowania – wymagają niezbędnych elementów skonfigurowanych w sposób, który umożliwi efektywną realizację celów; - sposób zarządzania – każdy z trzech poziomów analizy efektywności wymaga odpowiedniego sposobu zarządzania, który umożliwia realizację celów. Pomiar efektywności wymaga zastosowania precyzyjnych miar ponoszonych nakładów i osiąganych efektów. W sektorze publicznym efekty realizowanych przez zadań mają wymiar ilościowy i jakościowy, co sprawia, że ich bezpośredni pomiar jest często trudny, a w ujęciu liczbowym czasem niewymierny. Dlatego też niezwykle istotnym jest dobór właściwych mierników ocen oraz prawidłowa interpretacja otrzymanych wyników. Mogą mieć one różny charakter: liczbowy, kosztowy lub produktowy. 5 R.D. Kaplan, D.P. Horton: Strategiczna Karta Wyników. Jak przełożyć strategię na działanie. PWN, Warszawa 2001, s. 43-46. 3 Przy zastosowaniu ogólnego podziału wyróżnia się cztery podstawowe typy mierników zadań publicznych6: - mierniki ilościowe, określające w jednostkach fizycznych rozmiary wykonywanych zadań, - mierniki jakościowe, wskazujące stopień osiągnięcia obowiązujących (lub założonych) standardów wykonywania poszczególnych zadań. Ich wartości są najczęściej traktowane jako ograniczenia brzegowe, nie liczy się kosztu osiągnięcia wyższej jakości, lecz żąda osiągnięcia określonej wartości mierników jakości, - wskaźniki efektu (wpływu), pokazujące bezpośrednie i pośrednie skutki realizacji zadań publicznych. Ta grupa w praktyce ma częste zastosowanie w ocenie efektywności wydatków publicznych, - wskaźniki kosztu, wiążące wydatki na wykonanie zadania ze wskaźnikami efektu. W ocenie efektywności wyróżnia trzy rodzaje mierników efektów7: 1) mierniki produktu - odzwierciedlają wykonanie danego zadania w krótkim okresie i pokazują konkretne dobra i usługi, 2) mierniki rezultatu - mierzą tzw. rezultaty proefektywnościowe uzyskane w wyniku działań objętych zadaniem, mierzą skutki podejmowania działań, 3) mierniki oddziaływania - mierzą długofalowe konsekwencje realizacji zadania, mogą mierzyć bezpośrednie skutki wdrażania zadania, ale które ujawniają się w dłuższym okresie. Mierniki produktu dotyczą bezpośrednich, materialnych następstw wydatków budżetowych. Są one z reguły wyrażone w kwantyfikowanych jednostkach fizycznych, np. długość wybudowanych sieci infrastrukturalnych, dróg, liczba uczniów, klientów pomocy społecznej. Mierniki rezultatu opisują efekty wykonanych zadań, które wystąpiły bezpośrednio po ich zakończeniu, a mierniki oddziaływania określają przyszłe efekty zrealizowanych zadań. 6 W. Misiąg: Mierzenie zadań publicznych jako podstawa planowania budżetowego. [w:] Ekonomiczne i prawne problemy racjonalizacji wydatków publicznych. Racjonalizacja wydatków publicznych - uwarunkowania i instrumenty, (red.) J. Głuchowski, A. Pomorska, J. Szołno-Koguc, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii CurieSkłodowskiej, Lublin 2005, s. 158. 7 T. Lubińska, T. Strąk, A. Lozano-Platonoff, M. Będzieszak, M. Godek, Budżet zadaniowy w Polsce - istota, struktura, metodyka, [w:] Budżet zadaniowy w Polsce. Reorientacja z wydatkowania na zarządzanie pieniędzmi publicznym, red. T. Lubińska, Difin, Warszawa 2007, s. 68. 4 Specyfika projektów publicznych sprawia, że pomiar rezultatów i interpretacja uzyskanych wyników mogą okazać się trudne, a nawet problematyczne. W odróżnieniu od sektora prywatnego nie występuje tu dążenie do maksymalizacji zysku. Z punktu widzenia stosowanych jednostek pomiaru, najbardziej oczywistym wydaje się być podział na mierniki naturalne i wartościowe. Pierwsze z nich używane są w sytuacjach, gdy można je odnieść do takich samych miar bazowych. Natomiast mierniki wartościowe są wyrażone w pieniądzu, w postaci przedstawionych wartościowo kosztów i efektów. Sposobu wykonywania zadań publicznych nie można na ogół opisać przy pomocy jednego syntetycznego miernika - pełny obraz otrzymuje się zwykle dopiero w wyniku jednoczesnej analizy kilka wskaźników, opisujących wykonanie zadań w różnych aspektach. 2. Pojęcie i instrumenty analizy finansowej Podjecie decyzji o realizacji przedsięwzięcia inwestycyjnego wymaga przeprowadzenia wielu analiz wstępnych, następnie weryfikacji przyjętych założeń i przeprowadzenia oceny wykonalności. W ujęciu ogólnym analiza oznacza rozdzielenie złożonego przedmiotu badawczego na elementy składowe, w celu lepszego poznania i wyjaśnienia owego złożonego przedmiotu za pomocą jego części składowych8. Bardzo ważnym narzędziem oceny efektywności projektu i podejmowania decyzji o jego realizacji jest analiza finansowa. Swym zakresem obejmuje badanie zjawisk finansowych oraz poznanie uwarunkowań i następstw ich wystąpienia. Wyniki analiz finansowych odnoszą się zarówno do decyzji bieżących jak również odnoszących się do przyszłości. W analizie finansowej stosuje się określone metody i narzędzia badawcze, i związane z nimi sposoby zbierania, porządkowania, oceny i interpretacji danych liczbowych dotyczących sytuacji majątkowej i finansowej danego podmiotu oraz rezultatów jego działalności w przyjętym okresie, prowadzące do wyjaśnienia przyczyn ich zmian.9 W ocenie finansowej projektów inwestycyjnych wyróżnia się badanie zyskowności nakładów i właściwą analizę finansową. W analizie zyskowności nakładów poszukuje się 8 G. Gołębiowski, A. Tłaczała, Analiza ekonomiczno-finansowa w ujęciu praktycznym, Difin, Warszawa 2005, s. 46. 9 W. Gabrusewicz, Analiza finansowa przedsiębiorstwa, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne S.A., Warszawa 2014, s. 43. 5 odpowiedzi na pytanie, jaka jest efektywność zaangażowania w projekt zasobów materialnych, pieniężnych i niematerialnych, niezależnie od tego, jakie są źródła finansowania projektu. Jej istotą jest więc ocena zyskowności zaangażowanych zasobów. We właściwej analizie finansowej należy odpowiedzieć na pytanie, czy w trakcie budowy i eksploatacji nie zabraknie płynnych środków na realizację wszystkich transakcji, bez potrzeby zaciągania nieprzewidzianych, dodatkowych kredytów. Wyniki analiz finansowych powinny mieć wysoką wartość poznawczą dla potencjalnych inwestorów, mających do wyboru realizację kilku inwestycji lub alternatywny wybór jednego z proponowanych wariantów tego samego zadania. Zaletą analizy finansowej jest także możliwość porównania własnego przedsięwzięcia z innymi konkurencyjnymi projektami. W przypadku projektów inwestycyjnych jednostek samorządu terytorialnego analiza finansowa powinna wykazać, czy możliwa jest realizacja planowanego przedsięwzięcia inwestycyjnego przy przyjętych założeniach finansowych. Wymaga to wyceny nakładów niezbędnych do uruchomienia projektu, wskazania powstałych produktów i usług oraz oszacowania przyszłych korzyści finansowych netto. Analizę finansową dla inwestycji publicznych powinno się wykonywać według podanego poniżej schematu10: 1) zdefiniowanie celów projektu, 2) określenie założeń projektu dotyczących przyszłego horyzontu czasu, 3) identyfikacja wariantu bazowego (stan obecny), 4) identyfikacja wszystkich możliwych rozwiązań alternatywnych (scenariusze inwestycyjne), które realizują cele projektu, 5) określenie właściwego okresu funkcjonowania projektu, 6) ustalenie na rozsądnym poziomie zaangażowania zasobów do wykonania analizy, 7) identyfikacja i oszacowanie korzyści i kosztów rozwiązań alternatywnych do wariantu bazowego, 8) porównanie kosztów i korzyści wszystkich rozwiązań alternatywnych do wariantu bazowego, 9) przeprowadzenie analizy wrażliwości, 10) rekomendowanie najlepszego rozwiązania. 10 J. Sierak, R. Górniak: Ocena efektywności i finansowanie projektów inwestycyjnych jednostek samorządu terytorialnego…, op. cit., s. 82-83. 6 W następstwie przeprowadzonych analiz ma miejsce wydanie dwóch rodzajów rekomendacji. Pierwszy określa, czy projekt w ogóle powinien być realizowany, biorąc pod uwagę nie tylko jego przepływy finansowe, lecz także możliwości budżetowe inwestora, natomiast drugi wskazuje, które rozwiązanie alternatywne jest najlepsze pod względem możliwości osiągnięcia zamierzonych celów i rezultatów. Przygotowując projekt inwestycyjny współfinansowany funduszami Unii Europejskiej jednostka samorządu terytorialnego jako potencjalny beneficjent powinna wykazać, że: projekt jest możliwy do wykonania w przyjętym wariancie, analizy przeprowadzono na podstawie wiarygodnych danych, umożliwiających jego wiarygodna ocenę, wybrany wariant realizacji inwestycji jest najkorzystniejszy z punktu widzenia potencjału beneficjenta do jego realizacji, a jednocześnie dający największe korzyści dla społeczeństwa, planowana inwestycja jest spójna z założonymi celami, możliwy jest montaż finansowy projektu, w szczególności zapewnienie wkładu własnego, zapewniona zostanie trwałość inwestycji po jej realizacji. Przyjęte cele projektu powinny wykazać, jakie korzyści finansowe i ekonomicznospołeczne można osiągnąć dzięki jego wdrożeniu. Muszą być one ze sobą logicznie powiązane, a także spójne z programem operacyjnym w ramach, którego ma miejsce współfinansowanie inwestycji. 3. Mierniki oceny efektywności projektu inwestycyjnego Analizując przygotowywany projekt oraz dokonując oceny jego efektywności należy zastosować narzędzia pozwalające dokonać takiej oceny. W zależności od charakteru projektu można zastosować różne metody i wskaźniki. Jedne z nich maja bardzo prostą konstrukcję, inne wymagające dokładniejszej analizy i bardziej szczegółowego rozpatrywania wszystkich etapów realizacji przedsięwzięcia. W ogólny podziale mierniki efektywności projektu dzieli się na: mierniki proste, mierniki złożone (dyskontowe). 7 3.1. Proste mierniki oceny efektywności projektu Z grupy prostych wskaźników opłacalności finansowej projektów inwestycyjnych omówione zostaną dwa: prosta stopa zwrotu oraz okres zwrotu. Ich wspólną cechą jest stosowanie cen bieżących, co oznacza, że nie uwzględniają zmiany wartości pieniądza w czasie. Prosta stopa zwrotu to wskaźnik, który obliczany jest jako stosunek zysku netto (zrealizowany w trakcie funkcjonowania danego projektu) do kapitału (który został zaangażowany na budowę projektu). W zależności od potrzeb formuła wzoru przyjmuje inna postać. Wskaźnik liczony dla wszystkich podmiotów zainteresowanych poziomem prostej stopy zwrotu oblicza się według wzoru: R = (F + Y) / I gdzie: R – prosta stopa zwrotu całego zainwestowanego kapitału F – zysk netto (po doliczeniu amortyzacji, podatków i odsetek) I – całkowity zainwestowany kapitał (kapitał własny i obcy) Wskaźnik liczony dla właściciela danego projektu przyjmuje formułę: Re = F / Q Re – prosta stopa zwrotu własnego zainwestowanego kapitału F – jak wyżej Q – kapitał własny Wskaźnik prostej stopy zwrotu szacowany jest na podstawie rocznych wielkości poszczególnych elementów algorytmu. Do obliczeń mogą być przyjmowane wielkości przeciętne. Kryterium decyzyjnym opłacalności projektu, przy zastosowaniu wskaźnika prostej stopy zwrotu, są różne wielkości ukształtowane przez rynek lub koszt uzyskania kredytu (np. oprocentowanie lokaty bankowej, oprocentowanie kredytu). Jeżeli poziom prostej stopy zwrotu będzie wyższy od porównywalnych wskaźników, wówczas właściciel ma pewność, iż jego projekt generuje większe zyski, niż np. ewentualna lokata środków pieniężnych na rachunku bankowym11. Jako niewątpliwą zaletę tej metody oceny projektu wymienia się bardzo prosty sposób obliczeń, a także komunikatywność i łatwość interpretacji. Jej podstawową wadą jest 11 U. Brochocka, R. Gajęcki, Metody oceny projektów inwestycyjnych, Wyd. SGH. Warszawa 1999, s. 40–41. 8 nieuwzględnianie zmiany wartości pieniądza w czasie oraz przyjmowanie zysku księgowego za kryterium efektywności12. Drugim prostym miernikiem oceny efektywności projektu jest okres zwrotu. Wyznaczany jest na podstawie rocznych strumieni przepływów pieniężnych (cash flow, CF). Analizując roczne CF, można zbudować krzywą prezentującą ewolucję skumulowanych rocznych strumieni gotówki. Krzywa ta w początkowym etapie cyklu życia projektu jest malejąca (skumulowane CF < 0), następnie zaczyna rosnąć, aż w pewnym momencie przecina oś czasu i wartości skumulowanego CF stają się dodatnie. Punkt przecięcia tej krzywej z osią czasu informuje nas właśnie o tym, w którym etapie życia (funkcjonowania) inwestycji, (po jakim okresie) zwrócą nam się całkowite nakłady inwestycyjne poniesione na budowę i realizację przedsięwzięcia 13. Kryterium decyzyjne w przypadku okresu zwrotu nakładów, podobnie jak przy prostej stopie zwrotu, jest wyznaczane w sposób subiektywny. Inwestor sam może zdecydować o tym, po jakim czasie chciałby, aby jego inwestycja zwróciła mu całkowite nakłady, jakie musiał ponieść na jej realizację. Może również za kryterium decyzyjne przyjąć średni okres zwrotu podobnych inwestycji w danej branży14. Zaletami takiej metody jest jej prostota, przejrzystość, łatwość porównań i intuicyjność stosowania. Do wad należy zaliczyć nieuwzględnianie zmiany wartości pieniądza w czasie oraz wszelkich przepływów (zarówno dodatnich, jak i ujemnych), jakie wystąpią po okresie zwrotu15. Często stosowaną prostą metodą, bardzo pomocną w procesie podejmowania decyzji o realizacji danej inwestycji, jest analiza progu rentowności. Sprowadza się ona do udzielenia odpowiedzi na pytanie o wielkość sprzedaży przy danym, określonym przez poziomie cen i kosztów (stałych i zmiennych), która zagwarantuje pokrycie kosztów działalności. Dzięki zastosowaniu tej metody inwestor może dowiedzieć się, jaki poziom sprzedaży zapewni mu opłacalność inwestycji16. Algebraiczna metoda wyznaczenia BEP może być zaprezentowana w ujęciu ilościowym lub wartościowym. Algorytm obliczania progu rentowności jest następujący: 1) ujęcie ilościowe: 12 K. Marecki, M. Wieloch, Biznesplan – elementy planowania działalności rozwojowej, Wyd. SGH 2008, s. 174. 