praca magisterska - 0817162645
advertisement
x601. geneza ekologii przyrodniczej Ekologia ukształtowała się w XIX w. Wcze¶niej ludzie dostrzegli współzależno¶ci między różnymi organizmami, te zależno¶ci zaczęli badać.Ekologia przyrodoznawcza to nauka o ekonomice przyrody badanej w jej ekosystemach tzn. w strukturach złożonych z populacji rozmaitych gatunków organizmów ro¶linnych i zwierzęcych powi±zanych ze sob± różnymi procesami między którymi odbywa się kr±żenie materii i wymiana energii. Ekonomika przyrody, to pojęcie używane w chrze¶cijańsko-teologicznym znaczeniu oznacza ład panuj±cy w przyrodzie.Ekonomika przyrody może być traktowana jako metafora, gdy chodzi o sposób w jaki przyroda zarz±dza swymi procesami. Ekologia jako nazwa została wprowadzona po raz pierwszy w 1869 r. przez Ernsta Heckla (1834-1919) profesora Uniwersytetu w Jenie. Heckel przez ekologię rozumiał wiedzę o zwi±zkach organizmu ze ¶rodowiskiem. Nie prowadził on badań w zakresie ekologii, wprowadził pojęcie dziedziny naukowej, zaczerpn±ł to słowo od greckiego słowa Oikos - co oznacza dom, gospodarstwo, organizm. Rozwój ekologii jako dziedziny przyrodoznawstwa przeszedł 3 fazy:1. Fazę botaniczn± - pierwotnie rozwijała się jako gał±Ľ botaniki. Największy wpływ za jej rozwój mieli Amerykanie Frideric C. Clements i Anglik Arthur G. Tansley.Clements zdefiniował czynniki okre¶laj±ce ¶rodowisko każdego gatunku i metody ich badań oraz wykazał zwi±zki ekologii z innymi naukami biologicznymi (hydrologi±, fizjologi±, zoologi±, geologi± historyczn±). Tansley okre¶lił główne zadania ekologii; s± to:a) sporz±dzenie charakterystyki i opisu zespołu organizmów,b) ważnym zadaniem jest wytłumaczenie tego co zostało opisane i w jaki sposób te organizmy zostały się razem i razem daj± sobie radę na okre¶lonej przestrzeni i w okre¶lonych warunkach.2. Faza zoologiczna ekologia poszerza swe zainteresowania na zoologię, praktyczna strona ekologii została szybko zauważona. Zoolodzy zajęli się badaniami ekologicznymi w XX w., szybko przyniosły efektyw latach 20 Europa przeżyła plagę piżmaków, stały się zagrożeniem ekosystemów rzek, gdzie się gromadziły i budowały siedliska. Ekolodzy przyczynili się do likwidacji tej plagi okre¶laj±c ich siedliska i żerowiskaw latach 30 była klęska komarów w Brazylii, sprowadzonych do Afryki, komary te roznosiły epidemię malarii. Ekolodzy okre¶lili ich siedliska i w ten sposób można było je wytępić.3. Faza dotycz±ca wszystkich organizmów żywych. Ekologia przeszła od opisu do badań. Rozwój ekologii przebiegał podobnie jak w innych dziedzinach:najpierw jako dyscypliny opisowejpóĽniej rozmieszczenie organizmów w poszczególnych grupach - statystyka rozwijano studia eksperymentalne w laboratoriach aby opracowywać modele teoretyczne. Sięgano po ????? matematyczne.Podstawowym obiektem badań s± trzy poziomy organiczne:organizmpopulacja - zbiór organizmów tego samego gatunkuzespół populacji - zbiór populacji występuj±cych w danym ekosystemie.Każdy z tych poziomów ma cechy swoiste, wyj±tkowe, wła¶ciwe tylko dla danego poziomu, dla każdego, trzeba poznać te cechy. Należy badać cało¶ć i czę¶ć (las i drzewa) jest to teoria poziomów integracji. Zasada ta mówi o jedno¶ci ¶wiata, o tym że ¶wiat jest jedno¶ci± swoich czę¶ci, ale zarazem czym¶ czego do tych czę¶ci nie można zaliczyć. 2. geneza ekologii społecznej Ekologia człowieka jest pierwotnym bardzo różnym w stosunku do dzisiejszego kształcie ekologii społecznej. Sukcesy ekologii przyrodniczej nasunęły my¶l socjologa do zastosowania badań ekologii do tak specyficznego gatunku jak społeczeństwo. ¦rodowisko człowieka znacznie wykracza poza społeczeństwo. Ekologia człowieka powinna przede wszystkim być skierowana na takie problemy jak społeczne i kulturowe uwarunkowania ludzi. Pojęcie ekologii człowieka pojawiło się w Ameryce, wi±zało się z uprzemysłowieniem i urbanizacj±. Zagadnieniem tym jako pierwsza zajęła się szkoła Szikagowska - chciała badać ludzko¶ć miejsk± uwzględniaj±c czynniki kulturowe, kryminologiczne. Dziełem tej szkoły jest wprowadzenie badań empirycznych do socjologii. Odwoływała się do koncepcji ekologii zoologicznej, chciała badać ludzko¶ć miejsk±, a więc na okre¶lonym terytorium. Jest to podej¶cie do pewnego ekosystemu. Florian Znaniecki (1882-195) polski socjolog - jest twórc± socjologii humanistycznej. Postuluje uwzględnienie w badaniach ¶wiata ludzkich znaczeń i warto¶ci jako elementów zachowań ¶rodowiska czyli wprowadza elementy kulturowe do ekosystemu. Ekologia strukturowa Stewarda starała się uwzględnić sprawy kulturowe, ekologiczne, ideowe (???, wierzeń). Trzeci element przej¶cia od ekologii społecznej jako ekologii człowieka do współczesnego rozumienia ekologii społecznej to amerykańska szkoła szkoła socjologii wsi. Pojawia się tutaj w±tek relacji między człowiekiem a naturalnym ¶rodowiskiem. Przełom, który dokonał się pod wpływem kryzysu ekologicznego uaktywnił te w±tki nauk przyrodniczych na wzajemne oddziaływanie kultury, warunków cywilizacji na ¶rodowisko. Dzi¶ mówi się o ¶rodowisku przyrodniczym, które dostarcza człowiekowi materiałów do rozwoju cywilizacji i kultury. Najogólniej pojmowanym obiektem zainteresowania ekologii społecznej jest życie społeczne w ¶rodowisku przyrodniczym.Ekologia społeczna zajmuje się:1) Bada strukturę życia społecznego w ¶rodowisku przyrodniczym tj. sposób uzależnienia wspólnot ludzkich od ¶rodowiska przyrodniczego.2) Bada funkcjonowanie wspólnoty ludzkiej w otaczaj±cym j± ¶rodowisku przyrodniczym i pod wpływem tego ¶rodowiska, czyli kierunek zmian w społeczeństwie zachodz±cych kompleksów przyrodniczych.3) Bada strukturę przestrzenn± kompleksów przyrodniczych pod wpływem wspólnot społecznych tj. uzależnienie ¶rodowiska przyrodniczego od społecznych wyobrażeń na temat przyrody, gospodarki, etyki.4) Bada funkcjonowanie przestrzennych kompleksów przyrodniczych pod wpływem działalno¶ci wspólnot społecznych, tj. kierunek zmian w przyrodzie dokonuj±cych się pod wpływem ?????.5) Bada procesy ewolucji kompleksów społeczno-przyrodniczych.3. przedmiot ekologii społecznej Przedmiotem ekologii społecznej s± kompleksy społeczno-przyrodnicze, głównie ich struktura, funkcjonowanie i rozwój. Ekologia społeczna bada je w aspekcie wzajemnego oddziaływania społecznego i przyrody. Bada też możliwo¶ci podniesienia jako¶ci kompleksowego społeczeństwa przyrodniczego przez sterowanie ich rozwoju.Najogólniej pojmowanym obiektem zainteresowania ekologii społecznej jest życie społeczne w ¶rodowisku przyrodniczym. Ekologia społeczna zajmuje się:1) Bada strukturę życia społecznego w ¶rodowisku przyrodniczym tj. sposób uzależnienia wspólnot ludzkich od ¶rodowiska przyrodniczego.2) Bada funkcjonowanie wspólnoty ludzkiej w otaczaj±cym j± ¶rodowisku przyrodniczym i pod wpływem tego ¶rodowiska, czyli kierunek zmian w społeczeństwie zachodz±cych pod wpływem procesów przyrodniczych. 