Czynniki kształtujące międzynarodowy podział pracy

Międzynarodowy podział pracy
Międzynarodowy podział
pracy
jest
zjawiskiem
historycznym
i
stanowi
szczególną formę ewolucji społecznego podziału pracy, dokonującego się między
podmiotami prowadzącymi działalność gospodarczą w obrębie różnych organizmów
państwowych.
Zaistniał
on
dopiero
wtedy,
gdy
proces
społecznego
podziału
pracy
w
poszczególnych krajach osiągnął poziom, przy którym asortymentowy i ilościowy wzrost
produkcji przekroczył chłonność rynków narodowych. Pojawienie się trwałych nadwyżek
produkcyjnych produkcyjnych jednych krajach i możliwości ich zbytu w innych stworzyło
wówczas potrzebę rozwoju wymiany handlowej wykraczającej poza granice kraju, a w
późniejszym
okresie
powstania
także
innych
rodzajów
powiązań
gospodarczych.
Uruchomiony w ten sposób mechanizm konkurencji międzynarodowej stał się trwałym
elementem współokreślającym kierunki specjalizacji produkcji i wymiany poszczególnych
krajów.
Nadwyżki produkcyjne ponad potrzeby rynku narodowego nie były jednak
warunkiem
wystarczającym
do
przekształcenia
społecznego
podziału
pracy
w
międzynarodowy podział pracy oraz handlu lokalnego w wymianę międzynarodową. Dla
zaistnienia
tego
było
jeszcze
konieczne
stworzenie
możliwości
przemieszczania
wzrastającej ilości towarów na znaczne odległości. Niezbędny okazał się zatem rozwój
odpowiedniej infrastruktury organizacyjno-ekonomicznej i technicznej, zapewniającej
łatwość, trwałość, bezpieczeństwo oraz dużą intensywność intensywność regularność
międzynarodowych powiązań handlowych. Dopiero w takich warunkach mógł szybko
wzrastać poziom wzajemnego uzupełnienia się struktur produkcji poszczególnych krajów.
Główną siłą napędową międzynarodowego podziału pracy jest więc rozwój techniki,
przejawiający się ciągłym wzbogacaniu wiedzy o otaczającej nas rzeczywistości, coraz
szerszym stosowaniu jej dorobku w praktycznym działaniu, a także w doskonaleniu
narzędzi pracy i metod ich wykorzystania.
Chociaż pewnych przejawów międzynarodowego podziału pracy można byłoby
szukać już w starożytności, jego gwałtowny rozwój nastąpił dopiero na przełomie XVIII i
XIX w. wraz z umocnieniem się rewolucji przemysłowej w Anglii i innych krajach Europy
Zachodniej. Tania produkcja maszynowa ,przy ogromnym postępie technicznym w
transporcie transporcie komunikacji, ograniczyły wówczas wówczas walce konkurencyjnej
działalność przetwórczą w krajach mniej rozwiniętych, zmuszając je do produkcji
surowców
oraz
artykułów
rolno-spożywczych.
Ukształtowany
w
ten
sposób
międzynarodowy podział pracy doprowadził do głębokiego zróżnicowania możliwości
rozwojowych
krajów
uprzemysłowionych
uprzemysłowionych
surowcowo-rolniczych,
spychając te drugie na peryferie gospodarki światowej. Co prawda międzynarodowy
podział
pracy
stwarza
każdemu
uczestnikowi
możliwości
wzrostu
efektywności
gospodarowania, nie wynikają z tego jednak żadne gwarancje, że powstałe korzyści
muszą zostać sprawiedliwie podzielone. Jednoznacznym dowodem na to są zarówno
historyczne, jak i współczesne różnice rozwoju gospodarczego między poszczególnymi
krajami i regionami.
Międzynarodowy
statycznych,
bądź
podział
pracy
można
dynamicznych.
rozpatrywać
dynamicznych
bądź
w
statycznym
kategoriach
pojmowaniu
międzynarodowego podziału pracy zakłada się przyjęcie osiągniętej jego struktury
towarowej i geograficznej za daną i niezmienną. W podejściu dynamicznym,przeciwnie,
zakłada
się
konieczność
uwzględniających-
nieustannych
uwzględniających
zmian
jednej
w
strony-
strukturze
produkcji
możliwości
rozwojowe
handlu,
danej
gospodarki, z drugiej zaś- potrzebę jej adaptacji do zmieniającyh się warunków
warunków zakresie technik wytwarzania, dostępu do bogacw naturalnych, zmian
wielkości oraz struktury popytu i podaży.
