Metoda projektów

Beata Niedzielska
METODA PROJEKTU
Do nowych metod nauczania należą metody aktywizujące, które zakładają aktywność
ucznia w procesie dydaktycznym. W literaturze fachowej spotkać się można z kilkoma
rodzajami takich metod, które dobrze sprawdzają się na godzinach wychowawczych czy
przedmiotach humanistycznych. Są to metody typu: burza mózgów, metaplan, metoda
przypadków, grupy zadaniowe. Jednak metody te nie są najlepsze do zastosowania na
lekcjach matematyki.
Interdyscyplinarną metodą polecaną do stosowania na lekcjach matematyki jest metoda
projektu. Istota tej metody polega na tym, że uczniowie realizują określone zadanie
(przedsięwzięcie) w oparciu o przyjęte wcześniej założenia (zadanie to jest znacznie
obszerniejsze niż tradycyjna praca domowa). Przy tym bardzo ważnymi założeniami tej
metody jest aby:
 projekty miały charakter interdyscyplinarny, a więc integrujący wiedzę przekazywaną
w ramach różnych przedmiotów nauczania,
 większość decyzji z realizacją projektu (łącznie z propozycją tematu) uczniowie
powinni podejmować samodzielnie. Powoduje to, że uczniowie są bardziej niż w
wielu innych sytuacjach szkolnych, odpowiedzialni za skutki tych decyzji i ich wpływ
na realizowane zadanie. Często oznacza to zwiększenie zaangażowania uczniów w
pracę i kształtowanie pozytywnego stosunku do niej. Jest to istotne również dlatego,
że tak naprawdę niewiele jest w sytuacjach szkolnych obszarów, na których uczniowie
czuliby się naprawdę niezależni. W konsekwencji niewiele jest też okazji do tego , aby
kształtować ich poczucie odpowiedzialności.
 zerwanie z zasadą dominacji nauczyciela,
 samodzielne planowanie i przeprowadzanie pracy przez uczniów,
 uczenie się poprzez rozwiązywanie problemów,
 zdobywanie wiedzy z jednoczesnym jej wykorzystaniem w praktyce,
 korzystanie z różnych źródeł informacji.
Samodzielność uczniów zaczyna się już od wyboru tematu. Jest to jedno z najważniejszych
założeń metody projektów, które w decydujący sposób wpływa na poziom motywacji ucznia i
poczucie odpowiedzialności. Właściwy stopień motywacji i odpowiedzialności zaś jest
gwarantem powodzenia realizacji projektu i wysokiego poziomu efektów. Samodzielność
ucznia dominuje także w pozostałych etapach projektu: zbieranie, selekcja i poszukiwanie
informacji, generowanie i wybór pomysłów rozwiązań, pisemne opracowanie (sprawozdanie),
wykonanie wyrobu (jeśli projekt to przewiduje), wdrożenie i prezentacja. Samodzielność jest
wręcz warunkiem skuteczności uczenia się ucznia. W myśl motta:



to co usłyszę – zapomnę
to co zobaczę – zapamiętam
to co zrobię – będę umieć.
1
Metoda projektów pozwala na kształtowanie u uczniów wielu umiejętności związanych z
podejmowaniem konkretnych działań: od fazy ich planowania i poszukiwania wsparcia, aż po
ich realizację i ocenę, a szczególnie takich umiejętności jak:
-
umiejętność pracy w grupie,
formułowanie problemów,
formułowanie celów,
planowanie i organizacja własnej pracy,
zapisywanie i prezentowanie zebranych materiałów (w różnych formach),
krytyczne analizowanie informacji (ocena ich wiarygodności),
przygotowywanie i praktykowanie wystąpień publicznych,
formułowanie i wyrażanie swoich opinii,
słuchanie opinii wyrażanych przez innych członków grupy,
podejmowanie decyzji grupowych,
rozwiązywanie konfliktów,
samoocena własnej pracy.
Metoda projektów ma następujące zalety:
- rozwija samodzielność, samorządność i umiejętność współpracy i życia w grupie
rówieśniczej, integruje ją,
- stymuluje rozwój poznawczy i emocjonalny,
- uwzględnia indywidualne potrzeby, zainteresowania i uzdolnienia,
- rozwija myślenie twórcze,
- wzmacnia motywację poznawczą,
- integruje wiedzę szkolną i pozaszkolną,
- łączy w spójne całości treści rozbite w szkole na różne przedmioty nauczania.
2
Kolejne fazy w metodzie projektów
1. Zainicjowanie projektu
Na wstępie nauczyciel powinien powiedzieć uczniom, co to jest projekt, na czym polega
nauczanie poprzez projekty, opowiedzieć o jakimś ciekawym projekcie wykonanym przez
uczniów – zachęcić do pracy tą metodą. Dopiero po tym powinien przystąpić do
zainicjowania projektów. Praktykowanych jest wiele sposobów zainicjowania tematów
projektów. Mogą być one z powodzeniem stosowane w przypadku grupowego, klasowego jak
i indywidualnego. Najbardziej typowe przykłady to:



Nauczyciel określa w sposób ogólny merytoryczne ramy projektu (np. określając jakiś
obszar tematyczny- może to być dział programowy lub charakter planowanego
przedsięwzięcia), a uczniowie sami w obrębie tych ram wybierają szczegółowe
tematy.
Nauczyciel sam określa pewną pulę tematów, natomiast uczniowie podzieleni na
grupy wybierają sobie jeden spośród nich. Zaletą tego szczegółowego określenia
tematów przez nauczyciela jest to, iż zachowuje on ściślejszą kontrolę nad ich
związkiem z programem, który realizuje. Wadą jest to, że swoboda działania uczniów
jest na tym etapie znacznie ograniczona.
Wszystkie grupy realizują ten sam temat określony przez nauczyciela. Oznacza to, że
uczniowie w ogóle nie uczestniczą w jego formułowaniu- od nich natomiast zależy
forma realizacji.
Po określeniu obszarów tematycznych, konieczne jest podanie ramowego harmonogramu
projektu, w którym powinny być określone następujące terminy:





rozpoczęcia projektów: dobór grup, deklaracja do wykonania określonego tematu,
wykonania opisu projektu i planu pracy grupy,
spisania kontraktu,
wykonania projektu,
prezentacji projektu.
2. Podział na grupy
Po zapoznaniu się uczniów z propozycjami dotyczącymi projektów i ich wstępnych decyzjach
co do sprecyzowania tematu, uczniowie powinni utworzyć grupy, w których będą realizowali
projekty (o ile jest to projekt grupowy). Skład grupy można ustalić w sposób bardzo różny.
Można zaproponować uczniom, aby w ramach zaproponowanych obszarów tematycznych, na
zasadzie „burzy mózgów” zgłosili tematy projektów, a następnie dobrali się w grupy
realizujące określony temat- zgodnie ze swoimi zainteresowaniami i chęciami.
3
3. Rozważenie propozycji tematów
Uczniowie po wstępnym rozeznaniu dotyczącym problematyki związanej z wybranym przez
siebie projektem, dokonują opisu projektu- w ramach pracy domowej. Opis taki powinien
zawierać:



szczegółowy temat projektu,
cele projektu,
przewidywana forma realizacji i prezentacji (model, odczyt, film, audycja,
inscenizacja),
plan pracy grupy.

Opis uczniowie przedstawiają nauczycielowi. Nauczyciel razem z uczniami analizuje opis i
dokonuje akceptacji zaproponowanych przez uczniów tematów. Może zasugerować pewne
zmiany.
4. Przydział tematów projektu- spisanie kontraktu
Przydział tematu projektu, w celu nadania mu odpowiedniej rangi, powinien być przydzielony
na piśmie w formie tzw. kontraktu. Kontrakt stanowi bowiem zobowiązanie grupy uczniów
do wykonania projektu zgodnie z opisem projektu w określonym terminie, a nauczyciela do
konsultacji i oceny projektu zgodnie z zawartymi w kontrakcie kryteriami oceny.
Przygotowanie kontraktu jest bardzo ważnym zadaniem, którego realizacja należy do
nauczyciela. Kontrakt powinien zawierać wszystkie informacje, które są niezbędne uczniom,
aby mogli wykonać swoją pracę, czyli przygotować i zaprezentować projekt.
Każdy kontrakt powinien zawierać następujące elementy:








temat projektu i jego cele,
forma wykonania projektu,
zadania dla poszczególnych członków grupy,
źródła, które powinni wykorzystać,
termin prezentacji oraz terminy konsultacji z nauczycielem,
co powinien zawierać raport,
możliwe sposoby prezentacji projektu i jej czas,
kryteria oceny projektu.
5. Realizacja projektu
Projekt powinien być wykonywany samodzielnie, nie powinna być hamowana inwencja i
inicjatywa uczniów. Powinniśmy stworzyć takie warunki, aby częściowo uczniowie wykonali
go w ramach godzin lekcyjnych (zainicjowanie projektu, wybór tematu, konsultacje), a w
znacznym stopniu poza lekcjami w ramach pracy domowej.
4
Końcowym efektem projektu powinien być:




raport- sprawozdanie z wykonania projektu,
konkretny wytwór- wystawa, plakat, komplet fotografii, model,
prezentacja projektu- na forum klasy, szkoły itp.,
dyskusja- w czasie której uczniowie nie wykonujący projektu mogą zadawać pytania
w celu wyjaśnienia wątpliwości.
Rola nauczyciela sprowadza się do wspierania uczniów i konsultacji. W kolejnych fazach
projektu udział nauczyciela przedstawia poniższa tabela:
na ogół ogranicza się do wskazania uczniom zakresu
zagadnień, spośród których uczniowie wybierają
szczegółowy temat precyzując go w miarę dokładnie
przygotowanie kontraktu
jest to zadanie realizowane zwykle wyłącznie przez
nauczyciela
zbieranie i opracowanie materiałów, wykonywanie na tym etapie nauczyciel może służyć uczniom jako
projektu
konsultant, częściej odpowiadając na ewentualne
pytania i prośby niż z własnej inicjatywy ingerując w
ich pracę; konsultacje mogą odbywać się regularnie, a
ich czas i miejsce powinny być określone w kontrakcie
prezentacja
rola nauczyciela powinna ograniczyć się do podania
czasu i ewentualnie formy prezentacji
ocena
od decyzji nauczyciela zależy czy zarezerwuje on
ocenę do własnych kompetencji, czy też włączy do tej
czynności uczniów
wybór tematu projektu
6. Prezentacja projektu
Prezentacja jest finalnym etapem pracy uczniów, podczas którego muszą oni zaprezentować
innym własną interpretację swojego tematu. Formę prezentacji powinni wybrać wykonawcy
projektu, ale podstawowe jej ramy należy określić w kontrakcie. Możliwości prezentacji
projektów:






odczyt, wykład- w czasie lekcji,
wystawa prac wykonanych przez uczniów z ich komentarzem,
prezentacja problemu w formie inscenizacji,
pokaz filmu video,
prezentacja modelu,
opracowanie broszury, itp.
7. Ocena projektów
Ocenie powinno podlegać szereg elementów projektu:

ocena projektu ( wybór tematu i jego ujęcie, realizacja zamierzonych celów, dobór
dodatkowych źródeł informacji, pomysłowość, przedsiębiorczość, dodatkowe
badania),
5



ocena prezentacji (struktura prezentacji, komunikatywność, wizualizacja,
pomysłowość),
ocena raportu (układ opracowania, wykorzystanie komputera, ilustracje),
ocena przebiegu pracy grupy (terminowość, podział prac w grupie, zaangażowanie).
ARKUSZ OCENY PROJEKTU
GRUPA
.........................................................
TEMAT PROJEKTU ..............................................
TERMIN PREZENTACJI ........................................
UMIEJĘTNOŚCI
ETAP REALIZACJI
PROJEKTU
formułowanie tematu




