praca magisterska - 0818193547
advertisement
x60Kultura społeczeństwa stanowi istotn± podstawę jego egzystencji. Należy ona do tych pojęć w naukach społecznych których mówi się, że maj± dług± przeszło¶ć, ale krótk± historię. Stwierdzenie takie oznacza, iż pojęcie kultura od niedawna zostało poddane rygorom my¶lenia naukowego. ¦wiatowa kariera łacińskiego terminu kultura zaczęła się w czasach Cycerona. Pierwotnie termin ten wi±zano z upraw± roli cultura agriuprawa ziemi. Cyceron natomiast użył słowa kultura w wyrażeniu cultura animi co oznacza uprawę umysłu[1]. Pocz±wszy od Cycerona, termin kultura zaczęto wi±zać z wszelk± czynno¶ci± ludzk± maj±c± na celu pielęgnowanie, kształtowanie i doskonalenie. W ci±gu wieków termin ten poszerzał swoj± tre¶ć, staj±c się pojęciem wielowymiarowym i wieloznacznym. Na przykład w antropologii kulturowej ma ona zakres bardzo szeroki i najczę¶ciej obejmuje różne przedmioty, kategorie , warto¶ci i działania w różnych sferach życia ludzkiego. Jak zdefiniować kulturę? Według A. Kłoskowskiej, w literaturze naukowej można spotkać około dwustu różnych definicji kultury. W sensie naukowym oznacza ona okre¶lone klasy przedmiotów, zjawisk i procesów albo pewne klasy zachowań. Natomiast w sensie filozoficznym przez kulturę rozumie się wszystko, co nie wyrasta samo przez się z przyrody, lecz powstaje dzięki pracy człowieka, co jest wytworem celowej refleksji i działalno¶ci ludzkiej[2]. Słownik socjologiczny w najszerszym znaczeniu definiuje kulturę jako ogół materialnych i niematerialnych wytworów człowieka i wszystko to, co nie powstało na drodze naturalnej, ale jest rezultatem działania ludzi[3]. Z definicji tej wyłania się podział na dwa podmioty, kulturę i to co kultur± nie jest, czyli naturę. Zaliczenie czego¶ do kultury jest równoznaczne z uznaniem iż podlega ono naszemu sterowaniu. Jeżeli natomiast nie mamy wpływu na pewne sytuacje i zdarzenia, co uniemożliwia zaprowadzenie wła¶ciwego porz±dku- zaliczamy to do natury[4]. Ilekroć mowa o kulturze, tylekroć mamy na my¶li zaprowadzenie i zachowywanie porz±dku oraz przeciwstawianie się wszystkiemu, co z punktu widzenia zamierzonego porz±dku okazuje się chaosem. Miejsce, w którym biegnie granica między kultur± a natur± zależy, oczywi¶cie, od dostępnych umiejętno¶ci i wiedzy, a także od gotowo¶ci wykorzystania jej do celów dotychczas nie wypróbowanych. Ogólnie rzecz bior±c, rozwój nauki i techniki poszerza sferę sterowania zjawiskami, które dot±d zaliczano do natury, przesuwa więc dalej granice obszaru kultury. Każda z definicji kultury uwzględnia jaki¶ wycinkowy konkretny punkt widzenia na to zjawisko. Jak zauważył wybitny antropolog kultury XX wieku R. Linton: Istot± wszelkiej definicji kultury jest bowiem to ,że wybiera pewne aspekty całego pojęcia oznaczonego owym terminem i kładzie nacisk na nie kosztem innych aspektów. Nacisk ten, a w konsekwencji także warto¶ć definicji, będ± zależały od tego, jaki szczególny cel definiuj±cy miał na uwadze. Istnieje wiele możliwo¶ci definiowania okre¶lonego rodzaju[5]. Najpełniejsze polskie opracowanie zagadnienia definicji kultury zostało zawarte w pracy A Kłoskowskiej. Autorka wymienia co najmniej sze¶ć sposobów definiowania kultury[6]. · Definicje opisowo-wyliczaj±ce. Traktuj± on kulturę jako okre¶lony zbiór przedmiotów, a definiowanie kultury sprowadza się do wyliczania jej czę¶ci składowych. Kryterium tego zaliczania pewnych składników życia społecznego do obszaru kultury nie jest tu wyraĽnie sformułowane; kryterium to ma charakter intuicyjnego założenia. Zwolennikiem tego typu kultury był E. B. Tylor, który podał następuj±c± jej definicję: Kultura, czyli cywilizacja (...) jest to pojęcie obejmuj±ce wiedzę, wierzenia, sztukę, moralno¶ć, prawo, obyczaje i inne zdolno¶ci i