międzynarodowa komplementarność struktur
advertisement
x60Teorie rozwoju międzynarodowego podziału pracy. I. Teorie przedklasyczne. 1. Koncepcja psychozy lęku przed brakiem towarów: Mało zwarta i dogmatyczna koncepcja rozwoju handlu międzynarodowego. Polegała ona na uzyskaniu jak największej ilości dóbr w zamian za możliwie jak najmniej najmniej.óbr własnych. 2. Dogmat słusznej ceny: Teoria ta określała istotę handlu wewnętrznego i międzynarodowego. Zgodnie z nią ,iał swoją słuszną cenę, powyżej lub poniżej której nie powinien być sprzedawany. Słuszna cena to cena pokrywająca koszty produkcji. W miarę upływu czasu coraz mniejszą uwagę przywiązywano do kształtowania się kosztów jako kryterium ceny. Za słuszne uważano takie ceny, które kształtują się na rynku. 3. Doktryna merkantylizmu. Doktryna ta miała cechy wspólne z psychozą lęku przed brakiem towarów i dogmatem słusznej ceny. Źródła bogactwa narodu to korzystne kształtowanie się jego bilansu handlowego bilansu szerzej rozumianej wymiany gospodarczej z zagranica. W początkowym okresie merkantylizmu za główny cel uważano zwiększenie zasobów kruszców, w późniejszym czasie kładziono nacisk na celowości zwiększania zasobów zagranicznych pieniędzy. II. Teoria kosztów absolutnych: Zaproponowana przez A. Smitha. Podstawą specjalizacji międzynarodowej są różnice kosztów wytwarzania mierzone nakładami pracy. Wymiana handlowa zachodzi wtedy, gdy jeden z krajów produkuje pewne dobra mniejszym kosztem, niż drugi, a inne wyższym. Korzyści wymiany: • Lepsze wykorzystanie posiadanych zasobów, • Rozszerzenia rynków zbytu, • Obniżenie kosztów poprzez zwiększenie skali produkcji. Teoria ta wyjaśnia tylko część zjawisk zachodzących w handlu zagranicznym. Sprawdza się w przypadku handlu surowcami (które występują tylko u jednego z partnerów), czy w przypadku wymiany produktów rolnych. III. Teoria kosztów względnych: Inaczej nazywana teorią Kosztów komparatywnych, sformułowana przez D. Ricardo, a rozwinięta przez J.S. Milla teoria wymiany międzynarodowej i międzynarodowego podziału pracy. Zgodnie z nią kraj może osiągać korzyści w wymianie handlowej nie tylko wtedy, gdy swoje towary wytwarza taniej niż inne kraje w ujęciu bezwzględnym, ale także wówczas, gdy wytwarza bezwzględnie drożej, ale różnice kosztów wytwarzania różnych towarów w porównaniu z innymi krajami (koszty relatywne, komparatywne) są zróżnicowane. Inne kraje mogą być zainteresowane importem towarów, które jakiś kraj wytwarza niewiele drożej od nich samych, gdyż dzięki temu oszczędzają pracę pozwalającą im wytworzyć i sprzedać za granicę więcej tych towarów, które same produkują taniej. IV. Teoria kosztów realnych: Według tej teorii możliwość korzystnej specjalizacji międzynarodowej istnieją wtedy, gdy między współpracującymi krajami występują względne różnice realnie ujmowanych wyrażanych w pieniądzu kosztów zastosowania pracy i czynników produkcji. V. Teoria obfitości zasobów(początek XX w.): Teorię tę w zasadniczych zarysach sformułowali E. Heckscher i B. Ohlin. Względnie obfite wyposażenie w określony czynnik produkcji (kapitał, ziemię i pracę) powoduje, że w danym kraju jest on relatywnie tani. Po rozpoczęciu wymiany kraj specjalizuje się w wytwarzaniu produktu, do którego produkcji zużywa więcej zasobu będącego w obfitości. . Zgodnie z poglądami autorów teorii obfitości zasobów podstawową przesłanką rozwoju handlu międzynarodowego, a