13 H. Brandenburg, Zarządzanie projektami rozwojowymi. Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Katowicach . Katowice 2011, s. 148. 14 J. Sierak, R. Górniak: Ocena efektywności i finansowanie projektów inwestycyjnych jednostek samorządu terytorialnego…, op. cit., s. 86. 15 K. Marecki, M. Wieloch, Biznesplan – elementy planowania działalności rozwojowej, op. cit., s. 173. 16 Ibidem, s. 175. 9 BEP = FC / (SP – VC) gdzie: FC – koszty stałe SP – jednostkowa sprzedaży VC – jednostkowe koszty zmienne 2) ujęcie wartościowe BEP = (FC / (SP – VC)) * SP oznaczenia jak wyżej17. Rysunek Analiza progu rentowności Źródło: K. Marecki, Rachunkowość menadżerska w gospodarce finansowej przedsiębiorstwa, Difin, Warszawa 2002. 3.2. Dyskontowe mierniki oceny finansowej efektywności projektu. Dyskontowanie to proces dostosowywania przyszłej wartości kosztu lub korzyści do obecnej wartości przy użyciu stopy dyskontowej, w celu ujęcia zmiany wartości pieniądza w czasie (np. 1000 zł obecnie i za 5 lat mają tę samą wartość nominalną, ale różną wartość realną – niższa po pięciu latach, wskutek utraty wartości pieniądza). Dyskontowanie odbywa się poprzez przemnożenie przyszłej wartości kosztu lub korzyści przez współczynnik dyskontowy, który maleje wraz z upływem czasu. W praktyce dyskontowanie daje informacje jak jest wartość bieżąca pieniądza, który pojawi się w przyszłości. Ma to duże znaczenie dla oceny efektywności projektu, pozwala 17 U. Brochocka, R. Gajęcki, Metody oceny projektów inwestycyjnych, op. cit., s. 34. 10 bowiem obliczyć w jakim stopniu realne przychody kolejnych lat pokrywają ponoszone koszty, w szczególności nakłady inwestycyjne. Dokonując przeliczeń wartości nominalnych na realne stosuje się współczynnik dyskonta. Przemnożony przez wartość przyszłego przepływu pieniężnego pozwoli sprowadzić jego wartości na moment przeprowadzania kalkulacji. Współczynnik dyskonta ma następującą postać: an=1/(1+r)n gdzie: r – stopa dyskonta n – nr okresu Stopa dyskonta to wielkość, która ustalana jest na podstawie: stopy oprocentowania długoterminowych kredytów oferowanych na rynku kapitałowym, stopy procentowej płaconej przez przedsiębiorstwa w wyniku zaciągniętych kredytów, stopy procentowej określającej aktualne koszty pozyskania kapitału obcego wraz z kosztem kapitału własnego, czyli tzw. średni ważony koszt kapitału (weighted average cost of capital, WACC) .Wysokość tej stopy obrazuje zazwyczaj minimalną stopę zwrotu, jaką inwestor chciałby uzyskać w wyniku realizacji projektu. Gdyby wysokość tej stopy uzyskano na niższym niż wymagany minimalny poziom, wówczas realizacja badanego przedsięwzięcia byłaby nieopłacalna, gdyż podobne dochody można byłoby uzyskać w wyniku lokowania środków finansowych w bezpieczne inwestycje (np. obligacje państwowe, lokaty bankowe). W takim wypadku przedsiębiorca wolałby zaangażować swój kapitał w mało ryzykowną inwestycję, niż ponosić znacznie wyższe ryzyko i uzyskać takie same korzyści finansowe18. Podsumowując - zastosowanie dyskonta w technikach oceny projektów inwestycyjnych daje możliwość sprowadzenia wszystkich przyszłych nakładów, kosztów, przychodów ponoszonych w różnych okresach do wartości porównywalnych w określonym momencie. Dzięki temu można dokonać realnego (uwzględniającego zmianę wartości pieniądza w czasie) porównania wszelkich przepływów pieniężnych występujących w całym okresie funkcjonowania przedsięwzięcia. Najczęściej stosowanymi dyskontowymi miernikami oceny opłacalności projektu są: metoda zdyskontowanego okresu zwrotu, metoda zaktualizowanej wartości netto (net present value, NPV), metoda wewnętrznej stopy zwrotu (internal rate of return, IRR). 18 U. Brochacka, R. Gajęcki, Metody oceny projektów inwestycyjnych, op. cit., s. 46. 11 Najpopularniejszą i najbardziej uniwersalną dyskontową metodą oceny projektów inwestycyjnych jest wartość zaktualizowana netto (NPV). Ma ona na celu umożliwienie porównywania wszystkich przyszłych przepływów pieniężnych, jakie wystąpią w całym okresie życia inwestycji. Jej istota polega na dodawaniu do siebie zdyskontowanych na określony moment różnic miedzy przychodami i kosztami pieniężnymi, przy stałej stopie dyskontowej19. Zaktualizowaną wartość netto badanego projektu oblicza się za pomocą wzoru: NPV = NCF0 + (NCF1 * a1) + … + (NCFn * an) gdzie: NPV – zaktualizowana wartość netto projektu NCF – wartość przepływów pieniężnych netto a – współczynnik dyskonta n – liczba okresów Dodatnia wartość NPV oznacza, iż stopa rentowności danej inwestycji jest większa od zakładanej minimalnej, co oznacza, że projekt jest opłacalny. Jeżeli NPV okaże się wartością mniejsza od zera, wtedy realizacja przedsięwzięcia jest nierentowna i nie przyniesie odpowiedniego zysku. NPV równe zero jest przypadkiem granicznym – w takiej sytuacji należy szukać innego (społecznego) uzasadnienia realizacji projektu. W przypadku porównywania kilku projektów, których zaktualizowana wartość netto jest dodatnia, należy wybrać ten, którego NPV jest najwyższa. Formuła NPV ma bardzo istotne zalety. Przede wszystkim uwzględnia zmianę wartości pieniądza w czasie i umożliwia wyrażenie korzyści netto. Poza tym obejmuje cały ekonomiczny okres życia projektu. Stanowi obiektywne kryterium miary opłacalności projektu. Miernik ten ma także swoje wady. Największym problemem wydaje się być wybór odpowiedniego poziomu stopy dyskontowej. Poza tym metoda zaktualizowanej wartości netto nie pokazuje inwestorowi dokładnej, faktycznej stopy opłacalności inwestycji. W przypadku projektów współfinansowanych funduszami unijnymi dosyć problematyczną kwestią w przypadku obliczania współczynnika dyskonta jest założenie o stałej stopie dyskonta przez cały okres życia inwestycji. Wewnętrzna stopa zwrotu (IRR) to kolejna metoda (obok NPV), która jest najczęściej wybierana przez inwestorów do oceny efektywności projektu inwestycyjnego. IRR to stopa dyskontowa, przy której zaktualizowana wartość równa się zero (zaktualizowane wydatki 19 Ibidem, s. 46. 12 pieniężne zrównują się z zaktualizowanymi wpływami pieniężnymi)20. Funkcja ta prezentuje się następująco: NCF0 + NCF1 / (1 + IRR)1 + NCF2 / (1 + IRR)2 + … + NCFn / (1 + IRR)n = 0 gdzie: NCFt – strumień pieniężny netto prognozowany na rok t NCF0 – początkowe nakłady inwestycyjne n – liczba okresów21. W celu wyznaczenia wartości IRR należy zastosować metodę kolejnych przybliżeń i przeprowadzać obliczenia przy różnym poziomie stopy dyskontowej do momentu, gdy odnajdzie się taki poziom stopy, dla którego NPV będzie równe zero. Gdy IRR obliczane jest dla projektów jednorocznych, wówczas wewnętrzna stopa zwrotu jest równa zwykłej stopie zwrotu i wynosi: IRR = NCF1 / I0 gdzie: NCF1 – przepływ pieniężny w roku 1 I0 – poniesione nakłady inwestycyjne W przypadku projektów wieloletnich proces obliczenia IRR jest bardziej skomplikowany. Należy znaleźć dwie stopy dyskontowe, dla których NPV przyjmuje wartość dodatnią i ujemną, wówczas można w miarę dokładnie obliczyć poziom IRR za pomocą wzoru: IRR = r1 + (PV (r2 – r1)) / (PV + |NV|) gdzie: IRR – wewnętrzna stopa zwrotu r1 – stopa dyskontowa (NPV zbliżone do zera, lecz jeszcze dodatnie) r2 – stopa dyskontowa (NPV zbliżone do zera, lecz jeszcze ujemne) PV – dodatnia wartość NPV dla r1 NV – ujemna wartość NPV dla r2 22. Obliczenie wskaźnika IRR daje możliwość bezpośredniego wyznaczenia wewnętrznej efektywności badanego projektu. Kryterium decyzyjnym jest porównanie wyniku wskaźnika ze stopą graniczną, przyjętą do obliczenia NPV (czyli najniższą możliwą do zaakceptowania stopą rentowności). Jeżeli obliczone IRR jest wyższe od przyjętej stopy dyskonta, wówczas ocena jest na korzyść realizacji projektu. W momencie, gdy stopa dyskonta przewyższa wyliczoną wewnętrzną stopę zwrotu, projekt nie będzie atrakcyjny dla inwestora i zrezygnuje on z jego realizacji23. Podobnie jak miało to miejsce w przypadku NPV zaletą tego miernika jest uwzględnianie zmiennej wartości pieniądza w czasie. Dodatkowym atutem tej metody jest zastosowanie 20 H. Brandenburg, Zarządzanie lokalnymi projektami rozwojowymi, op. cit., s. 88. K. Marecki, M. Wieloch, Biznesplan – elementy planowania działalności rozwojowej, op.. cit., s. 177 22 H. Brandenburg, Zarządzenie lokalnymi projektami rozwojowymi, op. cit., s. 89. 23 U. Brochocka, R. Gajęcki, Metody oceny projektów inwestycyjnych, op. cit., s. 48. 21 13 obiektywnego kryterium decyzyjnego. Otrzymany wynik jest dość prosty w interpretacji i komunikatywny. W przypadku projektów współfinansowanych funduszami UE metoda IRR podobnie jak zaktualizowana wartość netto zakłada stałą wartość stopy dyskonta, przez co wyliczenia nie są do końca rzeczywiste. 4. Zasady przygotowania i oceny projektów współfinansowanych funduszami Unii Europejskiej w okresie 2014-2020 4.1. Wprowadzenie. Ogólne zasady Podstawowe zasady sporządzania analizy finansowej dla poszczególnych rodzajów projektów inwestycyjnych zawierają Wytyczne w zakresie wybranych zagadnień związanych z przygotowaniem projektów inwestycyjnych, w tym projektów generujących dochód i projektów hybrydowych wydane przez Ministra Infrastruktury i Rozwoju24 (dalej jako Wytyczne). Zgodnie z wytycznymi przygotowania dużych projektów inwestycyjnych25, w obecnej perspektywie finansowej przeprowadzenie analizy finansowej ma przede wszystkim na celu ocenę finansowej rentowności inwestycji i kapitału krajowego. Czyni się to poprzez obliczenie wartości wskaźników efektywności finansowej projektu. Dla projektów, w których wartość dofinansowania ustalana jest w oparciu o metodę luki w finansowaniu, w ramach prowadzonych analiz finansowych konieczne jest ustalenie właściwego (maksymalnego) dofinansowania z funduszy UE26. W ramach analizy finansowej przeprowadzana jest także weryfikacja trwałości finansowej projektu i beneficjenta. Polega ona na wykazaniu, że zasoby finansowe na realizację projektu zostały zapewnione i są wystarczające do pokrycia kosztów realizacji i eksploatacji27. Analizę finansową przeprowadza się wg określonej metodyki, w oparciu o metodologię zdyskontowanych przepływów środków pieniężnych (ang. discounted cash flow, dalej jako analiza DCF). Metodologia ta charakteryzuje się następującymi cechami28: 24 Wytyczne w zakresie zagadnień związanych z przygotowaniem projektów inwestycyjnych, w tym projektów generujących dochód i projektów hybrydowych na lata 2014-2020. Minister Infrastruktury i Rozwoju. Warszawa, 18 marca 2015. https://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/media/5193/NOWE_Wytyczne_PGD_PH _2014_2020_podpisane.pdf 25 Ibidem, s. 11. 26 Zagadnienie luki w finansowaniu zostanie omówione szerzej w dalszej części opracowania. 27 Por. Wytyczne, op. cit., s. 44 28 Wytyczne, op. cit., s. 26-27. 14 a. obejmuje skonsolidowaną analizę finansową, z punktu widzenia równocześnie właściciela infrastruktury, jak i podmiotu gospodarczego (operatora infrastruktury), w przypadku, gdy są oni odrębnymi podmiotami, b. bierze co do zasady wyłącznie przepływ środków pieniężnych, tj. rzeczywistą kwotę pieniężną wypłacaną lub otrzymywaną przez dany projekt. W rezultacie, niepieniężne pozycje rachunkowe, jak amortyzacja czy rezerwy na pokrycie nieprzewidzianych wydatków nie mogą być przedmiotem analizy DCF, c. uwzględnia przepływy środków pieniężnych w tym roku, w którym zostały dokonane i ujęte w danym okresie odniesienia (wyjątek stanowią nakłady inwestycyjne na realizację projektu poniesione przed pierwszym rokiem okresu odniesienia – powinny one zostać uwzględnione w pierwszym roku odniesienia w wartościach niezdyskontowanych), d. uwzględnia wartość rezydualną, w przypadku, gdy okres ekonomicznej użyteczności środków trwałych projektu przekracza przyjęty okres odniesienia, e. uwzględnia wartość pieniądza w czasie przy sumowaniu przepływów finansowych w różnych latach. Przyszłe przepływy środków pieniężnych dyskontuje się w celu uzyskania ich wartości bieżącej za pomocą współczynnika dyskontowego, którego wielkość jest ustalana przy użyciu stopy dyskontowej przyjętej dla celów przeprowadzenia analizy finansowej według metodologii DCF. Analiza finansowa powinna się opierać na założeniach, spójnych dla wszystkich projektów w danym sektorze. Instytucja zarządzająca określa, czy jest ona wykonywana w cenach nominalnych czy realnych. Powinna być sporządzana w cenach netto (bez podatku VAT) w przypadku, gdy podatek VAT nie stanowi wydatku kwalifikowanego lub w cenach brutto (wraz z podatkiem VAT), gdy podatek VAT stanowi wydatek kwalifikowany. Podatek VAT powinien wówczas zostać wyodrębniony jako osobna kategoria. Zgodnie z Wytycznymi29 w kolejnych etapach analizy finansowej projektu ma miejsce: określenie założeń do analizy finansowej, ustalenie, czy projekt generuje przychód oraz czy istnieje możliwość jego obiektywnego określenia z wyprzedzeniem, zestawienie przepływów pieniężnych projektu dla każdego roku analizy oraz ustalenia wartości wskaźników efektywności finansowej projektu, 29 Ibidem s. 25-26 15 ustalenie, czy wartość bieżąca przychodów generowanych przez projekt przekracza wartość bieżącą kosztów operacyjnych, tzn. czy projekt jest projektem generującym dochód30, ustalenie poziomu dofinansowania projektu z funduszy UE w oparciu o metodę luki w finansowaniu lub poprzez zastosowanie zryczałtowanych procentowych stawek dochodów, określenia źródeł finansowania projektu, przeprowadzenia analizy trwałości. W wyniku analizy finansowej beneficjent powinien udowodnić finansową trwałość projektu oraz wykazać, że planowane wydatki są uzasadnione i racjonalne z punktu widzenia założonych celów i zakresu projektu, a jego eksploatacja w okresie referencyjnym, nie jest zagrożona z finansowego punktu widzenia. 