Etyka w zarządzaniu biblioteką - podstawowe pytania Ethics in
advertisement
BIBLIOTEKI NAUKOWE W KULTURZE I CYWILIZACJI Magdalena Karciarz Dolno l ska Szkoła Wy sza Edukacji TWP we Wrocławiu Biblioteka [email protected] Etyka w zarz dzaniu bibliotek - podstawowe pytania Ethics in library management - basic problems Abstrakt Referat jest prób odpowiedzi na pytania zwi zane z etycznym aspektem zarz dzania bibliotek , które powstaj w praktyce jej funkcjonowania. Rola etyki w bibliotekarstwie jest szeroko dyskutowana, przy czym obok tradycyjnych pyta pojawiaj si nowe problemy i pytania. W referacie zwrócona zostanie uwaga na powinno ci deklarowane i realizowane przez pracowników instytucji non-profit. Na ich zwi zek z etycznym, b d nieetycznym post powaniem i odzwierciedleniem tych postaw w zarz dzaniu bibliotek . Tak e na konflikt, który powstaje na linii szef-pracownik wyznaczany przez prawo do prywatno ci wg pracowników i konieczno ich kontrolowania wg pracodawcy. Jakie warto ci stanowi o istnieniu równowagi w tym zakresie? Dlaczego powstaj nadu ycia? Jakie zastosowanie w tym zakresie ma Kodeks etyki bibliotekarza i pracownika informacji? Słowa kluczowe biblioteki - zarz dzanie; etyka Abstract The paper is an attempt to solve problems connected with the ethical aspect of library management, appearing in practice. The role of ethics in the librarianship has been widely discussed and new problems and questions have emerged beside the traditional ones. The paper draws attention to declared and implemented duties of a non-profit organization staff. It describes the influence of their ethical or unethical behavior on the library management, as well as the conflict between the employer and employees based on the right to privacy versus the need to monitor respectively. What values can introduce balance? Why are there corrupt practices? How can the Code of ethics of a librarian and information worker be applied? Key words library management – ethics Schemat zarz dzania obejmuje takie etapy jak: planowanie, organizowanie, motywowanie i kontrolowanie. Refleksje teoretyczne maj na celu przedstawienie tych dylematów etycznych, które powstaj w praktyce funkcjonowania biblioteki. Ich wielostronno zmusza do zaw enia pola rozwa a do problemów zwi zanych z zarz dzaniem personelem we współczesnej bibliotece. Deklarowane i realizowane powinno ci pracowników cz sto pozostaj ze sob sprzeczno ci, zwi zek pracowników z etycznym b d nieetycznym post powaniem oraz odzwierciedlenie tych postaw w działalno ci biblioteki to główne problemy poruszane w niniejszym referacie. Etyka w zarz dzaniu bibliotek – podstawowe pytania 319 Nazw „etyka” oznacza si : 1. teori powinno ci moralnej; 2. teori faktycznie uznawanych w okre lonym rodowisku społecznym (etos), a cz sto tak e praktykowanych w nim norm moralnych post powania (moralno ); 3. prze wiadczenia i praktyki moralne danej społeczno ci i jej poszczególnych przedstawicieli1. Etyka zawodowa natomiast okre la zespół norm wyznaczaj cych okre lone obowi zki moralne zwi zane z wykonywanym zawodem i społecznymi stosunkami zawodowymi2. Nikogo ju nie dziwi wprowadzanie do ró nego typu instytucji programów etycznych. Biblioteki reaguj c na zmiany zachodz ce w zarz dzaniu, równie realizuj projekty maj ce na celu kodyfikacj norm etycznych niezb dnych w ich działalno ci. Programy etyczne maj na celu ujednolicenie zasad moralnych wyznawanych przez poszczególnych pracowników zatrudnionych w danej placówce. Zasady te kształtuj si w procesie do wiadcze ludzi wykonuj cych powierzone im obowi zki lub s wynikiem polityki opracowanej przez dan