zarazem czynnikiem determinującym kształtowanie się jego struktur jest występowanie między dwoma krajami relatywnych różnic kosztów i cen. Zdaniem autorów sformalizowanej wersji teorii występowanie międzynarodowych różnic kosztów i cen jest spowodowane odmiennym wyposażeniem w dwa podstawowe czynniki produkcji tj. pracę i kapitał. Zgodnie z twierdzeniem obfitości zasobów każdy kraj powinien eksportować towary, których wewnętrzna produkcja wymaga bardziej intensywnego zastosowania relatywnie obfitszego i przez to tańszego czynnika produkcji, a jednocześnie importować towary wymagające bardziej intensywnego zastosowania relatywnie mniej obfitego i w związku z tym droższego czynnika produkcji. VI. Teoria neotechnologiczna (lata 60-te XX w.) Kraj bardziej zaawansowany technologicznie staje się eksporterem nowoczesnych wyrobów, a importuje wyroby standardowe od krajów mniej zaawansowanych technologicznie. Wg tej teorii kierunki handlu zagranicznego wynikają z relatywnych różnic w wyposażeniu każdego kraju w czynniki produkcji (pracę, kapitał, zasoby naturalne). Teoria ta zwraca uwagę na wewnętrzną złożoność pracy i kapitału. O wyborze specjalizacji w produkcji i w eksporcie przesądza wyposażenie kraju w te właśnie czynniki. Produktem właściwie ukierunkowanych inwestycji w człowieka (oświata, badania) jest zdolność danej gospodarki do wytwarzania innowacji. Jest ona uważana za najwyższy wskaźnik wzrostu gospodarczego, gwarantujący czerpanie korzyści z wymiany W teoriach neotechnologicznych (luki technologicznej, cyklu życia produktu) uwzględnia się zmiany spowodowane ciągłym rozwojem postępu technicznego. Można mówić o pewnym uzupełnianiu się tych teorii, także z punktu widzenia kształtowania się korzyści z wymiany międzynarodowej. W teorii tej głównie nacisk się kładzie na możliwości rozwoju korzystnego handlu dzięki międzynarodowym różnicom w poziomie wiedzy technicznej i w tempie postępu technicznego. VII.Teoria popytowo – podażowa eksponują, oprócz czynników podażowych – znaczenie czynników po stronie popytu, a ściślej kształtowanie się jego wielkości i struktury. Autorzy tych teorii starają się udowodnić, że jedną z istotnych korzyści z rozwoju handlu międzynarodowego jest lepsze zaspokojenie potrzeb konsumentów i inwestorów pod względem ilości oraz jakości. Twierdzą oni, że bardzo istotne jest rozwijanie tzw. handlu wewnątrzgałęziowego, którego istota sprowadza się do jednoczesnego importu i eksportu towarów tych samych gałęzi i branż. Gospodarka światowa i jej ewolucja Rozwojowi podziału pracy towarzyszy tworzenie się trwałych więzi gospodarczych między podmiotami zlokalizowanymi w różnych krajach. Więzi te stają się coraz mocniejsze wraz z postępem technicznym oraz rozwojem transportu który umożliwia nadanie więziom gospodarczym zasięgu międzynarodowego. W efekcie w ciągu ostatnich kilku stuleci ma miejsce proces tworzenia się gospodarki światowej. Na przełomie XV i XVI w. tworzono międzynarodowy podział pracy w którym kraje Europy Zachodniej (Holandia, Francja, Anglia, państwa niemieckie) specjalizowały się w produkcji towarów przemysłowych podczas gdy Europa Środkowa i Wschodnia koncentrowała się na rozwoju rolnictwa i przemysły surowcowego. Tak wytworzyła się asymetryczna współzależność w której kraje EŚ i EW stopniowo dostosowywały swoja produkcję do szybko rozwijających się rynków zbytu w krajach zachodnioeuropejskich. Pózniej nastąpiło wciągniecie do międzynarodowego podziału pracy najpierw półkuli zachodniej Azji, a następnie innych części świata. Współzależności o charakterze globalnym i rynek światowy zostały wykształcone dopiero w drugiej połowie XXw. Pojęciem tradycyjnego międzynarodowego podziału pracy określa się typ powiązań gospodarczych jaki wytworzył się w okresie upowszechniania produkcji maszynowej i wprowadzania do użytku nowoczesnych środków transportu.