4.2 Założenia do analizy finansowej 4.2.1. Okres odniesienia projektu Dla każdego rodzaju projektu ustalany jest okres odniesienia, odzwierciedlający czas jego ekonomicznego życia. W praktyce wyznacza on zakres czasowy prowadzenia analiz finansowych. Jest on zróżnicowany branżowo i wynosi odpowiednio31: koleje – 30 lat, gospodarka wodno-ściekowa - 30 lat, drogi - 25-30 lat, gospodarowanie odpadami - 25-30 lat, porty morskie i lotnicze - 25 lat, transport miejski - 25-30 lat energetyka - 15-25 lat, badania i innowacyjność - 15-25 lat, 30 Dotyczy projektów, dla których istnieje możliwość obiektywnego określenia przychodu z wyprzedzeniem. Por. Załącznik nr I do rozporządzenia delegowanego Komisji (UE) nr 480/2014 z dnia 3 marca 2014 r. uzupełniającego rozporządzenie uzupełniające rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1303/2013 ustanawiające wspólne przepisy dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności, Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego oraz ustanawiające przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego (Dziennik Urzędowy UE L 138 z 13 maja 2014 r. , s. 29). 31 16 sieci szerokopasmowe - 15-20 lat, infrastruktura biznesowa 10-15, pozostałe - 10-15 lat. Przystępując do obliczeń należy określić rok bazowy. Przyjmuje się, że jest rok, w którym rozpoczęła się realizacja projektu (początek robót budowlanych) lub został złożony wniosek o dofinansowanie (jeżeli projekt rozpoczął się przed złożeniem wniosku). W roku bazowym ma miejsce pierwszy wpływ lub wypływ pieniądza. Szczegółowe zasady dotyczące wyznaczania okresu odniesienia są określane przez poszczególne instytucje zarządzające32. 4.2.2. Wybór metody analizy projektu Analizę finansową można prowadzić przy zastosowaniu dwóch metod: standardowej lub złożonej. Wybór jednej z nich uwarunkowany jest kategorią projektu i spełnieniem przez niego jednego z dwóch poniżej opisanych kryteriów. Pierwszym kryterium jest możliwość oddzielenia strumienia przychodów projektu od ogólnego strumienia przychodów beneficjenta, a drugim oddzielenia strumienia kosztów operacyjnych i nakładów inwestycyjnych na realizację projektu od ogólnego strumienia kosztów operacyjnych i nakładów inwestycyjnych beneficjenta. Metodę standardową prowadzi się dla projektów spełniających obydwa kryteria. Dla całego okresu funkcjonowania należy w niej uwzględnić: koszty, w tym nakłady inwestycyjne, odtworzeniowe, zmiany w kapitale obrotowym netto w fazie inwestycyjnej, koszty operacyjne oraz przychody generowane przez projekt, a także wartość rezydualną. Metodę złożoną można wybrać tylko w przypadku, gdy niemożliwe jest oddzielenie strumienia przychodów projektu od ogólnego strumienia przychodów beneficjenta i/lub niemożliwe jest oddzielenie strumienia kosztów operacyjnych i nakładów inwestycyjnych na realizację projektu od ogólnego strumienia kosztów operacyjnych i nakładów inwestycyjnych projektodawcy. Wybór tej metody wymaga uzasadnienia dlaczego nie jest możliwe wypełnienie dwóch wymienionych wyżej kryteriów oddzielenia nakładów i kosztów. W metodzie złożonej stosuje się różnicowy model finansowy. W pierwszej kolejności sporządza się prognozę wartości przepływów pieniężnych, które podmiot/operator ponosiłby nie realizując projektu UE. Następnie sporządza się obliczenia dla scenariusza z projektem, przy uwzględnieniu wartości rezydualnej. W wyniku porównania obydwu scenariuszy 32 Por. Wytyczne, op. cit., s. 15. 17 wykazuje się występujące między nimi różnice w poszczególnych kategoriach przepływów. Tak uzyskane przepływy określa się jako przepływy przyrostowe lub różnicowe. Metoda złożona ma zastosowanie przede wszystkim w branżach sieciowych (np. wodociągi, kanalizacja, sieci grzewcze i ciepłownictwo). 4.2.3. Zakres analizy Analizą powinny zostać objęte wszystkie zadania, które prowadzą do osiągnięcia danego celu oraz związane z nimi przychody i koszty. Sporządzając ją należy więc zastanowić się, czy uwzględniono wszystkie elementy, etapy projektu, czy opisano jego oddziaływanie, wreszcie, czy uwzględniono z jakiego punktu widzenia prowadzona jest analiza finansowa i ekonomiczna. Powinno się także uwzględnić oddziaływanie projektu oraz związane z tym koszty i korzyści, które mogą wystąpić na poziomie lokalnym i regionalnym, a także ryzyko niezrealizowania któregoś z etapów projektu. Przykładowo realizując projekt z zakresu gospodarki wodociągowo-ściekowej należy brać pod uwagę nie tylko rezultaty w postaci przyłączenia do sieci kolejnych gospodarstw domowych, ale także analizować rozwój innych funkcji np. usługowych lub turystycznych. Dla projektu drogowego dotyczącego wybranego odcinka należy wykazać jego szersze znaczenie – analizy powinny dotyczyć całego istniejącego układu komunikacyjnego, w tym powiązań z drogami wyższych kategorii (przy projekcie lokalnym będą to powiązania z drogami wojewódzkimi i krajowymi). 4.2.4. Określenie kategorii projektu generującego dochód Istotnym, z punktu widzenia wysokości przyznanej dotacji unijnej, elementem analizy finansowej jest wykazanie, czy projekt należy do grupy generujących dochód. W rozumieniu art. 61 ust. 1 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1303/201333 do ustalenia czy projekt będzie generował przychody dochodzi poprzez wykazanie, czy zdyskontowane przychody przewyższają zdyskontowane koszty operacyjne i koszty odtworzenia wyposażenia krótkotrwałego poniesione w okresie odniesienia, bez uwzględnienia wartości rezydualnej. 33 Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1303/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. ustanawiające wspólne przepisy dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności, Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego oraz ustanawiające przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego oraz uchylające rozporządzenie Rady (WE) nr 1083/2006 (Dziennik Urzędowy UE L 347 z 20 grudnia 2013 r. , z późniejszymi zmianami). 18 Jeśli projekt generuje przychody należy ustalić, czy w okresie odniesienia istnieje możliwość określenia przychodu z wyprzedzeniem. Można to stwierdzić, gdy istnieją wystarczające dane oraz doświadczenie wynikające z realizacji podobnych inwestycji, umożliwiające oszacowanie dwóch głównych czynników mających wpływ na wysokość generowanego przez te projekty przychodu. Są nimi wielkości popytu na dobra lub usługi dostarczane przez projekt oraz poziom stosowanych za ich udostępnienie opłat lub taryf34. Dla tego typu projektów wysokość dofinansowania jest ustalana jest przy zastosowaniu metody luki w finansowaniu lub metody zryczałtowanych stawek procentowych dochodów. Jeśli projektodawca nie jest w stanie określić przychodów, projekt należy traktować jako potencjalnie generujący dochód, w związku z czym musi on zostać objęty monitorowaniem generowanego dochodu. W takim przypadku wysokość dofinansowania dotacją unijną jest ustalana przy zastosowaniu poziomu dofinansowania określonego dla danego programu i działania. Do kategorii tej nie zalicza się projektów z sektorów lub podsektorów, dla których określone zostały zryczałtowane procentowe stawki dochodów35. 4.2.5. Określenie maksymalnej stopy współfinansowania projektu Dla obliczania poziomu dofinansowania stosuje się metodę luki w finansowaniu. Polega ona na obliczeniu wskaźnika pozwalającego oszacować wysokość dofinansowania z funduszy UE dla projektów generujących dochód36. W obecnej perspektywie finansowej metodę tę stosuje się do projektów generujących dochód. Nie ma ona zastosowania w przypadku projektów, których poziom dofinansowania 34 Przy określaniu przyszłego poziomu taryf należy mieć na uwadze, że na tyle ile to możliwe powinny one pokrywać generowane koszty, w szczególności nakłady inwestycyjne oraz koszty operacyjne i nakłady odtworzeniowe, jak również koszty związane z zanieczyszczeniem środowiska. Zgodnie z zaleceniami, struktura taryf powinna maksymalizować przychody projektu przed uwzględnieniem subwencji/dotacji, przy uwzględnieniu kryterium dostępności cenowej.(próg zdolności gospodarstw domowych do ponoszenia kosztów zakupu dóbr i usług zapewnianych przez projekt). 35 Przykładowo gospodarka wodno-ściekowa – 25%, transport kolejowy 20%. Por. Załącznik V do rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1303/2013. 36 Są to projekty, które generują dochód w fazie operacyjnej. Wyłączone są tu operacje finansowane wyłącznie z Europejskiego Funduszu Społecznego, operacje, których całkowity kwalifikowalny koszt nie przekracza 1 mln EUR; pomocy technicznej, wparcia udzielanego instrumentom finansowym lub przez instrumenty finansowe, operacji, dla których wydatki publiczne przyjmują postać kwot ryczałtowych lub standardowych stawek jednostkowych, operacji realizowanych w ramach wspólnego planu działania, operacji, dla których wydatki publiczne przyjmują postać kwot ryczałtowych lub standardowych stawek jednostkowych, operacji realizowanych w ramach wspólnego planu działania, operacji, dla których kwoty lub stawki wsparcia są określone w Załączniku nr 1 do rozporządzenia w sprawie Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW), operacji, dla których wsparcie w ramach programu stanowi: pomoc de minimis. Ponadto, projektem generującym dochód może być także projekt, którego całkowity koszt kwalifikowalny nie przekracza progu 1 mln EUR, o ile instytucja zarządzająca danym programem operacyjnym zawrze go w priorytecie lub działaniu, dla którego maksymalny poziom dofinansowania został ustalony przy zastosowaniu metody zryczałtowanych procentowych stawek dochodów. Por. Wytyczne, op. cit., s. 15-16. 19 jest określany z wykorzystaniem metody zryczałtowanych procentowych stawek dochodów oraz projektów, dla których nie jest możliwe obiektywne określenie przychodu z wyprzedzeniem. Określając poziom wsparcia projektu należy obliczyć maksymalną stopę współfinansowania, możliwą do uzyskania zgodnie z Regulaminami Konkursów Dotacji. Należy uwzględnić wszystkie aspekty niezbędne do określenia intensywności wsparcia. Należy również wykazać, czy projekt jest zgodny z regulacjami dotyczącymi pomocy publicznej, w szczególności wykazać, że nie jest on objęty pomocą de minimis lub pomocą publiczną. 4.2.6. Kwalifikowalność podatku VAT W analizach mających na celu ustalenie poziomu dofinansowania projektów funduszami Unii Europejskiej należy uwzględnić kwalifikowalność podatku VAT, a tym samym odpowiedzieć na pytanie, czy projektodawca ma możliwość jego odzyskania. Mogą tu wystąpić tu następujące sytuacje: podatek VAT nie stanowi wydatku kwalifikowalnego, ponieważ może zostać odzyskany w oparciu o przepisy krajowe, podatek VAT stanowi wydatek kwalifikowalny, ponieważ nie może zostać odzyskany w oparciu o przepisy krajowe oraz gdy jest on niekwalifikowalny, ale stanowi rzeczywisty nieodzyskiwalny wydatek podmiotu ponoszącego wydatki, cześć podatku VAT może zostać odzyskana w oparciu o przepisy krajowe, wówczas należy określić, jaki poziom procentowy wydatków jest kwalifikowalny. W analizach finansowych podatek VAT powinien być wyodrębniony jako osobna pozycja analizy finansowej. W przypadku, gdy nie stanowi on wydatku kwalifikowanego analiza powinna być sporządzana w cenach netto, zaś gdy VAT stanowi wydatek kwalifikowany – w cenach brutto. 4.3. Nakłady inwestycyjne projektu Nakłady inwestycyjne są istotnym elementów kosztów projektu. Obejmują one: koszty przygotowawcze (koszty fazy przedrealizacyjnej), koszty związane z obsługa projektu (np. wynagrodzenia inżyniera kontraktu) i właściwe wydatki inwestycyjne. Nakłady inwestycyjne należy podać na podstawie najbardziej aktualnych i wiarygodnych danych wraz ze wskazaniem źródeł szacunków (np. kosztorys inwestorski, przetarg, oferty potencjalnych wykonawców, doświadczenia wnioskodawcy). Wykazuje się je w podziale na 20 koszty kwalifikowalne i niekwalifikowalne37 w cenach netto. Dla każdej pozycji podaje się stawkę podatku VAT oraz stawkę amortyzacji. Prowadząc analizę finansową przyszły beneficjent bazuje na danych zawartych w kosztorysach i przygotowanym harmonogramie rzeczowo-finansowym przedsięwzięcia. Należy go sporządzić co najmniej w okresach rocznych (zalecane okresy kwartalne), przedstawiając wydatki w takim samym układzie, jak to zostało pokazane w zestawieniu nakładów inwestycyjnych. Powinien obejmować wszystkie istotne działania podejmowane w ramach realizowanego projektu. Przystępując do analiz należy sprawdzić, czy przygotowany harmonogram rzeczowofinansowy jest wykonalny czasowo i technicznie, a także czy na odpowiednim etapie możliwa jest jego weryfikacja. Warto tu zwrócić uwagę na logikę powiązań poszczególnych elementów harmonogramu w odniesieniu do specyfiki danego projektu inwestycyjnego. W analizie finansowej projektu analizy należy uwzględnić wartość odpisów amortyzacyjnych. W harmonogramie powinno wykazać się także koszty odtworzeniowe (niebędące kosztem kwalifikowanym). Odtworzeniu mogą podlegać tylko te środki trwałe, które zostały całkowicie zamortyzowane w trakcie okresu eksploatacji. Do grupy tej zalicza się np. zakup ruchomych środków trwałych urządzeń niebędących składnikiem nakładów rozwojowych i modernizacyjnych, nakłady na remonty generalne, wymianę wyposażenia technicznego po okresie użytkowania. Elementem harmonogramu mogą być także rezerwy na nieprzewidziane wydatki. Ponieważ nie stanowią one przepływu środków pieniężnych, nie uwzględnia się ich w wyliczaniu wskaźnika luki w finansowaniu, wskaźników efektywności finansowej i ekonomicznej oraz trwałości projektu. Wartość rezerw na nieprzewidziane wydatki powinna być podawana w oddzieleniu od nakładów inwestycyjnych. 