Podejście
teoretycznych
statyczne
tym
do
może
być
konstruowania
przydatne
modeli
do
rozważań
ekonomicznych
teoretycznych,
ekonomicznych
ekonomicznych wprowadzania ich na podstawie pewnych wniosków wyjaśniających
konkretną rzeczywistość ekonomiczną. Tego rodzaju modele jak np. model kosztów
komparatywnych komparatywnych. Ricarda, posłużyły do wyjaśnienia źródeł korzyści
realnych z wymiany międzynarodowej. Podejście statyczne jest jednak niebezpieczne,
jeśli chodzi o formułowanie celów polityki rozwoju ekonomicznego. ekonomicznego takim
przypadku
niezbędne
jest
dynamiczne
ujęcie
międzynarodowego
podziału
pracy,
ułatwiające wybór najkorzystniejszej struktury produkcji i wymiany z zagranicą z punktu
widzenia obiektywnych możliwości rozwojowych kraju w zmieniających się dla niego
wewnętrznych i zewnętrznych warunkach gospodarowania.
Czynniki kształtujące międzynarodowy podział pracy
Ogół czynników wpływających na strukturę gospodarczą poszczególnych krajów i tym
samym określających ich miejsce w międzynarodowym podziale pracy można podzielić na
wewnętrzne i zewnętrzne. Pierwsze z nich wiążą się ze specyficznymi właściwościami
gospodarki konkretnych krajów. Rugie stanowią efekt rozwoju międzynarodowego
podziału pracy, wynikający z przekształceń strukturalnych strukturalnych gospodarce
świtowej jako całości.
Wśród czynników wewnętrznych różnicujących predyspozycje poszczególnych
krajów do określonych kierunków specjalizacji międzynarodowej na pierwszym miejscu
wymienia się na ogół warunki naturalne, a następnie osiągnięty poziom rozwoju i
strukturę gospodarki, postęp techniczny, czynniki systemowe i pozaekonomiczne.
Warunki naturalne- istotne z punktu widzenia możliwości specjalizacji- to:
położenie geograficzne, klimat, zasoby naturalne, warunki glebowe oraz czynniki
demograficzne.
Rola warunków naturalnych jako czynnika specjalizacji międzynarodowej ulega
wraz z rozwojem gospodarczym istotnym zmianom. Przy niskim poziomie rozwoju był to
niejednokrotnie czynnik rozstrzygający. Na przykład kraje dysponujące określonymi
złożami bogactw naturalnych rozwijały przemysł wydobywczy i ewentualnie oparty na
tych bogactwach przemysł przetwórczy. W miare osiągnięcia wyższych stadiów rozwoju,
a przede wszystkim naturalnych stawało się coraz bardziej ograniczone. Nie decydują już
one o ogólnym charakterze specjalizacji poszczególnych krajów, o tym, czy jest ona
przemysłowa czy surowcowo-rolnicza, lecz jedynie tworzą ogólne ramy bardziej lub mniej
sprzyjające rozwojowi określonego rodzaju produkcji.
Warunki
związane
z
osiągniętym
poziomem
rozwoju
gospodarczego
gospodarczego istniejącą strukturą gospodarczą określa się często jako warunki nabyte
lub jako dziedzictwo przeszłości. Są one bowiem wynikiem drogi historycznej, jaką
przebyła dana gospodarka. Wśród warunków tych można wymienić: nagromadzone
zasoby
kapitałowe,
stan
infrastruktury
gospodarczej,
poziom
techniczny
aparatu
wytwórczego ,nowoczesność rozwiązań instytucjonalno-systemowych itp. Warunki nabyte
mają ogromne znaczenie dla dynamiki i struktury wzrostu gospodarczego, kształtując
zakres i efektywność realizowanych inwestycji.O możliwościach inwestycyjnych decydują
bowiem przede wszystkim posiadane zasoby kapitałowe, a o ich efektywności- zdolności
innowacyjne danej gospodarki. W tym ostatnim przypadku chodzi również o możliwości
ponoszenia odpowiednich nakładów na badania naukowe, kształcenie kadr. Wzrasta w
ten
sposób
znaczenie
rozwojowych,
który
postępu
przez
technicznego
tworzenia
nowych
technicznego
technologii,
ożywianiu
produktów
procesów
produktów
możliwości specjalizacji międzynarodowej przyczynia się do ogólnego wzrostu dochodów i
kreowania nowych potrzeb.