przyzwyczajenia zdobyte przez człowieka jako członka społeczeństwa[7]. W taki wła¶nie opisowo-wyliczaj±cy sposób traktowali kulturę archeolodzy i etnografowie. Opisuj±c grupy społeczne czy narodowe badali ich wytwory kulturowe, takie jak: język, wierzenia, obrzędy, teksty literackie, przedmioty codziennego użytku itd. Tego rodzaju elementy traktowali jako wyznaczniki kultury danej zbiorowo¶ci, a sam± kulturę rozumieli i opisywali jako zbiór oryginalnych elementów. · Definicje historyczne. Kład± one nacisk na czynnik tradycji jako mechanizm przekazywania dziedzictwa kulturowego; dla okre¶lenia kultury używaj± takich okre¶leń jak: dziedzictwo, tradycja, dorobek. Kulturę definiuje się tutaj jako charakterystyczny dla człowieka rodzaj przekazu minionego do¶wiadczenia przyszłym pokoleniom. Minione do¶wiadczenia człowieka wyraża się w ¶wiecie przedmiotowym, a przekazywane jest kolejnym pokoleniom w drodze wychowania i nauczania. · Definicje normatywne akcentuj± podporz±dkowanie się zachowań ludzkich normom, warto¶ciom i modelom. Wzory, modele i zasady warto¶ciowania s± traktowane jako elementy konstytutywne kultury, a podporz±dkowanie się tymże normom jako wła¶ciwo¶ć zachowań kulturowych. Kultura jest tu pojmowana jako zespół norm obowi±zuj±cych członków danej społeczno¶ci i warunkuj±cych jej trwanie. · Definicje psychologiczne skupiaj± uwagę na psychicznych mechanizmach kształtowania się kultury; analizuj± mechanizmy uczenia się, formowania nawyków kulturowych, internalizacji norm obowi±zuj±cych w danej zbiorowo¶ci i warto¶ci przez tę zbiorowo¶ć uznawanych za oraz wpływ kultury na kształtowanie osobowo¶ci jednostek. Szczególny nacisk jest położony w tych definicjach na uczenie się i na¶ladownictwo jako procesy przyswajania kultury. · Definicje strukturalne interesuj± się przede wszystkim struktur± danej kultury, tzn. zasadniczymi elementami tej kultury oraz ich wewnętrznymi powi±zaniami. Zazwyczaj wymienia się cztery kategorie elementów kultury: materialno - techniczne, społeczne, ideologiczne i psychiczne. Definicje tego typu badaj± specyficzn± strukturę konkretnych kultur - nie dotycz± kultury w ogóle. · Definicje genetyczne skupiaj± się na genezie kultury. W tym typie definicji można wyróżnić dwie odmiany: Pierwsza dotyczy wewnętrznego rozwoju kultury, wyłaniania się jednych (wyższych) jej form z form innych (niższych, wcze¶niejszych). Druga dotyczy wyłaniania się kultury z natury . Kulturę traktuje się tu jako sumę wytworów zachowań ludzkich powstałych w wyniku aktywno¶ci człowieka, przy czym jedni autorzy akcentuj± bardziej aktywno¶ć intelektualn±, a inni aktywno¶ć fizyczn±. Wymienione wyżej rodzaje definicji kultury należy traktować jedynie jako typy idealne pozwalaj±ce uporz±dkować ogromn± ilo¶ć literatury po¶więconej kulturze tylko ze względu na pewne teoretyczne aspekty stanowiska poszczególnych autorów. Uwzględniaj±c różne aspekty życia społecznego, najbardziej uniwersalna wydaje się definicja zaproponowana przez S. Czarnowskiego. Definicja ta jest ponadto precyzyjna i odnosi się zarówno do dawnej, jak i współczesnej kultury. Zdaniem tego my¶liciela, kultura to całokształt zobiektywizowanych elementów dorobku społecznego, wspólnych szeregowi grup i z racji swej obiektywno¶ci ustalonych i zdolnych rozszerzać się przestrzennie[8]. Z definicji tej wynika, że na kulturę w sensie socjologicznym i etnograficznym składaj± się następuj±ce trzy grupy elementów[9]: · materialne i duchowe wytwory ludzkiej działalno¶ci- wszystko to, co człowiek stworzył w efekcie pracy fizycznej b±dĽ umysłowej i pozostawił w postaci pomników kultury. Do wytworów materialnych zliczmy ogół działań i wytworów człowieka zwi±zanych przede wszystkim z zaspokajaniem biologicznych potrzeb, zapewnieniem bezpieczeństwa i