4.4. Kalkulacja przychodów Oszacowanie wielkości przychodów to jeden z najważniejszych elementów analizy finansowej projektu. Są one częścią rachunku przepływów finansowych, mają istotny na poziom wskaźników efektywności projektu. Wymagane elementy prognozy przychodów to ustalenie programu (prognozy) sprzedaży na bazie przeprowadzonej analizy popytu oraz 37 Kwalifikowalność kosztów wynika z Wytycznych w zakresie kwalifikowalności wydatków w ramach poszczególnych Programu Operacyjnych oraz Krajowych wytycznych dotyczących kwalifikowalności wydatków w ramach funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności w przyjętym okresie programowania. Dla poszczególnych wydatków kwalifikowanych warto przedstawić uzasadnienie ponoszenia wydatków kwalifikowanych. 21 kalkulacja cen jednostkowych. Wielkość przychodów należy zaplanować dla całego okresu objętego analizą. Prognozy w tym zakresie szacuje dla każdego kolejnego roku na bazie przeprowadzonej analizy popytu oraz kalkulacji cen jednostkowych. Dla oszacowania wielkości przychodów należy przeprowadzić analizę popytu. W jej ramach przedstawia się zakres oferowanych produktów/usług przy założeniu działalności projektodawcy w wariancie bez projektu oraz przy jego realizacji. Istotnym elementem przyjmowanych założeń popytowych jest rozpoznanie rynku, przede wszystkim określenie wielkości zapotrzebowania na produkty i usługi generowane przez projekt. Należy tu uwzględniać liczbę odbiorców, ich strukturę i preferencje, a także potencjał finansowy. Przyszły popyt powinien być szacowany przy uwzględnieniu prognoz makroekonomicznych i sektorowych. Szczególnie istotne znaczenie relacja proponowanego poziomu cen do dochodów społeczeństwa. Ważne jest także uwzględnienie obecnego poziomu usług oferowanych w zakresie przedmiotu projektu. Stosując metodę standardową w szacunkach liczby użytkowników należy wykazać wyłącznie użytkowników infrastruktury objętej projektem. W przypadku budowy zupełnie nowego obiektu, liczba użytkowników w wariancie bez projektu będzie równa zero. W metodzie złożonej należy podać liczbę użytkowników wszystkich produktów lub usług projektodawcy i operatora (jeśli występuje). Często popełnianym błędem, mającym wpływ na osiągniecie zakładanych finansowych efektów realizacji projektu jest zbyt optymistycznie planowanie przyszłego popytu. Dlatego istnym jest potwierdzenie, czy podane źródła szacunku popytu są wiarygodne. Drugim elementem kształtowania przyszłych przychodów projektu jest kalkulacja ceny. W punkcie tym należy przedstawić opis aktualnej i przyszłej polityki cenowej, podać kalkulację ceny jednostkowej, a także wskazać poziom samofinansowania oraz ewentualną wysokość dopłat z budżetu samorządowego. W ramach kalkulacji wykazuje się różnicę w poziomie opłat wywołaną realizacją przedsięwzięcia – pomiędzy opłatami skalkulowanymi dla wariantu inwestycyjnego i wariantu bezinwestycyjnego. W przypadku projektów generujących dochód, dla których istnieje możliwość obiektywnego określenia przychodu z wyprzedzeniem, przy określaniu taryf i cen należy pamiętać, aby wariant bez projektu zakładał taką samą lub niższą marżę zysku operacyjnego jak wariant z projektem. 22 Ceny należy podawać jako wartości netto, z wyodrębnieniem podatku VAT oraz wyliczeniem kwoty brutto. Warto określić również realny poziom ściągalności opłat. Kalkulując poziom cen należy uwzględniać zasadę pełnego zwrotu kosztów (po projekcie). Zgodnie z przyjętą metodologią38 zastosowanie zasady pełnego zwrotu kosztów polega na tym, że przyjęte taryfy powinny, na tyle, na ile to możliwe, dążyć do odzyskania kosztu kapitału, kosztów operacyjnych i kosztów utrzymania, w tym kosztów środowiskowych i kosztów związanych z zasobami. W kalkulacji cen należy uwzględnić zasadę „zanieczyszczający płaci”. Zgodnie z nią koszty zanieczyszczeń środowiska oraz koszty zapobiegania im mają być ponoszone przez tych, którzy spowodowali zanieczyszczenie, a system pobierania opłat ma odzwierciedlać pełne koszty środowiskowe zanieczyszczenia oraz wdrożonych środków prewencyjnych, jak i koszty związane z niedostatkiem stosowanych zasobów. W odniesieniu do projektów dotyczących określonych sektorów39, przy ustalaniu taryf opłat należy mieć na uwadze kryterium dostępności cenowej taryf, wyrażającego granicę zdolności gospodarstw domowych do ponoszenia kosztów zakupu dóbr i usług zapewnianych przez projekt. Dotyczy to projektów z zakresu gospodarki wodno-ściekowej i gospodarki odpadami (zasada dostępności cenowej) oraz dostarczania energii (zasada przeciwdziałania ubóstwu energetycznemu). Dostępność cenowa jest miarą statystyczną i odzwierciedla średni próg, powyżej którego wzrost taryf nie miałby charakteru trwałego (prowadziłby w rezultacie do wyraźnego spadku popytu) lub koszty musiałyby być pokrywane pomocą socjalną na rzecz części gospodarstw domowych. Korekty taryf w oparciu o zasadę dostępności cenowej i przeciwdziałania ubóstwu energetycznemu należy dokonać w sytuacji, gdy analiza finansowa wykazała, że zakładany poziom taryf może okazać się zbyt wysoki (3% dochodu rozporządzalnego na usługi wodno-kanalizacyjne, 0,75% tego dochodu na usługi obioru odpadów oraz 10% na koszty energii), co będzie skutkowało spadkiem popytu (wynikającym 38 Opisaną w rozporządzeniu wykonawczym Komisji (UE) 2015/207 z dnia 20 stycznia 2015 r. ustanawiającym szczegółowe zasady wykonania rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1303/2013 w odniesieniu do wzoru sprawozdania z postępów, formatu dokumentu służącego przekazywaniu informacji na temat dużych projektów, wzorów wspólnego planu działania, sprawozdań z wdrażania w ramach celu „Inwestycje na rzecz wzrostu i zatrudnienia”, deklaracji zarządczej, strategii audytu, opinii audytowej i rocznego sprawozdania z kontroli oraz metodyki przeprowadzania analizy kosztów i korzyści, a także zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1299/2013 w odniesieniu do wzoru sprawozdań z wdrażania w ramach celu „Europejska współpraca terytorialna” (Dziennik Urzędowy UE L 38 z 13 lutego 2015 r.). 39 Sektorów, w których realizowane są projekty mające na celu realizację usług ogólnego interesu gospodarczego – usług, które nie byłyby świadczone na rynku (lub byłyby świadczone na innych warunkach, jeżeli chodzi o jakość, bezpieczeństwo, przystępność cenową, równe traktowanie czy powszechny dostęp) bez interwencji publicznej. Por. Wytyczne, op. cit., s. 34. 23 z niezdolności odbiorców do pokrycia kosztów towarów i usług), a tym samym zagrozi finansowej trwałości inwestycji. Skalę korekty ustala beneficjent, uwzględniając przy tym uwarunkowania lokalne, w tym zwłaszcza aktualny poziom wydatków ponoszonych przez gospodarstwa domowe. Należy podkreślić, że korekta poziomu taryf nie powinna zagrażać trwałości finansowej projektu. Wskazane jest, by miała ona charakter tymczasowy i obowiązywała do momentu, do którego jest ona rzeczywiście niezbędna. 4.5. Kalkulacja kosztów operacyjnych Kalkulacja kosztów operacyjnych to element analiz odnoszący się do prowadzenia działalności produkcyjnej, usługowej i handlowej. Koszty ponoszone w celu uzyskania przychodów są grupowane wg rodzajów obejmujących następujące pozycje: zużycie materiałów i energii, usługi obce, podatki i opłaty, wynagrodzenia, ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia, pozostałe koszty rodzajowe. Podawane są w kwotach netto (bez VAT wartość łączną podatku VAT podaje się dla wszystkich pozycji kosztowych). W studium wykonalności zmianę kosztów operacyjnych wywołanych realizacją projektu należy przedstawić na podstawie kalkulacji różnicy w kosztach pomiędzy wariantem realizacji przedsięwzięcia, a wariantem bazowym. Prognozę wykonuje się przy założeniu zaniechania inwestycji oraz jej realizacji. Różnica w kosztach pomiędzy tymi wariantami powinna wynikać wyłącznie z programów związanych z realizacją inwestycji40. Dla każdej kategorii kosztów wymagane jest szczegółowe uzasadnienie przyjętych założeń, w szczególności stwierdzenie, czy prognozy kosztów, w tym amortyzacji są wiarygodne, realistyczne i mają uzasadnienie w opisie założeń projektu. W zależności od przyjętej metody (standardowej lub złożonej), należy przedstawić koszty dla obiektów objętych wsparciem (metoda standardowa) lub całej instytucji (metoda złożona). Zgodnie z Wytycznymi41 przy określaniu kosztów operacyjnych na potrzeby analizy projektu nie należy uwzględniać pozycji, które nie powodują rzeczywistego wydatku pieniężnego, nawet jeżeli są one zazwyczaj wykazywane w bilansie lub rachunku zysków i strat. Do kosztów operacyjnych nie należy zatem zaliczać kosztów amortyzacji oraz rezerw na nieprzewidziane wydatki. Jako koszty operacyjne nie są również traktowane koszty 40 Przykład – jeśli projekt dotyczy rozbudowy obiektu koszty bez projektu będą równe dotychczasowym kosztom operacyjnym, a po projekcie wzrosną – o wartość wynikającą ze wynikający ze zwiększonego zapotrzebowania na poszczególne rodzaje kosztów – dodatkowe wynagrodzenia, media, materiały eksploatacyjne itd.) 41 Wytyczne, op.cit. s.13 24 finansowania (np. odsetki od kredytów42). Podatki bezpośrednie (m.in. podatek dochodowy) powinny być uwzględniane jako koszt wyłącznie w ramach analizy trwałości. Kalkulacja kosztów operacyjnych musi zostać przeprowadzona przed kalkulacją przychodów. Wynika to z konieczności uwzględnienia wszystkich kosztów w kalkulacji taryf (odniesienie do zasady pełnego zwrotu kosztów). 4.6 Amortyzacja Amortyzacja to proces utraty wartości majątku trwałego, wywołany jego zużyciem fizycznym oraz ekonomicznym. Jest kosztem niepieniężnym (w bieżącym okresie nie pociąga za sobą wydatków). Odpisy amortyzacyjne pozwalają zgromadzić fundusze na zakup nowych środków trwałych. Najczęściej stosowaną i najprostszą metodą amortyzacji jest metoda liniowa, zakładająca że środek trwały zużywa się równomiernie w ciągu całego okresu użytkowania (roczna stawka amortyzacji jest stała). Amortyzacja, nie jest uwzględniana w przepływach finansowych. Jest natomiast uwzględniania w rachunku zysków i strat oraz przy ustalaniu wartości rezydualnej inwestycji43. Może mieć także wpływ na wysokość luki w finansowaniu, jeśli jest uwzględniana w kalkulacji dochodu (np. przy określaniu poziomu taryf). W obecnej perspektywie finansowej metoda oraz okres amortyzacji dla każdego typu aktywa powinny być zgodne z polityką rachunkowości beneficjenta/operatora. Zgodnie z art. 32 ustawy o rachunkowości44 (dalej jako uor), odpisów amortyzacyjnych lub umorzeniowych od środka trwałego dokonuje się drogą systematycznego, planowego rozłożenia jego wartości początkowej na ustalony okres amortyzacji. Rozpoczęcie amortyzacji następuje nie wcześniej niż po przyjęciu środka trwałego do używania, a jej zakończenie – nie później niż z chwilą zrównania wartości odpisów amortyzacyjnych lub umorzeniowych z wartością początkową środka trwałego lub przeznaczenia go do likwidacji, sprzedaży lub stwierdzenia jego niedoboru, z ewentualnym uwzględnieniem przewidywanej przy likwidacji ceny sprzedaży netto pozostałości środka trwałego. 42 Koszty finansowania, np. odsetki od zaciągniętych kredytów nie są uwzględniane w analizie finansowej efektywności inwestycji (oraz analizie luki w finansowaniu). 43 Wartość rezydualna to wartość netto majątku (tj. wartość poniesionych nakładów inwestycyjnych i odtworzeniowych na zakup/wytworzenie aktywów trwałych, pomniejszona o amortyzację majątku trwałego z całego okresu jego użytkowania) w ostatnim roku okresu objętego analizą. 44 Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (Dz.U. z 2013 r., poz. 330, tekst jednolity, z późniejszymi zmianami). 25 Przy ustalaniu okresu amortyzacji i rocznej stawki amortyzacyjnej uwzględnia się okres ekonomicznej użyteczności środka trwałego. Poprawność stosowanych okresów i stawek amortyzacji środków trwałych powinna być przez jednostkę okresowo weryfikowana, powodując odpowiednią korektę dokonywanych w następnych latach obrotowych odpisów amortyzacyjnych. 4.7. Koszty finansowe Koszty finansowe to koszty uzyskania przychodów związanych z finansowaniem projektu dochodami zwrotnymi. Obejmują one m.in. odsetki od zaciągniętych kredytów i pożyczek, odsetki i dyskonto od wyemitowanych przez jednostkę obligacji, odsetki za zwłokę, stratę ze zbycia inwestycji, odpisy z tytułu aktualizacji wartości inwestycji, nadwyżkę ujemnych różnic kursowych nad dodatnimi. 5. Obliczanie wskaźników efektywności projektu. Ustalanie poziomu wsparcia 5.1. Wprowadzenie – ogólne zasady Wykazania efektywności finansowej projektów inwestycyjnych współfinansowanych funduszami Unii Europejskiej służą wskaźniki ich efektywności. Oblicza się je na podstawie przepływów pieniężnych określonych przy zastosowaniu metody standardowej bądź złożonej. Zgodne z Wytycznymi45 wskaźniki efektywności finansowej projektu to: a) finansowa bieżąca wartość netto inwestycji (FNPV/C), b) finansowa wewnętrzna stopa zwrotu z inwestycji (FRR/C), c) finansowa bieżąca wartość netto kapitału krajowego (FNPV/K), d) finansowa wewnętrzna stopa zwrotu z kapitału krajowego (FRR/K). Wartości wskaźników efektywności projektu podaje się na podstawie obliczeń przeprowadzonych w studium wykonalności projektu lub innym podobnym dokumencie. Zgodnie z Wytycznymi, dla wszystkich projektów oblicza się wskaźniki FNPV/C i FRR/C, zaś dla dużych projektów dodatkowo FNPV/K oraz FRR/K. Należy mieć na uwadze, że w uzasadnionych przypadkach instytucja zarządzająca może zdecydować o obowiązku obliczenia wskaźników FNPV/K i FRR/K również w odniesieniu do projektów niebędących projektami dużymi46. 45 46 Wytyczne, op. cit., s. 43-44. Ibidem, s. 43. 