OCENA
precyzyjne sformułowanie tematu,
jasne określenie celów projektu,
innowacyjność projektu,
pomysł rozwiązania problemu
określonego w temacie,
zbieranie i opracowywanie
materiałów
dobór źródeł informacji,
selekcja informacji,
„przetwarzanie” informacji nadawanie im nowej formy,
przestrzeganie harmonogramu,
prezentacja
stopień realizacji zamierzonych
celów,
wykorzystanie czasu prezentacji –
plan prezentacji,
zainteresowanie innych uczniów,
właściwa terminologia,
wizualizacja (wsparcie graficzne)
praca w grupie
udzielanie sobie informacji,,
podejmowanie decyzji,
słuchanie się nawzajem,
rozwiązywanie konfliktów,
zaangażowanie innych w pracę,
samoocena postępów w pracy
Trudności występujące w trakcie realizacji projektu
Uczeń nie potrafi określić tematu
Uczeń, który nie miał okazji do dostosowania i formułowania problemów, będzie miał spore
trudności z wyborem, a częściej z określeniem swojego tematu.
6
Uczeń nie umie rozwiązywać problemów
Jeśli uczeń do tej pory rzadko spotykał się z sytuacjami problemowymi, to nie zna ani etapów
rozwiązywania problemów ani technik. Przede wszystkim jednak nie czuje procesu
rozwiązywania problemów, ma intelekt nie wprawiony w myśleniu logicznym.
Uczeń nie potrafi posługiwać się informacją
Uczeń nie wie, jakich informacji mu potrzeba do realizacji projektu, ani nie potrafi ich
zdobywać. Najwięcej kłopotów może mieć wówczas, gdy trzeba zdobywać informacje przez
ankiety, wywiady, wejście do banku czy fabryk po uzyskanie danych oraz na drodze badań
np. laboratoryjnych.
Uczeń czuje się przytłoczony zadaniem
Stan ten występuje najczęściej wtedy, gdy uczeń zda sobie sprawę z ogromu stojących przed
nim zadań związanych z realizacją projektu, a nie rozplanował jeszcze pracy. Może też
wystąpić w przypadku, gdy uczeń nie docenia swoich możliwości.
Uczeń nie potrafi pracować w zespole
Projekt grupowy (realizowany przez więcej niż jedną osobę) wymaga umiejętności
organizacji pracy, podziału zadań, sprawnego porozumiewania się, współpracy rozumienia
procesów grupowych. Brak tych umiejętności powoduje nieporozumienia między członkami
zespołu, brak rytmiczności pracy, nierównomierne obciążenie pracą wszystkich realizujących
projekt czy niewłaściwy podział ról (dwóch liderów).
Trudności materiałowe i techniczne
Jeśli można je przewidzieć, są do uniknięcia. Dużo zależy tu od umiejętności analizy zadania
pod kątem możliwości technicznych i materiałowych. Najniebezpieczniejsze jednak dla
realizacji projektu są te, których przewidzieć się nie uda.
Kompetencje nauczyciela podejmującego pracę metodą projektów
Trudnościom występującym w pracy metodą projektów powinien zapobiec nauczyciel,
między innymi poprzez odpowiednie przygotowanie ucznia. Do tego jednak powinien
posiadać określone kompetencje. Są to:




dobra znajomość procedury projektu
rozumienie swojej roli w projekcie i dostosowanie stylu pracy do wymogu
samodzielności ucznia
umiejętności psychologiczne – pozytywny stosunek do siebie i ucznia, umiejętność
budowania zespołów z przypadkowej grupy uczniów, umiejętność motywowania,
komunikacji, empatia, asertywność
znajomość zagrożeń w pracy nad projektem
7
Metoda projektów powoduje zatem konieczność zmiany tradycyjnej roli nauczyciela.
Nauczyciel w ujęciu tradycyjnym jest w procesie nauczania – uczenia się osobą dominującą,
jest głównym źródłem informacji, pracuje najczęściej metodami podającymi, mało
zostawiając miejsca na aktywność i samodzielność uczniów. Zmiana roli idzie w kierunku
organizatora samodzielnego uczenia się uczniów. Nauczyciel staje się dyskretnym
przewodnikiem po drogach zdobywania wiedzy przez jego wychowanków. Integruje tylko w
naprawdę wymagających tego momentach. Zdecydowanie większa aktywność przypada teraz
na ucznia. Ten styl kierowania pracą ucznia różni się zatem wyraźnie od tradycyjnego. Nie
znaczy to, że należy zapomnieć o tradycyjnym uczeniu. Nowe staje się jednak przeważające.
Podsumowanie
Problemem wzbudzającym pewne kontrowersje jest, na ile metoda projektów może spełniać
oczekiwania związane z nauczaniem wiedzy (pojęć, faktów) i realizacją obowiązkowego
programu nauczania. Można przyjąć, że wiedza uczniów związana z projektem, który
bezpośrednio realizowali, będzie szersza i bardziej ugruntowana, niż przy stosowaniu
tradycyjnych metod nauczania. Gwarantuje to ilość i różnorodność materiałów, które
wykorzystali, ilość czasu, który im poświęcili i konieczność ustrukturyzowania wiedzy w taki
sposób, aby spełniała ona wymogi końcowej prezentacji. Często dodatkowym atutem jest
fakt, że temat, który realizują uczniowie jest w obszarze ich szczególnych zainteresowań.
Wątpliwości budzi także skuteczność uczenia się na podstawie prezentacji projektów
wykonanych przez innych.
Opracowano na podstawie:
1. Elżbieta Gożlińska „Metoda projektów”
2. „Metoda projektu cz.1” (w:) Matematyka w Szkole nr 17
3. Katarzyna Gandorska „Metoda projektu na matematyce”
8