3) Bada strukturę przestrzenn± kompleksowy przyrodniczych pod wpływem tj. uzależnienie ¶rodowiska przyrodniczego od społecznych wyobrażeń na temat przyrody, gospodarki, etyki.4) Bada funkcjonowanie przestrzennych kompleksów przyrodniczych pod wpływem działalno¶ci wspólnot społecznych, tj. kierunek zmian w przyrodzie dokonuj±cych się pod wpływem antropopresji.5) Bada procesy ewolucji kompleksów społecznoprzyrodniczych. 4. kryzys ekologiczny jako fakt społeczny Społeczne przesłanki współczesnego kryzysu ekologicznegoWspółczesny kryzys ekologiczny nie dotyczy tylko zanieczyszczenia i degradacji ¶rodowiska. Współczesny kryzys jest przede wszystkim kryzysem o charakterze społecznym. Jest to widoczne w dociekaniach jakie przyczyny i czynniki leż± u jego Ľródeł. S± to:1) UWARUNKOWANIA EKONOMICZNE s± zwi±zane z panuj±cym modelem, systemu gospodarczego i wzorami koasumpcji. Zakładaj± one oparte na zasadzie Fr. Bacona, że przyroda służy zaspokajaniu potrzeb gospodarczych.2) Dominacja twardej techniki maszynowej i otwartych technologii, które prowadz± do tworzenia dużej ilo¶ci odpadów i zanieczyszczeń. Prowadzi to do zachwiania delikatnej biosfery.3) Rola eksplozji demograficznej.Za czasów Jezusa 100-150 mln ludziokoło 600 - ok. 500 mlnw XIX w. - ok. 1000 mlnw XX w. 2 mldobecnie 6 mldza 30 lat 84 mldw 2100 roku 12-14 mld Następuje wzrost zapotrzebowania na żywno¶ć, ziemia jest nadmiernie eksploatowana. Powstaj±ce konflikty, zagrożenia wojenne s± Ľródłem zagrożenia ekologicznego, skażeń ekologicznych.Należy zwrócić uwagę na wychowanie od przedszkola po uczelnie. W lekturach bohaterami s± zdobywcy władzy nad przyrod±. Do tej pory lekceważono wiedzę ekologiczn±. Nauka naszej cywilizacji jest obwiniana za panuj±cy ideał poznania. Badanie ma być biernym poznawaniem przyrody, według tego ideału człowiek jest poza przyrod±. Mówi się o uwarunkowaniach etycznych, w kulturze zachodu kwestia stosunku człowieka do przyrody jest neutralna.Zwraca się uwagę na dominuj±ce systemy i wzorce prawne, które przyrodę traktuj± instrumentalnie - dostrzegaj±c jej warto¶ci użytkowe i estetyczne.Niski poziom wiedzy na temat przyrody powoduje podejmowanie błędnych decyzji prowadz±cych do kryzysu. 5. ¦wiatopogl±dowe przesłanki kryzysu ekologicznego Mówi się tutaj o antropocentryzmie czyli przekonaniu, że człowiek jest warto¶ci± najwyższ±, jest najwyższym odniesieniem i miar± wszystkiego. Konsekwencj± tego jest przekonanie, że człowiek jest centrum. Konsekwencj± tego postępowania jest egoizm i wolnetaryzm. Syntetycznym wskaĽnikiem efektywno¶ci wszelkiej działalno¶ci gospodarczej jest zysk.MECHANICYZM przyroda traktowana jest jak zegar, funkcjonuj±cy według okre¶lanych reguł, który człowiek może sterować. Wzorzec ten sprowadza całe poznanie rzeczywisto¶ci do schematu funkcjonuj±cego w dziedzinach matematyczno-przyrodniczych. Z naszego stosunku do przyrody wyrugowano wszelkie warto¶ci niematerialne i nieutylitarne, które mog± być ważne dla życia i przetrwania gatunku.Technologiczny optymizm stwarza duże bariery przed zmian± podej¶cia eksploatacyjnego dla rzeczywisto¶ci. Przed pojawieniem się człowieka przyroda rz±dziła się sama. Człowiek stworzył takie mechanizmy oddziaływania na przyrodę, które prowadz± do zachwiania równowagi, wybiera się ¶rodowiska, rzeczy potrzebne mu - nie bacz±c na cały układ. W przyrodzie mamy do czynienia z zamkniętym układem, który człowiek przerwał niszcz±c struktury przyrody. Jeżeli w przyrodzie dla każdego istniej±cego rodzaju materii istnieje jaki¶ organizm, który t± materię przetwarza, to człowiek nie znalazł żadnego ogniwa ł±cz±cego. Przyroda w toku ewolucji d±ży do przetrwania, a człowiek idzie w drug± stronę d±ż±c do degradacji. Człowiek ze swoim ¶wiatopogl±dem działa pod pr±d procesów zachodz±cych w przyrodzie. Takie działanie poci±ga za sob± zagrożenia ekologiczne.Katastrofy u¶wiadamiaj± nam, że nie można żyć i działać tak jak dawniej. 6. kontrowersje na temat statusu wiedzy ekologicznej: synekologia, autekologia, interdyscyplinarne rozumienie ekologii, ekologia jako nauka humanistyczna, ekologia holistyczna KONTROWERSJE DOTYCZˇCE STATUSU WIEDZY EKOLOGICZNEJKryzys ekologiczny u¶wiadomił ludziom jak wielk± ponosz± za to odpowiedzialno¶ć. Wzrastaj±ce zjawisko społecznej odpowiedzialno¶ci ekologicznej pojawia się w szerokich rzeszach społeczno¶ci. Pojawia się poczucie winy za kryzys ekologiczny, budzi się społeczna ¶wiadomo¶ć ekologiczna w obrębie której pojawiaj± się bardzo różne w±tki. Różne pojmowanie tego zal±żku wiedzy jak± jest ekologia kształtuj± odmienne postawy wobec natury:1) Pogl±dy ekologów przyrodników, uznaj±cych że poprawę ¶rodowiska ma zapewnić wiedza przyrodnicza.2) Zwrócenie się ku humanistyce psychologii, etyce ma zapobiec kryzysowi w społeczeństwie. SYNEKOLOGIA - koncentruje się na rejestrowaniu zwi±zku organizmów żywych oraz ich wspólnot z innymi organizmami i wspólnotami w danych warunkach ¶rodowiska.Najważniejsze jest opisanie zwi±zku organizmów żywych i wspólnot. ¦rodowisko naturalne to tło, którego nie bada się szczegółowo. Synekologia to pierwotna ekologia, to ekologia w elementarnym i historycznym znaczeniu tego słowa.Synekologia to ustalenie zasad w oparciu o które zwi±zki organizmów i ich wspólnot mog± pokonać naturę, te zasady to: symbioza, konkurencja o pokarm, drapieżnictwo, pasożytnictwo. Jest to wiedza usystematyzowana, bardzo duży udział statystyki jej pocz±tek przypada na lata 2040 XX w.AUTEKOLOGIA interesuje się szeroko rozumianymi powi±zaniami organizmów i ich wspólnot z warunkami ich życia i ¶rodowiskiem naturalnym. Autekologia nie jest traktowana jako konkurencja synekologii lecz jako jej rozszerzenie. Obie dyscypliny wzajemnie się uzupełniaj±. Pełna wiedza ekologiczna, nie może ograniczać się do jednej z nich. ¦wiadomo¶ć, że pełna wiedza ekologiczna nie może ograniczać się do jednej z nich prowadzi do interdyscyplinarnego rozumienia ekologii.Często autekologia stanowi przesłankę do tego, od czego wychodzi synekologia, dlatego trzeba te pojęcia poł±czyć.Ekologia tylko i wył±cznie jako dziedzina biologii wpływa nie tylko na tre¶ć naukow± ale także na jej charakter praktyczny, który ujawnia się w podej¶ciu na jej charakter praktyczny, który ujawnia się w podej¶ciu do odrazy dóbr natury przed skutkami działalno¶ci człowieka, na drodze okre¶lenia norm i zakresu ludzkiej działalno¶ci. Następuje wpływ na prawodawców i polityków. Ujawnia się także w rekultywacji ekosystemów zniszczenie przez ludzk± działalno¶ć oraz przywrócenie równowagi ekologicznej. 