26 Dla wskaźników FNPV/C, FRR/C w obliczeniach wartości przepływów netto uwzględnia się następujące kategorie: przychody, nakłady inwestycyjne na realizację projektu, koszty operacyjne, zmiany w kapitale obrotowym netto w fazie inwestycyjnej, nakłady odtworzeniowe oraz wartość rezydualna. W przypadku obliczania wskaźników FNPV/K, FRR/K zestaw danych wykorzystywanych w analizach obejmuje: przychody, koszty operacyjne, nakłady odtworzeniowe w ramach projektu, koszty finansowania, w tym odsetki, spłaty kredytów, oraz wkład krajowy (publiczny lub prywatny), w uzasadnionych przypadkach uwzględniający zmiany w kapitale obrotowym netto w fazie inwestycyjnej. W obliczeniach wskaźników FNPV/K oraz FRR/K nie bierze się pod uwagę wartości dofinansowania z funduszy UE, gdyż celem ustalenia wartości FNPV/K i FRR/K jest ustalenie zwrotu i wartości bieżącej kapitału krajowego zainwestowanego w projekt 47. Wskaźniki te obrazują zdolność wpływów z projektu do pokrycia wydatków z nim związanych. Wpływami projektu są wyłącznie przychody oraz wartość rezydualna. Pozostałe wpływy, np. dotacje o charakterze operacyjnym należy traktować jako jedno ze źródeł finansowania i uwzględnić we wpływach całkowitych w analizie trwałości finansowej projektu. Efektywność finansowa inwestycji może być oceniona przez oszacowanie finansowej bieżącej wartości netto i finansowej stopy zwrotu z inwestycji (FNPV/C i FRR/C). Bieżącą wartość netto inwestycji oblicza się sumując oddzielnie dla każdego roku zdyskontowane przepływy pieniężne netto. Przepływy pieniężne netto wykazuje się jako różnicę wszystkich wpływów finansowych i wszystkich kosztów finansowych w danym roku. Finansowa wewnętrzna stopa zwrotu z inwestycji (FRR/C) jest stopą dyskontową, przy której wartość FNPV/C wynosi zero, tzn. bieżąca wartość przychodów jest równa bieżącej wartości kosztów projektu. Dla projektu wymagającego dofinansowania z funduszy UE wskaźnik FNPV/C powinien mieć wartość ujemną, a FRR/C - niższą od stopy dyskontowej użytej w analizie finansowej. Przy takiej wartości wskaźników bieżąca wartość przyszłych przychodów nie pokrywa bieżącej wartości kosztów projektu48. Finansowa bieżąca wartość netto kapitału krajowego (FNPV/K) jest sumą zdyskontowanych strumieni pieniężnych netto wygenerowanych dla beneficjenta w wyniku 47 Ibidem, s. 68. Odstępstwo od tej zasady może wynikać ze specyfiki projektu, np. znacznego poziomu ryzyka związanego z wysokim poziomem innowacyjności lub też w niektórych spośród projektów objętych pomocą publiczną. 48 27 realizacji rozważanej inwestycji. Jest ona równa stopie dyskontowej, dla której wartość FNPV/K wynosi zero. Projekt uznaje się za efektywny dla podmiotu realizującego projekt, jeżeli wskaźnik FNPV/K jest dodatni, co świadczy o tym, iż zdyskontowane wpływy przewyższają zdyskontowane wydatki związane z projektem. W przypadku projektu wymagającego wkładu ze środków Europejskiego Funduszu Inwestycji Strategicznych (EFSI), wskaźnik FNPV/K ze wsparciem unijnym powinien mieć wartość ujemną lub równać się zeru, natomiast FRR/K powinna być niższa lub równa stopie dyskontowej. W uzasadnionych przypadkach dopuszcza się odstępstwa od tej zasady 5.2. Rachunek zysków i strat i rachunek przepływów pieniężnych Przygotowując studium wykonalności projektu, w analizie finansowej oprócz zestawienia i prognoz przychodów i kosztów projektu przedstawia się sprawozdania finansowe. W ocenie efektywności projektu dwa z nich – rachunek zysków i strat oraz rachunek przepływów pieniężnych maja szczególnie ważne znaczenie. Rachunek zysków i strat. Rachunek zysków i strat jest sprawozdaniem finansowym informującym, czy rozważany projekt w poszczególnych latach eksploatacji przynosi zysk czy też generuje stratę. Zgodnie z ustawą o rachunkowości można go sporządzać w dwóch wariantach: kalkulacyjnym - koszt oblicza się jako sumę skalkulowanych kosztów bezpośrednich i uzasadnionej części kosztów pośrednich tych usług; porównawczym - koszt jest sumą kosztów według rodzajów poniesionych w danym okresie, z uwzględnieniem zmiany stanu produktów/usług. Różnica między wariantem porównawczym a kalkulacyjnym polega na sposobie ujęcia kosztów wytworzenia sprzedanych produktów, Rachunek zysków i strat pokazuje jakie są zasadnicze rodzaje przychodów i koszty ich uzyskania. Należy go sporządzić zgodnie z ustawą o rachunkowości, w zakresie jej obowiązywania, minimum na poziomie grup głównych dla okresu analizy. W rachunku zysków i strat należy ująć wyłącznie zmianę poszczególnych wielkości wywołaną projektem. Uwzględnia się w nim następujące elementy: 1. Łączne przychody z prowadzonej działalności operacyjnej, 2. Łączne koszty działalności operacyjnej bez amortyzacji, 3. Zysk/strata na prowadzonej działalności (1-2), 28 4. Całkowita amortyzacja (zgodnie z załącznikiem do ustawy o rachunkowości wchodzi ona w skład kosztów operacyjnych, jednakże w odniesieniu do analizowanego projektu najczęściej wykazywana jest jako odrębna pozycja kosztowa), 5. Koszty finansowe (przede wszystkim wysokość odsetek od zaciągniętego długu) , 6. Zysk/strata brutto (3-4-5), 7. Podstawa opodatkowania, 8. Podatek dochodowy, 9. Zysk/strata netto (6-8), 10. Zysk/strata z lat ubiegłych. Istotnym elementem rachunku zysków i strat jest wykazanie poziomu zyskowności projektu w kolejnych latach. (zysk operacyjny, zysk brutto, zysk netto). W wyniku przeprowadzonych obliczeń ustala się podstawę opodatkowania. Jeżeli wynik finansowy przed opodatkowaniem, począwszy od pierwszego roku, jest dodatni, to wówczas wysokość podstawy opodatkowania odpowiada wysokości osiągniętego zysku. Jeżeli natomiast w początkowym okresie jest on ujemny (czyli projekt przynosi straty), to wówczas podstawę opodatkowania w roku, w którym wynik finansowy jest dodatni, oblicza się z uwzględnieniem strat z lat ubiegłych. Zgodnie z obowiązującymi przepisami49 można obniżyć dochód w najbliższych, kolejno po sobie następujących pięciu latach podatkowych o kwotę straty poniesionej w latach poprzednich, z tym, że wysokość obniżenia w którymkolwiek z tych lat nie może przekroczyć 50% kwoty tej straty. Rachunek przepływów pieniężnych w okresie realizacji i eksploatacji inwestycji. W analizie finansowej projektu dużą wartość poznawczą ma rachunek przepływów finansowych50 (Cash flow). Jest on zestawieniem wpływów i wypływów pieniężnych analizowanych w rzeczywistym czasie ich zaistnienia. Celem rachunku jest dokonanie analizy płynności projektu - określenie ewentualnych okresów niedoboru gotówki oraz zaplanowanie odpowiednich działań, służących zapobieganiu wystąpienia takich niedoborów. Daje on podstawę do oceny możliwości generowania środków pieniężnych oraz potrzeb w zakresie 49 Por. art. 7 ust. 5 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz.U. z 2014 r., poz. 851, tekst jednolity, z późniejszymi zmianami). 50 Według definicji zawartej w Krajowym Standardzie Rachunkowości nr 1 „Rachunek przepływów pieniężnych” (pkt. 2.1.) przepływy środków pieniężnych to wpływy i wydatki środków pieniężnych w kasie, na rachunkach bankowych, czeków, weksli itp., oraz innych aktywów pieniężnych. 29 ich wykorzystania. Stanowi też uzupełnienie informacji w kwestiach niewskazanych w bilansie i rachunku zysków i strat. Z księgowego punktu widzenia rachunek przepływów pieniężnych nie daje informacji o rentowności, informuje natomiast o wysokości kwoty środków pieniężnych, będących do dyspozycji w określonym momencie. Zgodnie z Międzynarodowymi Standardami Rachunkowości 51 – rachunek przepływów pieniężnych w połączeniu z pozostałymi elementami sprawozdania finansowego powinien dostarczać informacji, które umożliwią ocenę: zmian w aktywach netto, płynności, czyli zdolności do przekształcenia aktywów niepieniężnych w środki pieniężne, zdolności do wywierania wpływu na wysokość i okres wystąpienia przepływów środków pieniężnych. W sprawozdaniu tym wyróżnia się trzy rodzaje wpływów i wypływów gotówki : z działalności operacyjnej - czyli podstawowej działalności przedsiębiorstwa/projektu polega przede wszystkim na produkcji i sprzedaży klientom produktów lub usług, z działalności inwestycyjnej - obejmującej m.in. na zakup lub sprzedaż środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych; z działalności finansowej - związanej z pozyskiwaniem lub utratą źródeł finansowania projektu (głównie przepływy z tytułu środków dłużnych). Zgodnie z ustawą o rachunkowości rachunek przepływów pieniężnych można sporządzać metodą bezpośrednią lub metodą pośrednią. Metody te różnią między sobą sposobem przedstawiania przepływów z działalności operacyjnej, natomiast przepływy inwestycyjne i finansowe pozostają bez zmian. W praktyce częściej stosowaną jest metoda pośrednia. Metoda bezpośrednia polega na przeanalizowaniu wszystkich wpływów i wypływów środków pieniężnych z działalności operacyjnej, inwestycyjnej i finansowej, wykazuje się w niej podstawowe grupy wpływów i wydatków pieniężnych z tej działalności. W metodzie 51 Ramy prawne dla sporządzania rachunku przepływów pieniężnych w Polsce stanowią następujące akty prawne: 1. ustawa o rachunkowości - zwłaszcza art. 48b, w którym zdefiniowano działalność operacyjną, inwestycyjną oraz finansową, a także załącznik nr 1, zawierający wzór rachunku 2. Krajowy Standard Rachunkowości nr 1 - będący uzupełnieniem Ustawy, stanowiący bardzo dokładny przewodnik po zasadach sporządzania rachunku. 3. Międzynarodowy Standard Rachunkowości nr 7 - stosowany przez podmioty stosujące standardy międzynarodowe jako podstawowe zasady rachunkowości w przedsiębiorstwie. 30 pośredniej ma miejsce korygowanie zysku netto w taki sposób, aby został on sprowadzony do zmian netto w środkach pieniężnych na skutek działalności operacyjnej, z uwzględnieniem wszystkich wpływów i wypływów z działalności inwestycyjnej i finansowej w okresie sprawozdawczym. Do podstawowych pozycji wchodzących w skład rachunku przepływów pieniężnych zalicza się: wpływy – np. z działalności operacyjnej, pożyczki, dotacje, wypływy – np. łączne nakłady inwestycyjne, zmianę stanu kapitału obrotowego, łączne koszty działalności operacyjnej bez amortyzacji, odsetki od zaciągniętych pożyczek i kredytów, spłatę rat kapitałowych od zaciągniętego długu, podatek dochodowy, roczny przepływ środków pieniężnych netto, stan środków pieniężnych na koniec okresu. Sporządzając rachunek przepływów finansowych, beneficjent powinien przestawić podstawowe informacje na temat kluczowych wartości przepływów pieniężnych w całym okresie prognozy. Dla samorządowych projektów inwestycyjnych dopuszczalne jest przedstawienie rachunku przepływów pieniężnych w wersji uproszczonej lub przynajmniej z pominięciem pozycji, w których w okresie prognozy nie są generowane żadne wartości. W każdym przypadku na podstawie obliczeń przeprowadzanych w sprawozdaniach finansowych powinna zostać udowodniona trwałość finansowa projektu w fazach realizacji i eksploatacji.Sporządzając przepływy finansowe należy: brać pod uwagę wyłącznie przepływy środków pieniężnych, tj. rzeczywistą kwotę pieniężną wypłacaną lub otrzymywaną przez dany projekt (niepieniężne pozycje rachunkowe – jak amortyzacja lub rezerwy na pokrycie nieprzewidzianych wydatków – nie mogą być przedmiotem analizy); przy zsumowaniu (tj. dodawaniu lub odejmowaniu) przepływów finansowych w różnych latach, należy uwzględnić wartość pieniądza w czasie; przyszłe przepływy środków pieniężnych dyskontuje się wstecznie do wartości bieżącej. Przygotowując studium wykonalności dla projektów współfinansowanych funduszami Unii Europejskiej analizę finansową powinna być prowadzona w cenach stałych w PLN. Stopa dyskontowa jest podana odgórnie. W perspektywie 2014-2020 zalecana stopa finansowa stopa dyskontowa, jaka powinna zostać przyjęta w analizie finansowej dla inwestycji planowanych do dofinansowania z 31 funduszy UE wynosi: 6% dla analizy finansowej przeprowadzanej w cenach bieżących oraz 4% dla analizy finansowej przeprowadzanej w cenach stałych52. 5.3. Ustalanie poziomu wsparcia – luka finansowa Ważnym elementem przygotowanie projektu do finansowania funduszami Unii Europejskiej jest ustalenie poziomu wsparcia projektu ze środków pomocowych. Szacowanie wysokości dofinansowania z funduszy UE dla projektów generujących dochód przeprowadza się poprzez wyliczenie wartości wskaźnika luki w finansowaniu. Z reguły tej wyłączone są projekty, których poziom dofinansowania jest określany z wykorzystaniem metody zryczałtowanych procentowych stawek dochodów oraz projekty, dla których nie jest możliwe obiektywne określenie przychodu z wyprzedzeniem. Metoda luki w finansowaniu oraz metody oparte o wykorzystanie zryczałtowanych procentowych stawek dochodów mają na celu określenie wartości skorygowanych kosztów kwalifikowalnych, stanowiących podstawę ustalenia poziomu dofinansowania, który z jednej strony gwarantuje, że projekt będzie miał wystarczające zasoby finansowe na jego realizację, z drugiej zaś pozwala uniknąć przyznania nienależnych korzyści odbiorcy pomocy, czyli finansowania projektu w wysokości wyższej niż jest to uzasadnione53. Zasady opisane w tej części pracy dotyczą projektów generujących dochód, w których: zdyskontowane przychody przewyższają zdyskontowane koszty operacyjne i koszty odtworzenia wyposażenia krótkotrwałego poniesione w okresie odniesienia, bez uwzględnienia wartości rezydualnej54 (stosuje się do projektów, dla których istnieje możliwość obiektywnego określenia przychodu z wyprzedzeniem), przychody wygenerowane w okresie trzech lat od zakończenia operacji lub do terminu na złożenie dokumentów dotyczących zamknięcia programu określonego w przepisach dotyczących poszczególnych funduszy, w zależności od tego, który termin nastąpi wcześniej, przewyższają koszty operacyjne projektu w tym okresie (stosuje się do projektów, dla których nie można obiektywnie określić przychodu z wyprzedzeniem). 