(XVIII-XIX) Cechą charakterystyczna było ukształtowanie się podziału świata na nieliczna grupę krajów rozwiniętych gospodarczo i na pozostałe regiony, stanowiące dla nich zaplecze surowcowożywnościowe oraz rynki zbytu. Wśród czynników kształtujących tradycyjny międzynarodowy podział pracy należy wymienić oprócz rewolucji przemysłowej także wywóz kapitału, imigrację ludności oraz aktywna politykę mocarstw kolonialnych, umacniających swoje wpływy w różnych częściach świata. W latach 1820-1900 produkcja przemysłowa świata wzrosła przeszło 29 razy, handel zaś jeszcze więcej bo 31 razy. Przy tak gwałtownym wzroście produkcji chłonność rynków narodowych szybko się wyczerpała i zachodziła konieczność docierania z produktami do coraz odleglejszych odbiorców w różnych regionach globu. Naprzeciw temu zapotrzebowaniu wychodził równie szybki rozwój środków transportu, a zwłaszcza żeglugi parowej i transportu kolejowego. Zrewolucjonizowało to możliwości wymiany międzynarodowej, opartej na specjalizacji produkcji. Głównym problemem dla krajów wiodących Europy Zachodniej stało się znalezienie odpowiednich rynków zbytu i zaopatrzenia dla gwałtownie powiększającej się produkcji. Kraje te wypierały lokalnych producentów i dostawców. Równocześnie w krajach tych nastąpił spadek stopnia samowystarczalności na w zakresie surowców i żywności. Potrzeby te należało zaspokoić dostawami z zewnątrz co było o tyle niełatwe że inne kraje nie były przygotowane do tak gwałtownego wzrost popytu na wymienione towary. Dało to jednak początek do procesowi przystosowania struktury gospodarczej reszty ówczesnego świata do potrzeb grupy krajów uprzemysłowionych. Jedynie w taki sposób kraje mniej zaawansowane w rozwoju mogły mieć szanse utrzymania rynków zbytu dla swoich produktów. W praktyce oznaczało to dla nich potrzebę przestawienia się właśnie na produkcję surowców i żywności. Łącznym efektem było ukształtowanie się w drugiej połowie XIXw. (po 1870r.) takiej struktury międzynarodowego podziału pracy, w której na Europę Zachodnią przypadało przeszło 2/3 światowej produkcji, w tym na Wlk. Bryt.1/3, na Amarykę Półn. ¼, na kraje uprzemysłowione ogółem 9/10. W swojej klasycznej postaci tradycyjny międzynarodowy podział pracy występował do I wojny światowej. Jej zakończenie otworzyło trwający do czasów współczesnych okres głębokich i nierzadko gwałtownych zmian politycznych, społecznych i ekonomicznych, prowadzących do przebudowy struktury gospodarki światowej. Podłoże tej przebudowy stanowią przede wszystkim: Następstwa wojen światowych i rewolucji w Rosji oraz rozpad systemu kolonialnego i emancypacja krajów zależnych. Współzawodnictwo ekonomiczne, ideologiczne i militarne państw Zachodu z byłym blokiem socjalistycznymi upadek komunizmu w Europie. Zmiany w układzie sił wewnętrznych poszczególnych grup krajów i powstanie w ich obrębie nowych ośrodków dominujących. Gwałtowne przyspieszenie postępu technicznego oraz