przetrwania gatunku ludzkiego[10]. Natomiast do wytworów duchowych (niematerialnych) zaliczamy ogół zobiektywizowanych wytworów ¶wiadomo¶ci ludzkiej, takich jak język, wierzenia, zwyczaje, wiedza, obyczaje czy idee, pełni±cych funkcje użytkowe i wyrażaj±cych bezinteresowne d±żenia do poznania i urzeczywistniania ideałów piękna, dobra i prawdy[11]. · warto¶ci- w kulturze oznaczaj± one to wszystko, co członkowie danej zbiorowo¶ci uznaj± za ważne i dlatego d±ż± do jego osi±gnięcia. W życiu społecznym konkretyzuj± się one w postaci różnych ideologii, ideałów, ale także i konkretnych przedmiotów. Dla członków społeczeństwa warto¶ci sprowadzaj± się do podstawowych celów, jakie stawiaj± sobie ludzie, a także głównych kryteriów, które wskazuj± co jest dobre, a co jest złe; · wzory zachowań- s± to grupy i sposoby okre¶laj±ce jak jednostki czy całe grupy powinny się zachować, aby nie popa¶ć w konflikt z innymi. Inaczej mówi±c s± to schematy postępowania w okre¶lonych sytuacjach społecznych. Dlatego też cech± każdego wzoru zachowania jest to, że znacz±c± czę¶ć jakiej¶ zbiorowo¶ci uważa go za normalny sposób postępowania w różnych okoliczno¶ciach życiowych. Czym jest kultura masowa? Jest to termin okre¶laj±cy zjawisko przekazywania wielkim masom odbiorców identycznych lub standardowych tre¶ci - najczę¶ciej rozrywkowych - oraz jednolite formy zabawowe dużych mas ludzkich, wg definicji G. Friedmanna: ...ogół kulturalnych dóbr konsumpcyjnych oddanych do dyspozycji publiczno¶ci w najszerszym rozumieniu tego słowa... za pomoc± masowego komunikowania w ramach cywilizacji technicznej; rozwój m.k. wi±że się z postępem techniki komunikacji (masowego przekazu ¶rodki) ograniczaj±cej, a najczę¶ciej wykluczaj±cej bezpo¶redni kontakt twórcy i odbiorców proces wytwarzania, organizacji i przekazywania tre¶ci k.m. okre¶la się mianem produkcji - niezależnie od zróżnicowanych stopni jej skomercjalizowania (k.m. powstała i jest form± dominuj±c± w krajach zurbanizowanych i wysoko uprzemysłowionych, ale występuje również w społeczeństwach państw słabo rozwiniętych ekonomicznie); k.m. krytykowana jest za degradację warto¶ci intelektualnych i moralnych, niszczenie więzi społecznych, homogenizację (ujednolicanie i upraszczanie) przekazywanych tre¶ci, mechanizację odbioru, przystosowanego do najniższych zdolno¶ci percepcyjnych.Według Antoniny Kłoskowskiej homogenizacja kultury w wymiarze globalnym dokonuje się przede wszystkim na poziomie kultury popularnej. Kultura elitarna zachowuje swoj± heterogeniczno¶ć. Według takich badaczy jak Jan Nedveen Pieterse procesom hybrydyzacji podlega cała kultura współczesna. Wydaje się, że ogólny kierunek zmian zachodz±cych w społeczeństwie polskim bardziej adekwatnie opisuj± ci, którzy jak Antonina Kłoskowska skłonni s± dostrzegać odmienno¶ć procesów dokonuj±cych się na poziomie kultury wysokiej i kultury popularnej, a w konsekwencji dopatrywać się także rosn±cego zróżnicowania kulturowego społeczeństwa polskiego. Telewizja publiczna, zrzekaj±c się pełnienia misji edukacyjnej, (w sytuacji, gdy szkoły szczególnie rozwijaj±ce się dynamicznie wyższe szkoły niepubliczne - kształc± przede wszystkim umiejętno¶ci praktyczne, nie przywi±zuj±c większej wagi do duchowego rozwoju) ma w tym olbrzymi udział. Proces ten, niezależnie od tego, czy okre¶limy go neutralnym terminem hybrydyzacji, czy też warto¶ciuj±cym deprecjacji kultury w dużym stopniu ma charakter spontaniczny i jest nieodwracalny. Rozwarstwienie kulturowe społeczeństwa, zwrot ku kulturze hybrydycznej, która dla znacznych warstw, ze względu na zasoby kompetencyjne, pozostaje jedynie dostępn± kultura to zjawiska, których pocz±tki sięgaj± co najmniej lat osiemdziesi±tych. Ze względu na sytuację polityczn± (konflikt społeczeństwo władza) i