52 Wytyczne, op. cit., s. 28. Ibidem, s. 38. 54 Zdyskontowana wartość rezydualna nie jest brana pod uwagę przy ustalaniu czy projekt jest projektem generującym dochód. W przypadku projektów generujących dochód wartość rezydualna powinna zostać uwzględniona przy obliczaniu wskaźnika luki w finansowaniu, powiększając dochód (suma zdyskontowanych dochodów powiększonych o wartość rezydualną, DNR). 53 32 Dla wszystkich projektów, dla których nie można obiektywnie określić przychodu z wyprzedzeniem, maksymalny poziom dofinansowania ustala się przy zastosowaniu stopy dofinansowania określonej dla danej osi lub działania w szczegółowym opisie priorytetów programu operacyjnego. Dochód wygenerowany przez projekt w okresie trzech lat od zakończenia operacji lub do terminu na złożenie dokumentów dotyczących zamknięcia programu pomniejsza wydatki kwalifikowalne beneficjenta w wysokości proporcjonalnej do udziału wydatków kwalifikowalnych w kosztach całkowitych inwestycji oraz jest odliczany od wydatków deklarowanych Komisji Europejskiej. W związku z tym, instytucja zarządzająca powinna zobowiązać beneficjentów do dokonania zwrotu w wysokości określonej według poniższego przykładu liczbowego. Schemat obliczeń wygląda 55 następująco : 1) ustalenie kwoty wydatków kwalifikowalnych, którą należy odliczyć od wydatków deklarowanych Komisji Europejskiej 100 * (900/1000) = 90 Jeśli dochód wygenerowany przez operację wynosi 100 zł., a koszty całkowite inwestycji 1000 zł, w tym 900 zł to koszty kwalifikowalne - od wydatków deklarowanych Komisji Europejskiej należy odliczyć kwotę 90 zł. 2) ustalenie kwoty, która powinna być zwrócona przez beneficjenta 90 * 85% = 76,5 Poziom dofinansowania w ramach projektu wynosi 85% kosztów kwalifikowalnych. Zatem wysokość zwrotu powinna wynieść 76,50 zł. W przypadku projektów generujących dochód, dla których istnieje możliwość obiektywnego określenia przychodu z wyprzedzeniem, poziom dofinansowania ustala się przy zastosowaniu metody luki w finansowaniu lub jednej z metod opartych na zryczałtowanych procentowych stawkach dochodów. Jak wspomniano we wczesniej częsci wykłądu metoda luki w finansowaniu oraz metody oparte o wykorzystanie zryczałtowanych procentowych stawek dochodów mają na celu określenie wartości skorygowanych kosztów kwalifikowalnych, stanowiących podstawę ustalenia poziomu dofinansowania, który z jednej strony gwarantuje, że projekt będzie miał wystarczające zasoby finansowe na jego realizację, z drugiej zaś pozwala uniknąć przyznania 55 Wytyczne, op. cit., s. 37. 33 nienależnych korzyści odbiorcy pomocy, czyli finansowania projektu w wysokości wyższej niż jest to konieczne. Wskaźnik luki w finansowaniu oblicza się na podstawie przepływów pieniężnych oszacowanych na bazie metody standardowej lub złożonej przy uwzględnieniu następujących kategorii zdyskontowanych przepływów pieniężnych56: zdyskontowane nakłady inwestycyjne na realizację projektu (DIC), bez rezerw na nieprzewidziane wydatki, w uzasadnionych przypadkach uwzględniające zmiany w kapitale obrotowym netto w fazie inwestycyjnej; zdyskontowane przychody projektu, zdyskontowane koszty operacyjne projektu, zdyskontowane nakłady odtworzeniowe zdyskontowana wartość rezydualna. Obliczając wskaźnik luki w finansowaniu zdyskontowany dochód, będący różnicą zdyskontowanych przychodów i zdyskontowanych koszty operacyjnych i nakładów odtworzeniowych, powiększa się o zdyskontowaną wartość rezydualną. Schemat obliczania wskaźnika luki w finansowaniu w projekcie przedstawiono poniżej: 1. Wyliczenie kosztu kwalifikowalnego projektu w oparciu o kosztorys - EC, 2. Wyliczenie wskaźnika luki w finansowaniu - R, 3. Wyliczenie kosztów kwalifikowalnych skorygowanych o wskaźnik luki w finansowaniu - ECR, 4. Wyliczenie (maksymalnej możliwej) dotacji UE - Dotacja UE. W ujęciu rachunkowym luka w finansowaniu jest liczona według przyjętego wzoru w następujący sposób: 1) Określenie wskaźnika luki w finansowaniu (R): R = (DIC - DNR) / DIC gdzie: DIC - suma zdyskontowanych nakładów inwestycyjnych na realizację projektu, bez rezerw na nieprzewidziane wydatki, DNR - suma zdyskontowanych dochodów powiększonych o wartość rezydualną. 2) Określenie kosztów kwalifikowalnych skorygowanych o wskaźnik luki w finansowaniu (ECR):: ECR = EC * R gdzie: 56 Ibidem, s. 38. 34 EC - całkowite koszty kwalifikowalne (niezdyskontowane), spełniające kryteria kwalifikowalności prawnej. Mogą one zawierać rezerwę na nieprzewidziane wydatki do maksymalnej wysokości określonej w Podrozdziale 7.4 pkt 1 lit. i) Wytycznych, jeżeli instytucja zarządzająca dopuszcza taką możliwość. 3) Określenie (maksymalnej możliwej) dotacji UE (Dotacja UE): Dotacja UE = ECR * Max CRpa gdzie: Max CRpa to maksymalna wielkość współfinansowania określona dla osi priorytetowej w decyzji Komisji przyjmującej program operacyjny Dla projektów generujących dochód, w którym występuje jedna z form pomocy publicznej niewymieniona w art. 61 ust. 8 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1303/2013, wartość dofinansowania, określana jest zgodnie z metodą zryczałtowanych stawek procentowych. Przy czym nie może ona przekraczać wartości maksymalnej dopuszczalnej intensywności pomocy dla tego projektu wynikającej z zasad pomocy publicznej. Przykład: Dane: Wartość nakładów inwestycyjnych projektu wynosi 10 mln zł. Koszt kwalifikowany wynosi 9 mln zł, w tym 1 mln zł rezerw na nieprzewidziane wydatki. Koszty niekwalifikowane wynoszą 1 mln zł. Wartość bieżąca przyszłych dochodów z opłat wnoszonych przez użytkowników, pomniejszonych o koszty utrzymania infrastruktury oszacowano na 1,45 mln zł.57 Wartość bieżąca nakładów inwestycyjnych na realizację projektu wynosi 8,25 mln zł. (bez rezerw na nieprzewidywane wydatki). Wartość rezydualna wynosi 0. Poziom dofinansowania wynosi 85%. EC = 9 mln zł DNR = 1,45 mln zł. DIC = 8,25 mln zł. Max CRpa = 85%. Rozwiązanie: 1) Obliczenie wskaźnika luki w finansowaniu (R) 57 Zgodnie z zasadą przyporządkowywania dochodów pro rata dochód przyporządkowany do kosztów kwalifikowalnych wynosi 1,45 mln zł. Por. Wytyczne, s. 73. 35 R = (DIC-DNR)/DIC = (8,25 mln zł – 1,45 mln zł)/8,25 mln zł = 82,42% 2) Wyliczenie kosztów kwalifikowalnych skorygowanych o wskaźnik luki w finansowaniu (ECR) ECR = EC * R = 9mln zł *82,42% = 7,418 mln zł. 3) Wyliczenie (maksymalnej możliwej) dotacji UE (Dotacja UE): Max Crpa = 7,418 mln zł * 85% = 6,305 mln zł. 4) Wyliczenie efektywnej stopy dofinansowania projektu z UE: Dotacja UE / EC = 6,305 mln zł / 9 mln zł = 70,06%. Zryczałtowane stawki procentowe dochodów dla projektów z wybranych sektorów i podsektorów W obecnej perspektywie finansowej obok znanej z poprzedniego okresu programowania metody kalkulacji luki w finansowaniu, dla projektów z wybranych sektorów lub podsektorów, wprowadzone zostały zryczałtowane procentowe stawki dochodów58. Metoda obliczania wartości dofinansowania w oparciu o zryczałtowane stawki procentowe dochodów stanowi istotne uproszczenie w porównaniu do metody polegającej na kalkulacji luki w finansowaniu, co powinno przełożyć się na usprawnienie procesu aplikowania o dotację UE59. Należy jednak zwrócić uwagę na fakt, iż zdefiniowane przez Komisję Europejską poziomy zryczałtowanych stawek procentowych dochodów, w przypadku niektórych sektorów lub podsektorów, okazać się mogą mniej korzystne z punktu widzenia zapewnienia trwałości finansowej projektu. Zastosowanie stawek zryczałtowanych eliminuje konieczność obliczania wartości dofinansowania w oparciu o indywidualną analizę poszczególnych projektów. Zamiast tego przyjęte zostaje założenie, że projekty należące do danego typu, sektora lub podsektora generują określony poziom dochodów, a co za tym idzie, występuje w nich z góry określony poziom luki w finansowaniu. Metoda ta ma zastosowanie w przypadku, gdy dany projekt został uprzednio zidentyfikowany jako projekt generujący dochód, tzn. zdyskontowane przychody 58 Zgodnie z art. 61 ust. 3 pkt a) oraz ust. 5 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1303/2013. Przykładowe stosowane zryczałtowane stawki procentowych dochodów – gospodarka wodno-ściekowa – 25%, transport niskoemisyjny 20%, gospodarka odpadami 20%, transport kolejowy 20%. Por. Załącznik V do rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1303/2013. 59 36 przewyższają koszty operacyjne i koszty odtworzenia wyposażenia krótkotrwałego poniesione w okresie odniesienia, bez uwzględnienia wartości rezydualnej Zryczałtowane stawki procentowe dochodów dla wybranych sektorów i podsektorów określono w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1303/201360. W zależności od decyzji instytucji zarządzającej, możliwe są dwa tryby wykorzystania tej metody celem obliczenia poziomu dofinansowania dla projektu: Tryb 1 - obliczenie wartości dofinansowania dla projektu w oparciu o wskaźnik luki w finansowaniu (R), który wynikać będzie z przyjętej w danym sektorze lub podsektorze zryczałtowanej procentowej stawki dochodów: 1. Określenie wskaźnika luki w finansowaniu (R): R = 100% - FR gdzie: FR (ang. flat rate net revenue percentage) - zryczałtowana procentowa stawka dochodów 2. Określenie kosztów kwalifikowalnych skorygowanych o wskaźnik luki w finansowaniu (ECR): ECR = EC * R gdzie: EC - całkowite koszty kwalifikowalne (niezdyskontowane), spełniające kryteria kwalifikowalności prawnej, Mogą one zawierać rezerwę na nieprzewidziane wydatki do maksymalnej wysokości określonej w Podrozdziale 7.4 pkt 1 lit. i) Wytycznych, jeżeli instytucja zarządzająca dopuszcza taką możliwość. - 3. Określenie (maksymalnej możliwej) dotacji UE (Dotacja UE): Dotacja UE = ECR * Max CRpa gdzie: - Max CRpa - maksymalna wielkość współfinansowania określona dla osi priorytetowej w decyzji Komisji przyjmującej program operacyjny. Tryb 2. Obniżenie maksymalnego poziomu dofinansowania dla danej osi priorytetowej lub działania: 1. Określenie wskaźnika luki w finansowaniu (R): R = 100% - FR gdzie: FR (ang. flat rate net revenue percentage) - zryczałtowana procentowa stawka dochodów. 60 Zgodnie z art. 61 ust. 3 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1303/2013 Komisja Europejska w uzasadnionych przypadkach jest uprawniona do modyfikowania powyższych stawek. W takiej sytuacji należy stosować wartości stawek zryczałtowanych określone odrębnie przez Komisje Europejską. 37 2. Określenie (maksymalnego możliwego) poziomu dofinansowania UE dla danej osi priorytetowej lub działania : Max CRFR = Max CRpa * R gdzie: Max CRFR - maksymalny poziom dofinansowania w osi priorytetowej lub działaniu po uwzględnieniu zryczałtowanej stawki procentowej dochodów. 3. Określenie (maksymalnej możliwej) dotacji UE (Dotacja UE): Dotacja UE = EC * Max CRFR Przykład: Dane: Wartość nakładów inwestycyjnych projektu wynosi 10 mln zł. Koszt kwalifikowany wynosi 9 mln zł, w tym 1 mln zł rezerw na nieprzewidziane wydatki. Koszty niekwalifikowane wynoszą 1 mln zł. Poziom dofinansowania – 85%. Zryczałtowana stawka procentowa dochodów wynosi 25%. FR = 25% EC = 9 mln zł Max CRpa = 85% Wyliczenie wartości dofinansowania z funduszy UE - rozwiązanie: 1) Wyliczenie wskaźnika luki w finansowaniu (R) R = 100% - FR = 100% - 25% = 75% 2) Wyliczenie kosztów kwalifikowalnych skorygowanych o wskaźnik luki w finansowaniu (ECR) ECR = EC * R =9 mln zł * 75% = 6,75 mln zł. 3) Wyliczenie (maksymalnej możliwej) dotacji UE (Dotacja UE): Dotacja UE = ECR * Max CRpa = 6,75 mln zł * 85% = 5,74 mln zł. 5.4 Analiza trwałości finansowej projektu Ważnym elementem przygotowania projektu jest analiza trwałości finansowej projektu. Polega ona na wykazaniu, że zasoby finansowe na realizacje analizowanego projektu zostały zapewnione i są one wystarczające do sfinansowania kosztów podczas jego realizacji, a następnie eksploatacji. Analiza trwałości finansowej projektu powinna obejmować co najmniej następujące działania: 38 - analizę zasobów finansowych projektu, - analizę sytuacji finansowej beneficjenta/ operatora z projektem 61. W pierwszej kolejności określane są źródła finansowania projektu w podziale na: wkład ze środków własnych, dotację z EFRR, instrumenty rynku dłużnego i inne środki finansowe. W fazie operacyjnej projektodawca ma możliwość przekazywania dopłat do taryf zgodnie z zasadami pełnego pokrycia kosztów, dostępności cenowej, czy przeciwdziałania ubóstwu energetycznemu. Wówczas dopłaty te są brane pod uwagę w analizie trwałości finansowej. W analizie trwałości finansowej projektu bada się salda niezdyskontowanych skumulowanych przepływów pieniężnych generowanych przez projekt. Projekt uznaje się za trwały finansowo jeżeli saldo to jest większe lub równe zeru we wszystkich latach objętych analizą. Oznacza to, że wówczas planowane wpływy i wydatki zostały odpowiednio czasowo zharmonizowane tak, że przedsięwzięcie ma zapewniona płynność finansową. Analiza sytuacji finansowej beneficjenta/operatora polega na sprawdzeniu trwałości finansowej nie tylko samego projektu, ale również beneficjenta/operatora z projektem. Jeżeli operator zbankrutuje, trwałość samej inwestycji może stracić znaczenie. Analiza przepływów pieniężnych powinna wykazać, że beneficjent/operator z projektem ma dodatnie roczne saldo skumulowanych przepływów pieniężnych na koniec każdego roku, we wszystkich latach objętych analizą62. W przypadku ujemnych przepływów finansowych projektodawca musi wskazać źródła pokrycia deficytu oraz uzasadnić skąd je uzyska. 