7. humanistyczne rozumienie ekologii Dziedzina wiedzy humanistycznej konkurencyjna w stosunku do przyrodniczego rozumienia ekologii.Zwolennicy humanistycznego rozumienia ekologii odwołuj± się do:1) Genezy kryzysu ekologicznego, a więc roli i znaczenia człowieka w ingerencję w przyrodę . Człowiek jako Ľródło zagrożenia dla ziemi i siebie samego.2) Cel i adresat upowszechniania wiedzy ekologicznej. Celem jest przeobrażenie ¶wiadomo¶ci społecznej. Adresat - człowiek, który odpowiada za zły stan rzeczy jak i jego poprawę. Humanizm ekologiczny to dyscyplina dysponuj±ca wielkimi możliwo¶ciami w zakresie kształtowania ¶wiadomo¶ci, kreowania postaw i zachowań proekologicznych.Ide± humanistów jest ukształtowanie okre¶lonej ¶wiadomo¶ci społecznej, która mogłaby służyć przeobrażeniom obecnej cywilizacji technicznej.Humanizm ekologiczny poprzez odwołanie się do ¶wiata warto¶ci może dostarczyć argumentów w celu przeciwstawiania się dalszej instrumentalizacji postaw ludzkich wobec przyrody oraz u¶wiadamia potrzebę ogólnoekologicznej wspólnoty. Dobro człowieka rozumiane jest w nierozerwalnym i organicznym zwi±zku z dobrem przyrody. 8. przyrodnicze i społeczne przesłanki kształtowania się filozofii i ekologii Człowiek zawsze przekształcał przyrodę. Kształtował i naruszał równowagę ekosystemów. Ludzie musieli ingerować w swoje naturalne ¶rodowisko, obok efektów zamierzonych powodowały one skutki niepoż±dane - katastrofy ekologiczne.KRYZYS EKOLOGICZNY to takie zmiany w strukturze i funkcjonowaniu jakiego¶ ekosystemu, które znacz±co naruszaj± jego strukturę, prowadz± do uszkodzenia jego elementów i mog± spowodować jego degradację. KATASTROFA EKOLOGICZNA to załamanie równowagi ekosystemów wskutek uszkodzenia lub zniszczenia jego struktury czy też funkcji w takim zakresie, że uniemożliwiane jest działanie naturalnych mechanizmów jak np. regeneracja, samooczyszczenie, kompensacja ekologiczna. Wcze¶niejsze kryzysy nigdy nie zagrażały ¶wiatu w przeciwieństwie do teraĽniejszych.Współczesny kryzys ekologiczny charakteryzuj± 3 cechy:1) KRYZYS GLOBALNY, gdyż nie dotyczy tylko poszczególnych ekosystemów lecz całej biosfery, rozprzestrzenia się na obszarze wielu państw.2) KRYZYS TOTALNY przenika całokształt życia ludzkiego, przejawia się we wszystkich obszarach życia ludzkiego; konsumpcji, rekreacji, wypoczynku, ma wpływ na politykę wewnętrzn± i zewnętrzn±, nawet występuje we współczesnym sporcie.3) KRYZYS SPOŁECZNY jest odczuwany jako stan napięcia i zagrożenia w życiu społecznym. Jest traktowany jako punkt zwrotny w życiu społecznym. Punkt wypierania starych zasad i wprowadzania nowych. Cechy te stwarzaj± nowe zagrożenia, budz± niepokój. Problemy ekologiczne uważane s± za najważniejsze z punktu widzenia istnienia i dobrostanu człowieka. Nasilaj±ca się degradacja ¶rodowiska powoduje kryzys życia biologicznego, oddziałuje niekorzystnie na nasze zdrowie. Degradacja ta ogranicza mechanizmy utrzymuj±ce równowagę biosfery - może doprowadzić do zaniku życia na ziemi. Wymiar społeczno-polityczny współczesnego kryzysu ekologicznego powoduje pogłębianie się różnic ekologicznych, narastanie sprzeczno¶ci społecznych i militarnych.KOLONIALIZM EKOLOGICZNY - to przesuwanie nieczystych ekologicznie gałęzi przemysłu z bogatego obszaru do państw najbiedniejszych, gdyż tam nie obowi±zuj± rygorystyczne prawa ekologiczne. 1/5 ludzko¶ci tzw. „Północ” konsumuje 4/5 zasobów, natomiast 80 % ludzko¶ci dysponuje pozostałymi 20 % zasobów - głoduj±c. Ta panuj±ca sytuacja może skończyć się konfrontacj± militarn±. Obowi±zuj±cy na zachodzie styl życia uważa się, że jest niemożliwy do utrzymania, st±d poszukuje się nowych. 9. przedmiot i pole problemowe filozofii ekologii Filozofia ekologii podejmuje szereg rozmaitych zagadnień, na które składa się wzajemne powi±zanie pomiędzy ¶rodowiskiem przyrodniczym a człowiekiem. Zajmuje się rozważaniami z punktu widzenia istoty tego powi±zania, sposobu istnienia, jego poznania, warto¶ciowania oraz kwalifikacji moralnych.Zajmuje się badaniami nad przyczynami i istot± obecnego krizysu ekologicznego. Formułuje postulaty aksologiczne, zalecenia etyczne, stanowiska filozoficzne dotycz±ce miejsca i roli człowieka w przyrodzie. GŁÓWNE PROBLEMY F.E.Dziedzina odnosz±ca się do etycznego wymiaru relacji człowiekaprzyroda.Z. Hull dochodzi do wniosku, że punktem wyj¶cia dla rozwoju ekofilozofii jest nowe do¶wiadczenie ¶rodowiska przyrodniczego (czyli biosfery) przez człowieka. Zdaniem jego w centrum uwagi ekofilozofii znajduj± się następuj±ce zagadnienia:1) rozważania aksjologiczne i etyczne dotycz±ce współzależno¶ci i wzajemnych oddziaływań między człowiekiem a przyrod±;2) analizy dotycz±ce współczesnego kryzysu ekologicznego;3) refleksje na temat organizacji ładu społecznego, struktury życia politycznego, działalno¶ci gospodarczej, kultury.J.M. Dołęga zaproponował własn± definicję ekofilozofii. Według niego ekofilozofia jest po prostu nauk± o systemowym ujęciu problematyki filozoficznej ¶rodowiska społecznoprzyrodniczego.Do merytorycznych zagadnień ekofilozofii J.M. Dołęga zalicza:1) problematykę ogólnofilozoficzn± dotycz±c± istoty i natury ¶rodowiska społecznoprzyrodniczego;2) problematykę antropologiczn± (wszystkie zagadnienia zwi±zane z demografi±, ontogenez±, antropopresj±, migracj±);3) problematykę aksjologiczn± podkre¶laj±c± wagę życia i zdrowia człowieka jako warto¶ci najwyższych;4) problematykę edukacyjn± - podejmuje ona analizę podstaw filozoficznych wychowania ekologicznego. 10. ekofilozofia henryka skolimowskiego Henryk Skolimowski ur. 1930 r. studiował w Akademii Muzycznej, ukończył Politechnikę Warszawsk±. Specjalizuj±c się w zakresie logiki i filozofii języka. Studiował w Oxfordzie, gdzie w 1964 r. uzyskał doktorat. Wykładał filozofię w Stanach Zjednoczonych. Z jego inicjatywy w 1991 r. zorganizowana została pierwsza w Polsce Katedra filozofii ekologicznej na Politechnice Łódzkiej.H. Skolimowski zrywa z filozofi± analityczn±. Wychodzi z założenia, że nadchodz±cy XXI w. będzie decyduj±c± er± dla przyszło¶ci człowieka i całej ożywionej przyrody. Zajmuje się problemami filozofii ekologii. Dla niego ekofilozofia jest racjonaln± możliwo¶ci± uratowania Ziemi: wszystkich istot na niej żyj±cych. Tak pojmowana przez Skolimowskiego ekofilozofia jest:nowym odczytaniem filozofii przyrody,now± filozofi± człowieka,now± propozycj± etyczn±,fundamentem nowej cywiizacji - cywilizacji ekologicznej,możliwo¶ci± zmiany stylu życia z konsumpcyjnego na duchowy, wewnętrzny,podporz±dkowaniem ekonomii rozwojowi duchowemu człowieka. Według Skolimowskiego ekofilozofia jest zorientowana na życie, w `rzeciwieństwie do współczesnej filozofii (amerykańskiej i europejskiej), która zanalizowana jest na język, analizę poszczególnych pojęć. H. Skolimowski sformułował kontrowersyjne oskarżenie pod adresem filozofii. Wg niego za zniszczenie ¶rodowiska przyrodniczego w ostatecznej konsekwencji odpowiedzialni s± filozofowie. Paradygmat my¶lenia mechanistycznego filozofia pozytywistyczna zdominowały ?????? Ereudy rozwojowe nowożytnej cywilizacji. Takie my¶lenie daje w±skie interpretacje rzeczywisto¶ci, jest my¶leniem atmistycznym, instrumentalnym. Jest to my¶lenie