instytucj . Na program etyczny składa si : 1. sformalizowany kodeks zawieraj cy standardy etyczne; 2. szkolenia, na których ze standardami tymi zapoznawani s wszyscy pracownicy; 3. komórka etyczna, której zadaniem jest monitoring przestrzegania zasad etycznych i ich ci głe doskonalenie3. Tak skonstruowane programy etyczne pełni funkcj zewn trzn i wewn trzn . Ich funkcja zewn trzna polega na budowaniu i podtrzymywaniu dobrego wizerunku organizacji wraz z rosn c samo wiadomo ci wpływu oceny publicznej na działalno instytucji. Funkcja wewn trzna natomiast systematyzuje etyczny wymiar obowi zków zawodowych, misji organizacji, oraz u wiadamia, e subiektywna ocena post powania nie stanowi o profesjonalizmie gdy „etyczne post powanie jest nie tylko kwesti wra liwo ci moralnej , ale tak e wiedzy”4. Ogólnym celem programu etycznego jest: niedopuszczenie do nieetycznych zachowa , ich wykrywanie, ujawnianie oraz korygowanie zgodnie z obowi zuj cymi przepisami. Prace zwi zane z projektem Kodeksu etyki bibliotekarza i pracownika informacji wyznaczaj kierunek działa osób wykonuj cych ten zawód. Według wskaza fundament warto ci moralnych okre laj cych współczesn misj zawodu stanowi : − ochrona warto ci intelektualnej; − prawo do swobodnego wyra ania my li; 1 Powszechna encyklopedia filozofii, t. 3. Lublin 2002, s. 269. Filozofia: leksykon PWN. Warszawa 2000, s. 121. Lewicka-Strzałecka A.: Etyczne standardy firm i pracowników. Warszawa 1999, s. 66. 4 Tam e, s. 68. 2 3 Magdalena Karciarz 320 − − prawo do swobodnego dost pu do wiedzy, informacji i kultury; przestrzeganie zasad neutralno ci w sprawach ideologii, ycia politycznego i religii5. Istotn rol w tym procesie stanowi osoba zarz dzaj ca bibliotek . Zarz dzanie, kierowanie, kontrolowanie oraz ocenianie nale y do typowych działa zawodowych mened era. Dlatego te mened er powinien by liderem działa zgodnych z warto ciami etycznymi i prawnymi obowi zuj cymi w danej organizacji. Osobowo osoby zarz dzaj cej bibliotek (lub inn organizacj ) tworz elementy składowe, ukształtowane w procesie edukacyjnym oraz poprzez zdobywane do wiadczenie zawodowe. W programach uczelni kształc cych przyszłych adeptów zawodu bibliotekarza i pracownika informacji naukowej pojawiaj si przedmioty obejmuj ce etyczne zagadnienia dotycz ce zarz dzania bibliotek . Rosn ca wiadomo nowych pokole oraz zmiany, które zachodz w postrzeganiu biblioteki jako instytucji wiadcz cej usługi nie niweluj problemów wynikaj cych z nadu y pracowników bibliotek oraz nadu y instytucji w stosunku do pracowników. Czy w programach studiów nie powinny znale si przedmioty z zakresu filozofii, etyki, socjologii daj ce obraz przekształce zachodz cych w społecze stwie? Według projektu Kodeksu „biblioteki i o rodki informacji s instytucjami zaufania społecznego, dla których naczeln dewiz jest dbało o dobro publiczne we wszystkich kwestiach pozostaj cych w ich gestii”6. Ju od pierwszego etapu pozyskiwania personelu zauwa y mo na nieetyczne zachowania. Cz sto liczba ródeł rekrutacji zostaje ograniczona do rekomendacji znajomych, a o przyj ciu nowego pracownika przes dzaj osobiste „sympatie” kierownictwa. Przeprowadzenie rekrutacji i selekcji pracowników jest procesem zło onym. Stanowi jeden z najwa niejszych elementów wpływaj cych na skuteczne zarz dzanie bibliotek . Przygotowany projekt Kodeksu Bibliotekarza i Pracownika Informacji okre la „podstawowe zasady, które uznaje wi ce dla wszystkich przedstawicieli zawodu oraz które identyfikuj misj społeczn i odpowiedzialno etyczn we wszystkich rodowiskach jej wykonywania”7. Stanowi on cenne ródło porz dkuj ce znacz ce oraz te subtelne ró nice wykonywanego zawodu. Szczególny nacisk kładzie na charakter pracy, który stawia pracownika w słu bie u ytkownika, traktuj c go z szacunkiem i staraj c si pozna jego potrzeby, zachowuj c w swych działaniach bezstronno . Sk d wi c w bibliotekach grupy czytelników uprzywilejowanych? Czy o sposobie obsługi czytelnika nie stanowi osobiste sympatie? Jakie kroki nale y podj w celu ustanowienia procedury obsługi czytelników, by czuli si traktowani na równych prawach jakie im przysługuj ? 