6. Analiza ekonomiczna projektu Kolejny etap oceny efektywności projektu stanowi analiza ekonomiczna Konieczność jej stosowania uzasadniona jest możliwością szacowania kosztów oraz korzyści z szerszego, społecznego punktu widzenia. Wykorzystuje się w niej wartości ekonomiczne odwzorowujące korzyści jakie generuje projekt w otoczeniu. Analiza ekonomiczna w znaczny sposób różni się od analizy finansowej. Przeprowadza się ją równolegle z analizą finansową badając wkład danego przedsięwzięcia w rozwój gospodarczy regionu (kraju). W analizie ekonomicznej uwzględniane są zarówno efekty bezpośrednie, jak i pośrednie (na pierwszy rzut oka niemające dużo wspólnego z realizowanym projektem). Efekty, które 61 62 Wytyczne, op. cit., s. 44-45. Ibidem, s. 45. 39 przynosi realizowane przedsięwzięcie, mają charakter mierzalny i niemierzalny63. Istotą przechodzenia z analizy finansowej na ekonomiczną jest dokonanie korekt fiskalnych, przekształcenie cen rynkowych (które są stosowane w analizie finansowej) na ceny kalkulacyjne, a przede wszystkim uwzględnienie wszystkich efektów zewnętrznych (które generują zarówno koszty, jak i korzyści nieuwzględnione w analizie finansowej). Takie efekty nie wymagają ponoszenia faktycznych wydatków i nie przynoszą mierzalnych przychodów właścicielowi analizowanego projektu. W odróżnieniu od przedsięwzięć na rynku komercyjnym głównym kryterium oceny przedsięwzięć inwestycyjnych sektora publiczna jest tzw. analiza kosztów i korzyści (costbenefit analysis, CBA), zwana również analizą skutków społeczno-gospodarczych lub analizą ekonomiczną. O ile analiza finansowa projektów realizowanych przez jednostki sektora publicznego miała za zadanie odpowiedzieć na pytanie, czy inwestor jest w stanie sfinansować fazę budowy i fazę utrzymania powstałej infrastruktury lub zakupionego sprzętu, o tyle analiza kosztów i korzyści sporządzana jest w celu określenia znacznie szerszego wpływu inwestycji publicznej. Ten szerszy wpływ to przede wszystkim efekty zewnętrzne, które towarzyszą realizacji inwestycji publicznej, jak również wszystkie możliwe do kwantyfikacji korzyści dla wszystkich bezpośrednich i pośrednich odbiorców usług/użytkowników powstałego przedsięwzięcia. Poza omówionymi finansowymi miernikami oceny istnieją również ekonomiczne metody oceny opłacalności projektów inwestycyjnych. Należą do nich ekonomiczna bieżąca (zaktualizowana) wartość netto (ENPV) i ekonomiczna wewnętrzna stopa zwrotu (EIRR). ENPV to miernik prezentujący sumę zdyskontowanych społecznych korzyści netto liczonych oddzielnie dla każdego kolejnego roku. W tej metodzie zastosowane zostały ceny stałe, służące do oceny korzyści i kosztów generowanych przez projekt oraz społeczna stopa dyskontowa, w obecnej perspektywie finansowej wynosząca 5%. Zaktualizowaną ekonomiczna wartość netto (ENPV) należy wyliczać według wzoru: Gdzie: ENPV - ekonomiczna bieżąca wartość netto, CF – salda strumieni ekonomicznych kosztów i korzyści generowanych w wyniku realizacji projektu, t- kolejny rok w okresie od rozpoczęcia projektu do końca okresu odniesienia t 0,1,2,…,n-1 n - liczbę lat w okresie od rozpoczęcia projektu do końca okresu odniesienia. r - przyjęta społeczna stopa dyskontowa. 63 U. Brochocka, R. Gajęcki, Metody oceny projektów inwestycyjnych, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 1998, s. 51. 40 W interpretacji ENPV informuje o realnych korzyściach, jakie przyniesie nam realizacja projektu. Mogą być to np. korzyści podatkowe wynikające z utworzenia nowych miejsc pracy, korzyści zdrowotne związane ze zmniejszonym stopniem zanieczyszczenia środowiska, oszczędności czasu przejazdu związane z budową nowej obwodnicy miasta. Kryterium decyzyjnym w metodzie ENPV jest, podobnie jak w przypadku finansowego NPV, wartość zero. Jeżeli ekonomiczna wartość bieżąca netto, wówczas projekt staje się efektywny ekonomicznie, natomiast jeżeli jego wartość jest ujemna, wtedy należy zastanowić się nad słusznością jego realizacji. W takiej sytuacji bowiem korzyści dla społeczności byłyby niewystarczające, aby pokryć koszty ich osiągnięcia. Korzystniejszym byłby tu wariant bez projektu. Drugą ekonomiczną miarą oceny opłacalności projektu jest ekonomiczna wewnętrzna stopa zwrotu. W celu jej wyliczenia należy postępować analogicznie jak w przypadku IRR, czyli znaleźć taki poziom stopy dyskonta, przy którym ENPV zrówna się z zerem. Ekonomiczną wewnętrzną stopę zwrotu (EIRR) można obliczyć według wzoru: (E)NPV1 (E)IRR r1 r2 r1 (E)NPV (E)NPV 1 2 gdzie: r1 – niższa ekonomiczna stopa dyskontowa; r2 – wyższa ekonomiczna stopa dyskontowa; (E)NPV1 – (E)NPV przy niższej ekonomicznej stopie dyskontowej; (E)NPV2 – (E)NPV przy wyższe ekonomicznej stopie dyskontowej W tym przypadku kryterium decyzyjnym jest społeczny koszt kapitału. Jeżeli wyliczone EIRR jest większe od kosztu granicznego (społecznego kosztu kapitału), wówczas badane przedsięwzięcie jest opłacalne ekonomicznie i można podjąć się jego realizacji. Jeżeli natomiast wartość ta będzie niższa, inwestor powinien rozważyć rezygnację bądź podjęcie decyzji o inwestowaniu. Przy ekonomicznej ocenie projektów inwestycyjnych należy zauważyć, iż nawet niekorzystne wyniki wskaźników ENPV oraz EIRR mogą doprowadzić do realizacji danego przedsięwzięcia. Związane to jest z faktem, iż często powstają korzyści, które są trudne do ocenienia w ujęciu pieniężnym. Inwestor, który jednak zdecyduje się na realizację takiego 41 przedsięwzięcia, powinien bardzo dokładnie opisać i scharakteryzować przewidywane korzyści, które przeważą w jego wyborze64. Trzecim stosowanym miernikiem oceny efektywności ekonomicznej może być wskaźnik korzyści do kosztów (B/C). Oblicza się go według wzoru: gdzie: B/C - wskaźnik korzyści do kosztów, Bt - strumienie korzyści ekonomicznych generowanych w wyniku realizacji projektu w roku t przyjętego okresu odniesienia, Ct - strumienie kosztów ekonomicznych generowanych w wyniku realizacji projektu w roku t przyjętego okresu odniesienia, t- kolejny rok w okresie od rozpoczęcia projektu do końca okresu odniesienia t 0,1,2,…,n-1 n - liczbę lat w okresie od rozpoczęcia projektu do końca okresu odniesienia. R - przyjęta społeczna stopa dyskontowa. Stosunek korzyści do kosztów (B/C) powinien być większy niż 1. Przykładowe korzyści i koszty dla analizy ekonomicznej projektu z zakresu gospodarki wodociągowo-ściekowej: korzyści - oszczędność wody i energii, obniżenie kosztu jednostkowego dostarczania wody lub odprowadzania ścieków dla użytkowników i opłat z tego tytułu, poprawa jakości życia, zmniejszenie liczby zachorowań – niższe koszty leczenia, zmniejszenie uciążliwości i nieprzyjemnych zapachów, koszty – wyższe koszty usuwania ścieków, uciążliwości powstałe w wyniku funkcjonowania oczyszczalni ścieków, zanieczyszczenie powietrza ze spalarni osadów ściekowych. 7. Analiza wrażliwości i analiza ryzyka. Zgodnie z art. 101 lit. e) rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1303/2013, w przypadku dużych projektów należy dokonać „oceny ryzyka”. Powinna ona wykazać, czy określone czynniki ryzyka nie spowodują utraty płynności finansowej. 64 J. Sierak, R. Górniak: Ocena efektywności i finansowanie projektów inwestycyjnych jednostek samorządu terytorialnego…, op. cit., s. 95. 42 Ocena ryzyka wymaga przeprowadzenia analizy wrażliwości oraz jakościowej analizy ryzyka. W uzasadnionych przypadkach (w zależności do skali projektu i dostępności danych) może być ona uzupełniona o ilościową analizę ryzyka. Ocena wrażliwości i ryzyka wymaga przeprowadzenia: analizy wrażliwości poprzez wskazanie zmiennych krytycznych projektu i określenie wpływu procentowej zmiany zmiennej na wskaźniki efektywności projektu; analizy ryzyka poprzez określenie rozkładu prawdopodobieństwa finansowych i ekonomicznych wskaźników efektywności projektu Analiza wrażliwości jest narzędziem, dzięki któremu można zbadać, w jaki sposób poziom opłacalności projektu (finansowej i ekonomicznej) będzie się zmieniał w wyniku zmian określonych założeń, przyjętych do obliczania wskaźników efektywności – np. przychodów, kosztów, okresu życia danego przedsięwzięcia, stopy dyskontowej itp. Wykazuje ona podatność danego projektu na zmianę poziomu poszczególnych zmiennych. Dzięki niej inwestor realizujący projekt może ustalić krytyczne poziomy wcześniej wymienionych zmiennych, w wyniku czego dane przedsięwzięcie będzie pozostawało opłacalne. Przeprowadzając analizę wrażliwości należy zidentyfikować wszystkie zmienne, które mają wpływ na poziom opłacalności danego przedsięwzięcia (zarówno ekonomiczne, jak i finansowe). Mogą do nich należeć: wskaźnik inflacji, zmiana cen towarów i usług, ceny zużytych materiałów, ceny sprzedanych produktów, przyrost popytu, natężenie ruchu, liczba użytkowników, liczba sprzedanych produktów itd. Analitycy przyjmują różne formuły, które pozwalają określić wrażliwość analizowanego przez nich projektu. Najczęściej wykorzystywanymi technikami są: procentowa zmiana wielkości wskaźników opłacalności NPV i IRR wywołana z góry ustaloną procentową zmianą określoną zmienną objaśniającą, procentowa zmiana wielkości wskaźników opłacalności NPV i IRR wywołana jednoprocentową zmianą jednej zmiennej objaśniającej, tzw. badanie elastyczność (np. 1% obniżka (podwyżka) ceny sprzedawanego produktu zmniejszy czy zwiększy poziom NPV). poziom graniczny określający, na jakim minimalnym (maksymalnym) poziomie powinna znajdować się zmienna objaśniająca, aby projekt pozostawał opłacalny – aby NPV > 0 oraz IRR > kgr (np. aby projekt pozostawał opłacalny (aby NPV > 0), 43 dopuszczalny poziom odchylenia (wyrażony w procentach) poszczególnych zmiennych, przy którym projekt będzie pozostawał opłacalny (np. 10% zmiana ceny sprzedawanego produktu zagwarantuje opłacalność danego przedsięwzięcia; jeśli zmiana ta będzie ponad 10%, wówczas projekt stanie się nieopłacalny)65. Dzięki dokonanej analizie wrażliwości inwestor planujący wykonanie określonego przedsięwzięcia ma możliwość dokonania analizy ryzyka i podjęcia decyzji o ewentualnej realizacji bądź rezygnacji z projektu. Według Przewodnika po analizie kosztów i korzyści projektów inwestycyjnych66 (dalej jako Przewodnik AKK), za krytyczne uznaje się te zmienne, w przypadku których zmiana ich wartości o +/- 1 % powoduje zmianę wartości bazowej NPV o co najmniej +/- 1 %. W ramach analizy wrażliwości należy również dokonać obliczenia wartości progowych zmiennych w celu określenia, jaka zmiana procentowa zmiennych zrównałaby NPV (ekonomiczną lub finansową) z zerem67. Jakościowa analiza ryzyka obejmować powinna następujące czynności: wykazanie listy ryzyk, na które narażony jest projekt; sporządzenie matrycy ryzyka prezentującej dla każdego ze zidentyfikowanych ryzyk: możliwe przyczyny niepowodzenia, powiązanie z analizą wrażliwości (gdy ma to zastosowanie). Poszczególnym rodzajom ryzyk przypisuje się jedną z pięciu kategorii prawdopodobieństwa: bardzo nieprawdopodobne (prawdopodobieństwo wynoszące 010%), nieprawdopodobne całkiem (10-33%), prawdopodobne (33-66%), prawdopodobne (66-90%) i bardzo prawdopodobne (90-100%) oraz jedno z pięciu kategorii dotkliwości ryzyka (w przedziale od I – brak wpływu, do V – katastrofalny)68. opisanie, w jakich okolicznościach prawdopodobieństwa przyporządkowane poszczególnym zmiennym mogą się zmienić; ustalenie poziomu ryzyka stanowiącego wypadkową prawdopodobieństwa wystąpienia danego ryzyka i stopnia jego wpływu, zidentyfikowanie działań zapobiegawczych i minimalizujących wystąpienie ryzyka; 65 M. Trocki, B. Grucza, Zarządzanie projektem europejskim, op. cit., s. 220. Przewodnik po analizie kosztów i korzyści projektów inwestycyjnych. Narzędzie analizy ekonomicznej polityki spójności 2014-2020. Komisja Europejska, grudzień 2014 r. (robocze tłumaczenie na język polski z lipca 2015 r.). Por. https://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/media/6999/28_07_Przewodnik_AKK_14_20.pdf. 67 Ibidem.s.66. 68 Ibidem. s.68. 66 44 dokonanie interpretacji matrycy ryzyk, w tym ocena ryzyk rezydualnych, czyli ryzyk nadal pozostałych po zastosowaniu działań zapobiegawczych i minimalizujących. Sposób przeprowadzania analizy ryzyka i wrażliwości, uwzględniający specyfikę różnych kategorii inwestycji, został przedstawiany przez Komisję Europejską w Przewodniku AKK Dla części projektów (wybrane sektory i podsektory) przygotowano tzw. typowe ryzyka”69, które powinny być uwzględnione w analizie. Wspomniana na wstępie ilościowa analiza ryzyka polega na przypisaniu krytycznym zmiennym zidentyfikowanym na etapie analizy wrażliwości właściwego rozkładu prawdopodobieństwa i oszacowaniu rozkładu prawdopodobieństwa finansowych i ekonomicznych wskaźników efektywności i trwałości projektu. W celu przeprowadzenia ilościowej analizy ryzyka rekomenduje się zastosowanie tzw. symulacji Monte Carlo70. W przypadku projektów niebędących dużymi projektami wymogi odnośnie przeprowadzania analizy ryzyka i wrażliwości określa instytucja zarządzająca. Zakończenie. Jednostki samorządu terytorialnego to podmioty, których zadaniem tworzenie mieszkańcom jak najlepszych warunków do życia, a podmiotom gospodarczym – odpowiednich i dogodnych warunków do funkcjonowania i rozwoju działalności. Skuteczność osiągania postawionych w tym zakresie celów jest uwarunkowana realizacją inwestycji komunalnych, jako ważnego elementu kształtowania procesów rozwoju lokalnego. Prowadzenie działalności inwestycyjnej wymaga dużych umiejętności zarządczych. W tym celu władze lokalne powinny wykorzystywać narzędzia pozwalające efektywnie realizować podejmowane przedsięwzięcia. Szczególnie ważne jest tiu zbadanie efektywności finansowej i ekonomicznej projektu. W najbardziej ogólnym ujęciu, podstawowym zadaniem oceny ekonomiczno-finansowej efektywności projektów jest ocena relacji osiąganych rezultatów do zaangażowanych w realizację projektu środków. Efektywność finansowa projektu jest miarą jego opłacalności prowadzoną z punktu widzenia inwestora, podejmującego decyzję o przystąpieniu do jego realizacji. Projekt jest 69 70 Patrz załącznik III do rozporządzenia wykonawczego Komisji (UE) nr 2015/207. Szerzej patrz podrozdział 2.9.3. „Probabilistyczna ocena ryzyka” Przewodnika AKK, s. 69-71. 