zaborcze wobec natury i w nim należy upatrywać przyczyn klęsk ekologicznych, egzystencjalnych, społecznych i ideologicznych. Skolimowski uważa, że należy odej¶ć od takiego my¶lenia do my¶lenia ekologicznego, które jest innym odczytaniem ¶wiata, innym sposobem dostrzegania człowieka w planie całej natury. U podstaw ¶wiadomo¶ci ekologicznej leży założenie, że ¶wiat jest sanktuarium. Według Skolimowskiego ¶wiat człowieka do otaczaj±cej go rzeczywisto¶ci przyrodniczej i ujawnia now± optykę otaczaj±cej go rzeczywisto¶ci. Wraz z ekologicznym wymiarem rzeczywisto¶ci rodzi się człowiek ekologiczny, wrażliwo¶ć ekologiczna, rozum ekologiczny, a także ¶wiadomo¶ć i warto¶ci ekologiczne. Filozofia ekologiczna wg Skolimowskiego „jest now± matryc± nowego rozumienia kosmosu i wła¶ciwego współdziałania z natur± i całym ¶wiatem”. Ekofilozofia jest filozofi± skierowan± na ocalenie, musi być filozofi± konstruktywn± a nie tylko analiz±. Zasadnicz± cech± ekofilozofii Skolimowskiego jest my¶l o ewolucyjnym charakterze rzeczywisto¶ci. Zadaniem człowieka, który pojawił się na pewnym etapie tego ewolucyjnego rozwoju jest aktywne i rozumne wł±czenie się w ten proces, wspomaganie go, aby dać mu najlepszy z możliwych kształt. Podstawowym zadaniem człowieka jest zachowanie i wzmacnianie tego, co wokół istnieje. Ekofilozofia ma być filozofi± życia, ma pobudzać do życia i działania. Według Skolimowskiego, taka koncepcja filozofii jest w stanie dostarczyć wła¶ciwych inspiracji dla tych wszystkich, którzy w zagrożonym przez cywilizację ¶wiecie szukaj± sensu. Autor wielu prac dotycz±cych ekologii, między innymi: „Ocalić Ziemię”, „Eseje ekologiczne”, „Filozofia żyj±ca. Ekofilozofia, jako drzewo życia”. 11. ekofilozofia al gore’a Albert Gore amerykański polityk, obecny wiceprezydent USA urodzony w 1948 r. zainteresowany jest problemami ochrony ¶rodowiska. Można okre¶lić go jako wrażliwego i kompetentnego ekologa. Poza wiedz± zaczerpnięt± z wielu publikacji z zakresu ekologii i pokrewnych subdyscyplin. Al Gore posiada ogromne do¶wiadczenie w tej dziedzinie. Brał on udział w różnych ekspedycjach ekologicznych na wszystkich kontynentach. Odwiedzał tereny dotknięte różnymi katastrofami ekologicznymi. Zasłyn±ł zwłaszcza jako autor publikacji „Ziemia na krawędzi”. Interesuje go głównie problem wpływu klimatu na rozwój i upadek różnych cywilizacji, problem stosunku religii do ochrony ¶rodowiska. Jest autorem drugiego Planu Marshalla. Główna teza ekofilozofii Al Gore’a brzmi: „historia ludzko¶ci i jej zwi±zku z Ziemi± może być traktowana albo jako trwaj±ca przygoda, albo jako tragedia okryta tajemnic±. Wybór ten należy do nas samych. Uważa, że zanik starożytnych cywilizacji będ±cy wynikiem zmian klimatycznych może być przestrog± dla współczesnej ludzko¶ci. Gore rozpatruje problem globalnego systemu wodnego w kontek¶cie ocieplenia globu, które w następnym wieku może być przyczyn± zalania wielu krajów. Al Gore wskazuje na opinię innych uczonych, że najpoważniejsze przykłady degradacji ¶rodowiska we współczesnym ¶wiecie miały miejsce tam, gdzie poszczególne ekipy rz±dz±ce kierowały się zasad±, że gwałtowne przekształcenia ¶wiata materialnego przynios± ogromne korzy¶ci dla ludzko¶ci. Wskazuje, na fakt, że największe tragedie, ekologiczne miały miejsce na terenach rz±dów komunistycznych, które wykluczaj± istnienie ruchów na rzecz ochrony ¶rodowiska.Al Gore, jako baptysta odmiennie ocenia stosunek judaizmu i chrze¶cijaństwa do problemu ochrony ¶rodowiska niż inni ekofilozofowie. Swoje spostrzeżenia opiera nie tylko na egzegezie Księgi Genezis ale również na prawie biblijnym oraz psalmach. Uważa, że obowi±zek troszczenia się o Ziemię wpisany jest w podstawowy zwi±zek między Bogiem, stworzeniem i ludzko¶ci±. Wskazuje, że zgodnie z Psalmami ziemia należy do Boga, w zwi±zku z tym cel życia, którym jest uwielbianie Pana jest niezgodny z bezmy¶lnym niszczeniem tego, co stworzył Bóg i do Boga należy.Al Gore dostrzega wielki ruch na rzecz ochrony ¶rodowiska, zaczyna zwyciężać w¶ród wielu przywódców religijnych. Podobnie jak H. Skolimowski uważa on, że zachodnia filozofia od czasów Renesansu preferowała ideę dominacji człowieka nad ¶wiatem. Uważa, że błędem było oddzielenie nauki i religii, które przyczyniło się do zaniku odpowiedzialno¶ci za losy ¶rodowiska przyrodniczego. To w konsekwencji prowadzi do oddzielenia człowieka od natury. Gore uważa, że ludzko¶ć Ľle zrozumiała kim jest i opacznie pojmuje swoje miejsce w ¶wiecie.Zdaniem Gore’a praktycznie wszystkie obecne religie ¶wiata maj± wiele do powiedzenia w kwestii zwi±zku między ludzko¶ci± a ziemi±. I tak np. w islamie istnieje przekonanie, że Bóg wyznaczył ludzi na opiekunów ¶wiata, który jest zielony i piękny. W bahaizmie podkre¶la się ¶cisły zwi±zek między ludzko¶ci± a przyrod±, cywilizacj± a natur±. Gore wskazuje również na problem przywództwa ¶wiatowego USA. Uważa, że wiod±ca rola tego supermocarstwa, nie powinna ograniczać się do potęgi militarnej i gospodarczej.Al Gore rozważa problemy rozwoju gospodarczego, zrównoważonego wzrostu gospodarczego, problemy demograficzne. Jego rozważania maj± charakter pandramiczny i interdyscyplinarny. Analizuje on stan możliwo¶ci współczesnego ratowania naszego globu przed katastrof± ekologiczn±. Zgłasza więc projekt nowego Planu Marshalla. Plan ten zawiera pięć strategicznych celów1) stabilizacja liczby ludno¶ci ¶wiata,2) szybkie utworzenie korzystnych dla ¶rodowiska technologii, które gwarantowałyby rozwój gospodarczy bez towarzysz±cej mu degradacji ¶rodowiska. Wskazuje na konieczno¶ć przekazania tych technologii krajom Trzeciego ¦wiata,3) rozpowszechnione zmiany w zasadach ekonomicznych, według których mierzy się wpływ ludzi na ¶rodowisko,4) wynegocjowanie i przyjęcie nowej generacji porozumień międzynarodowych, obejmuj±cych pewne ramy prawne w zakresie ochrony ¶rodowiska,5) ustalenie wspólnego planu edukacji obywateli na całym ¶wiecie na temat ¶rodowiska naturalnego.Realizacja zgłoszonego przez Al Gore’a projektu Globalnego Planu Marshalla wymagała będzie znacznych nakładów finansowych. Obci±żała będzie ona głównie kraje bogate, które winny przeznaczyć pieni±dze na transfer nowych technologii na pomoc krajom biednym w osi±ganiu stabilizacji liczby ludno¶ci.Propozycje Gore’a jak do tej pory nie znalazły zwolenników. On sam za¶ uważa, że upływ czasu wymusi na politykach podjęcie tego przedsięwzięcia, że panuj±cy w najbogatszych krajach egoizm ekonomiczny zostanie przełamany. 