w niewielkim stopniu zliberalizowany rynek dóbr kultury, zjawisko zróżnicowania kulturowego społeczeństwa polskiego nie w pełni mogło się ujawnić w okresie stanu wojennego i latach bezpo¶rednio po nim następuj±cych.Warunki do tego powstały dopiero po roku 1989 wraz ze zmianami w funkcjonowaniu rynku kultury, zmianami w mediach, a także zmian± sytuacji politycznej, która stymulowała my¶lenie raczej wedle interesów (tego, co korzystne) niż wedle warto¶ci(tego, co słuszne). Hybrydyzacja kulturowa znacznej czę¶ci społeczeństwa to tylko jedna z konsekwencji całego kompleksu zmian w kulturze, w których telewizja ma swój ogromny udział. Innym ważnym zjawiskiem w sferze kultury, które prokurowane jest, choć znowu nie wył±cznie to przy ogromnym udziale telewizji, jest zmiana stosunku do kultury narodowej, a w konsekwencji także zmiana form identyfikacji ze wspólnot± narodow±. Otwarcie na ¶wiat sprawiło, ze w procesie edukacji kulturowej społeczeństwa pojawiły się nowe usytuowane poza krajem instytucje, przede wszystkim telewizje, których programy staj± się coraz bardziej powszechnie dostępne. Niektóre z dostępnych stacji (Planet, programy Discovery, Travel, BBCworld, Sat-3 itp.) nastawione s± na prowadzenie akcji edukacyjnej, co przy niemal całkowitym zrzeczeniu się tych funkcji przez polsk± telewizję publiczn± czyni je monopolistami na polskim rynku popularyzacji wiedzy i kultury. Kultur± popularna jest kultur± dominuj±ca, nabywanie kompetencji niezbędnych do uczestnictwa w tej kulturze jest spraw± pierwszorzędn±. Kompetencje niezbędne do uczestnictwa w tym, co potocznie okre¶la się kultur± wyższ± uznaje się za sprawę marginaln± i całkowicie prywatn±. Wybór tej opcji wi±że się najczę¶ciej z mniej lub bardziej otwarcie deklarowanym przekonaniem, iż kulturę współczesn± charakteryzuje zmiana paradygmatu: przej¶cie od kultury literackiej (kultury słowa) do kultury obrazu, od kultury operuj±cej kategori± długiego trwania i warto¶ci kanonicznych, do kultury czasu teraĽniejszego - prezentyzmu w jego skrajnej wersji, a więc kultury niezdolnej do wyłonienia warto¶ci ważnych w długiej perspektywie lub obywaj±cej się bez takich warto¶ci, wreszcie przej¶cie od kultury, w której istnieje wyraĽne rozróżnienia na kulturę wysok± warto¶ciow± i kulturę popularn±, do kultury, w którym te dwa porz±dki ulegaj± zmieszaniu. Bibliografia 1. Jerzy Suprewicz ., Wiedza o społeczeństwie Repetytorium od A do Z, Warszawa 1998 2. Zygmunt Bauman., Socjologia, wyd. Zysk i S-KA, Poznań 1996 3. K. Olechnicki, P. Załęcki., Słownik socjologiczny, wydanie II poprawione, wyd. Graffiti BC, Toruń 1999 4. Kłoskowska Antonina., Socjologia kultury, PWN, Warszawa 1983 5. Jerzy J. Wiater., Społeczeństwo wstęp do socjologii systematycznej, PWN, Warszawa 1971 6. Marcin Czerwiński., Profile kultury, Wiedza Powszechna, Warszawa 1980 --------------------------------------------------------------------------------[1] Jerzy Suprewicz , Wiedza o społeczeństwie od A do Z, Warszawa 1998 [2] j. w., s.122 [3] Krzysztof Olechnicki, Paweł Załecki, Słownik socjologiczny, Wydanie II poprawione, wyd. Greffiti BC, Toruń 1999 [4]Zygmunt Bauman, Socjologia, wyd. Zysk i S-KA, Poznań 1996 r 8, s 148 [5] Jerzy Suprewicz , Wiedza o społeczeństwie od A do Z, Warszawa 1998 [6]Kłoskowska Antonina , Socjologia kultury, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1983 [7] Jerzy Suprewicz , Wiedza o społeczeństwie od A do Z, Warszawa 1998 [8]Jerzy J. Wiater, Społeczeństwo Wstęp do socjologii systematycznej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1971 [9] Jerzy Suprewicz , Wiedza o społeczeństwie od A do Z, Warszawa 1998 [10] Krzysztof Olechnicki, Paweł Załecki, Słownik socjologiczny, Wydanie II poprawione, wyd. Greffiti BC, Toruń 1999 [11]j w., s.107