Czynniki
systemowe
wpływają
z
kolei
na
miejsce
danego
kraju
w
międzynarodowym podziale pracy przez określenie celów i kierunków jego rozwoju
społeczno-gospodarczego oraz warunków ich osiągania. Mogą więc tym samym ułatwić
bądź utrudnić –unowocześnienie struktury gospodarczej czy też tworzenie i wdrażanie
nowych rozwiązań techniczno-organizacyjnych. Ilustracją negatywnych oddziaływań tej
grupy czynników może być przykład zacofania technologicznego byłych europejskich
krajów socjalistycznych, które ze względu na narzucony im po II wojnie światowej model
funkcjonowania gospodarki ograniczyły swój udział w międzynarodowym podzile pracy.
Warto też wskazać na politykę niektórych krajów słabiej rozwiniętych, przejmujących
kierunki specjalizacji i eksportu, z których wycofują się producenci z krajów najbardziej
uprzemysłowionych. uprzemysłowionych krótkim okresie dziedziny te rokują wprawdzie
szanse osiągnięcia korzyści ze względu na złagodzenie konkurencji, jednak w przyszłości
mogą
prowadzić
do
kurczenia
się
rynków
zbytu
ze
względnym
technologicznym i asortymentowym schyłkowych dziedzin produkcji.
zacofaniem
Ostatnia z wymienionych grup czynników wewnętrznych ,kształtujących kierunki
międzynarodowej specjalizacji produkcji, dotyczy zdarzeń i sytuacji nieprzewidzialnych,
takich jak: wojna, zaburzenia społeczne czy klęski żywiołowe. Nie podlegają one jako
takie regułom ekonomii. Ich następstwa mogą jednak prowadzić do zmiany założonych
celów gospodarczych. Na przykład wojny lub klęski żywiołowe- powodując szkody
ekonomiczne- wywierają, w zależności od ich skali, określony wpływ na wielkośc i
strukturę wydatków budżetowych ,inwestycji itp., w związku z potrzebą neutralizacji
negatywnych skutków wystąpienia tych zdarzeń.
Jak już wspomnieliśmy ,na miejsce danego kraju w międzynarodowym podziale
pracy wpływają nie tylko czynniki wewnętrzne, lecz także zewnętrzne. Znaczenie
czynników zewnętrznych jest znacznie istotniejsze dla krajów o małym lub zacofanym
potencjale ekonomicznym niż dla krajów większych i bardziej rozwiniętych. Wzajemne
oddziaływania krajów o różnym pozomie rozwoju, odmiennym potencjale ekonomicznym
,różnych systemach społeczno- ekonomicznych ,odmiennej kulturze czy tradycjach
stwarzają
zewnętrzne
gospodarczych
impulsy
społecznych,
do
zmiany
przekształcenia
hierarchii
się
celów,
struktur
rozwiązań
gospodarczych
organizacyjnych
organizacyjnych technicznych, przejmowania wzorców postępowania itd. Odzieływania te
mogą się okazać zarówno dodatnie ,jak i ujemne. Zależy to w znacznej mierze od
zdolności każdego kraju do selekcji bodźców płynących z zewnątrz i do absorpcji
najbardziej
pożadanych.
uczestniczących
Należy
międzynarodowym
zaznaczyć,
że
każdy
podziale pracy już
z
krajów
przez
sam
uczestniczących
fakt
staje się
współpracą odbieranych przez siebie impulsów, oczywiście w proporcji właściwej do
zajmowanej w nim pozycji i posiadanego potencjału.
Bibliografia:
1.A. Budnikowski, E. Kawecka-Wyrzykowska- Międzynarodowe stosunki gospodarcze.
PWE, Warszawa 1998r.,