12. ekologia głęboka (arne naessa) Najbardziej kontrowersyjnym kierunkiem ekofilozoficznym jest ekologia głęboka. Jej twórcy to: Arne Naess i George Sessions. Arne Naess zmienił dotychczasow± orientację filozoficzn± i zacz±ł uprawiać ekozofię, terminu tego użył po raz pierwszy w 1973 roku okre¶laj±c nowy sposób my¶lenia. Wg Naessa ekozalia to ekologia.TEZY ekologii głębokiej (ogłoszone w 1984 roku)1) pomy¶lno¶ć oraz rozwój ludzkiego i pozaludzkiego życia na Ziemi s± warto¶ciami samymi w sobie2) bogactwo i różnorodno¶ć form życia s± przyczyn± do urzeczywistnienia tych warto¶ci i same w sobie s± warto¶ciami3) ludzie nie s± uprawnieni do tego aby ograniczać te bogactwa i różnorodno¶ci, chyba, że chodzi o zaspokojenie ich żywotnych, istotnych potrzeb4) rozwój pozaludzkich form życia wymaga zahamowania wzrostu przyrostu naturalnego; rozkwit życia i kultury człowieka jest do osi±gnięcia przy jego obniżeniu5) oddziaływanie człowieka na inne formy życia jest obecnie zbyt duże, a sytuacja ta gwałtownie się pogarsza6) wymagane s± poważne zmiany, szczególnie ekonomiczne, technologiczne i ideologiczne7) w sferze ideologicznej chodzi przede wszystkim o ograniczenie wzrostu materialnego standardu życia na rzecz jako¶ci życia8) ci, którzy się zgadzaj± z powyższymi zasadami, powinni czuć się zobowi±zani do podjęcia bezpo¶rednich lub po¶rednich działań w celu wprowadzenia tych niezbędnych zmian.Podstawow± ide± pogl±dów ekofilozoficznych Naessa jest prze¶wiadczenie, że wszystkie istoty s± sobie równe w prawie do życia i rozwoju. St±d wniosek, że ludzie nie s± lepsz± cz±stk± biosfery, nie maj± pozycji, która upoważniała by ich do dominacji, eksploatacji i manipulacji pozostał± czę¶ci± przyrody, przynajmniej w takim zakresie jak to czyniła ?????? cywilizacja. To przekonanie Naessa to zasada równo¶ci biocentrycznej.Samorealizacja to druga zasada głębokiej ekologii. Samorealizacja to nawi±zanie do wspólnego w±tku wielkich religii, wg którego rzeczywista substancja ¶wiata jest jedna boska jaĽń, a i mniej rzeczywistym. M±dro¶ć to u¶wiadomienie sobie i duchowe przekazanie tej istotnej jedno¶ci wszystkich istot. Każda postawa odrzuconych tożsamo¶ci ludzi z przyrod± jest niewła¶ciwa i prowadzi do negatywnych skutków. Jest ona powodem zlekceważenia całego życia za Ziemi, a w konsekwencji jego wyniszczenia.W ekologii głębokiej nie stosuje się podziału potrzeb na płytkie i głębokie, lecz na potrzeby istotne i nieistotne życiowo. POTRZEBY ISTOTNE s± to potrzeby, które s± ważne ze względu na biologiczne przetrwanie człowieka oraz innych organizmów. O jako¶ci naszego życia ¶wiadczy rozwój psychiczny i duchowy, przy zachowaniu zdrowia i sprawno¶ci fizycznej.POTRZEBY NIEISTOTNE życiowo zwi±zane s± z poziomem (standardem) życia. O realizowaniu nieistotnych życiowo potrzeb ¶wiadczy ci±głe zaspokajanie pragnień zwi±zanych z posiadaniem dóbr materialnych i konsumpcyjnym stylem życia.Dla głębokiej ekologii charakterystyczne jest uprawianie filozofii w sposób odchodz±cy od antropocentryzmu. Jest to d±żenie do tego, by dobro i rozwój bytów ludzkich traktować na równi z dobrem i rozwojem wszystkich żywych organizmów.Ekologia głęboka problem ekologii traktuje w sposób cało¶ciowy i globalny, nie oddziela człowieka ani niczego innego od naturalnego ¶rodowiska. ¦wiat nie jest postrzegany jako zbiór wyizolowanych obiektów, lecz jako sieć zjawisk zasadniczo ze sob± powi±zanych i współzależnych.Ekologia głęboka krytykowana jest przede wszystkim za jej antyantropocentryzm. Przeciwnicy uważaj±, że równo¶ć wszystkich istot w prawie do życia i rozwoju jest niemożliwa, nigdy nie da się jej urzeczywistnić. 13. ekoteologia jÜrgena motmanna Efofilozofia teologiczna zaczęła się rozwijać od połowy lat 70-tych w krajach zachodnich. Stara się formułować takie zasady postępowania człowieka, które s± zgodne z zasadami religii i odpowiadaj± problemom ochrony ¶rodowiska. Przykładem takiego postępowania dawniej może być ¶w. Franciszek z Asyżu, który przyrodę traktował bezinteresownie, obraził w niej wszystko w piękne i żywe, gdyż we wszystkich stworzeniach widział Boga.Ekoteologia wyróżnia dwie podstawowe cechy chrze¶cijaństwa, które się ł±cz± ze ¶wiadomo¶ci± ekologiczn±. S± to: miło¶ć i modlitwa. Ekoteologia jest prób± nowego spojrzenia na chrze¶cijaństwo i stworzenia z tej religii ¶wiatopogl±du, który odpowiedziałby na problemy ¶rodowiskowe.Czołowym reprezentantem ekoteologii jest niemiecki teolog J. Moltmann, znaczy w ¶wiecie ze swej teologii nadziei.MOLTMANN (1926 r.) pochodzi z Hamburga, w czasie wojny został wcielony do armii. Został się do niewoli, gdzie po raz pierwszy zetkn±ł się z teologi±. Po wojnie studiował teologię w Getyndze, a póĽniej sam stał się wykładowc± teologii na wyższych uczelniach. Był wyznawc± Ko¶cioła Reformowanego. M. w swej twórczo¶ci teologicznej czerpie inspiracje z dorobku nauk przyrodniczych. Uważa, że współczesna nauka powinna być sprzymierzeńcem teologii w poszukiwaniu wyj¶cia z obecnego kryzysu cywilizacyjnego. M. wychodzi z założenia, że ekologiczna wizja stworzenia domaga się ekumenicznego ujęcia. Postawa ta obejmuje wszystkie wyznania chrze¶cijańskie oraz inne religie, a także współczesn± naukę. W rozważaniach M. pojęcie natury oznacza całe ¶rodowisko naturalne, którego jeste¶my czę¶ci± oraz nasz± naturę cielesn±. Innym ważnym pojęciem jest SZABAT - dzień odpoczynku, dzień w którym Bóg zwieńczył dzieło, doszedł do swego celu.Zdaniem M. Bóg nie jest tylko Stwórc± ¶wiata, jest on również Duchem wszech¶wiata. Dzięki mocy i możliwo¶ciom Ducha - Stwórca zamieszkuje w stworzeniach, które wyszły spod jego ręki, ożywia je, utrzymuje przy życiu i prowadzi, które wyszły spod swego królestwa.Bóg stwarza więc ¶wiat i równocze¶nie odchodzi weń, powołuje go do istnienia i jednocze¶nie manifestuje swoje istnienie poprzez niego; ¶wiat żyje jego Stwórcę moc±, a On jednocze¶nie żyje w nim. M. zauważa, że kryzys ekologiczny jest kryzysem ¶miertelnym nie tylko dla ludzi. Oznacza on ¶mierć wszystkich żywych istot i samego ¶rodowiska naturalnego. Kryzys ten zapocz±tkowały państwa uprzemysłowione, wyrosłe z cywilizacji chrze¶cijańskiej. Zdaniem M. kryzys ów wywodzi się głównie z ludzkiego głodu władzy i dominacji. Kryzys ekologiczny w istocie jest kryzysem całego systemu naszego zindustralizowanego ¶wiata. Ludzie sami go spowodowali. Kryzys ekologiczny powoduje kryzys społeczny - tzn. kryzys warto¶ci.Zdaniem M. kryzys ekologiczny jest neutralny wobec różnic w systemach politycznych.M. jest przekonany, że specyfika biblijnego nakazu czyńcie sobie ziemię poddan±, nie ma nic wspólnego z zaleceniem panowania nad ¶wiatem. Według niego ten biblijny zakaz jest przekazaniem dotycz±cym pożywienia, w tym znaczeniu, że ludzie i zwierzęta maj± żyć z owoców, które robi ziemia. W zwi±zku z tym, że ludzie i zwierzęta maj± żyć z owoców ziemi, to władza człowieka nad zwierzętami może być tylko władz± pokojow±, a nie władz± nad życiem i ¶mierci±, którym ludzie stanowi± ??? stworzenia.M. dochodzi do wniosku, że z zasady nie ma sprzeczno¶ci między stworzeniem, jako aktem, a ewolucj±. Pojęcia te mówi± o różnych stronach tej samej rzeczywisto¶ci.To co odróżnia M. od innych nowoczesnych teologów, to ci±głe nawracanie do pojęcia szabatu. Uważa on, że nie uda się zrozumieć ¶wiata w sposób wła¶ciwy do stworzenia bez odpowiedniego ujęcia szabatu. W pokojowej atmosferze szabatu ludzie, nie ingeruj± w ¶rodowisko poprzez sw± pracę, ale pozwalaj± mu być całkowicie Bożym. Pokój szabatu jest przede wszystkim pokojem z Bogiem, obejmuj±cym nie tylko duszę lecz ciało.Dla M. prawa szabatu s± boż± strategi± ekologiczn± podjęt± w celu zachowania życia stworzonego przez Boga.M. wyznaje zasadę pojednania z przyrod±.M. ogłosił 6 praw na wzór Powszechnej Deklar. Praw Człowieka1) Natura ożywiona lub nie posiada prawa do istnienia, przetrwania i rozwoju.2) Natura posiada prawo do ochrony swych ekosystemów, gatunków, populacji.3) Natura ożywiona posiada prawo do zachowania i rozwoju swojego potencjału genetycznego.4) Istoty żywe maj± prawo do życia stosownie do swego gatunku, wł±czaj±c w to rozmnażanie w ramach swoich ekosystemów.5) Wszelkie ingerencje w naturę musz± być uzasadnione.6) Ekosystemy wyj±tkowo rzadkie powinny być wzięte pod szczególn± odrazę. 