rozwój tych osiągnięć ekonomiczno-organizacyjnych, które służą tworzeniu nowych rozwiązań technicznych i wdrażaniu ich do produkcji. Po II wojnie światowej możemy mówić o powstaniu współczesnej gospodarki światowej. Gospodarka światowa to system trwałych powiązań ekonomicznych, włączających gospodarki narodowe poszczególnych krajów w procesy produkcji i wymiany o zasięgu globalnym. Zasięg i intensywność tych powiązań ulegają ewolucji wraz z postępem technicznym. W porównaniu z okresem tradycyjnego międzynarodowego podziału pracy w gospodarce światowej nastąpiły zarówno zmiany ilościowe i jakościowe. Przewaga krajów rozwiniętych w produkcji globalnej nie jest już tak przygniatająca, niemniej jednak stanowi ciągle ponad 50% a w światowym eksporcie ponad 70%. Zmiany jakościowe obejmują przekształcenia struktury handlu międzynarodowego i pojawienie się nowych form międzynarodowej współpracy gospodarczej. MIĘDZYNARODOWY PODZIAŁ PRACY Pojęcie międzynarodowego podziału pracy Międzynarodowy podział pracy ma miejsce wtedy, gdy jego uczestnicy znajdują się więcej niż w jednym kraju (lub maja charakter transnarodowy) i wykazują trwałe zainteresowanie rozwojem produkcji pod katem potrzeb obrotu międzynarodowego. Wykształcił się on w następstwie społecznego podziału pracy, mającego początkowo charakter lokalny. Gdy rynki lokalne okazały się zbyt ciasne w stosunku do potrzeb rozwijającej się produkcji, wystąpiły tendencje do szukania nowych partnerów, najpierw o obrębie poszczególnych krajów, następnie zaś w skali międzynarodowej. Musiał jednak upłynąć długi okres, zanim powiązania doraźne między podmiotami gospodarczymi znajdującymi się w różnych krajach przekształciły się w trwałe związki gospodarcze, a nadwyżki towarowe w obrocie międzynarodowym ustąpiły miejsca produktom będącym przedmiotem specjalizacji partnerów. O międzynarodowym podziale pracy możemy mówić wtedy, gdy ma on charakter strukturalny, a więc gdy jest – z jednej strony – wynikiem różnic w strukturach gospodarczych, z drugiej zaś – gdy służy dopasowaniu tych struktur do potrzeb współpracujących krajów. Ze względu na zmieniające się warunki, które determinują międzynarodowy podział pracy, dopasowanie to powinno mieć charakter dynamiczny. Głównym podmiotem międzynarodowego podziału pracy jest państwo. Może ono bezpośrednio lub pośrednio uczestniczyć w tym podziale oddziałując za pomocą zagranicznej międzynarodowej polityki ekonomicznej na pozostałe podmioty gospodarcze, zachęcając lub je zniechęcając do rozwoju produkcji na potrzeby obrotu międzynarodowego. Zakres i formy tego oddziaływania zależą od wielu czynników, w tym także od obowiązujących doktryn ekonomicznych i politycznych. Międzynarodowy podział pracy może zapewnić korzyści wszystkim uczestniczącym w nim podmiotom gospodarczym, określa to jego specyfikę i odróżnia od innych sposobów gospodarowania. Czynniki określające międzynarodowy podział pracy : Czynniki strukturalne Grupa ta związana jest z niejednolitym wyposażeniem poszczególnych krajów w zasoby bogactw naturalnych pracy i kapitału. 