45 efektywny, jeżeli bieżąca wartość korzyści finansowych netto inwestora w przewidywanym okresie eksploatacji projektu przekracza poniesione przez niego nakłady inwestycyjne. Analiza finansowa prowadzona na etapie przygotowania projektu powinna wykazać, że planowane przedsięwzięcie jest efektywne finansowo, a na etapie ewaluacji stwierdzić czy zrealizowany projekt był efektywny finansowo. Prawidłowo przeprowadzone analizy pozwalają dokonać wyboru najlepszego wariantu realizacji inwestycji. Dają także podstawy do oceny trwałości projektu i zdolności beneficjenta do jego finansowania w całym okresie technicznego życia. Z kolei efektywność ekonomiczna projektu jest miara jego oceny, uwzględniająca szerszy, społeczny jego funkcjonowania. Przedsięwzięcie efektywne ekonomicznie to takie, które prowadzi do wzrostu konkurencyjności jednostki terytorialnej oraz zwiększenia dobrobytu społeczności lokalnej. Ma tu miejsce ocena korzyści osiąganych nie tylko z punktu widzenia inwestora, ale większej liczby podmiotów. Podstawą ocen jest przeprowadzona analiza korzyści i kosztów. Dobrze przeprowadzona ocena efektywności finansowej i ekonomicznej to jeden z najważniejszych warunków osiągnięcia zakładanych celów projektu inwestycyjnego realizowanego przez jednostki samorządu terytorialnego. 46 Załącznik – Przykładowe zestawienia - analiza finansowa projektu 1. Przykład - zestawienie nakładów inwestycyjnych projektu w zl. Koszty inwestycji Lp 1 Razem Nazwa zadania 2016-2018 I.1. Przygotowanie Programu Funkcjonalno-Użytkowego VAT 23 % 2 I.2. Przygotowanie Studium Wykonalności 3 VAT 23% 4 I.4. Opłata przyłączeniowa za dostarczenie energii na teren projektu 5 I.5. Koszt inżyniera projektu VAT 23% VAT 23% 6 II.1. Prace inwestycyjne netto wartość robót razem 7 II. 1.1 Budowa zewnętrznych sieci sanitarnych VAT 23% VAT 23% 8 II.1.2. Budowa infrastruktury elektroenergetycznej VAT 23% 9 II.1.3 Budowa infrastruktury komunikacyjnej VAT 23% 10 II.1.4 Budowa światłowodu jednomodowego 12-sto włóknowego VAT 23% 11 II.2. Nadzór inwestorski VAT 23% 12 II.3. Koszty promocji projektu integralnie związane z realizacją projektu 2017 2018 40 000,00 40 000,00 0 0 9 200,00 9 200,00 0 0 55 000,00 55 000,00 0 0 0 0 0 0 40 000,00 40 000,00 0 0 9 200,00 9 200,00 0 0 3 000 000,00 0 3 000 000,00 0 690 000,00 0,00 690 000,00 0,00 242 000,00 0 220 000,00 22 000,00 55 660,00 0,00 50 600,00 5 060,00 30 400 000,00 1 000 000,00 26 400 000,00 3 000 000,00 6 992 000,00 230 000,00 6 072 000,00 690 000,00 12 100 000,00 1 000 000,00 10 000 000,00 1 100 000,00 2 783 000,00 230 000,00 2 300 000,00 253 000,00 4 450 000,00 0 4 000 000,00 450 000,00 1 023 500,00 0,00 920 000,00 103 500,00 13 600 000,00 0 12 300 000,00 1 300 000,00 3 128 000,00 0,00 2 829 000,00 299 000,00 78 000,00 0 70 000,00 8 000,00 17 940,00 0,00 16 100,00 1 840,00 440 000,00 0 400 000,00 40 000,00 101 200,00 0,00 92 000,00 9 200,00 24 000,00 0 12 000,00 12 000,00 VAT 0% I.3. Przygotowanie Specyfikacji Technicznej oraz Istotnych Warunków Zamówienia 2016 5 520,00 0,00 2 760,00 2 760,00 SUMA BRUTTO 78 640 080,00 2 592 600,00 68 810 440,00 7 237 040,00 SUMA NETTO 64 469 000,00 2 135 000,00 56 402 000,00 5 932 000,00 VAT 23% 47 Tabela 2. Przykład - struktura finansowania projektu. Struktura finansowania kosztów całkowitych [PLN] Razem 2016-2018 Środki własne beneficjenta - powiat Pozostałe środki krajowe (środki budżetu województwa) EFRR RAZEM 5 288 376,80 1 000 000,00 35 634 135,20 41 922 512,00 Razem 2016-2018 Struktura finansowania kosztów całkowitych [%] Środki własne beneficjenta - powiat Pozostałe środki krajowe (środki budżetu województwa) EFRR RAZEM 12,61% 2,39% 85,00% 100,00% Razem 2016-2018 Struktura finansowania kosztów kwalifikowanych [PLN] Środki własne beneficjenta - powiat Pozostałe środki krajowe (środki budżetu województwa) EFRR RAZEM 5 288 376,80 1 000 000,00 35 634 135,20 41 922 512,00 Struktura finansowania kosztów kwalifikowanych [%] Razem 2016-2018 Środki własne beneficjenta - powiat Pozostałe środki krajowe (środki budżetu województwa) EFRR RAZEM 12,61% 2,39% 85,00% 100,00% Razem 2016 Razem 2017 Razem 2018 333 290,00 4 503 774,97 451 311,83 1 000 000,00 0,00 0,00 129 710,00 32 270 664,03 3 233 761,17 1 463 000,00 36 774 439,00 3 685 073,00 Razem 2016 22,78% 68,35% 8,87% 100,00% Razem 2016 Razem 2017 12,25% 0,00% 87,75% 100,00% Razem 2017 Razem 2018 12,25% 0,00% 87,75% 100,00% Razem 2018 333 290,00 4 503 774,97 451 311,83 1 000 000,00 0,00 0,00 129 710,00 32 270 664,03 3 233 761,17 1 463 000,00 36 774 439,00 3 685 073,00 Razem 2016 22,78% 68,35% 8,87% 100,00% Razem 2017 12,25% 0,00% 87,75% 100,00% Razem 2018 12,25% 0,00% 87,75% 100,00% Tabela 3. Przykład - koszty operacyjne. Rok I. Wariant bezinwestycyjny 1. Amortyzacja 2. Usługi obce, w tym 2.1 Koszty utrzymania infrastruktury wodociągowej 2.2 Koszty utrzymania infrastruktury kanalizacyjnej 2.3 Koszty utrzymania infrastruktury energetycznej 3. Koszty materiałów i energii, w tym 3.1 Koszty utrzymania infrastruktury drogowej 4. Podatki i opłaty 5. Wynagrodzenia i pochodne 6. Pozostałe II. Wariant inwestycyjny 1. Amortyzacja 2. Usługi obce, w tym 2.1 Koszty utrzymania infrastruktury wodociągowej 2.2 Koszty utrzymania infrastruktury kanalizacyjnej 2.3 Koszty utrzymania infrastruktury energetycznej 3. Koszty materiałów i energii, w tym 3.1 Koszty utrzymania infrastruktury drogowej 4. Podatki i opłaty 5. Wynagrodzenia i pochodne 6. Pozostałe III. Wnioskowany projekt (II-I) 1. Amortyzacja 2. Usługi obce, w tym 2.1 Koszty utrzymania infrastruktury wodociągowej 2.2 Koszty utrzymania infrastruktury kanalizacyjnej Eksploatacja 2020 2021 2022 2023 - - - - - - - - 2 546 248,85 2 551 310,41 4 082 629,15 2 561 739,25 2 096 125,60 253 078,00 37 150,00 140 928,00 75 000,00 177 340,73 177 340,73 0,00 19 704,53 0,00 2 546 248,85 2 096 125,60 253 078,00 37 150,00 140 928,00 2 096 125,60 258 139,56 39 007,50 140 928,00 76 500,00 177 340,73 177 340,73 0,00 19 704,53 0,00 2 551 310,41 2 096 125,60 258 139,56 39 007,50 140 928,00 2 096 125,60 263 302,35 40 957,88 140 928,00 78 030,00 1 550 881,08 1 550 881,08 0,00 172 320,12 0,00 4 082 629,15 2 096 125,60 263 302,35 40 957,88 140 928,00 2 096 125,60 268 568,40 43 005,77 140 928,00 79 590,60 177 340,73 177 340,73 0,00 19 704,53 0,00 2 561 739,25 2 096 125,60 268 568,40 43 005,77 140 928,00 48 2.3 Koszty utrzymania infrastruktury energetycznej 3. Koszty materiałów i energii, w tym 3.1 Koszty utrzymania infrastruktury drogowej 4. Podatki i opłaty 5. Wynagrodzenia i pochodne 6. Pozostałe 75 000,00 177 340,73 177 340,73 19 704,53 - 76 500,00 177 340,73 177 340,73 19 704,53 - 78 030,00 1 550 881,08 1 550 881,08 172 320,12 - 79 590,60 177 340,73 177 340,73 19 704,53 - Tabela 4. Przykład - rachunek zysków i strat. Lp A B C D E F G H I J K L M N Rok Rachunek zysków i strat Przychody netto ze sprzedaży i zrównane z nimi Koszty działalności Zysk na sprzedaży Pozostałe przychody operacyjne Pozostałe koszty operacyjne Zysk na działalności operacyjnej Przychody finansowe Koszty finansowe Zysk z działalności gospodarczej Wynik zdarzeń nadzwyczajnych Zysk brutto Podatek dochodowy Pozostałe obowiązkowe zmniejszenia zysku Zysk netto 2020 2021 2022 - - 2 546 248,85 - 2 546 248,85 1 781 706,76 - 764 542,09 66 822,22 - 831 364,31 - 831 364,31 - 2 551 310,41 - 2 551 310,41 1 781 706,76 - 769 603,65 64 862,81 - 834 466,46 - 834 466,46 - - - 831 364,31 2023 2024 4 082 629,15 4 082 629,15 1 781 706,76 2 300 922,39 62 783,87 2 363 706,26 2 363 706,26 - - - - 834 466,46 - 2 363 706,26 - - - - - 2 561 739,25 2 561 739,25 1 781 706,76 780 032,49 60 578,12 840 610,61 840 610,61 840 610,61 - - - - - 2 567 110,62 2 567 110,62 1 781 706,76 785 403,86 58 237,82 843 641,67 843 641,67 843 641,67 Tabela 5. Przykład - rachunek przepływów pieniężnych. Lp A I II 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Rok Rachunek przepływów pieniężnych Przepływy środków pieniężnych z działalności operacyjnej Wynik finansowy netto (zysk, strata) Korekty o pozycje Amortyzacja Zyski/straty z różnic kursowych Odsetki i udziały w zyskach (dywidendy) Zysk strata z działalności inwestycyjnej Zmiana stanu rezerw Zmiana stanu zapasów Zmiana stanu należności Zmiana stanu zobowiązań krótkoterminowych (bez pożyczek) Zmiana stanu rozliczeń 9. międzyokresowych 10. Inne korekty 2020 - 2021 443 143,62 831 364,31 388 220,70 2 096 125,60 - - 8. 2022 2023 455 106,33 - 1 962 758,84 834 466,46 - 2 363 706,26 379 360,13 400 947,42 2 096 125,60 2 096 125,60 - - 6 979,63 78,48 23 744,71 - 1 714 884,54 - 1 716 843,95 - 1 718 922,89 - - - 2024 489 196,65 840 610,61 351 413,96 2 096 125,60 - 1 723 468,94 489 196,65 - 470 901,73 Środki pieniężne netto z działalności operacyjnej B I II Przepływy pieniężne środków z działalności inwestycyjnej Wpływy Wydatki (Inwestycyjne i odtworzeniowe) - - - - III Przepływy pieniężne netto z działalności inwestycyjnej (I-II) - - - - C I Przepływy środków pieniężnych z działalności finansowej Wpływy - - - - 49 455 106,33 1 962 758,84 - 83,29 - III. 443 143,62 - 23 583,00 - 1 721 128,64 470 901,73 843 641,67 372 739,95 2 096 125,60 1 854 400,00 - 1 854 400,00 - a dotacja EFRR b kredyt c środki własne II Wydatki III 98 943,73 Przepływy pieniężne netto z działalności finansowej (I-II) E F Przepływy pieniężne netto razem (A.III+B.III+C.III) Bilansowa zmiana środków pieniężnych Środki pieniężne na początek okresu G Środki pieniężne na koniec okresu (F+D) D 98 943,73 98 943,73 98 943,73 98 943,73 - 98 943,73 - 98 943,73 - 98 943,73 - 98 943,73 - 98 943,73 - 542 087,35 - 554 050,06 - 2 061 702,58 - 588 140,38 - 2 424 245,46 - 98 943,73 - 641 031,08 - 1 195 081,15 - 3 256 783,72 - 3 844 924,10 - 641 031,08 - 1 195 081,15 - 3 256 783,72 - 3 844 924,10 - 6 269 169,57 Tabela 6. Przykład - wskaźniki efektywności projektu. Wskaźniki efektywności finansowej inwestycji (bez uwzględnienia dotacji EFRR ) Rok Wpływy ogółem Przychody operacyjne ogółem Dotacja EFRR Dotacja Budżetu Państwa Wartość rezydualna Wypływy ogółem Koszty operacyjne ogółem Wydatki odtworzeniowe Zmiany kapitale obrotowym Nakłady inwestycyjne ogółem Przepływy pieniężne netto stopa dyskontowa Wartość bieżąca - 2016 2017 - 52 543 082,13 2018 - - 1 463 000,00 10 492,74 - 39 828 745,44 52 543 082,13 5,0% Finansowa zaktualizowana wartość netto inwestycji (FNPV/C) Wskaźnik B/C Finansowa wewnętrzna stopa zwrotu z inwestycji (FRR/C) - - - 36 774 439,00 9 524 321,00 3 200 008,77 - 2019 - 3 685 073,00 - - - - 6% 1 463 000,00 1 463 000,00 7% -52 331 062 -50 746 057 -49 314 292 0,00 0,00 0,00 - 36 774 439,00 36 774 439,00 - 3 685 073,00 3 685 073,00 Niemożliwa do wyliczenia Wskaźniki efektywności finansowej inwestycji (z uwzględnieniem dotacji z EFRR) Rok Wpływy ogółem Przychody operacyjne ogółem Dotacja EFRR Dotacja Budżetu Państwa Wartość rezydualna Wypływy ogółem Koszty operacyjne ogółem Zmiany w kapitale obrotowym Wydatki odtworzeniowe Nakłady inwestycyjne ogółem Przepływy pieniężne netto Wartość bieżąca 33 796 792,45 2016 33 796 792,45 52 543 081,77 - - 2017 129 710,00 2018 32 270 664,03 2019 3 233 761,17 - 129 710,00 32 270 664,03 3 233 761,17 - 1 463 000,00 36 774 439,00 3 685 073,00 - 9 524 321,00 - - 10 492,74 3 200 008,77 - - 39 828 745,08 18 746 289,32 - 50 - 1 463 000,00 1 333 290,00 - 36 774 439,00 4 503 774,97 - 3 685 073,00 451 311,83 stopa dyskontowa Finansowa zaktualizowana wartość netto inwestycji (FNPV/C) Wskaźnik B/C Finansowa wewnętrzna stopa zwrotu z inwestycji (FRR/C) 5,0% 6% 7% -18 534 269 -17 294 288 -16 200 591 0,65 0,66 0,67 Niemożliwa do wyliczenia Wskaźniki efektywności finansowej kapitału Rok Wpływy ogółem Przychody operacyjne ogółem Wartość rezydualna Wypływy ogółem Koszty operacyjne ogółem Wydatki odtworzeniowe Zmiany w kapitale obrotowym Odsetki od kredytu Spłata rat kredytu Środki Finansowe Prywatny Razem Środki Publiczne Przepływy pieniężne netto stopa dyskontowa Finansowa zaktualizowana wartość netto z kapitału (FNPV/K) Finansowa wewnętrzna stopa zwrotu z kapitału (FRR/K) Wartość bieżąca 0 2016 2017 - 0 0 18 746 289 2018 - 2019 - - - 1 333 290,00 4 503 774,97 9 524 321 3 200 009 -10 493 0 0 6 031 953 0 -18 746 289 5,0% 6,0% -18 534 269 -17 294 288 - 451 311,83 - - - - - - - 1 333 290,00 4 503 774,97 451 311,83 - 1 333 290,00 7,0% - 4 503 774,97 - 451 311,83 -16 200 591 Niemożliwa do wyliczenia Tabela 6 Przykład - wyliczenie poziomu dotacji UE. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 WYLICZENIE POZIOMU DOTACJI UE DIC 43 007 211,14 DNR -9 717 716,44 DIC - DNR (max wydatki kwalifikowane) 52 724 927,59 R = (DIC - DNR)/DIC 1,23 EC (wydatki kwalifikowane zdyskontowane)* 40 678 267,09 DA = EC x R 49 869 745,78 max(CRpa) 85,00% Dotacja UE 42 389 283,91 % Dotacji UE 104,21% * w przypadku gdy DNR przyjmie wartości dodatnie wówczas wyliczoną wartość zdyskontowaną dotacji (obliczoną jako iloczyn zdyskontowanego EC i kwoty decyzji DA) należy przeliczyć w wartościach nie zdyskontowanych, gdyż takie wartości zostaną ujęte we wniosku aplikacyjnym. W tym celu należy w poszczególnych latach wykonać działanie odwrotne do dyskontowania i przeliczyć odpowiednie kwoty dotacji w wartościach, które faktycznie wpłyną na konto beneficjenta. DIC - suma zdyskontowanych nakładów inwestycyjnych na realizację projektu, bez rezerw na nieprzewidziane wydatki, DNR - suma zdyskontowanych dochodów powiększonych o wartość rezydualną. 51