15. pojęcie i geneza etyki ¶rodowiskowej Etyka ¶rodowiskowa zwana ekologiczn± to dyscyplina, która podejmuje zagadnienia relacji między jednostk± ludzk±, różnymi grupami społecznymi i całymi społeczeństwami a przyrodniczym ¶rodowiskiem człowieka. Etyka ¶rodowiskowa ma nie więcej niż 25 lat. Przypisuje się jej szczególn± doniosło¶ć. Wypracowanie trafnych zasad tej etyki ich powszechna akceptacja a następnie ich przestrzeganie to gwarancja a następnie ich przestrzeganie to gwarancja istnienia gatunku ludzkiego a nawet istnienia czegokolwiek na Ziemi. Istnieje również przekonanie, że głównie zasady etyki ekologicznej powinny stać się normami prawnymi, których przestrzeganie obwarowane będzie odpowiednimi sankcjami.O narodzinach etyki ¶rodowiskowej przes±dziły informacje o zagrożeniu ¶rodowiska przyrodniczego. Na tle pojawiaj±cego się kryzysu ekologicznego, cała dotychczasowa etyka normatywna znalazła się pod wpływem splotu zagadnień ekologicznych. Etycy doszli do wniosku, że etyka nie może ograniczać się do ¶wiata stosunków między ludĽmi. Moralnej ocenie trzeba poddać zachowania człowieka w ¶wiecie ¶rodowiska przyrodniczego. Z etycznego punktu widzenia nie może być obojętne jak ludzie odnosz± się do przyrody. Etyka może więc odgrywać ważn± rolę w dobie kryzysu ekologicznego. Obecna kryzysowa sytuacja jest konsekwencj± działania ludzi, ich okre¶lonych warto¶ci, idei i zachowań. Ochrona ¶rodowiska nie sprowadza się do działań pojawiły się więc koncepcje filozoficzne i moralne zmierzaj±ce do zmian postaw my¶lowych i hierarchii warto¶ci współczesnego społeczeństwa wobec otaczaj±cej człowieka przyrody. Mimo, iż istnieje znaczne opóĽnienie nauk humanistycznych w stosunku do działań dyscyplin technicznych w stosunku do działań dyscyplin technicznych i przyrodniczo-medycznych podkre¶la się ogromne znaczenie refleksji nad filozoficznymi i etycznymi aspektami problematyki ekologicznej. Szczególne znaczenie przypisywane jest etyce ekologicznej. Etyka odwołuj±c się do ¶wiata warto¶ci idei i zachowań ludzkich przyczynia się do respektowania praw życia i ¶rodowiska przyrodniczego. Dobro człowieka winno być postrzegane nierozerwalnie, z dobrem przyrody. Celem etyki ¶rodowiskowej jest ochrona ¶wiata przyrodniczego przed ludzk± agresj± a jednocze¶nie ochrona człowieka jako jednostki i gatunku przed powodowanym przez niego samego zagrożeniem ekologicznym. Podstaw± tej etyki jest teza, że istoty maj± prawo do życia i jego ochrony.Prekursorami etyki ekologicznej byli Albert Schweitzer oraz Aldo Leopold. 16. przedmiot i zadania etyki ¶rodowiskowej Idea etyki ¶rodowiskowej pojawiła się już w latach 40 XX wieku. Jej inicjatorem jest Aldo Leopold. W pełni ukształtowała się dopiero na przełomie lat 70 i 80. Wyrosła ona z zainteresowań ¶rodowiskiem przyrodniczym i pogarszaj±cym się jego stanem. Etyka ekologiczna pod względem swych adresatów musi mieć charakter globalny. Jej przedmiot i zadania zwi±zane s± ze stosunkiem każdego pojedynczego człowieka i każdej ludzkiej zbiorowo¶ci do ¶wiata przyrody.Przedmiotem etyki ¶rodowiskowej s± warto¶ci, normy i imperatywy reguluj±ce stosunek człowieka do jego przyrodniczego otoczenia z perspektywy konieczno¶ci ograniczenia instrumentalnego i utylitarnego traktowania ¶wiata przyrody oraz dobra obiektów naturalnych. Etyka ¶rodowiskowa usiłuje wykroczyć poza tradycyjny obszar refleksji nad moralno¶ci± człowieka i stosunków międzyludzkich. Etyka ekologiczna ma rozstrzygać wszelkie problemy z zakresu relacji człowiek-¶rodowisko przyrodnicze w ¶wietle warto¶ci i norm moralnych oraz w kategoriach ocen dobra lub też zła moralnego. Ekoetyka to zespół teoretyczno-praktycznych odkryć, ustaleń, propozycji, norm i wskazań maj±cych regulować zachowanie człowieka względem przyrody. Zespół ten decyduje o wzajemnej harmonii między człowiekiem i jego ¶rodowiskiem przyrodniczym. Wpisuj±c do ¶wiadomo¶ci społecznej katalog warto¶ci i norm, które reguluj± stosunek człowieka do ¶wiata przyrody. Etyka ¶rodowiskowa pragnie wpływać na motywację i kształtować ludzkie postawy i zachowania, aby ograniczać degradację ¶rodowiska. Motywuje ona działania, które prowadz± do obrony ¶wiata przyrody przed agresj± człowieka, a także działania, które prowadz± do obrony samego człowieka przed powodowanymi przez niego negatywnymi skutkami degradacji ¶rodowiska. Etyka ¶rodowiskowa jest skoncentrowana na warto¶ci sprzyjaj±cych zachowaniu życia oraz równowagi ¶rodowiskowej. U podstaw ekoetyki tkwi idea solidarno¶ci z natur±.Zadaniem teorii etyki ¶rodowiskowej jest zbudowanie i uzasadnienie okre¶lonego zespołu warto¶ci i norm, które za spraw± edukacji ekologicznej zostan± wpisane w sferę ¶wiadomo¶ci indywidualnej i społecznej. Zadaniem ekoetyki jest kształtowanie postawy i zachowań wywieraj±cych pozytywny wpływ na całokształt relacji człowieka i jego przyrodniczego otoczenia. Istoty pozaludzkie podobnie jak człowiek maj± prawo do życia i jego ochrony. Postulowane przez etyków systemy norm maj± służyć ochronie tych warto¶ci. 17. antropocentryczna etyka ¶rodowiskowa Etyka antropocentryczna zwana też homocentryczn± na względzie ma przede wszystkim interesy gatunku ludzkiego. Na gruncie tej etyki liczy się tylko dobro i pomy¶lno¶ć człowieka. Przedstawiciele etyki antropocentrycznej głosili, że człowiek jest miar± wszechrzeczy. Już sama przynależno¶ć do gatunku homosapiens wynosi człowieka ponad cały pozostały ¶wiat organiczny i nieorganiczny. Niektórzy przedstawiciele tej etyki powołuj± się na zgodno¶ć swoich zasad z prawami natury. Wskazuj± oni na tocz±c± się w przyrodzie nieustann± walkę o byt. W zwi±zku z tym człowiek wykorzystuj±c swoj± przewagę nad innymi gatunkami, czyni to w zgodzie z panuj±cym w przyrodzie prawem silniejszego. Niektórzy autorzy etyki homocentrycznej dopatruj± się jej pocz±tków w tradycjach chrze¶cijańskich. Powołuj± się na słowa Biblii, według których