1. Różnice w zasobach naturalnych Odgrywały zasadniczą rolę w kształtowaniu w kierunku międzynarodowego podziału pracy we wczesnych fazach jego rozwoju. Kraje zasobne w ziemię uprawną specjalizowały się w produkcji i eksporcie artykułów rolno – spożywczych. Czynnikiem dodatkowo różnicującym możliwości rozwoju międzynarodowego podziału pracy było położenie geograficzne i związane z tym warunki klimatyczne. Z czasem niektóre kraje rezygnowały ze specjalizacji surowcowo – rolniczej rozwijając produkcje wyrobów przetworzonych. Obok uprzemysłowienia czynnikiem korygującym wpływ warunków naturalnych jest postęp techniczny (umożliwia eksploatację złóż bogactw naturalnych np. ropa naftowa znajdująca się pod dnem morskim; zapotrzebowanie na import bogactw naturalnych, w efekcie czego zmalały materiałochłonność i energochłonność produkcji oraz pojawiły się substytuty w postaci materiałów syntetycznych. 2. Różnice w zasobach pracy, a także jej wydajności Wyrazem różnic w zasobach pracy jest obfite w nie wyposażenie jednych krajów oraz niedobory w innych. Czynnik ten odgrywał szczególnie ważną rolę w warunkach braku przepływu zasobów pracy w skali międzynarodowej. Kraje bogate w zasoby pracy specjalizowały się w produkcji i eksporcie wyrobów pracochłonnych, kraje cierpiące na niedobory – w produkcji i eksporcie wyrobów praco oszczędnych. Z czasem miejsce produkcji pracochłonnej zajęła produkcja wysoko wydajna i praco oszczędna. 3. Różnice w zasobach kapitału Stanowią współcześnie jeden z najważniejszych międzynarodowy podział pracy. Decydują o tym : - czynników determinujących zmniejszające się możliwości przestawienia produkcji z pracochłonnej na kapitałochłonną, kapitałochłonny postęp techniczny, kształtujący kierunki strukturalnych przeobrażeń w gospodarce światowej Różnice w zasobach kapitału pogłębiają specjalizację przemysłową krajów o obfitych zasobach czynnika produkcji i zacofanie gospodarcze krajów o produkcji kapitałooszczędnej, słabo uprzemysłowionych. Wydajność kapitału w krajach rozwiniętych gospodarczo pozostaje wyższa niż w krajach słabo rozwiniętych. Czynniki techniczne Wpływ strukturalnych czynników na międzynarodowy podział pracy z biegiem lat się zmniejsza, natomiast wzrasta rola czynników technicznych. Przyczyną tego jest rewolucja naukowo – techniczna. 1.Skutki rewolucji naukowo – technicznej dla międzynarodowego podziału pracy Przyczyny : - zastąpienie tradycyjnych kryteriów kształtowania kierunków międzynarodowego podziału pracy (różnic w zasobach czynników produkcji), kryteriami w postaci różnic w wydajności pracy i kapitału. Proces ten został zapoczątkowany przez Rewolucję Przemysłową. Zmniejszyła się bowiem rola krajów, które miały przewagę w zasobach czynników produkcji, wzrosła zaś rola krajów aktywnych uczestniczących w rozwoju nauki i techniki, - możliwość kreowania postępu naukowo – technicznego. Współcześnie nauka i technika mogą wytyczać nowe kierunki rozwoju technicznego - wysokie koszty przeobrażeń naukowo technicznych. Dlatego uczestnikami tych przeobrażeń mogą być kraje bogate, o rozwiniętej infrastrukturze naukowo – technicznej. W efekcie tylko nieliczna grupa krajów uczestniczących w kreowaniu postępu n-t i zmianie międzynarodowego podziału pracy. Im też przypadają z tego tytułu główne korzyści. Pozostałe kraje z opóźnieniem starają się naśladować tę grupę lub też pozostają w zacofaniu, przesuwając na margines międzynarodowego podziału pracy. 