5 6 7 Kodeks etyki bibliotekarza i pracownika informacji: projekt. „Bibliotekarz”. 2004 nr 9, s. 3. Kodeks etyki bibliotekarza i pracownika informacji: projekt. „Bibliotekarz”. 2004 nr 9, s. 4. Tam e, s. 3. Etyka w zarz dzaniu bibliotek – podstawowe pytania 321 Polskie prawo nie reguluje kwestii monitoringu w miejscu pracy. Stwarza to warunki do nadu y ze strony pracownika oraz pracodawcy. Pracownik biblioteki ma okre lony, zgodnie z umow , zakres obowi zków. Pracodawca ma prawo do kontrolowania przebiegu ich wykonywania oraz oceny ich efektywno ci. Gdzie ko czy si granica uzasadnionych czynno ci kontrolnych? Gdzie zaczyna si nieetyczna inwigilacja? Rozwój nowoczesnych technologii umo liwia kontrolowanie zachowa pracowników. Obserwuj c wydarzenia dotycz ce kradzie y w zbiorach specjalnych bibliotek logiczne wydaje si wprowadzanie technologicznych rozwi za zabezpieczaj cych zbiory. Czy jednak takie działanie rozwi zuje problemy zachowa spowodowanych działaniami pracowników? Jak dba o wiadomo i moraln odpowiedzialno pracowników w dbaniu o wspólne dobro? Bł dnym zało eniem jest, e istnieje mo liwo rezygnacji przez pracownika ze swojej prywatno ci po przyj ciu do pracy. Zaciszne zaplecza biblioteki cz sto stwarzały warunki przenoszenia ycia prywatnego na grunt pracy. Rozs dnym kompromisem, który opiera si na etycznym post powaniu zakłada, za ka dy ma prawo do prywatno ci. Przykładowo: pracownik, który cz sto korzysta z Internetu w sprawach prywatnych, nie musi by karany lub odsuwany całkowicie od korzystania z technologii. Okre lenie czasu, przez jaki pracownik mo e korzysta z poczty elektronicznej, baz danych czy Internetu rozwi zuje wiele niepotrzebnych sporów. Rzecz w tym, aby odbywało si to w rozs dnych granicach i nie miało negatywnego wpływu na wykonywane obowi zki słu bowe. Je eli zdania s dobrze realizowane, a osoby korzystaj ce z usług biblioteki zadowolone, nie ma potrzeby tworzenia sztucznych ogranicze , gdy te prowadz cz sto do demotywacji pracownika. Pracownik wiadomy warto ci etycznych wynikaj cych z etyki zawodu oraz przyj tego programu etycznego organizacji nie b dzie nadu ywał danego mu zaufania. Kodeks etyki bibliotekarza i pracownika informacji, który mo e by elementem składowym programu etycznego danej palcówki, nie ma na celu tworzenia kolejnych sztywnych ram post powania pracowników. Ma na celu zwi kszenie wiadomo ci wykonywanego zawodu oraz odpowiedzialno ci społecznej z niego wynikaj cej. Cho Kodeks etyki nie stanowi dokumentu o skutkach prawnych, jest on niezb dny dla efektywnego funkcjonowania biblioteki. Ilo problemów etycznych oraz próby ich rozwi zania wyznacza kierunek bada istotnych dla całego rodowiska oraz kształtowania nowego wizerunku bibliotekarza. Bibliografia [1] Powszechna encyklopedia filozofii, t. 3. Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, Lublin 2002. [2] Filozofia: leksykon PWN. Wydaw. Naukowe PWN, Warszawa 2000. [3] Lewicka-Strzałecka A.: Etyczne standardy firm i pracowników. Wydaw. IFiS PAN, Warszawa 1999. [4] „Bibliotekarz”. 2004 nr 9. [5] Gasparski W., Dietl J. (red.): Etyka biznesu. PWN, Warszawa 1997.