człowiek ma czynić sobie ziemię poddan±, może więc to czynić ze szkod± dla ¶rodowiska. Pojawiaj± się jednak próby nowej interpretacji. Pojawiaj± się jednak próby nowej interpretacji tych fragmentów Biblii, które zaprzeczaj± nieograniczonej władzy człowieka nad przyrod±. Głosz± one hasło odpowiedzialnego powiernictwa i opiekuństwa człowieka wobec przyrody. Według przedstawicieli etyki ekologicznej człowiek winien ponosić odpowiedzialno¶ć za przyrodę z my¶l± o przyszłych pokoleniach. Wobec postępuj±cej degradacji ¶rodowiska przyrodniczego i zwi±zanego z tym faktem zagrożenia dla człowieka zaczęto u¶wiadamiać sobie potrzebę budowy pomostów między tym co ludzkie i przyrodnicze w ramach etyki antropocentrycznej etyka ekologiczna wskazuje na powinno¶ci i działania człowieka, które adresowane do ¶rodowiska przyrodniczego, nabieraj± charakteru moralnego gdyż ich ostatecznym odbiorc± jest człowiek. Głosi ona potrzebę ochrony przyrody i szacunku dla niej jako przejawu ochrony i szacunku dla człowieka. Koncepcja etyki antropocentrycznej mimo wielu rozbieżno¶ci zaleca liczyć się z dobrem ludzi współcze¶nie żyj±cych oraz dobrem innych pokoleń.Wyróżnia się:Antropocentyzm genetyczny, gdzie każda teoria etyczna pojawia się wtedy, gdy człowiek dostrzega zagrożenie dla ¶rodowiskaAntropocentyzm aksjologiczny, gdzie człowiek jest Ľródłem wszelkich norm i warto¶ci.Człowiek też może nadawać warto¶ci innym istotom pozaludzkim.Wyróżnia się antropocentyzm skrajny i umiarkowany.Antropocentyzm skrajny bezwzględnie wynosi ¶wiat ludzki ponad ¶wiat przyrody, który staje się przedmiotem dowolnej manipulacji i eksploatacji.Antropocentryzm umiarkowany głosi, że dobro człowieka jest uwarunkowane stanem ¶rodowiska naturalnego. Rozwój gospodarczy nie może i¶ć w parze z dewastacj± przyrody. Najbardziej poż±dana jest etyka antropocentryczna umiarkowana o przesłankach aksologicznych.Etyka antropocentryczna nie jest w stanie jednak odpowiedzieć na wszystkie stawiane wobec niej zarzuty. Nie skłania ona do stosowania zasad ochraniarskich wobec przyrody. Jej argumenty nie stanowi± odpowiedniego hamulca dla działań dewastacyjnych. W sytuacjach konfliktów interesów ludzkich i ¶rodowiska w obronę bierze się interesy ludzkie.Etyka antropocentyczna ma jednak wielu zwolenników. W¶ród nich wymienić można Johna Passamore, etyka chrze¶cijańskiego - ks. prof. Slipko. 18. BIOCENTRYCZNA ETYKA ¦RODOWISKOWA Biocentryczna etyka ¶rodowiskowa przeciwstawia się dominacji człowieka nad przyrod±. Etyka biocentryczna uwzględnia interesy wszystkich istot żywych czuj±cych i wrażliwych na ból, a także pozostałych istot żywych nie odczuwaj±cych bólu. Głosi ona, że interesy istot pozaludzkich powinny być brane pod uwagę ze względu nie same. Biocentry¶ci głosz±, że interesy i potrzeby ludzkie nie stanowi± wystarczaj±cego usprawiedliwienia dla niszczenia przez człowieka ¶rodowiska przyrodniczego. Opowiadaj± się za prawem do życia wszystkich istot żywych, a prawo to uważaj± za warto¶ć nadrzędn±. Etyka biocentryczna nakazuje wszystko, cokolwiek ob.darzone jest życiem, traktować jako posiadaj±ce samoistn± warto¶ć, a nie warto¶ć ze względu na to, że może być przydatne dla ludzi. Reprezentantem etyki biocentrycznej jest Paul Taylor. Uważa on, że dobro przysługuje rzeczy niezależnie od tego, czy jest ona w stanie poj±ć co jest dla niej dobre a co złe. Głosi on, że ludzie oraz zwierzęta i ro¶liny s± członkami ziemskiej wspólnoty życia i wszyscy podlegaj± tym samym prawom.Etyka biocentryczna spotyka się z krytyk±. Krytycy odwołuj± się do cech wyróżniaj±cych człowieka ze ¶wiata przyrody (rozumno¶ć estetyczna kreatowno¶ć, wewnętrzna wolno¶ć). Pod wpływem tej krytyki etyka biocentryczna rozwija się. Wg Taylora wszystkie cechy wynosz±ce człowieka ponad inne istoty żywe, s± ważne tylko z punktem widzenia człowieka. Zauważa, że zwierzęta posiadaj± inne cechy (wzrok, bystro¶ć, zwinno¶ć), którymi człowiek nie dysponuje. Istoty pozaludzkie należy więc oceniać przez pryzmat tych cech, które s± ważne dla dobra danego gatunku, a nie człowieka. 19. holistyczna etyka ¶rodowiska Etyka holistyczna obejmuje najobszerniejszy zakres przedmiotowy, co do którego postuluje się warto¶ci moralne. Cała biosfera uważana jest za dobro etyczne i przedmiot zobowi±zań człowieka. Uwzględnia wszystkie istoty żywe oraz materię nieożywion±. Każd± czę¶ć ¶wiata traktuje się w cało¶ci jako jego czę¶ć ważn± autonomicznie. Zwolennicy tej etyki uważaj±, że każdy element rzeczywisto¶ci pozostaje w ¶cisłej zależno¶ci z innymi elementami. Warunkiem dobrego stanu ekosystemu jest dobro każdego elementu jako czę¶ci globalnej cało¶ci. Przyroda, nie może być traktowana jedynie w sposób wył±cznie instrumentalny, jako zasoby, którymi człowiek zasoby, którymi człowiek może stosownie do swoich chęci dowolnie rozporz±dzać. Przedstawiciele tej etyki nie zabraniaj± korzystania z przyrody i jej zasobów, ale podkre¶laj± prawo wszystkich bytów nieosobowych do życia, i to w miarę możliwo¶ci do życia w stanie natury. Człowiek musi zaprzestać traktowania ¶rodowiska, w kategoriach wył±cznie ekonomicznych. Człowiek powinien sobie u¶wiadomić swoj± przynależno¶ć do pewnego rodzaju wspólnoty. Głównym zwolennikiem tej koncepcji jest Aldo Leopold i Baird Callicott. Etyka holistyczna wprowadza pewne ograniczenia wolno¶ci jednostki w jej d±żeniu do osi±gania wyznaczonego sobie celu, na drodze rywalizacji. Celem tych ograniczeń jest stworzenie optymalnego modelu współpracy między wszystkimi elementami ekosystemu ochrona dobra całej wspólnoty i jej struktur przed destabilizacj±. Etyka holistyczna okre¶la obowi±zki człowieka wobec całej przyrody.Etyka holistyczna nie oparła się krytyce. Krytycy tej koncepcji uważaj±, że okre¶lenie dobra całej wspólnoty prowadzi do konfliktu dobra człowieka i całej przyrody (np. spożycie mięsa, zwierz±t przez człowieka). Należy jednak zwrócić uwagę, na fakt, że w ramach szacunku dla wszystkich form życia istnieje pewna hierarchia wyższych form nad niższymi. 