2. Formy współpracy naukowo – technicznej a międzynarodowy podział pracy Wciąż wzrasta zainteresowanie n-t przez autonomiczny rozwój nauki i techniki w niektórych krajach lub przez przepływ postępu n-t w skali międzynarodowej. Międzynarodowy przepływ techniki i technologii jest szczególnie ważny dla krajów małych i średnich mających ograniczone możliwości kapitałowe. Występuje sprzężenie zwrotne pomiędzy postępem technicznym w jednych dziedzinach a postępem w drugich. Badania n-t mogą być współcześnie rozwijane w dużych krajach pozostałe, jeśli chcą uczestniczyć w tym postępie, muszą rozwijać międzynarodową współpracę n-t. Współpraca przejawia się w formach : - wymiany informacji naukowo – technicznych, które obejmują konsultacje naukowo – techniczne, konferencje, praktyki specjalistyczne, wzajemne kształcenia kadr naukowych, zakupy gotowej dokumentacji n-t (zakupy licencji) - specjalizacji i kooperacji w badaniach naukowo- technicznych, - wspólne badania naukowo – techniczne Czynniki instytucjonalne W odróżnieniu od czynników strukturalnych i techniczno – technologicznych, wyznaczających kierunki międzynarodowego podziału pracy w długim okresie i mających przeważnie charakter obiektywny, czynniki instytucjonalne ulegają częstszym zmianom i odznaczają się większa dozą subiektywizmu. Do grupy tych czynników zaliczamy : 1. Ustrój polityczny demokratyczny ustrój polityczny sprzyja zwiększaniu zaangażowania kraju w międzynarodowym podziale pracy. Towarzyszy mu na ogół mechanizm gospodarki „otwartej”, w której rozwój poszczególnego kraju jest uzależniony od możliwości specjalizacji międzynarodowej, - niedemokratyczny ustrój polityczny rodzi skłonności do ograniczenia wolnorynkowego charakteru mechanizmu funkcjonowania gospodarki oraz prowadzi do „zamykania” kraju wobec zagranicy, a więc do uniezależnienia się od specjalizacji międzynarodowej Zainteresowania demokratycznymi ustrojami politycznymi wzrasta w okresach pokojowych, w atmosferze współpracy międzynarodowej. Zwiększa się wówczas skala międzynarodowego podziału pracy i wydłuża jego horyzont. Wymiany nadwyżek towarowych zastępuje długotrwała specjalizacja międzynarodowa (w okresach napięć międzynarodowych i konfliktów występują skłonności do ograniczania międzynarodowego podziału pracy. - 2. Polityka gospodarcza jest przede wszystkim funkcją ustroju politycznego. W systemie demokratycznym jest podporządkowana aktywnemu uczestnictwu w międzynarodowym podziale pracy, zaś w systemie autorytarnym służy uniezależnianiu się od tego podziału. W praktyce w warunkach systemu demokratycznego zorientowanego na gospodarkę otwartą polityka gospodarcza może przejściowo ograniczać udział danego kraju w międzynarodowym podziale pracy. Ma to miejsce wówczas gdy wykazuje tendencje do długotrwałej nierównowagi, produkcja krajowa wymaga ochrony a rynek wewnętrzny musi być zabezpieczony przed nieuczciwą konkurencją. W odróżnieniu od ustroju politycznego, który długookresowo determinuje miejsce w międzynarodowym podziale pracy, polityka gospodarcza wpływa na to miejsce w okresie krótkim i średnim. 3. Traktaty i umowy międzynarodowe - porozumienia wielostronne (zobowiązania obejmują wiele krajów), stanowiące podstawę działalności organizacji międzynarodowych. Np. Europejska Komisja Gospodarcza, Światowa Organizacja Handlu, Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju, Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Bank Światowy, Konferencja Narodów Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju (broniąca interesów krajów słabo rozwiniętych), Unia Europejska. - Umowy dwustronne. Mają ograniczony zakres oddziaływania (podmiotowy i przedmiotowy) Obejmują dwa