20. zoofilska etyka ¶rodowiskowa: prawa zwierz±t w propozycjach ekoetycznych Ks. T. ¦lipko podzielił naukowców, wypowiadaj±cych się na temat zwierz±t w aspekcie etycznym na dwie grupy:1. Stanowi± filoanimali¶ci do których zaliczamy J.J. Rousseau, A. Schopenhauera i H. Spencera i współczesnych naturalistów amerykańskich. Filoanimali¶ci broni± pogl±du, że zwierzęta stanowi± rzeczywisty podmiot moralno¶ci i z tego tytułu przysługuj± im okre¶lone prawa. Twierdz± oni, że zwierzęta maj± odmienny status w porównani z rent± przyrody ożywionej.2. Drug± grupę stanowi± filohomini¶ci, którzy uważaj± zwierzęta nie za podmiot lecz za przedmiot moralno¶ci. Upatruj± oni Ľródło tej moralno¶ci w obowi±zkach człowieka względem ¶wiata zwierzęcego. Z tych obowi±zków wypływaj± odpowiednie normy, które winny okre¶lać etycznie godziwy sposób traktowania zwierz±t. Tego zdania jest filozofia chrze¶cijańska, ¶w. Tomasz i J. Kart.Reprezentantem Filoanimalistów jest Peter Singer. Interesuje go zwłaszcza problem eksperymentów na zwierzętach. Niewielu eksperymentatorów prowadzi swe badania maj±c ¶wiadomo¶ć, że zwierzęta maj± prawo do równego poszanowania. ?????? do następuj±cych wniosków:1. nie wolno używać zwierz±t w bolesnych eskperymentach je¶li nie oczekuje się znacznych korzy¶ci dla człowieka,2. należy używać zgadzaj±cych się na to ludzi do eskperymentu,3. nawet je¶li cel, do którego d±żymy jest niebłahy, nie należy używać zwierz±t w eksperymentach bolesnych i niebezpiecznych po których można oczekiwać niejednoznacznych i w±tpliwych wyników,4. używać zwierz±t do eksperymentów bolesnych i niebezpiecznych można wówczas, gdy istniej± poważne podstawy do oczekiwania bardzo istotnych korzy¶ci dla człowieka i innych zwierz±t,5. L. Clark postuluje rozbudzenie poczucia wspólnoty i szacunku dla stworzeń z którymi dzielimy ¶wiat, nie należ±cy wył±cznie do nas samych.T. Regan opowiada się za stanowiskiem utylitarysta oraz ich dwiema zasadami: równo¶ci i użyteczno¶ci. Ponieważ zwierzęta maj± interesy (pragnienia, portrety) to musz± te interesy być wzięte pod uwagę. Interesom zwierz±t należy przyznać tę sam± wagę, to samo znaczenie co interesom człowieka.T. Regan skrytykował trzy stanowiska:1. stanowisko kantowskie, które nie przyznaje żadnego statusu moralnego zwierzętom,2. stanowisko bojowników przeciwko okrucieństwu, które miesza kwestie dotycz±ce stanu umysłu sprawcy danego czynu kwestiami dotycz±cymi samego czynu,3. stanowisko utylitarystyczne.Aiken - s±dzi, że większo¶ć podejmowanych przez nas z krzywd± dla zwierz±t działań jest dokonywana dla zysku, przyjemno¶ci lub zaspokojenia ciekawo¶ci zatem większo¶ć stosowanych obecnie praktyk wobec zwierz±t nie da się moralnie usprawiedliwić.Stefan Sancerz opowiada się za stanowiskiem by protestować i ze wszystkich sił przedstawiać się typowym formom wykorzystania zwierz±t. I nie możemy czekać aż kiedy¶ kto¶ zrobi to za nas, bowiem zwierzęta cierpi± i umieraj± dzi¶ wła¶nie.Jan Warvesan - zadaje pytania: kiedy wolno nam kła¶ć na szalę z jednej strony istotny ból i cierpienie z drugiej za¶ rozmaite korzy¶ci i odkrywać że korzy¶ci s± na tyle istotne, by zyskać przewagę nad bólem i cierpieniem. W grę wchodz± dwa główne interesy - rozkosze podniebienia i naukowa ciekawo¶ć. ??? podniebienia prowadz± nas do zabijania zwierz±t z przeznaczeniem na stół.Naukowa ciekawo¶ć - do różnego rodzaju zniewag, cierpień czy ograniczenia zwierzęcej wolno¶ci. Narveson zgłosił dwie alternatywy.Pierwsza sprowadza się do lepszego traktowania zwierz±t przed jedzeniem.Druga alternatywa to wegetarianizm.???? - nie zgadza się z Narvesona koncepcj± racjonaln± egoizmu. Uważa on, iż w miarę jak zmieniaj± się przekonania, pragnienia i otoczenie racjonalnych egoistów, może się również zmienić ich postawa wobec dzieci oraz osób niedorozwiniętych b±dĽ upo¶ledzonych umysłowo. W ujęciu racjonalnego egoizmu istoty znajduj±ce się na granicy człowieczeństwa wcale nie maj± lepiej niż zwierzęta. Pod względem statusu moralnego i jedne i drugie zdane s± na łaskę racjonalnych egoistów.Krytykuje racjonalny egoizm - bo będ±c zł± teori± moraln± nie potrafi zbudować mocnej podstawy do uzasadnienia obojętno¶ci wobec cierpień zwierz±t. 21. zoofilska etyka ¶rodowiskowa: prawa zwierz±t w propozycjach ekoetycznych Wraz z rozwojem sozologii i ekofilozofii tocz± się naukowców w tym także filozofów spory na temat praw zwierz±t. Ich obrońcy zwracaj± głównie uwagę na następuj±ce kwestie: eksperymenty naukowe, przemysłow± hodowlę, transport, sposób uboju, wypieranie dziko żyj±cych zwierz±t z ich terenów na skutek rozwoju cywilizacji, całkowite wyniszczanie i doprowadzenie do zaniku niektórych gatunków, łowienie i zabijanie zwierz±t w ramach sportowej rozrywki, tępienie zwierz±t, a także pozbywanie się ich w sytuacjach, gdy sprawiaj± kłopoty np. w zwi±zku z wyjazdem na urlop. W ostatnich latach, zwłaszcza w krajach anglosaskich dostrzega się renesans utylitaryzmu, dzięki czemu zapocz±tkowany został ruch wyzwolenia zwierz±t.Polski bioetyk ks. T. ¦lipko w swoich rozważaniach na temat praw zwierz±t dokonał podziału naukowców na dwie grupy. Pierwsza z nich ta filoanimalsi, którzy broni± pogl±du, że zwierzęta stanowi± rzeczywisty podmiot moralno¶ci i z tego powodu przysługuj± im okre¶lone prawa. Według nich zwierzęta maj± odmienny status w stosunku do reszty przyrody (J.J. Rouseau, naturalizm amerykański). Drug± grupę stanowi± filohomini¶ci, według których zwierzęta s± jedynie przedmiotem moralno¶ci. ¬ródło tej moralno¶ci upatruj± w obowi±zkach człowieka względem ¶wiata zwierzęcego. Z tych obowi±zków wynikaj± okre¶lone normy, które winny okre¶lać etycznie godziwy sposób traktowania zwierz±t (¶w. Tomasz - filozofia chrze¶cijańska, J. Kant).Reprezentanci filoanimalsów porusza zwłaszcza problem eksperymentów na zwierzętach. Wg nich niewielki eksperymentatorów prowadz±c swoje badania ma ¶wiadomo¶ć, że zwierzęta maj± prawo do równego poszanowania. Nie wolno więc używać zwierz±t w bolesnych, eksperymentalnych je¶li nie oczekuje się okre¶lonych korzy¶ci dla człowieka. Do eksperymentów wywołuj±cych ból ale nie niebezpiecznych należy, je¶li to możliwe używać zgadzaj±cych się na to ludzi, a nie zwierz±t. Do eksperymentów bolesnych i niebezpiecznych można używać zwierz±t jedynie wtedy, gdy istniej± podstawy do oczekiwania bardzo istotnych korzy¶ci dla człowieka i innych zwierz±t.Zagadnieniem praw zwierz±t zajmuj± się również S.R.L. Clark, T. Regan, W. Aiken, J. Nerveson.Ból zwierzęcia jest uważany za co¶ złego, rzecz, której należy unikać. Zadawanie bólu i cierpienia bez konieczno¶ci uważane jest za co¶ złego. W swoich pogl±dach na temat praw zwierz±t filozofowie wskazuj± na dwie zasadnicze zasady: równo¶ci i użyteczno¶ci. Twierdz±, że zwierzęta maj± swoje interesy (pragnienia i potrzeby), którym należy przyznawać tę sam± wagę, to samo, znaczenie, co interesom człowieka. W. Aiken s±dzi, że większo¶ć stosowanych obecnie praktyk wobec zwierz±t nie da się moralnie usprawiedliwić, gdyż jest podejmowana przez ludzi z krzywd± dla zwierz±t, z chęci uzyskania zysku lub przyjemno¶ci, czy też zaspokojenia ciekawo¶ci. Uzasadnione także wydaj± się argumenty dotycz±ce humanitarnego ubijania i ludzkiego traktowania zwierz±t przed ubojem. Fakt, że człowiek obdarzony jest wyższ± inteligencj± nie powinien prowadzić do większych uprawnień lecz do większej odpowiedzialno¶ci. Dobro mieszkańców ¶wiata zwierz±t jest równie ważne jak dobro ludzi. Ż±dania zwolenników wyzwolenia zwierz±t wydaj± się w znacznym stopniu słuszne. Przypominaj± fakt, że bezcelowe dręczenie zwierz±t jest złe moralnie. Ż±daj± spełnienia minimalnych wymagań dotycz±cych warunków hodowli bydła rzeĽnego i drobiu. Domagaj± się ¶ci¶lejszej kontroli nad eksperymentami na zwierzętach.