kraje i na ogół dotyczą wybranych zagadnień współpracy międzynarodowej, wymiany towarowej, współpracy inwestycyjnej. Czynniki koniunkturalne Maja charakter krótkookresowy i są związane z wahaniami relacji : popyt – podaż na rynku międzynarodowym. W okresach dobrej koniunktury (rosnący popyt) pojawiają się tendencje do rozwoju handlu międzynarodowego w tym zainteresowaniu importem. MIĘDZYNARODOWA KOMPLEMENTARNOŚĆ STRUKTUR GOSPODARCZYCH Pojęcie międzynarodowej komplementarności struktur gospodarczych Przez pojęcie międzynarodowej komplementarności struktur gospodarczych rozumiemy wzajemne dopasowanie tych struktur w obrębie dwóch lub większej liczby krajów. Komplementarność traktowana jako stan jest zjawiskiem statycznym i odzwierciedla stopień dopasowania struktur gospodarczych w danym momencie, traktowana jako proces jest zjawiskiem dynamicznym i oznacza zmiany swojego zakresu zachodzące pod wpływem czynników strukturalnych, techniczno-technologicznych, instytucjonalnych i koniunkturalnych. Komplementarność jako skutek i przyczyna międzynarodowego podziału pracy Komplementarność jest skutkiem międzynarodowego podziału pracy. Jest ona jednocześnie przyczyną tego podziału. Jako skutek podziału pracy komplementarność ma charakter historyczny, ułatwia ona podział pracy stwarzając krajom w nim uczestniczącym możliwość czerpania korzyści większych niż byłoby to możliwe w warunkach jej braku. Dzięki dopasowaniu struktur gospodarczych poprawiają się warunki zbytu towarów, rozszerza się rynek ich sprzedaży i zakupu, bardziej urozmaicony jest ich asortyment, a konkurencja dostawców zagranicznych pozytywnie wpływa na jakość wyrobów. Komplementarność struktur produkcji wpływa także na poprawę warunków produkcji, zwiększa się skala wytwarzania, a dodatkowe możliwości zbytu pozwalają na wydłużenie serii produkcyjnej. Międzygałęziowy charakter struktur gospodarczych. U podstaw komplementarności międzygałęziowej znajdują się różnice w zasobach czynników produkcji, tj. bogactw naturalnych, pracy i kapitału. Najczęstszą przyczyną komplementarności międzygałęziowej są różnice warunków naturalnych. Część krajów jest obficie wyposażona w surowce mineralne, inne kraje ich nie posiadają, ale mają dobrze rozwinięty przemysł, stąd wzajemna komplementarność. Niektóre państwa posiadają duże do wykorzystania zasoby, ale niewielu ludzi do pracy, których mogą z kolei znaleźć w innych krajach bogatych w zasoby pracy. Ważną przyczyną komplementarności międzygałęziowej jest również zróżnicowana struktura przemysłu. Kraje mające dobrze rozwinięty przemysł ciężki są komplementarne do innych krajów, które są zasobne w energię. Wewnątrzgałęziowa komplementarność struktur gospodarczych U podstaw komplementarności wewnątrzgałęziowej znajdują się różnice wydajności czynników produkcji. W miarę rozwoju gospodarczego przesłanki naturalne różniące gałęziowe struktury produkcji ustępują miejsca przesłankom wynikającym z uprzemysłowienia i postępu naukowo-technicznego. Postęp techniczny umożliwia rozwój produkcji bez względu na posiadane zasoby naturalne oraz zasoby pracy. Zmniejszenie materiałochłonności i energochłonności prowadzi do uniezależnienia się producentów wyrobów przemysłowych od źródeł surowców. Na pierwszy plan wysuwa się komplementarność wewnątrzgałęziowa polegająca na wzajemnym uzupełnianiu się producentów, zespołów, podzespołów i części. Zamiast rozwijania się w jednym kraju wszystkich faz produkcji, następuje ich rozdzielenie między współpracujące kraje – zależnie od wydajności produkcji. W efekcie powstaje wyrób gotowy, tańszy i bardziej konkurencyjny. Komplementarność wewnątrzgałęziowa wiąże producentów ściślej w porównaniu z komplementarnością międzygałęziową. W przypadku komplementarności wewnątrzgałęziowej są oni ogniwami jednego procesu wytwórczego, prowadzącego do powstania wyrobu finalnego. METODY ZWIĘKSZANIA KOMPLEMENTARNOŚCI Wymienić można cztery metody zwiększania międzynarodowej komplementarności struktur gospodarczych: Międzynarodową specjalizację produkcji, Międzynarodową kooperację w produkcji, Produkcję na wielką skalę, Produkcję wielkoseryjną Międzynarodowa specjalizacja produkcji rozumiana jest jako ograniczenie asortymentu wytwarzanych wyrobów lub liczby realizowanych procesów technologicznych w celu zwiększenia serii produkowanych wyrobów będących przedmiotem specjalizacji oraz zwiększenia efektywności posiadanych czynników produkcji. Międzynarodowa specjalizacja produkcji może być decyzją jednostronną lub umowną, uzgodnioną z jednym lub większą ilością państw. ?????W przypadku specjalizacji jednostronnej przedmiotem zainteresowania są wyroby gotowe, oferowane na zasadach zwykłych transakcji kupna-sprzedaży. Ich ceny ustalane są na rynku międzynarodowym a korzyści lub straty ponosi producent i eksporter. Specjalizacja jednostronna dodatkowo dzieli się na specjalizację komplementarną – gdy określone towary stają się przedmiotem obrotów międzynarodowych, dlatego że są produkowane tylko w jednym lub w kilku krajach, oraz specjalizację substytucyjną, gdy określone towary są przedmiotem obrotów międzynarodowych, mimo że produkuje się je w krajach będących partnerami wymiany zagranicznej i towary te mniej lub bardziej konkurują ze sobą na rynku światowym. Specjalizację produkcji można także określić według kryterium gałęziowego na międzygałęziową i wewnątrzgałęziową (opisane już wyżej).?????? Międzynarodowa kooperacja w produkcji – muszą tu występować co najmniej dwaj partnerzy, zawierający porozumienie międzynarodowe, które jest gwarancją zbytu towarów. Kraje uzgadniają warunki techniczne, wymagania jakościowe, ilości dostarczanych wyrobów, terminy dostaw, zasady dotyczące cen, sposoby rozliczeń finansowych itp. Międzynarodowa kooperacja w produkcji dotyczy wyrobów, które nie mogą być sprzedawane na rynku międzynarodowm na zasadach zwykłych transakcji handlowych kupna-sprzedaży. Produkcja na wielką skalę jest następstwem dążenia do osiągnięcia optimum pod względem technicznym lub ekonomicznym. Pewne procesy techniczne są bowiem niepodzielne, wymagają więc rozwoju produkcji w określonych ilościach. Wielka skala produkcji stwarza możliwości specjalizacji oraz kooperacji. Produkcja wielkoseryjna jest następstwem dążenia do osiągania najniższych jednostkowych kosztów produkcji. Umożliwia to rozłożenie kosztów stałych, a więc ponoszonych bez względu na rozmiary produkcji, na większą liczbę wyrobów. Jeżeli jednak tylko niektóre części wyrobu są wytwarzane w wielkiej skali, pozostałe muszą być importowane na zasadach międzynarodowej kooperacji w produkcji. Podobnie, jeżeli część podzespołów jest wytwarzana w skali przekraczającej potrzeby wynikające z produkcji wyrobu finalnego, to zbyt nadwyżek tych podzespołów za granicę nie jest możliwy bez zawarcia umów kooperacyjnych.
